De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Bio-ingenieurswetenschappen en de masters in de deeldomeinen Bio-informatics and Molecular Biology, Land and Water Resources en Nutrition and Food Technology aan de Vlaamse Universiteiten. [Brussel - december 2006]
De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat. Egmontstraat 5 1000 Brussel T 02 550 15 94 F 02 512 29 96 kwaliteitszorg@vlir.be Het rapport is elektronisch beschikbaar op de webstek van de VLIR: www.vlir.be Wettelijk depot: D/2006/2939/9
Woord vooraf door de voorzitter van de VLIR Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen Bioingenieurswetenschappen (Toegepaste Biologische Wetenschappen) aan de Universiteit Gent, de Vrije Universiteit Brussel, de Katholieke Universiteit Leuven en de Universiteit Antwerpen evalueerde. De kerncommissie verrichtte haar onderzoek en bezocht de basisopleidingen in de lente van 2006 en de deelcommissies evalueerden de masters vanuit het Paleis der Academiën, Brussel. Dit initiatief kadert mede in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De visitatiecommissie heeft hierbij de visitatieprocedure gevolgd, waarin zij naast de zeer belangrijke geachte suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs ook een oordeel en evaluatiescore geeft over de zes onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Deze evaluatiescores zullen een belangrijk element zijn in het accreditatiebesluit van de NVAO. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleiding. Daarom wordt het rapport op de webstek van de VLIR geplaatst (www.vlir.be). De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kan de opleiding immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteit zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van de visitatiecommissie. Graag dank ik op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid en onafhankelijkheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. voorwoord
Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de faculteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en een stimulans tot de verdere ontwikkeling van de opleidingen Bio-ingenieurswetenschappen en Toegepaste Biologische Wetenschappen. B. Van Camp voorzitter VLIR voorwoord
VOORWOORD VAN DE VOORZITTER VAN DE VISITATIECOMMISSIE Zoals dat het geval is voor alle visitaties van hogere opleidingen die in deze periode plaatsvinden is de visitatie van de opleidingen in de bio-ingenieurswetenschappen aan de Vlaamse universiteiten die dit jaar plaatsvond van uitzonderlijke betekenis. Naast het creëren van een continu verbeteringsperspectief door middel van periodieke kwaliteitstoetsing vormen de conclusies van deze visitatie tevens de basis voor al dan niet accrediteren van de opleidingen binnen het kader van de Bolognaverklaring. Dit belang is niemand ontgaan. De opleidingen hebben tijd noch moeite gespaard om de visitatie optimaal voor te bereiden en te organiseren. Het beoordelen van de opleidingen bio-ingenieurswetenschappen in Vlaanderen was geen gemakkelijke opgave. Het gaat over een grote verscheidenheid van opleidingen en specialisaties die aangeboden worden aan vier Vlaamse universiteiten: de Katholieke Universiteit Leuven, de Universiteit Gent, de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Antwerpen. De meest uiteenlopende disciplines komen er aan bod. De brede wetenschappelijke basis is immers een fundamenteel kenmerk van de opleiding. Naast de basisopleidingen worden een reeks internationale programma s aangeboden. Ook die moesten geëvalueerd worden en daarvoor werden drie deelcommissies geïnstalleerd. Voor deze visitatie was er de bijkomende moeilijkheid dat de opleidingen zich als gevolg van de BaMahervorming in een overgangstoestand bevinden. De vroegere opleidingen met twee kandidaatsjaren en drie ingenieursjaren (of proefjaren) worden nu omgevormd tot een BaMa-structuur met drie bachelorjaren en twee masterjaren. De visitatiecommissie moest dus een hybride toestand beoordelen: alleen de eerste bachelor was al eens volledig doorlopen, de tweede was lopende en de volgende jaren liepen nog volledig volgens het vroegere stramien. De beoordeling moest dus gedeeltelijk gebeuren op basis van effectief lopende programma s, van geformuleerde plannen voor de toekomst en op basis van ervaringen en resultaten behaald met de vroegere opleidingen. Een analoge problematiek stelde zich met betrekking tot de internationale opleidingen die nu als een Master na Bacheloropleiding aangeboden worden. voorwoord
De opleidingen hebben de visitatie goed voorbereid. De voorgelegde documenten vormden een goede basis voor het visitatiewerk. De omvang van sommige documenten vergde van de commissieleden een serieuze inspanning om de inhoud te overzien en te evalueren, maar bij discussie kon er telkens naar teruggegrepen worden. Tijdens de visitaties was er een ruime beschikbaarheid en toegankelijkheid van academisch, wetenschappelijk en technisch personeel, van studenten en van afgestudeerden. De communicatie verliep in een open sfeer die door de commissieleden erg gewaardeerd werd. Soms waren de discussies vinnig, maar steeds bleven ze correct en constructief. Vaak is het een uitdaging om het onderscheid te maken tussen individuele opmerkingen en reële trends en praktijken. Ook wordt dezelfde terminologie wel eens gebruikt om een verschillende inhoud aan te geven. Gaandeweg en door toetsing en tegentoetsing kregen de commissieleden evenwel een vrij goed beeld van wat er in de werkelijkheid gebeurt. Als voorzitter had ik het genoegen en privilege te kunnen werken met een kerncommisie en deelcommissies bestaande uit ervaren specialisten uit binnen- en buitenland. Het onderwijskundig lid was reeds betrokken bij de vorige visitatie en kon samen met deskundigen die in andere visitatiecommissies hadden gezeteld, zich een goed beeld vormen van de evolutie die zich sinds 1998 heeft voorgedaan en van de verbeteringen en veranderingen die sindsdien werden doorgevoerd. De buitenlandse leden konden de opleidingen projecteren tegen de praktijk en ervaringen in hun thuislanden. Vooral met betrekking tot het gebruik van leervormen en educatieve methodes leverde dit wel een spervuur op, meestal gedoofd met enige zin voor relativering en humor. Deze discussies vormden echter steeds een verrijking voor alle partijen. Ik wens alle commissieleden bij deze van harte te danken voor hun grote en deskundige inzet om deze visitatie zo objectief en efficiënt mogelijk te laten verlopen. Het was aangenaam werken. Een bijzonder woord van dank verdient Magalie Van Lishout. Als secretaris van de kerncommissie en van de deelcommissie Nutrition and Food Technology had zij de opdracht om de visitatie te begeleiden en te organiseren en hetgeen gezegd en besproken werd tijdens de lange vergaderingen voorwoord
in rapportvorm te gieten. Met betrekking tot een zo uitgebreide visitatie is dat geen geringe opgave. Als ervaren bergbeklimmer wist Magalie zich uitstekend recht te houden, ook op moeilijk terrein! We danken ook Ilse De Vooght die op voortreffelijke wijze de deelcommissie Bio-informatics and Molecular Biology begeleidde en Pieter-Jan Van de Velde die hetzelfde deed voor de deelcommissie Land and Water Resources. Onze bijzondere waardering gaat naar Mevrouw Marleen Bronders die, meestal achter de schermen, met kennis, kunde en veel ervaring het visitatiegebeuren mee in goede banen hielp leiden. De visitatie zelf is nu beëindigd maar voor de opleidingen is het weer een nieuw startpunt. Zij worden uitgenodigd om verder te verbeteren waar nodig of nuttig. Rekening houdend met hun respons op de conclusies van vorige visitaties en het enthousiasme en de inzet die ze tijdens onze ontmoetingen ten toon spreidden hebben wij er groot vertrouwen in dat zij die taak degelijk ter harte zullen nemen en dat zij verder zullen gaan op de ingeslagen weg van continue kwaliteitsverbetering. Wij danken alle betrokkenen voor hun medewerking en gastvrijheid tijdens de visitatie en wensen hen nog veel succes toe in hun belangrijke opdracht. Staf Van Reet, Ir, PhD voorwoord
Lijst van gebruikte afkortingen AAP ACG AD ATP AP ARC BAP BOF CADES CIKO CP DA DBIT DG DGOS DOO DUO/ICTO EC ECHO/UFOO ECTS ELO EVC EVK FAO FBIW, FBW FC FST FTE FWO GAS GGS Academisch Assisterend Personeel Aquaculture Coordinating Group Agricultural Development Administratief en Technisch Personeel Academisch Personeel Laboratory of Aquaculture & Artemia Reference Center Bijzonder Academisch Personeel Bijzonder Onderzoeksfonds Master of Cultures and Development Studies Cel voor Innovatie en Kwaliteitszorg in het Onderwijs Commission on Programmes Doctor-assistenten Vakgroep Bio-ingenieurswetenschappen Directorate-General Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking Dienst Onderwijsondersteuning Dienst Universitair Onderwijs/Informatie en Communicatie Technologie in het Onderwijs Education Committee Expertisecentrum Hoger Onderwijs / UA-Fonds voor Onderwijsontwikkeling European Credit Transfer System Elektronisch Leerplatform Elders Verworven Competenties Eerder Verworven Kwalificaties Food and Agriculture Organisation of the United Nations Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Faculty Council Food Science and Technology Full-time equivalents Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Gediplomeerde in Aanvullende Studies Gediplomeerde in Gespecialiseerde Studies 10 lijst met afkortingen
IAESTE IAJ ICA ICP ICT IDLO ILT IMEC IROICA IMOL ITC IUPFOOD IUPWARE IWG IWT KCO K.U.Leuven KVIV LARS LUDIT MAqFish NEC NGO NVAO OSC OWR PCWRE PDCA PFPE POC QMP RDN RUCA SC SES SID-in SP International Association for the Exchange of Students for Technical Experience Individueel Aangepast Jaar Interuniversity Consortium for Agricultural and Related Science in Europe International Course Programme Information and Communications Technology Interfacultair Departement Lerarenopleiding Institute for Living Languages Interuniversitair Micro-Elektronica Centrum European Network of International Relations Officers at Higher Education Institutions for Agricultural and Related Sciences Institute of Molecular Biology and Biotechnology INIBAP Transit Centre InterUniversity Programme in Food Technology Interuniversity Programme in Water Resources Engineering Interactieve Werkgroepen Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen KwaliteitsCel Onderwijs Katholieke Universiteit Leuven Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging Laboratory for Applications of Remote Sensing Leuvens Universitair Dienstencentrum voor Informatica en Telematica Master of Science in Aquaculture and Fisheries Nutrition Educational Committee Non Governmental Organisation Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie Onderwijsvernieuwing & Onderwijs Service Centrum Centrale Onderwijsraad Programme Committee for Water Resources Engineering plan-do-check-act Postharvest and Food Preservation Engineering Permanente Onderwijscommissie Question Mark Perception Master of Rural Development and Nutrition Rijksuniversitair Centrum Antwerpen Steering Committee semesterexamensysteem Studieinformatiedagen studiepunten, study points lijst met afkortingen 11
TA Master of Tropical Agriculture TNRM Master of Tropical Natural Resources Management TOEFL Test of English as a Foreign Language UFSIA Universitaire faculteiten Sint-Ignatius UGent Universiteit Gent UA Universiteit Antwerpen VLIR-UOS, UDC Universitaire Ontwikkelingssamenwerking, University Development Cooperation UIA Universitaire Instelling Antwerpen VIB Vlaams Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie VITO Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VLIR Vlaamse Interuniversitaire Raad, Flemish Interuniversity Council VTE Voltijds Equivalent VUB Vrije Universiteit Brussel WPO werkcollege-practica-oefeningen ZAP Zelfstandig Academisch Personeel ZSC Zelfstudiecentrum 12 lijst met afkortingen
13
Inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 5 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie 7 Lijst met afkortingen 10 Deel 1: Algemeen deel 17 I. de onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen 19 1. Inleiding 19 2. De betrokken opleidingen 19 3. De visitatiecommissie 21 4. Korte terugblik op de visitatie 26 5. Opzet en indeling van het rapport 27 II. het referentiekader 29 A. Bachelor- en masteropleidingen Bio-ingenieurswetenschappen 29 B. Complementaire items voor het referentiekader vanwege de deelcommissies 46 III. algemene bevindingen 55 IV. de opleidingen in vergelijkend perspectief 59 V. tabellen met scores, onderwerpen en facetten 75 14 inhoud
Deel 2: Opleidingsrapporten 89 Bachelor- en/of masteropleidingen Bio-ingenieurswetenschappen 91 1. Universiteit Gent 91 2. Vrije Universiteit Brussel 129 3. Katholieke Universiteit Leuven 163 4. Universiteit Antwerpen 197 Overige masterprogramma s 223 5. Master of Earth Observation 223 6. Master of Water Resources Engineering 245 7. Master of Physical Land Resources 269 8. Master of Molecular Biology (IPMB) 295 9. Master of Biomolecular Sciences 317 10. Master of Bio-informatics 339 11. Master of Aquaculture 361 12. Master of Rural Development and Nutrition 383 13. Master of Food Technology 413 14. Master of Tropical Natural Resources Management 437 Bijlagen 461 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 463 Bijlage 2: De bezoekschema s 470 Bijlage 3: Vertaling referentiekader (Engels) 479 Bijlage 4: Opmerkingen Universiteit Gent bij het referentiekader 496 inhoud 15
16
DEEL 1 ALGEMEEN DEEL 17
18
I. De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Bio-ingenieurswetenschappen verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen Bio-ingenieurswetenschappen en Toegepaste Biologische Wetenschappen aan de Vlaamse universiteiten die zij in de periode februari-mei 2006, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR inzake interne kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2. De betrokken opleidingen De visitatie Bio-ingenieurswetenschappen omvat in totaal 30 opleidingen. Voor deze omvangrijke visitatie werd geopteerd in samenspraak met de betrokken instellingen voor een opsplitsing van de werkzaamheden. Hiervoor werden een kerncommissie en drie deelcommissies samengesteld. De kerncommissie visiteerde de bacheloropleidingen en de initiële masteropleidingen (thans bio-ingenieursopleidingen) ter plaatse. De overige masteropleidingen werden gevisiteerd na afloop van de bezoeken van de kerncommissie door drie deelcommissies. De bij deze opleidingen betrokken geledingen werden uitgenodigd te Brussel om gesprekken met de respectieve deelcommissies te voeren. Als voertaal gebruikten de deelcommissies het Engels. Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie de volgende instellingen bezocht: - van 6 februari t.e.m. 9 februari 2006: Universiteit Gent Bacheloropleiding bio-ingenieurswetenschappen Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Bos- en Natuurbeheer Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen Bodem- en Waterbeheer Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Milieutechnologie De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen 19
Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Landbouwkunde Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Cel- en Genbiotechnologie Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Chemie en Bioprocestechnologie Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Levensmiddelenwetenschappen en Voeding - van 23 februari t.e.m. 24 februari 2006: Vrije Universiteit Brussel Bacheloropleiding bio-ingenieurswetenschappen Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Cel- en Genbiotechnologie Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Scheikunde - van 6 maart t.e.m. 9 maart 2006: Katholieke Universiteit Leuven Bacheloropleiding bio-ingenieurswetenschappen Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Landbouwkunde Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Levensmiddelentechnologie Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Katalytische Technologie Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Cel- en Gentechnologie Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Biosysteemtechniek Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Land- en Bosbeheer Masteropleiding bio-ingenieurswetenschappen: Milieutechnologie - van 20 maart t.e.m. 21 maart 2006: Universiteit Antwerpen Bacheloropleiding bio-ingenieurswetenschappen Drie deelcommissies visiteerden de volgende masteropleidingen. De visitatie vond plaats in het Paleis der Academiën te Brussel: - van 27 april t.e.m. 28 april 2006: deelcommissie Land and Water Resources Masteropleiding Earth Observation (K.U.Leuven) Masteropleiding Water Resources Engineering (K.U.Leuven i.s.m. Vrije Universiteit Brussel, ICP) Masteropleiding Physical Land Resources (UGent i.s.m. Vrije Universiteit Brussel, ICP) - van 2 mei t.e.m. 3 mei 2006: deelcommissie Bio-informatics and Molecular Biology Masteropleiding Molecular Biology (Vrije Universiteit Brussel i.s.m. K.U.Leuven, Universiteit Antwerpen, ICP) Masteropleiding Biomolecular sciences (Vrije Universiteit Brussel) Masteropleiding Bio-informatics (K.U.Leuven) 20 De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen
- van 4 mei t.e.m. 5 mei 2006: deelcommissie Nutrition and Food Technology Masteropleiding Aquaculture (UGent, ICP) Masteropleiding Rural Development and Nutrition (UGent, ICP) Masteropleiding Food Technology (UGent, K.U.Leuven, ICP) Masteropleiding Tropical Natural Resources Management (K.U.Leuven) De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatisch-organisatorische aard. De commissie is zich ervan bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Zij heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Bio-ingenieurswetenschappen, werd bekrachtigd door de Erkenningscommissie Hoger Onderwijs bij besluit van 19 januari 2006, 13 februari 2006 en 27 februari 2006. De kerncommissie zoals ingesteld door de VLIR had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Dr. ir. Staf Van Reet, voormalig managing director Janssen Pharmaceutica, voorzitter FlandersBio Leden: - Prof. dr. ir. Wim H. Rulkens, gewoon hoogleraar, sectiehoofd milieutechnologie Wageningen Universiteit - Prof. dr. Gerrit Heil, gewoon hoogleraar landschapsecologie en programmadirecteur, Universiteit Utrecht - Dr. ir. Joseph Weerts, gewezen adviseur IWONL en FOD Volksgezondheid - Prof. dr. ir. Barth F. Smets, hoogleraar Milieu Microbiologie (Environmental Microbiology), Technical University of Denmark - Prof. dr. M.C.E. van Dam - Mieras, bio-chemicus, hoogleraar Open Universiteit Nederland, onderwijsdeskundig lid - Sarah Garré, studente tweede ingenieursjaar Bio-ingenieur (Land- en Bosbeheer), Katholieke Universiteit Leuven - Stijn Van Cutsem, student derde graadsjaar Bio-ingenieur (Cel- en Genbiotechnologie), Vrije Universiteit Brussel De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen 21
Mevrouw Magalie Van Lishout, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de VLIR, trad op als projectleider van de kerncommissie en stond tevens in voor de overkoepelende organisatie. De deelcommissies werden voorgezeten door de betrokken deskundige uit de kerncommissie. Daarnaast maakte ook het onderwijskundig lid en een andere vakexpert van de kerncommissie deel uit van de deelcommissies. Elke deelcommissie bestond daarnaast nog uit twee tot drie vakexperten en een student-lid. De deelcommissie Land and Water Resources, zoals ingesteld door de VLIR, had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Prof. dr. Gerrit Heil, gewoon hoogleraar landschapsecologie en programmadirecteur, Universiteit Utrecht Leden: - Prof. dr. Joseph Alfred Zinck, emeritus hoogleraar Soil Survey aan het International Institute for Geo-Information Science and Earth Observation (ITC) en hoofd van de divisie Soil Science ITC, Enschede - Prof. dr. Michael E. Schaepman, hoogleraar Geo-information science, Wageningen University en wetenschappelijk manager van het Centre for Geo-Information - Dr. ir. Joseph Weerts, gewezen adviseur IWONL en FOD Volksgezondheid - Prof. dr. M.C.E. van Dam - Mieras, bio-chemicus, hoogleraar Open Universiteit Nederland, onderwijsdeskundig lid - Dr. ir. Jaak Lenvain, Diensthoofd Kwaliteitsmanagement BTC, ontwikkelingsexpert vanwege UOS - Sarah Garré, studente tweede ingenieursjaar Bio-ingenieur (Land- en Bosbeheer), Katholieke Universiteit Leuven De heer Pieter-Jan Van de Velde, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de VLIR, trad op als projectleider van deze deelcommissie. De deelcommissie Bio-informatics and Molecular Biology, zoals ingesteld door de VLIR, had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Prof. dr. ir. Barth F. Smets, hoogleraar Milieu Microbiologie (Environmental Microbiology), Technical University of Denmark 22 De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen
Leden: - Dr. Hendrik De Bondt, hoofd chembioinformatics team Tibotec - Dr. André Van de Voorde, Chief Scientific Officer Innogenetics - Dr. ir. Staf Van Reet, voormalig managing director Janssen Pharmaceutica, voorzitter FlandersBio - Prof. dr.m.c.e. van Dam-Mieras, bio-chemicus, Open Universiteit Nederland, onderwijskundig lid - Dr. ir. Jaak Lenvain, Diensthoofd Kwaliteitsmanagement BTC, ontwikkelingsexpert vanwege UOS - Stijn Van Cutsem, student derde graadsjaar Bio-ingenieur (Cel- en Genbiotechnologie), Vrije Universiteit Brussel Mevrouw Ilse De Vooght, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de VLIR, trad op als projectleider van deze deelcommissie. De deelcommissie Nutrition and Food Technology, zoals ingesteld door de VLIR, had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Dr. ir. Staf Van Reet, voormalig managing director Janssen Pharmaceutica, voorzitter FlandersBio Leden: - Prof. dr. J.P. Baudoin, hoogleraar Gembloux Agricultural University, hoofd van de Unit Tropical Crop Husbandry and Horticulture - Prof. dr. ir. Dietrich Knorr, hoogleraar Berlin University of Technology, directeur van het Institute of Food Technology and Food Chemistry - Prof. dr. Charles Mélard, hoogleraar University of Liège, directeur van het Aquaculture Research and Education Center - Dr. ir. Joseph Weerts, gewezen adviseur IWONL en FOD Volksgezondheid - Prof. dr. M.C.E. van Dam - Mieras, bio-chemicus, hoogleraar Open Universiteit Nederland, onderwijsdeskundig lid - Dr. ir. Jaak Lenvain, Diensthoofd Kwaliteitsmanagement BTC, ontwikkelingsexpert vanwege UOS - Stijn Van Cutsem, student derde graadsjaar Bio-ingenieur (Cel- en Genbiotechnologie), Vrije Universiteit Brussel Mevrouw Magalie Van Lishout, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de VLIR, trad op als projectleider van deze deelcommissie. Voor korte curricula vitae wordt verwezen naar bijlage 1. De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen 23
3.2. Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie die in het instellingsbesluit is omschreven, luidt als volgt: - op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; - het formuleren van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering; - het beoordelen of de kwaliteit van de opleiding voldoet aan de beoordelingscriteria van het accreditatiekader en het geven van een integraal oordeel over de opleiding waarop de NVAO zich zal baseren bij de accreditatie 3.3. Werkwijze 3.3.1. Voorbereiding Ter voorbereiding van de visitatie werd aan de instellingen gevraagd een uitgebreid zelfevaluatierapport op te stellen. De Cel Kwaliteitszorg van de VLIR heeft hiervoor een visitatieprotocol ter beschikking gesteld, waarin de verwachtingen ten aanzien van de inhoud van het zelfevaluatierapport uitgebreid zijn beschreven. Het zelfevaluatierapport volgt het accreditatiekader. Naast feitelijke beschrijvingen per onderwerp en per facet van het accreditatiekader wordt aan de opleidingen ook gevraagd hun toekomstperspectieven kenbaar te maken en een kritische sterkte-zwakteanalyse op te nemen in het zelfevaluatierapport. Daarnaast worden een aantal verplichte bijlagen opgenomen, onder andere een beschrijving van het programma, cursusbeschrijvingen, examenvragen en studenten- en personeelstabellen. De commissie ontvangt de zelfevaluatierapporten een aantal maanden voor het eigenlijke bezoek, waardoor zij de gelegenheid krijgt deze documenten vooraf zorgvuldig te bestuderen en het bezoek grondig voor te bereiden. De commissieleden worden bovendien verzocht een tweetal eindverhandelingen te selecteren uit een lijst van recente eindverhandelingen. De geselecteerde eindverhandelingen worden eveneens een aantal weken voor het eigenlijke bezoek door de Cel Kwaliteitszorg aan de commissieleden bezorgd. Elk commissielid heeft bijgevolg per opleiding minstens twee eindverhandelingen grondig gelezen vooraleer het bezoek plaatsvindt. 24 De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen
De visitatiecommissie bevoegd voor de initiële bachelor- en masteropleidingen hield haar installatievergadering op 20 januari 2006. De installatievergadering van de deelcommissies greep plaats op 18 en 19 april 2006. Op dit moment hadden de commissieleden het visitatieprotocol en de zelfevaluatierapporten reeds in hun bezit. Tijdens deze vergaderingen werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich concreet voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie tijdens deze vergaderingen haar referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten. 3.3.2. Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoeken aan de opleidingen heeft gevoerd met alle geledingen die betrokken zijn bij het onderwijs in de Bio-ingenieurswetenschappen. Ook wordt aan de instellingen gevraagd als een derde bron van informatie- om een veelheid van documenten ter inzage te leggen ten behoeve van de commissie. Tijdens de bezoeken is voldoende tijd uitgetrokken om de commissie de gelegenheid te geven deze documenten grondig te bestuderen. De documenten die typisch ter inzage van de commissie worden gelegd, zijn: het leermateriaal (cursussen, handboeken, syllabi), verslagen van de belangrijke beleidsvormende of beleidsopvolgende organen (faculteitsraad, onderwijscommissies, departementsraden), documenten die betrekking hebben op de interne kwaliteitszorg (enquêteformulieren, niet-persoonsgebonden evaluatie van het onderwijs), documenten aangaande de procedures van curriculumherzieningen, c.q. de omvorming naar de bachelor-masterstructuur, voorbeelden van informatieverstrekking aan aspirant-studenten, etc. Bovendien worden nog enkele tientallen eindverhandelingen bijkomend ter inzage gelegd. Het bezoekschema voorziet naast gesprekken met het bestuur van de faculteit, de opleidingsverantwoordelijken, de studenten, de assistenten, de docenten en de facultaire en opleidingsgebonden beleidsmedewerkers- steeds in een bezoek aan de faciliteiten (inclusief bibliotheek, practicalokalen en computerfaciliteiten), een gesprek met de afgestudeerden van de opleidingen en een spreekuur waarop de commissie bijkomend leden van de opleiding kan uitnodigen of waarop personen op een vertrouwelijke wijze door de commissie kunnen worden gehoord. De leden van de kerncommissie die zetelden in de deelcommissies kregen de opdracht om de infrastructuur voor de overige masteropleidingen te evalueren tijdens het bezoek aan de instelling. Naargelang de praktische haalbaarheid opteerden de instellingen ervoor om het cursusmateriaal tijdens het bezoek ter inzage te leggen, dan wel tijdens de gesprekken in Brussel beschikbaar te stellen. De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen 25
De gesprekken die de commissie heeft gevoerd, waren zeer openhartig en verhelderend en vormden een goede aanvulling bij de lectuur van het zelfevaluatierapport. Aan het einde van het bezoek werden, na intern beraad van de commissie, de voorlopige bevindingen mondeling aan de gevisiteerde opleidingen meegedeeld. 3.3.3. Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien geeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in het kader van de accreditatie, een oordeel over de zes onderwerpen uit het accreditatiekader volgens een binaire beoordelingsschaal voldoende/onvoldoende en een integraal oordeel over de betrokken opleidingen. De opleidingsverantwoordelijken van de betrokken opleidingen werden in de gelegenheid gesteld om op het concept van rapport te reageren. 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de opleidingen Bio-ingenieurswetenschappen in Vlaanderen van naderbij te bekijken maar het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat vonden plaats in een periode vol veranderingen en de commissie is er zich van bewust dat de visitatie het er voor de opleidingen niet makkelijker op maakte. Eerst en vooral vond de visitatie plaats op een moment dat in het hoger onderwijs de omvorming naar de bachelor-masterstructuur in volle beweging was. Aan alle instellingen liepen ten tijde van de visitatie het eerste en het tweede bachelorjaar. Het derde bachelorjaar en de masterprogramma s waren nog niet ingevoerd. Desalniettemin heeft de commissie een goed beeld gekregen van de lopende opleidingen en door extrapolatie van de bestaande opleidingen en het bestuderen van programma s en doelstellingen- van het nog op te richten derde bachelorjaar en de masterprogramma s. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om vanuit een kritische ingesteldheid op een constructieve manier voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen tot de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van elke universiteit en opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de context van de opleiding. 26 De onderwijsvisitatie Bio-ingenieurswetenschappen