De Amsterdamse zedenzaak Vragen en Antwoorden MAART 2012
Waarvan worden Roberts M. en Richard van O. beschuldigd? Het Openbaar Ministerie (OM) verdenkt Roberts M. van vele gevallen van seksueel binnendringen en ontuchtige handelingen. Daarbij zijn in totaal 67 jonge kinderen betrokken. Daarnaast verdenkt het OM Roberts M. van het vervaardigen en verspreiden van kinderpornografisch foto- en filmmateriaal van in totaal 32 kinderen. Tot slot verwijt het OM Roberts M. het medeplegen van bezit van ander kinderpornografisch materiaal. Het OM verdenkt Richard van O., de echtgenoot van Roberts M., van zes strafbare feiten. In feit 1 wordt hem het plegen van ontuchtige handelingen bij een destijds vijftienjarig kind verweten. In feit 2 wordt hem verweten dat hij samen met zijn echtgenoot ontuchtige handelingen heeft gepleegd bij een kind, dan wel dat hij hieraan medeplichtig is geweest. In de feiten 3, 4 en 5 zijn de gevallen vermeld waarin Roberts M. zich mogelijk schuldig heeft gemaakt aan het seksueel misbruik van kinderen, waarbij Richard van O. mededaderschap dan wel medeplichtigheid wordt verweten. Wat is het verschil tussen medeplegen en medeplichtig? Van medeplegen is, ruw gezegd, sprake indien er weliswaar verschil zou kunnen zijn in de rol en de bijdrage van de verschillende plegers, maar wanneer dit verschil uiteindelijk niet doorslaggevend is. Uitgangspunt is wel dat er een nauwe en bewuste samenwerking tussen de plegers is geweest. Van medeplichtigheid is sprake indien de pleger door de medeplichtige is geholpen. Daarbij is de hulp echter een bijkomstige zaak gebleven. Bij medeplichtigheid is dus wel sprake van een beslissend verschil in rol en bijdrage. De strafmaat voor een medeplichtige ligt doorgaans dan ook lager dan die voor de (mede)pleger. Voorwaarde voor strafbare medeplichtigheid is wel dat de medeplichtige op de hoogte is geweest van de intenties van de pleger. Waarom worden de zaken van de verdachten M. en Van O. tegelijk behandeld? De rechtbank heeft op 15 december 2011 bepaald dat de zaken tegen M. en Van O. zo veel mogelijk gelijktijdig zullen worden behandeld omdat beide strafzaken in overwegende mate over dezelfde feiten gaan. Het gelijktijdig behandelen van de strafzaken bevordert de zorgvuldigheid en de doelmatigheid van de behandeling, al was het maar dat daarmee een dubbele belasting van de ouders van de slachtoffers en/of benadeelde partijen wordt vermeden. Dit betekent overigens niet dat de verdachten in alles van hetzelfde worden beschuldigd: zie het antwoord hierboven. Wat gebeurt er tijdens de inhoudelijke behandeling? Tijdens het hele proces houdt de meervoudige rechtbank rekening met vier vragen. De eerste vraag is of de genoemde feiten wettig en overtuigend kunnen worden bewezen. Vraag twee is: zijn die bewezen feiten ook strafbaar? Daarbij speelt overigens het gegeven dat een op zich strafbaar feit door diverse omstandigheden gerechtvaardigd kan zijn, zoals het geval is bij noodweer. De derde vraag is of de dader ook strafbaar is. Het zou namelijk kunnen dat de dader wel een strafbaar feit heeft gepleegd, maar dat dit hem niet kan worden toegerekend. De rechtbank komt tot een veroordeling als het antwoord op de drie
vragen bevestigend is. De rechtbank vraagt zich vervolgens (vraag vier) af: welke omstandigheden hebben invloed op de hoogte van de straf en welke soort straf moet worden opgelegd? Van invloed in de afweging van de rechtbank is bijvoorbeeld de ernst van het vergrijp en de mate van het verwijt dat de dader kan worden gemaakt, of iemand eerder is veroordeeld, het belang van de samenleving en de gevolgen voor een slachtoffer. De rechtbank is niet gebonden aan de straf die de officier van justitie heeft geëist. Wat is een meervoudige kamer? De meervoudige kamer van de rechtbank bestaat uit drie rechters en één of twee griffiers. De rechter in het midden is de voorzitter hij leidt de zitting. In het afgelopen jaar zijn de zaken van Roberts M. en Richard van O. in maart, juni, september en november zoveel mogelijk door dezelfde meervoudige kamer behandeld. Het ging toen om voorbereidende zittingen omdat het opsporingsonderzoek nog niet was afgerond. Nu de einddossiers over beide verdachten gereed zijn, kan de rechtbank de strafzaken tegen beiden inhoudelijk behandelen. Op basis van welke criteria zijn de rechters geselecteerd? De selectie van rechters voor de behandeling van een zaak vindt plaats door de voorzitter van de sector strafrecht in samenspraak met de president van de rechtbank. Zij letten daarbij onder meer op senioriteit en ervaring van de rechters en een evenwichtige samenstelling van de zittingscombinatie. Is er opvang voor rechters die moeten omgaan met zeer ernstige feiten? Het is gebruikelijk dat in zaken waarin ernstige feiten worden behandeld rechters de mogelijkheid hebben psychosociale hulp te krijgen. Of zij daarvan gebruik wensen te maken, is een persoonlijke keuze. Waarom vindt deze zaak niet in de beveiligde bunker plaats? Omdat het OM vindt dat op grond van de uitgevoerde dreigingsanalyse er momenteel geen noodzaak bestaat de zitting te houden in een extra beveiligde omgeving. Wat betekent het dat een deel van de behandeling plaatsvindt achter gesloten deuren? Terechtzittingen zijn in de regel openbaar en voor iedereen toegankelijk. In uitzonderlijke gevallen kan de rechtbank echter bepalen dat een zitting, of bepaalde onderwerpen of zittingsmomenten, achter gesloten deuren worden behandeld. Een dergelijk besluit kan worden genomen indien een openbare behandeling van de zaak de belangen of de bescherming van een procespartij onevenredig schaden. Tijdens een openbare behandeling zijn in de zittingzaal aanwezig, naast de rechtbank, het OM, de verdachten en hun advocaten, ook de advocaten die ouders bijstaan, journalisten en eventueel publiek. Het publiek zit achter glas op de publieke tribune bovenin de zaal. Als de rechtbank bepaalt dat een onderwerp of zittingsmoment achter gesloten deuren moet worden behandeld, verlaten de journalisten de zaal en het publiek de publieke tribune. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de
afzonderlijke bespreking van de zogenaamde kinddossiers. De ouders van het betreffende kind, en hun advocaat, mogen daarbij aanwezig blijven. Mag een van de aanwezigen spreken over wat zich achter gesloten deuren heeft afgespeeld? Nee, dat zou een grove inbreuk opleveren op het vertrouwen: de aanwezigen mogen zich niet uitlaten over wat zij hebben gezien of gehoord. Wel geeft de voorzitter de rechtbank bij hervatting van de openbare zitting in algemene termen een verslag van wat zich heeft voorgedaan achter gesloten deuren. Waarom geeft de rechtbank zelf beelden door aan de media? Vanwege de verwachte drukte is het niet haalbaar ruimte te bieden aan alle camera s van de media. Bovendien wil de rechtbank garanderen dat de privacy van de (ouders van de) slachtoffers is gewaarborgd. Daarom verschaft de rechtbank zelf beelden aan de media. Waar kunnen de ouders het proces volgen? De ouders van de kinderen kunnen de zitting volgen vanuit afgeschermde zalen via een directe live verbinding met de zittingszaal. De rechtbank wil, in navolging van het OM, de privacy van de ouders van de vermeende slachtoffers te allen tijde garanderen. Wat kunnen de ouders zien en horen? De ouders kunnen vanuit de afgeschermde ruimtes de zitting volgen via een live video verbinding. Vanzelfsprekend kunnen zij die gedeelten van de behandeling die achter gesloten deuren plaatsvinden evenmin volgen: de verbinding wordt dan verbroken. De ouders van kinderen kunnen tijdens de hen betreffende zaak in de zittingszaal plaatsnemen evenals hun advocaat. Zij betreden de zittingszaal zonder in contact te komen met het publiek of de media. Wat houdt het spreekrecht in zoals dat door de rechtbank is toegekend aan de ouders? De rechtbank heeft tijdens een eerdere zitting besloten dat één van de ouders het recht heeft namens een kind het woord te voeren. De andere ouder mag de partner wel begeleiden. In de verklaring kunnen niet alleen de lichamelijk en psychische gevolgen met betrekking tot het kind aan de orde komen, maar ook de impact op de directe omgeving, zoals het gezin. Dit spreekrecht is beperkt tot ongeveer vijftien minuten per kind en vindt plaats achter gesloten deuren. De spreekgerechtigde kan door een rechercheur, of door een ander (onder verantwoordelijkheid van het OM) aangewezen begeleider, worden begeleid naar de zittingszaal en terug naar een andere ruimte. Wat kunnen ouders doen die hun spreekrecht niet zelf willen uitoefenen? Ouders die geen gebruik wensen te maken van het spreekrecht kunnen een zogenaamde schriftelijke slachtofferverklaring indienen bij de rechtbank. Deze slachtofferverklaring wordt toegevoegd aan het strafdossier en wordt door één van de rechters voorgelezen. Dit is een gebruikelijke gang van zaken in een strafproces.
Wat zijn kinddossiers? Van elk kind dat is vermeld in de tenlastelegging is een kinddossier opgemaakt. Hierin is onder meer opgenomen een verslag van het intakegesprek met de ouders of één van de ouders, de aangifte van de ouder(s), eventuele medische verklaringen over het kind, een weergave van alle verklaringen van de verdachte over het kind en een beschrijving van het eventueel aangetroffen beeldmateriaal van het kind. Daarbij wordt niet alleen het aantal aangetroffen foto s en films genoemd, maar ook gedetailleerd beschreven wat er op deze foto s en films te zien is. In het dossier bevinden zich geen foto s of filmbeelden. De rechtbank heeft om redenen van privacy besloten de kinddossiers achter gesloten deuren te bespreken. Wat wordt besproken tijdens de behandeling van deze kinddossiers? De rechter heeft in het Nederlands rechtssysteem een actieve en leidende rol bij het achterhalen van de waarheid. Hij of zij zal de verdachte ondervragen aan de hand van de stukken die in het dossier voorkomen. Ook de officieren van justitie en de raadslieden van de verdachten kunnen vragen stellen aan de verdachten. De verdachten zijn overigens niet verplicht om op de vragen een antwoord te geven. Zij kunnen zich beroepen op hun zwijgrecht. Wat is een persoonsdossier? In het persoonsdossier een onderdeel van het algemeen dossier zitten alle verhoren van de verdachte(n). Daarnaast zitten er ook de resultaten van ander onderzoek in. In het geval van Roberts M. is dit bijvoorbeeld een dossier van een eerdere strafzaak in Duitsland en een medisch dossier van zijn psychiatrisch verleden in Letland. Waarom wordt een schouw gehouden? Het OM heeft aangegeven bij de inhoudelijke behandeling een representatieve selectie van de door verdachte vervaardigde foto s en films te zullen tonen. Om volledig uit te sluiten dat derden op enigerlei wijze kennis kunnen nemen van dit beeldmateriaal, zal het tonen van deze selectie achter gesloten deuren plaatsvinden op een andere plaats dan de zittingszaal. Vanzelfsprekend is deze schouw niet toegankelijk voor pers en publiek. Naast de leden van de rechtbank kunnen ook de officier van justitie, de verdachte(n) en hun raadslieden bij de schouw aanwezig zijn. Overigens heeft verdachte M. eerder aangegeven hierbij niet aanwezig te zullen zijn. De raadslieden van ouders kunnen, desgewenst, ook bij de schouw aanwezig zijn, maar zien alleen de beelden van kinderen die zij bijstaan. Wat houdt de bespreking van de persoonlijke omstandigheden in? Er is bij de behandeling ter zitting een onderscheid tussen de behandeling van de tenlastegelegde feiten en van de persoonlijke omstandigheden van de verdachten. Als de rechtbank, de officier van justitie en de raadslieden van de verdachten van mening zijn dat alle relevante stukken zijn voorgehouden en geen vragen meer hebben met betrekking tot de feiten, bespreekt de rechtbank de persoonlijke omstandigheden van de verdachten.
Daarbij gaat het onder meer om de rapportages die (gedrags)deskundigen over de verdachten hebben opgemaakt. Welke deskundigen worden in ieder geval op de zitting gehoord? In de zaak van Richard van O. heeft het Pieter Baan Centrum (PBC) rapport uitgebracht over onder andere de toerekeningsvatbaarheid. Op verzoek van de officier van justitie zullen de betreffende deskundigen ter zitting in het openbaar worden gehoord. Overigens heeft de rechtbank in maart 2011 beslist dat een kinderarts, een kinderpsycholoog en een kinderpsychiater onderzoek moeten doen naar de fysieke en psychische gevolgen van seksueel misbruik van jonge en zeer jonge kinderen. Daarbij worden de gevolgen voor de betrokken gezinnen meegenomen. Hun rapportages worden tijdens de zitting besproken en de deskundigen worden ter zitting gehoord. Worden nog getuigen gehoord? In de zaak van Richard van O. zal door de rechter-commissaris een in de Verenigde Staten gedetineerde getuige worden gehoord. Deze verklaring wordt tijdens de inhoudelijke behandeling besproken. Wat houdt een vordering benadeelde partij in? Een vordering kan worden ingediend wanneer iemand rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit. Die iemand wordt de benadeelde partij genoemd en kan zich als benadeelde partij in het strafproces voegen. Vorderingen die te veel tijd innemen voor een strafproces kunnen niet worden behandeld. In een dergelijk geval zal de strafrechter de zaak niet behandelen, maar de mogelijkheid openlaten voor de benadeelde partij de vordering voor te leggen aan de burgerlijke rechter. Bij behandeling tijdens het strafgeding geeft de officier van justitie haar visie op de ingediende vordering in haar requisitoir en de advocaten in hun pleidooi. De (advocaat van de) benadeelde partij mag daar desgewenst op reageren. Hoe lang duurt het proces? Op dit moment wordt rekening gehouden met een behandeling van ongeveer zestien dagen. De inhoudelijke behandeling van de strafzaak start op 12 maart 2012 om 9:30 uur. Er zijn zittingen gepland op de maandagen, woensdagen en vrijdagen. Volgens de meest recente planning (d.d. 28 februari 2012) beslaat de inhoudelijke behandeling veertien zittingsdagen eindigend op vrijdag 20 april 2012. Let op: dit schema kan steeds worden aangepast. Waarmee eindigt het proces? De rechtbank meldt na het onderzoek ter terechtzitting wanneer de rechtbank uitspraak zal doen. Met de uitspraak, het vonnis, eindigt het proces in eerste aanleg.
Wanneer is de uitspraak? De uitspraak wordt gedaan op een nog nader te bepalen datum, maar in ieder geval veertien dagen na de laatste onderzoeksdag. Het staat nog niet vast welke dag die laatste onderzoeksdag zal zijn. En dan? Als de officier van justitie of de verdediging het niet eens zijn met de beslissing van de rechtbank, dan kunnen zij in hoger beroep gaan tegen het vonnis. Dat moeten zij doen binnen veertien dagen na de uitspraak. In het eventueel hoger beroep behandelt het gerechtshof in Amsterdam de zaak helemaal opnieuw. Een rechter heet bij het Hof een raadsheer en een officier van justitie is een advocaat-generaal. In de procedure tijdens de zitting verandert er niets. Die is in hoofdlijnen hetzelfde als bij de rechtbank. Meer informatie Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met de afdeling Voorlichting & Communicatie via telefoon 020 5412882 of per e-mail: info.rechtbankamsterdam@rechtspraak.nl