Deel 2: Programma van maatregelen 2.1 Administratieve gegevens: a) de naam en het adres of maatschappelijke zetel van de initiatiefnemer; De Korf vzw, Pottelberg 15, 8500 Kortrijk b) het erkenningsnummer van de erkende archeoloog; OE/ERK/Archeoloog/2015/00043 c) de naam en het adres of maatschappelijke zetel van de erkende archeoloog; Janiek De Gryse,, 8200 Sint-Michiels-Brugge d) de locatie van het vooronderzoek met vermelding van provincie, gemeente, deelgemeente, adres, toponiem en bounding box in Lambertcoördinaten (EPSG:31370); Kortrijk, Pottelberg 15, Pottelberg, X min = 70796, Y min = 167299, X max = 72206, Y max = 168278 e) het kadasterperceel met vermelding van gemeente, afdeling, sectie, perceelsnummer of -nummers en kaartje. Kortrijk 1ste afd. sectie E nrs. 243x, 241e², 241f², 237f, 237g, 237e, 240e (Figuur 24) Figuur 24: Projectgebied weergegeven op de GRB basiskaart met aanduiding van de kadasternummers (bron: Geopunt). 8200 Sint-Michiels-Brugge www.rubenwillaert.be 38
2.2 Synthese De Korf vzw, multifunctionele organisatie voor de bijzondere jeugdzorg, plant de bouw van een nieuwe leefruimte en accommodaties op haar huidige terreinen. Het projectgebied is gelegen in Kortrijk, in de wijk met het toponiem Pottelberg. Het totale plangebied is ca. 1,35 ha groot. De werken omvatten de sloop van drie gebouwen en de bouw van twee nieuwe, de heroriëntering van een stuk wegenis en herinrichting van de groenzones en bestaande parkings. Momenteel is het terrein grotendeels bebouwd en verhard. Het gebouwcomplex in het westen van het plangebied is volledig onderkelderd. In het oosten van het plangebied worden twee gebouwen gesloopt, deze zijn niet onderkelderd maar gefundeerd op betonplaten. Ter hoogte van deze twee te slopen gebouwen wordt een nieuw gebouw opgetrokken. Verwacht wordt dat de ondergrond ook daar grotendeels geroerd is. Verdere ingrepen in de bodem vinden plaats ter hoogte van de bestaande parkeerplaatsen, deze worden heringericht of opgehoogd en bestaan momenteel uit een laag breekzand waarop asfalt rust, ook hier wordt verwacht dat de ondergrond grotendeels geroerd is. Centraal in het projectgebied loopt de noordwest-zuidoost georiënteerde Anne Frankstraat. Ook hier moet verwacht worden dat de ondergrond door de wegenis en bijhorende riolering is verstoord. In totaal is ca. 65% (=8675m 2 ) van het terreinoppervlak bebouwd en/of verhard en vermoedelijk verstoord, los van de gegevens op de bodemkaart van Vlaanderen. Figuur 25: Vermoedelijk verstoorde zones door bebouwing/verharding aangeduid op de meest recente middenschalige orthofoto (winter) (bron: Geopunt). 8200 Sint-Michiels-Brugge www.rubenwillaert.be 39
Landschappelijk gezien is het projectgebied gelegen in de Leiebekken, op de oostelijke flank van een heuvel. Het Quartair dek bestaat uit eolische afzettingen uit het Weichseliaan, meer bepaald zandleem. Gezien de ligging op de helling (van oost naar west) van een heuvel en het verval over een strook van 150m bijna 5m bedraagt is het aannemelijk dat een deel van deze oorspronkelijke zandleemdeklaag is afgespoeld doorheen de eeuwen. De bodemkaart geeft ter hoogte van het plangebied eveneens een grondige verstoring weer. De ondergrond bestaat hoofdzakelijk uit kunstmatige bodemtypes, hetzij vergraven, opgehoogde en bebouwde grond. Enkel in het westen geeft de bodemkaart een strook natte zandleem weer. Bij deze (oorspronkelijke) bodemopbouw moet er rekening gehouden worden met het feit dat archeologische relicten zich relatief dicht bij de oppervlakte bevinden, namelijk direct onder de bouwvoor. Binnen het plangebied geeft de Centraal Archeologische Inventaris geen gekende archeologische vindplaatsen weer. Direct tegen de zuidoostelijke hoek van het plangebied is een site met walgracht uit de late middeleeuwen gekend. Op basis van de kaart van Ferraris zou deze ten dele gevat worden binnen het projectgebied. Ook is op de kabinetskaart zichtbaar dat het neerhof van deze hoeve vermoedelijk hellingafwaarts, ten oosten ervan, gesitueerd moet worden. Aan de hand van jongere cartografische bronnen en een hedendaagse orthofoto en/of GRB-projectie is het echter duidelijk dat de hoeve en belendende grachten net buiten de percelen van De Korf vzw liggen. Vandaag de dag zijn er nog steeds brede grachtsegmenten te zien die vermoedelijk grosso modo overeenkomen met de oorspronkelijke walgracht. In de ruime omgeving geeft de CAI verschillende vindplaatsen weer. Een deel hiervan betreft molens uit de post-middeleeuwse periode (en jonger) en enkele toevalsvondsten. De meest relevante archeologische vindplaatsen betreffen romeinse vondsten ten oosten van de projectlocatie. De meest betrouwbare van deze vondsten betreft een brandrestengraf dat tijdens werkzaamheden werd aangetroffen begin jaren 80 waarbij aardewerk uit de 1 e eeuw n. Chr. werd gerecupereerd. Een tweede vindplaats dient meer genuanceerd bekeken te worden. Deze betreft een opgraving eind jaren 50 op ca. 1 km oostwaarts van het projectgebied waar restanten van een mogelijk romeins legerkamp, een vicus en een heirweg werden aangetroffen, aldus de inventaris. Tevens moet gewezen worden op de geallieerde bombardementen vanaf 1943 op het rangeerstation van Kortrijk en de luchthaven in Wevelgem, op korte afstand van de projectlocatie. Hierdoor bestaat de kans dat bij werkzaamheden nog afwerpmunitie aangetroffen kan worden. De mogelijkheid bestaat dus dat archeologische relicten van de romeinse periode tot de late middeleeuwen worden aangetroffen. Natuurlijk kunnen oudere sporen en vondsten niet uitgesloten worden. De mate van bebouwing en verharding, in combinatie met de gegevens van de bodemkaart doen echter vermoeden dat de ondergrond niet meer intact is. 2.3 Gemotiveerd advies Voor het projectgebied De Korf worden geen verder archeologisch onderzoek aanbevolen. De aard van de ingrepen, in combinatie met de gegevens van de bureaustudie bieden een gedegen argumentatie om af te zien van prospectie met ingreep in de bodem of enig ander vooronderzoek met ingreep in de bodem. De bureaustudie heeft verschillende argumenten aangebracht waarom verder onderzoek als weinig zinvol wordt beschouwd. Het belangrijkste argument om af te zien van verder onderzoek is de mate van verstoring van het terrein. Zoals reeds aangegeven is de verwachting dat ongeveer 65% van het terrein verstoord is omwille van bouwwerken, verharding, wegenis etc. Indien we bijkomend rekening houden met de gegevens van de bodemkaart moet geconcludeerd worden dat het grootste deel van de ondergrond van het terrein niet 8200 Sint-Michiels-Brugge www.rubenwillaert.be 40
meer in oorspronkelijke staat is. Als we dan nog de hellingsgraad en het erosiepotentieel in rekening brengen is de kans klein dat over het gehele terrein nog grondvaste sporen bewaard zijn gebleven. Hoewel er in de omgeving directe aanwijzingen zijn naar een beduidend archeologisch potentieel (romeins en middeleeuws), moet er van uitgegaan worden dat indien er nog grondvaste sporen bewaard zijn de kans het grootst is dat deze zich bevinden in de ondergrond van de huidige graszones. Het overgrote deel van deze graszones wordt echter niet onmiddellijk bedreigd door de werkzaamheden. De herinrichting van de groenzones betreft hoofdzakelijk aanplanting van nieuwe bomen en deze zaken vinden plaats in de teelaarde. Indien nog sporen bewaard zijn, hoe twijfelachtig de kans hierop ook is, zullen ze normaliter in situ bewaard blijven. Uit het voorgaande blijkt duidelijk dat de financiële kost die een vooronderzoek met ingreep in de bodem met zich meebrengt niet in verhouding zou staan tot de eventuele meerwaarde dat een archeologisch onderzoek zou kunnen opleveren. Hoewel verder onderzoek altijd zinvol kan zijn zou dit, in geval van een positief resultaat, slechts in een zeer beperkte mate een meerwaarde zijn voor het archeologisch inzicht in de omgeving. Meer dan een gefragmenteerde indicatie voor menselijke activiteit in de romeinse periode of middeleeuwen mag hier niet verwacht worden. Op basis van deze kosten-baten afweging moet in dit geval afgezien worden van verder archeologisch onderzoek. Uiteraard moet hier gewezen worden op de bestaande archeologische meldingsplicht, conform artikel 5.4.1 van de vigerende wetgeving met betrekking tot het onroerend erfgoed. 2.4 Conclusie De Korf vzw plant afbraakwerken, nieuwbouw en de herinrichting van haar terreinen aan de Pottelberg te Kortrijk. Deze werken vormen een mogelijke bedreiging voor het archeologisch potentieel. Op basis van de huidige toestand van het terrein, in combinatie met de gegevens op de bodemkaart van Vlaanderen wordt verwacht dat het terrein in grote mate geroerd is. Hoewel op basis van de beschikbare bronnen een zeker archeologisch potentieel herkend wordt op vlak van romeinse en middeleeuwse relicten, laat de kosten-baten afweging niet toe een archeologische prospectie met ingreep in de bodem aan te bevelen. Bijgevolg wordt voor desbetreffende percelen een vrijgave vooropgesteld. 8200 Sint-Michiels-Brugge www.rubenwillaert.be 41
Deel 3: Bibliografie Agentschap Onroerend Erfgoed 2016 AGIV DOV Vlaanderen Geoportaal Geopunt Bogemans, F. 2007. Toelichting bij de Quartairgeologische Kaart, Kaartblad 29 Kortrijk. Vlaamse overheid, Dienst Natuurlijke Rijkdommen. Jacobs P., De Ceukelaire M., De Breuck W. en De Moor G., 1999. Toelichtingen bij de Geologische Kaart van België - Vlaams Gewest, Kaartblad 29, Kortrijk. Belgische Geologische Dienst en Vlaamse overheid, afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen, 69p. Van Ranst, E. & Sys, C. 2000. Eenduidige legende voor de digitale bodemkaart van Vlaanderen. Universiteit Gent. Monballyu J., 1989. Costumen van de stad en van de kasselrij Kortrijk, II, Turben afgenomen door de Kortrijkse schepenbank (1485-1581) in: Costumen van het land en graafschap Vlaanderen, kwartier Gent, XII; Brussel: Ministerie van justitie, 1989, 213 blz. Maddens N., 2005. De geschiedenis van Kortrijk in het kort. Groeninghe, Kortrijk, 1-199 blz. Maddens N., Vancolen P., Van Doorselaer A., Viérin J., Warlop E., 1990. De geschiedenis van Kortrijk Lannoo, 544 pagina's. Germaanse oorsprong van naam Pottelberg, opgezocht op: http://home.scarlet.be/~tsd22610/plon.htm 8200 Sint-Michiels-Brugge www.rubenwillaert.be 42