Protocol dyslexie Insula College, Koningstraat versie oktober 2016 1
Inleiding Dit dyslexieprotocol van het Insula College vmbo-tl, locatie Koningstraat is opgesteld ten behoeve van de leerlingen die een dyslexieverklaring hebben. In dit protocol wordt antwoord gegeven op de vragen die er zijn rondom dyslexie. Er staat onder andere in welke procedures gevolgd dienen te worden, wat de regels zijn en of er ontheffingen mogelijk zijn. Het protocol is gebaseerd op het Protocol Dyslexie Voortgezet onderwijs (KPC, 2015). Het doel van dyslexiebeleid is dat dyslectische leerlingen niet belemmerd moeten worden in het volgen van de opleiding waar ze op basis van hun cognitieve capaciteiten toe in staat zijn. Er wordt naar de individuele leerling gekeken: wat heeft deze leerling nodig om zijn/haar taak af te ronden? Je hebt niet te maken met een dyslectische leerling, maar met Chantal die dyslexie heeft. Een succesvolle begeleiding gaat uit van de behoeften van de leerling. Dordrecht, oktober 2016 2
Inhoudsopgave 1. Wat is dyslexie?.3 1.1. Kenmerken dyslexie 2. Hoe wordt dyslexie gesignaleerd?. 5 2.1. Verwijzing naar een (GZ) psycholoog of orthopedagoog 3. Erkenning specifieke dyslexie. 6 4. Wat houdt een dyslexieverklaring in?... 7 5. Is er ontheffing mogelijk voor moderne vreemde talen?. 8 5.1. In de praktijk 6. Welke compenserende (faciliteiten) maatregelen zijn er?.. 9 7. Welke dispenserende (vrijstellingen) maatregelen zijn er? 10 8. Begeleiding 12 9. Welke ICT-hulpmiddelen zijn er?.. 12 10. Welke examenfaciliteiten zijn er?.. 13 11. Belangrijke websites 14 3
1. Wat is dyslexie? Officieel wordt dyslexie in Nederland aangeduid als: "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau." 1.1. Kenmerken dyslexie Kinderen met dyslexie hebben veel extra oefening nodig om het (technisch) lezen eigen te maken. Het is daarom van belang dat dyslexie bij een kind zo vroeg mogelijk wordt ontdekt, zodat er een gerichte aanpak van lees- en spellingsproblemen gestart kan worden. Algemene kenmerken Hieronder volgt een aantal algemene kenmerken van dyslexie. Kinderen met dyslexie kunnen moeite hebben: om het verschil te horen tussen klanken als m en n; p, t en k; s, f en g; eu, u en ui; om de klanken in volgorde te zetten, zoals bij 'dorp' en 'drop' of '12' en '21'; om de aandacht te houden bij 'klankinformatie' (gesproken woord); met het inprenten van reeksen, bijvoorbeeld tafels of spellingsregels; met het onthouden van vaste woordcombinaties, uitdrukkingen of gezegdes; met het onthouden van losse gegevens, zoals rijtjes, woordjes en jaartallen. Signalen voortgezet onderwijs Soms wordt dyslexie pas ontdekt als de leerling al op het voortgezet onderwijs zit. Dit kan komen doordat de basisschool het niet heeft herkend, of omdat de leerling door een zeer goede intelligentie in staat is geweest de problemen te camoufleren. In het voortgezet onderwijs hebben kinderen vaak moete met: structuur aanbrengen in het huiswerk; het snel en accuraat spellen en lezen van teksten bij de moderne vreemde talen; het leren en werken onder tijdsdruk; het heel veel nieuwe woorden tegelijk moeten leren; het leren van vele nieuwe woorden; vaak onder tijdsdruk dienen te presteren; spellingsregels bij de moderne vreemde talen; snel en accuraat kunnen lezen (decoderen) van teksten; snel en accuraat kunnen spellen (coderen) bij het schrijven. 4
2. Hoe wordt dyslexie gesignaleerd? In de eerste schoolweek wordt bij alle brugklasleerlingen de stilleestoets afgenomen. De stilleestoets meet het aantal gelezen woorden per minuut. Indien een leerling onder een bepaald aantal gelezen woorden per minuut scoort, wordt deze leerling uitgenodigd voor leesbegeleiding met als doel het leestempo te verhogen. Daarnaast wordt gekeken naar de gegevens vanuit de warme overdracht van de basisschool. Tevens kan in de overdracht vanuit de basisschool het vermoeden van dyslexie aangegeven zijn. Indien hier sprake van is, wordt ook tijdens de eerste schoolweek een dictee afgenomen. Naar aanleiding van de afgenomen stilleestoets, het zinnendictee en informatie vanuit de basisschool, worden de ouders/verzorgers geïnformeerd over de bevindingen. Indien ouders/verzorgers of mentor of vakdocent(en) dyslexie vermoeden, wordt de leerling aangemeld bij de dyslexiecoördinator. 2.1. Verwijzing naar een (GZ) psycholoog of orthopedagoog Indien er vermoedens zijn van dyslexie is er de mogelijkheid om zich te laten onderzoeken door een erkende (GZ) psycholoog of orthopedagoog. Aan het onderzoek zijn kosten verbonden. De kosten kunnen verschillend zijn per bureau. Ouders kunnen vooraf bij hun zorgverzekering informeren of zij voor een (gedeeltelijk) vergoeding in aanmerking komen. Adressen van psychologen en orthopedagogen: Praktijk Van Waterschoot Dordrecht Jan Valsterweg 10 3315 LG Dordrecht Telefoon: 078-6225323 Kinderpraktijk Heijligers / Treep Reeweg Oost 71 3312 CL Dordrecht tel.nr. 078-6390705 info@kinderpraktijkdordrecht.nl Trivers - Dyslexie Instituut Drechtsteden Badweg 7 3312 AB Dordrecht 078-631 35 33 info@trivers.nl Dyslexie Centrum Rotterdam Beukelsdijk 64a 3021 AK Rotterdam 010-46 60 222 info@dyslexiecentrumrotterdam.nl 5
3. Erkenning specifieke stoornis Dyslectische leerlingen zijn in de eerste plaats gebaat bij de erkenning van dyslexie als specifieke leerstoornis. Een positieve houding waarbij de leerling centraal staat is voorwaarde voor een succesvolle begeleiding. 6
4. Dyslexieverklaring Indien bij een leerling een dyslexieverklaring is afgegeven, is deze zijn/haar gehele schoolcarrière op het Insula College, locatie Koningstraat geldig. De ouders/verzorgers leveren een kopie van de dyslexieverklaring bij de administratie in, zodat zij de verklaring kunnen toevoegen aan het leerlingendossier. In een overzicht, dat wordt verspreid aan alle docenten, staan de leerlingen met een officiële dyslexieverklaring, zodat alle docenten weten dat deze leerling recht heeft op extra tijd bij het maken van toetsen en een aangepaste normering wat de spelling betreft. De administratie maakt in het leerlingvolgsysteem Magister de aantekening dat de leerling een officiële dyslexieverklaring heeft. De leerlingen worden persoonlijk door de dyslexiecoördinator benaderd. Leerlingen dienen op hun toets de letter D te schrijven, zodat de vakdocent bij het nakijken direct weet dat hij/zij een officiële dyslexieverklaring heeft. 7
5. Is er ontheffing mogelijk voor moderne vreemde talen? In de eerste twee leerjaren van het vmbo is Frans óf Duits als tweede moderne vreemde taal verplicht. Scholen mogen zelf kiezen welke van deze twee zij aanbieden, maar mogen ook beide talen aanbieden. Op het Insula College, locatie Koningstraat maken beide talen deel uit van het onderwijsprogramma. Voor het volgen van alleen Frans of alleen Duits is daarom een ontheffing nodig. Vrijstelling voor Frans én Duits is niet mogelijk. Op scholen waar maar één taal wordt gegeven, kan dus geen vrijstelling worden gegeven. Een uitzondering kan worden gemaakt voor leerlingen die doorstromen naar de basisberoepsgerichte leerweg (zie Inrichtingsbesluit WVO, artikel 22, eerste lid). De school kan in de eerste twee leerjaren van het vmbo zelf invulling geven aan het onderwijs in die tweede moderne vreemde taal, omdat er, met uitzondering van Engels, geen kerndoelen zijn voor de moderne vreemde talen. Zo kan er bijvoorbeeld meer nadruk worden gelegd op mondelinge communicatie en minder op leesvaardigheid. De school moet hierbij wel rekening houden met de doorstroommogelijkheden van de leerling. Alleen in een aantal specifieke gevallen (zie Inrichtingsbesluit WVO, artikel 22, tweede lid) is ontheffing voor Frans én Duits mogelijk. Het gaat hierbij in eerste instantie niet om dyslectische leerlingen. Ontheffing is mogelijk voor leerlingen die: Spaans, Arabisch of Turks volgen; buiten Nederland vergelijkbaar onderwijs hebben gevolgd en daarbij geen of te weinig onderwijs in Frans of Duits hebben gekregen. Deze leerlingen hebben in de tussentijd niet al op een andere vmbo-school in Nederland onderwijs gevolgd en stromen niet in het eerste leerjaar in. Wanneer ze in het eerste jaar instromen, kunnen ze het reguliere programma volgen en is er geen sprake van achterstand. In de bovenbouw van het vmbo zijn er weinig mogelijkheden tot ontheffingen geregeld, omdat er in de verschillende sectoren veel keuzevrijheid is. Het probleem kan meestal worden omzeild door een vak (lees: Frans of Duits) eenvoudigweg niet te kiezen. De ontheffingsmogelijkheden concentreren zich daarom op de sector economie. In de sector economie moeten leerlingen kiezen tussen wiskunde of een tweede moderne vreemde taal. Ze kunnen dan ook de tweede moderne vreemde taal vermijden door wiskunde te kiezen. Leerlingen die in de eerste twee leerjaren ontheffing hadden voor Frans of Duits, behouden deze ontheffing in de sector economie. In plaats van Frans of Duits kunnen ze kiezen voor geschiedenis of aardrijkskunde. De mogelijke vrijstellingen voor de bovenbouw van het vmbo zijn vastgelegd in het Inrichtingsbesluit WVO, artikel 26n. Het is de verantwoordelijkheid van de school om per geval de mogelijkheden voor vrijstelling te bekijken. Wanneer het gaat om aanpassingen aan het onderwijsprogramma of om vrijstellingen van (onderdelen van) bepaalde vakken is het van belang om goed de doorstroommogelijkheden van de leerling in het oog te 8
houden. 5.1. In de praktijk Door ouders/verzorgers wordt een onderbouwd verzoek ingediend voor het verlenen van vrijstelling van Frans of Duits in de onderbouw bij de mentor. De mentor informeert bij de vakdocent Frans of Duits. Hij/zij geeft schriftelijk advies aan de mentor. Het ontvangen advies wordt overlegd met de unitdirecteur en hij/zij verleent wel of geen vrijstelling op basis van de ontvangen gegevens. Indien vrijstelling wordt toegekend worden de ouders/verzorgers en de leerling hiervan schriftelijk op de hoogte gesteld door de mentor/unitdirecteur. Tijdens de uren waarin de leerling Frans of Duits zou hebben, wordt gewerkt aan de afgesproken vakken/onderwerpen. De mentor houdt in de gaten of de leerling de gemaakte afspraken na is gekomen. Indien de gemaakte afspraken niet worden nagekomen, worden ouders uitgenodigd voor een gesprek op school. In Magister wordt door de mentor het verzoek van de ouders en de eventueel toegekende vrijstelling opgeslagen. 9
6. Welke compenserende (faciliteiten) maatregelen zijn er? Compenserende faciliteiten zijn faciliteiten die zijn bedoeld om problemen te verminderen die dyslectische leerlingen kunnen ondervinden en om de zelfredzaamheid te bevorderen. Het initiatief voor het aanvragen van faciliteiten ligt bij de ouders/verzorgers en de leerling. Voor de uitvoering (implementatie) van deze faciliteiten ligt de verantwoordelijkheid bij de leerling en de vakdocent. Hieronder staan enkele voorbeelden van compenserende maatregelen die genomen kunnen worden. Voorbeelden van deze faciliteiten zijn: - teksten in de klas laten voorlezen/de Macbook voor laten lezen; - extra tijd geven voor opdrachten, oefeningen en toetsen; ( max + 25 % ) - teksten van tevoren aan de leerling geven; - kopieën geven van aantekeningen; - hulpmiddelen toestaan (opzoekboekje Braams); - bij luistertoetsen de leerling in een apart lokaal laten werken; - aangepaste beoordeling voor spelling (fonetisch schrift); - een aantal makkelijkere boeken voor de boekenlijst laten lezen; - gebruik van leesliniaals; - toetsen op de computer maken*. * Indien toetsen op de computer worden gemaakt, dient dit schriftelijk te worden aangevraagd. Aanvraag dient te worden ingediend bij de unitdirecteur onderbouw of bovenbouw en bij de secretaris van het eindexamen. 10
7. Welke dispenserende (vrijstellingen) maatregelen zijn er? Indien de school dispensatie verleent, betekent dit dat de leerling vrijstelling krijgt voor bepaalde schooltaken/vakken. Deze zijn hieronder te lezen. voorleesbeurten; voor het vak Nederlands mag de leerling twee (van de zes) boeken lezen uit de makkelijke lijst (te verkrijgen bij de dyslexiecoördinator); de normering van de toetsen kan worden aangepast naar alle redelijkheid als spelling het onderwerp is (indien bij een toets gevraagd wordt of een woord goed of fout geschreven wordt, indien er woorden opgeschreven moeten worden waarvoor geen regels zijn); bij het vak Engels zijn er in het examenjaar speciale uitgaves voor dyslectische leerlingen. Leerlingen krijgen luistercd s uitgereikt van de docent Engels. Het boek wordt voorgelezen. 11
8. Begeleiding De begeleiding van dyslectische leerlingen op verschillende niveaus: Klassenniveau Begeleiding wordt zoveel mogelijk binnen de klassikale lessen gegeven, want de kwaliteit van het onderwijs en van de docent zijn de belangrijkste voorspellers voor leersucces. Individueel niveau De mentor is het eerste aanspreekpunt. Hij/zij heeft direct inzicht in de behaalde cijfers en staat in directe verbinding met de vakdocent(en). Remedial teaching of dyslexiebegeleiding wordt op het Insula College, locatie Koningstraat, niet op individueel niveau aangeboden. Wel is er een wekelijks spreekuur (woensdag/vrijdag), zodat dyslectische leerlingen en hun ouders een afspraak kunnen maken met de dyslexiecoördinator voor advies. Voor individuele begeleiding wordt verwezen naar externe bureaus (paragraaf 2.1.) en huiswerkbegeleiding. 9. Welke ICT-hulpmiddelen zijn er? De ondersteunende software kan in vier categorieën onderverdeeld, te weten: voorleessoftware (tekst-naar-spraak), de MacBook leest voor; spellingsoftware (spellingcontrole) en woordvoorspelling; dicteersoftware (spraak-naar-tekst); leerondersteuningsoftware (bijvoorbeeld mindmapprogramma s of samenvattingen maken). 12
10. Examenfaciliteiten Schriftelijke overhoringen/repetities en tentamens. Indien leerlingen toetsen op een laptop of MacBook maken, dient dit schriftelijk te worden aangegeven bij de mentor en examensecretaris. Eindexamen: Leerlingen met een dyslexieverklaring hebben bij het centraal examen recht op een standaard tijdverlenging van 30 minuten. Tijdens de examens mogen leerlingen geen gebruik maken van een digitaal woordenboek, wel van een papieren woordenboek. De spellingscontrole is op dit moment nog toegestaan, maar dit kan op elk moment gewijzigd worden door de onderwijsinspectie. Tijdens de examens mogen de leerlingen gebruikmaken van een bepaald hulpmiddel, zoals een Daisy-speler of voorleessoftware. Een Daisy- of spraaksynthese-cd moet uiterlijk 15 oktober voorafgaand aan het eindexamen worden besteld bij DUO (duo@examens.nl) via een speciaal formulier. Indien er een verzoek is voor een Daisy-speler dienen de ouders/verzorgers zelf voor een Daisy-speler te zorgen. School zorgt dan voor de benodigde cd s voor het eindexamen. Geadviseerd wordt om ruim van te voren te oefenen met de Daisy-speler. Indien een leerling gebruik wil maken van het programma Kurzweil tijdens het eindexamen dient het programma Kurzweil op een usb-stick aangeleverd te worden uiterlijk in april voorafgaand aan het eindexamen door de ouders. School beschikt niet over het programma. Als een leerling een MacBook heeft, dient deze op maandag 08 mei leeg ingeleverd te worden, zodat ICT de MacBook kan controleren. Leerlingen kunnen, indien gewenst, de verlengde kijk- en luistertoetsen maken. Dit is een versie met extra tijd tijdens de pauzes van de toets. Het algemene advies voor het gebruik van een ict-hulpmiddel is om ruim van te voren te oefenen. De examensecretaris heeft oefencd s voor de leerlingen. Bovenstaande is onder voorbehoud van de algemene regelgeving vanuit de onderwijsinspectie. 13
11. Belangrijke websites http://www.steunpuntdyslexie.nl Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, waaronder ADHD, dyslexie, het Syndroom van Asperger en PDD-NOS. http://masterplandyslexie.nl/nl/pages/home Materplan dyslexie geeft informatie over dyslexie. http://www.dedicon.nl Op school, het werk, vrije tijd Veel informatie is helaas nog niet toegankelijk. Dedicon is van mening dat álle informatie die je nodig hebt beschikbaar moet zijn. En wel in een leesvorm die jou het beste past en op het moment dat je het nodig hebt. Mensen met een leesbeperking bieden wij vormen van anders lezen aan. Deze alternatieven helpen scholen, bibliotheken, uitgevers en bedrijven om informatie te delen met iedereen. https://educatief.dedicon.nl Leesbeperking? Bestel hier uw aangepaste schoolboeken. Of u nu blind, slechtziend of dyslectisch bent of anderszins beperkt in het lezen: voor iedereen is er een passende oplossing. Van gesproken boeken (DAISY), bestanden voor dyslexiesoftware tot braille, vergrotingen en voelbare tekeningen. Om aangepast lesmateriaal bij Stichting Dedicon te bestellen voor gebruikers met een aantoonbare leesbeperking kunt u zich gratis registreren. http://www.dyslexie.nl Stimuleren van wetenschappelijk onderzoek en innovatieve projecten op het gebied van dyslexie. http://www.impulsenwoortblind.nl Impuls & Woortblind is een belangenvereniging voor mensen met ADHD, ADD, dyslexie en dyscalculie en hun verwanten. http://www.lexima.nl Lexima helpt bij dyslexie en andere leerproblemen. Onze activiteiten richten zich op kinderen en hun ouders, jongeren, volwassenen, behandelaars en scholen. http://www.dyslexieweb.nl Informatie over dyslexie door en voor mensen met dyslexie. https://www.braams.nl/home Braams verleent specialistische dyslexiezorg en is toonaangevend op het gebied van diagnostiek en behandeling van onderwijsproblemen en leerstoornissen, zowel bij kinderen als bij volwassenen. http://www.leesletters.nl De (web) winkel voor alles over (leren) lezen. 14