De zorg voor pleegkinderen
reeks kind in zicht De zorg voor pleegkinderen is het tweede deel van de reeks Kind in zicht. In deze reeks beschrijven psychologen, (ortho)pedagogen en kinderpsychiaters in heldere bewoordingen verschillende problemen bij kinderen en jeugdigen. Wat is er precies aan de hand, en hoe kan dit probleem aangepakt worden? In ieder deel is ervaringsmateriaal opgenomen; de verhalen van kinderen, ouders en leerkrachten zullen voor de lezer zeer herkenbaar zijn. De reeks Kind in zicht is bestemd voor ouders, familie, leerkrachten en opvoeders. redactie reeks kind in zicht De reeks Kind in zicht staat onder redactie van: drs. Anneke E. Eenhoorn, senior psychotherapeut, gz-psycholoog en klinisch psycholoog bij Stichting De Praktijk in Alkmaar. Anneke is redactielid van Kind en Adolescent Praktijk en bedenker van Joep Loep, een kindertraining voor kinderen met ADHD. Daarnaast is zij freelance docent bij de RINO. drs. Constance Dolman studeerde Nederlandse taal- en letterkunde, algemene taalwetenschap en geneeskunde. Zij is werkzaam als kinder- en jeugdpsychiater bij Uva-Virenze, Academisch Behandelcentrum voor Ouder en Kind te Amsterdam en bij Stichting De Praktijk in Hoorn en Alkmaar. Tevens is zij eindredacteur van Kind en Adolescent Praktijk. en drs. Frank Ruiters (hoofdredacteur van Psycholoog.net), vanaf 1988 als psycholoog werkzaam op speciale scholen voor kinderen met leer- en gedragsproblemen. Vanaf 2002 werkt Frank binnen de sector GGZ en momenteel is hij als GZ-psycholoog verbonden aan de polikliniek Heerhugowaard van Triversum, waar hij zowel diagnostiek als cognitief gedragstherapeutische behandelingen verricht. bestellen De boeken van de reeks Kind in zicht zijn te bestellen via de boekhandel, of rechtstreeks via de webwinkel van Bohn Sta eu van Loghum te Houten: www.bsl.nl. U kunt zich ook abonneren op de reeks Kind in zicht. U ontvangt dan 10% korting op ieder deel van deze reeks.
anne maaskant anouk reinders De zorg voor pleegkinderen Houten 2010
2010 Bohn Sta eu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 7980 4 NUR 870/876 Ontwerp omslag: Vanessa Boer Illustraties: Vanessa Boer Ontwerp binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India Bohn Sta eu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud Ten geleide 7 1 Wat is pleegzorg? 9 1.1 Inleiding 9 1.2 Hoe en wanneer wordt pleegzorg ingezet? 10 1.3 Wat is pleegzorg nu precies? 14 1.4 Gezag, inspraak en omgang 17 1.5 Uitleg aan (pleeg)kinderen 21 1.6 Tot slot 23 2 Spanning en onveiligheid: de gevolgen voor de ontwikkeling van het kind 25 2.1 Inleiding 25 2.2 Hechting 26 2.3 Reactieve hechtingsstoornis 35 2.4 Stressreactiesysteem 38 2.5 Tot slot: Wat betekent dit nu voor pleegkinderen? 40 3 Het pleegkind 41 3.1 Inleiding 41 3.2 Wat betekent plaatsing in een pleeggezin voor een kind? 42 3.3 Bestaansonzekerheid van pleegkinderen 49 3.4 Loyaliteitsproblemen bij pleegkinderen 53 3.5 Pleegkinderen en psychiatrische problematiek 60 3.6 Het nut en de beperkingen van pleegzorg 61 3.7 Tot slot 62
4 De gevolgen voor de omgeving 65 4.1 Inleiding 65 4.2 Impact op het hele pleeggezin 66 4.3 Impact op de pleegouders 68 4.4 Impact op de eigen kinderen van de pleegouders 76 4.5 De juiste match maken 80 4.6 Impact op de biologische ouders 81 4.7 Wat betekent het voor de leerkracht 89 4.8 Tot slot 96 5 Aanpak van veelvoorkomende problemen en dilemma s 99 5.1 Inleiding 99 5.2 Wennen in het pleeggezin 100 5.3 Hechtingsproblemen en het bevorderen van een veilige hechting 104 5.4 Druk en hyperalert gedrag 107 5.5 Bestaansonzekerheid 109 5.6 Loyaliteitsproblemen 112 5.7 De rol van de leerkracht 116 5.8 Hoe houden pleegouders het vol? 119 5.9 En als het niet overgaat? 122 5.10 Tot slot 123 6 Behandeling van gedragsproblemen bij pleegkinderen 125 6.1 Inleiding 125 6.2 Hulpbehoefte, hulpvraag en zorggebruik van pleegouders 126 6.3 Verschillende vormen van hulpverlening 127 6.4 Diagnostiek 128 6.5 Ondersteuning en begeleiding van pleegouders 130 6.6 Behandeling van het pleegkind 133 6.7 Ondersteuning en begeleiding van ouders 139 6.8 Als het echt niet meer gaat 140 6.9 Tot slot 141 7 Meer weten? 143 Literatuur 147
Ten geleide Dit boek gaat over pleegkinderen en alles wat daarbij komt kijken. Wat is pleegzorg precies en met welke problemen krijgen pleegkinderen en pleegouders vaak te maken? Wat betekent het voor een kind om een pleegkind te zijn, wat betekent het voor de ouders als hun kind niet meer bij hen thuis woont en wat betekent het voor pleegouders om een pleegkind op te voeden? Het boek legt uit wat de gevolgen kunnen zijn voor een kind dat tijdens zijn ontwikkeling veel spanning en onveiligheid heeft gekend, zoals dat veel pleegkinderen overkomt. Het boek geeft echter ook praktische tips en adviezen aan pleegouders, ouders en leerkrachten hoe ze met de speci eke problematiek van pleegkinderen kunnen omgaan. Het boek is bedoeld voor iedereen die met pleegkinderen te maken heeft en daarvan meer wil afweten. Het hoeft niet per se van voor naar achter gelezen te worden: elk hoofdstuk biedt zelfstandige informatie die op zichzelf waardevol kan zijn. 7