Opleiding Duurzaam Gebouw: Buitenschrijnwerk: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel DUURZAME KEUZE VAN EEN NIEUW RAAM BIJ RENOVATIE EN NIEUWBOUW Voorzieningen en elementen voor een duurzame keuze Frederic LUYCKX, architect & onderzoeker
Doelstelling(en) van de presentatie Een overzicht geven van de verschillende types van raam die kunnen worden gebruikt De voor- en nadelen van de verschillende oplossingen bespreken 2
Plan van de uiteenzetting 1. Verschillende types van raam 1.1 Houten ramen 1.2 Ramen in hout/aluminium 1.3 Aluminium ramen 1.4 Ramen in pvc 2. Elementen voor een duurzame keuze 2.1 Technische aspecten 2.2 Milieuaspecten 2.3 Economische aspecten 2.4 Socioculturele aspecten 3. Te onthouden uit de uiteenzetting 3
1. Verschillende types van raam 1.1 Houten ramen 1. Eerste aanslag: waterdichting 2. Decompressiekamer 3. Afwateringsgaten 4. Tweede aanslag: luchtdichting 5. Ontwateringsgroef van de sponning van de beglazing 1. Hout 2. Kurk 3. Eerste aanslag: waterdichting 4. Tweede aanslag: luchtdichting 5. Derde aanslag: akoestische verbetering Bronnen: www.energieplus-lesite.be en ceraa asbl Kijk naar de herkomst van het hout, de behandeling ervan, de aanwezigheid van een label. 4
1. Verschillende types van raam 1.2 Ramen in hout/aluminium Bron: www.energieplus-lesite.be 1. Profielen in pvc 2. Aluminium profielen 3. Houten raam 4. Geventileerd vacuüm Bron: ceraa asbl Bron: www.habitos.be Het profiel beschermt de houten ramen Beperkt onderhoud nodig Langere levensduur van de ramen Gebruik van inheems hout is mogelijk Bron: www.ac-chassis.be 5
1. Verschillende types van raam 1.3 Aluminium ramen 1. Eerste aanslag: waterdichting 2. Decompressiekamer 3. Opvang en afvoer van afvloeiwater naar buiten 4. Tweede aanslag: luchtdichting 5. Kamer voor het beslag 6. Derde aanslag: akoestische verbetering 7. Isolerend schuim Aluminium raam met thermische onderbreking Bron: www.energieplus-lesite.be Thermische onderbreking van isolerende materialen Bron: www.ac-chassis.be 6
1. Verschillende types van raam 1.4 Ramen in pvc 1. Eerste aanslag: waterdichting 2. Decompressiekamer 3. Opvang en afvoer van afvloeiwater naar buiten 4. Tweede aanslag: luchtdichting 5. Kamer voor het beslag 6. Derde aanslag: akoestische verbetering 7. Eventuele versteviging in gegalvaniseerd staal Pvc-raam met drie kamers Bron: www.energieplus-lesite.be Metalen verstevigingen Bron: www.ac-chassis.be 7
2.1 Technische aspecten Thermische isolatie Thermische transmissiecoëfficiënt van de ramen EPB-eisen 2014: Vensters Uw,max = 1,8 W/m²K (voorheen 2,5 W/m²K) De waarden verschillen naargelang van de dikte van de profielen Type raam Hout Thermische prestatie (Ur) W/m²K Loofhout 2,36 tot 1,34 Naaldhout 2 tot 1,12 Aluminium met thermische onderbreking Pvc (met metalen versteviging) Composietramen met isolatie Gelamelleerd/gelijmd hout/kurk + aluminium profiel Pvc 6 kamers met PUR / EPS Bron: www.energieplus-lesite.be 4,51 tot 2,93 Voorkeur voor profielen met meerdere kamers met thermische onderbreking 2,2 tot 1,6 Hangt af van het aantal kamers en de aanwezigheid van metalen verstevigingen 1 tot 0,6 8
2.1 Technische aspecten Thermische isolatie EPB-eisen 2014: Beglazing Ug,max = 1,1 W/m²K (eerder 1,6 W/m²K) Type van beglazing Thermische prestatie (Ug) W/m²K Enkel helder (8mm) 5,8 Dubbel Driedubbel Bron: www.energieplus-lesite.be helder 2,8 helder + lage emissiviteit 1,6 helder + absorberend 2,8 helder + weerkaatsend 2,8 helder + lage emissiviteit en weerkaatsend 1,6 helder + lage emissiviteit + isolerend gas 1 tot 1,3 helder + lage emissiviteit weerkaatsend + isolerend gas 1 tot 1,3 helder 1,9 helder + lage emissiviteit + isolerend gas 0,6 tot 0,8 helder + lage emissiviteit (binnen) + zoncontrole (buiten) isolerend gas 0,6 tot 0,8 9
2.1 Technische aspecten Thermische isolatie Luchtdichtheid van het schrijnwerk Nadelen van een slechte dichtheid: Ongemak door tocht Hoger energieverbruik Lagere kwaliteit van de geluidsisolatie Bron: Voorbeeldgebouw Fleronlaan [049] 10
2.1 Technische aspecten Thermische isolatie Luchtdichtheid van het schrijnwerk Controle van de uitvoeringskwaliteit: Dichtheid tussen het schrijnwerk en de dagopening Schrijnwerk met dubbel dichtingsscherm voor water en lucht rondom het raam Nauwkeurige regeling van het beslag 1. Waterdichting 2. Luchtdichting Bron: www.energieplus-lesite.be Voorbeeldgebouw Wetstraat 42 [068] 11
2.1 Technische aspecten Geluidsisolatie Geluidsisolatie-eisen volgens norm NBN S01-400-1. Waar lucht door kan, kan ook geluid door! Noodzaak van een goede luchtdichtheid! Raam: Schrijnwerk met meerdere aanslagen en/of meerdere kamers. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de voegen tussen kozijn en vleugel. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de verbinding tussen het raam en de dagopening. Houten ramen: Hoe dichter het hout, hoe beter de akoestische prestaties Raam in aluminium of pvc: verschilt naargelang van samenstelling (dikte, aantal kamers, ) Beglazing: Gebruik van dubbele akoestische beglazing (twee glasplaten van verschillende dikte) De akoestische prestaties van verbeterd gelaagd glas zijn interessant, maar worden tenietgedaan indien het glas gebarsten is of indien er kieren zijn. 12
2.2 Milieuaspecten Keuze van materialen Criteria: Geografische herkomst van het materiaal, Aard van de grondstoffen, Milieu-impact van de productie, Levensduur van het raam, Mogelijke scenario s op het einde van de levenscyclus, Vereist onderhoud en onderhoudsfrequentie,... Variabele resultaten indien Isolatieschuim wordt geïnjecteerd in het aluminium raam De ramen in pvc worden verstevigd met gegalvaniseerd staal De prestaties van de houten ramen worden verbeterd met kurk... 13
2.2 Milieuaspecten Materiaalkeuze Milieubalans (NIBE-classificatie 2013) Behandeld Europees hardhout, afkomstig van een duurzaam beheerd bos Behandeld Europees zachthout, afkomstig van een duurzaam beheerd bos Behandeld Europees hardhout, niet afkomstig van een duurzaam beheerd bos Behandeld Europees zachthout, niet afkomstig van een duurzaam beheerd bos Behandelde den, afkomstig van een duurzaam beheerd bos Tropisch hardhout, afkomstig van een duurzaam beheerd bos 1a Beste keuze 1b Beste keuze 1b Beste keuze 1c Beste keuze 2b Goede keuze 3a Aanvaardbare keuze Bron: Leefmilieu Brussel, Fiche G_MAT07, Duurzame keuze van raamkaders 14
2.2 Milieuaspecten Materiaalkeuze Milieubalans (NIBE-classificatie 2013) Geanodiseerd aluminium 97%* Geanodiseerd aluminium 47%* Thermisch gelakt aluminium 97%* Thermisch gelakt aluminium 47% Pvc (met metalen versteviging) Tropisch hardhout, niet afkomstig van een duurzaam beheerd bos 3a Aanvaardbare keuze 3b Aanvaardbare keuze 3c Aanvaardbare keuze 4a Minder goede keuze 4a Minder goede keuze 6b Slechte keuze * Aandeel aluminium van tweede smelting Bron: Leefmilieu Brussel, Fiche G_MAT07, Gids duurzame gebouwen 15
2.2 Milieuaspecten Eerste keuze: Europees hout (bij voorkeur met FSC-label) Interessant materiaal vanuit het oogpunt van de milieubalans en de thermische prestaties Mogelijkheid van wijzigingen: kleur, herstelling van schade, enz. (makkelijker dan bij ramen in aluminium of pvc) Indien de keuze valt op hout dat behandeld moet worden, moet hiervoor een product zonder milieu- en gezondheidsimpact worden gebruikt. > Vermijd producten die fenol, cresol, bevatten Gebruik inheemse houtsoorten om het gebruik van behandelings- of verduurzamingsproducten te beperken 16
2.2 Milieuaspecten Tweede keuze: behandelde den uit een duurzaam beheerd bos Derde keuze: Tropisch hardhout uit een duurzaam beheerd bos (FSC/PEFC) Vereist geen specifieke behandeling Aluminium Vereist een aanzienlijke hoeveelheid energie bij de eerste transformatie van de grondstof Betere milieubalans voor aluminium van tweede smelting (gerecycleerd). Om technische redenen of bij een moeilijke toegankelijkheid voor de behandeling kunt u kiezen voor een aluminium raam dat weinig onderhoud vraagt Te vermijden: Thermisch gelakt aluminium 47% Pvc (met metalen verstevigingen) Tropisch hardhout, niet afkomstig van een duurzaam beheerd bos 17
2.2 Milieuaspecten Levensduur Hout: Vereist een regelmatig onderhoud (bepalend voor de levensduur van het raam) Herstellingen zijn mogelijk Hout/aluminium: Vereist geen specifieke behandeling Lange levensduur Aluminium: Vereist geen specifieke behandeling Lange levensduur Pvc: Vereist geen specifieke behandeling Lange levensduur Wordt dof, trekt vuil aan Thermoplastisch: kan zacht worden door inwerking van hitte 18
2.2 Milieuaspecten Levensduur Geraamde levensduur Europees hout Gemiddelde levensduur: 40 tot 50 jaar Tropisch hout Gemiddelde tot lange levensduur: 40 tot 60 jaar Aluminium Lange levensduur: > 60ans Pvc (met metalen verstevigingen) Standaardwaarden: 40 tot 50 jaar. Meer indien uitgevoerd met metalen verstevigingen. Bron: Guide de la construction et de la rénovation durables, CRTE 19
2.3 Economische aspecten Investeringskosten Geval per geval te bestuderen Rekening houden met: de levering en de plaatsing de aansluitingen op de ruwbouw de eventuele behandelingen voor verduurzaming de levensduur van het raam de kosten voor het onderhoud De huidige markt is vóór ramen in pvc om de volgende redenen: Ze zijn goedkoper dan ramen in andere materialen Ze vereisen geen of weinig onderhoud 20
2.3 Economische aspecten Premies Energiepremie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest www.leefmilieu.brussels > Thema s > Energie > Energiepremies en steun > Premies B : Isolatie en ventilatie (zie Formulier B4) Renovatiepremies http://www.huisvesting.irisnet.be/nl/premies-en-steunmaatregelen Gemeentelijke steun 21
2.4 Socioculturele aspecten Beperking van gezondheidseffecten voor de bezetters van het gebouw voor de werknemers tijdens de productie Hout:» beperkte negatieve impact op de gezondheid in de productie- en gebruiksfase» keuze van een geschikt behandelingsproduct (vermijd producten uit de petrochemie) Aluminium:» Giftige gassen komen vrij bij de productie (microdeeltjes, chloor,...)» Productie vereist veel energie (CO2-emissies)» Geen schadelijke effecten in gebruiksfase en inert op het einde van de levenscyclus Pvc:» Giftige gassen komen vrij bij de productie (chloor, ethyleen,...)» Bevat additieven en stabilisatoren die schadelijk zijn voor de gezondheid» Giftige gassen komen vrij bij brand / hitte 22
2.4 Socioculturele aspecten Psychologisch en zintuiglijk Positieve impact van hout op bewoners en gebruikers van een gebouw Warm gevoel bij aanraking van hout Voorbeeldgebouw Maisie [045] Nieuw houten raam 23
2.4 Socioculturele aspecten Esthetische kwaliteit De vensters dragen bij tot de compositie van de gevel door hun vorm, indeling, profiel, Bij de keuze van een nieuw raam moet rekening worden gehouden met de visuele impact ervan Ramen in pvc: grotere profielen dan voor aluminium en hout Minder elegant Kleinere glasoppervlakte (minder lichtinval) Voorbeeldgebouw Zuid-Zweden [034] Nieuwe aluminium ramen 24
Interessante tools, internetsites, enz.: SIMON Francy, Jean-Marie HAUGLUSTAINE, La fenêtre et la gestion de l énergie Guide pratique pour les architectes, 2001, te downloaden op de website van de Waalse Administratie voor Energie http://energie.wallonie.be Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB), TV 221, Brussel, september 2001. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB), TV 188, Brussel, juni 1993. Website http://www.energieplus-lesite.be http://www.stadswinkel.be/nl/premies-en-fiscaliteit/premies/gemeentelijkepremies-en-steun (Informatie over gemeentelijke premies en steun) 25
Referentie Gids duurzame gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl G_MAT00 Duurzaam materiaalgebruik G_MAT01 De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen G_MAT07 Duurzame keuze van raamkaders 26
2. Te onthouden uit de uiteenzetting Thermische prestatie van een raam staat niet noodzakelijk gelijk met een lage milieu-impact. De theoretische levensduur is in het algemeen vergelijkbaar, ongeacht het type van raam (behalve voor aluminium.) Een houten raam kan een uitstekende keuze zijn indien rekening wordt gehouden met de herkomst van het hout. Het type van onderhoud en/of de verduurzaming van houten ramen kan een zeer negatieve impact hebben in geval van recyclage op het einde van de levenscyclus. Het is belangrijk dat de aanwezigheid en de kwaliteit van de afdichtingen tussen de raamonderdelen wordt gecontroleerd. Houd altijd rekening met de terugverdientijd van een nieuw raam, die heel lang kan zijn. Ingrijpen geval per geval geniet de voorkeur. Voorbeeldgebouw Drogisterij [046] Lage-energierenovatie van een eengezinswoning, nieuwe houten ramen 27
2. Te onthouden uit de uiteenzetting Andere aspecten: Aluminium: Milieubalans NIBE: 3a (aanvaardbare keuze) tot 4a (minder goede keuze) Aluminium van tweede smelting = gerecycleerd! Thermische onderbreking: beter warmteisolerend vermogen Stevig en stabiel Dunne profielen Vereist geen specifieke behandeling Lange levensduur Hoog energieverbruik bij productie Hout: Hoog warmte-isolerend vermogen Milieubalans NIBE: 1a (zeer goede keuze) tot 3a (aanvaardbare keuze) voor gelabeld hout FSC/PEFC-labels Mogelijkheid van herstellingen Gerecycleerd materiaal Lange levensduur (indien goed onderhouden) Warmtegevoel Variabele kwaliteit naargelang van houtsoort Regelmatig onderhoud Pvc: Voordelig van prijs Hout/aluminium: Hoog warmte-isolerend vermogen Vereist geen specifieke behandeling Milieubalans NIBE: 4a (minder goede keuze) Lange levensduur Roestvast Inheems hout Dikkere profielen Vereist geen specifieke behandeling Wordt dof, trekt vuil aan, kan zacht worden onder inwerking van de hitte 28
Contact Frederic LUYCKX architect onderzoeker Gegevens : +32(0)2 537 47 51 E-mail: frederic.luyckx@ceraa.be 29