OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE

OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW: PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE Dag 6.2 Systemen: ontwerpproces Verlichting LENTE 2015 Corentin Volgaire & Piotr Wierusz-Kowalski p.kowalski@mkengineering.be www.mkengineering.be

2 DOELSTELLING(EN) VAN DE PRESENTATIE Geheugenopfrisser D3 (theoretisch begrip): belang van de verlichting & primaire energie Het proces van de selectie van verlichtingssystemen begrijpen Integratie van een goede coördinatie tussen de architectuur en de verlichtingssystemen Opvolging van de evolutie van de beslissingen op basis van projecten

3 INHOUDSOPGAVE GEHEUGENOPFRISSERS DAG THEORETISCHE BEGRIPPEN ONTWERPPROCES

4 CERTIFICATIECRITERIA NIET-RESIDENTIËLE PROJECTEN Passiefcertificatie (vergunningsaanvraag ingediend na 06/03/2012) Te respecteren criteria Certificatie TERTIAIR gebouw Passiefnorm Netto-energiebehoefte voor verwarming 15kWh/m².jaar (1) Netto-energiebehoefte voor koeling 15kWh/m².jaar (1) Luchtdichtheidstest n 50 0,6 h-1 volgens methode A van de NBN EN 13829 (5) Waarschijnlijkheid oververhittingsrisico 0,05 of 5% Dynamische simulatie vereist (3) Criterium primaire energie - p E 90-2,5 x compactheid (2) (4) ZLE-certificatie Te respecteren criteria Premies in BHG TERTIAIR gebouw ZLE-norm Netto-energiebehoefte voor verwarming 30kWh/m².jaar (1) Netto-energiebehoefte voor koeling - Luchtdichtheidstest n 50 - Waarschijnlijkheid oververhittingsrisico - Criterium primaire energie - p E - Bron: Vademecum PMP 2012 Het nieuwe vademecum voor tertiaire gebouwen is in voorbereiding

5 CERTIFICATIECRITERIA CONCLUSIES (Netto)behoeftecriteria + Primaire-energiecriteria!!! & omvatten: Energievector Residentieel Tertiair Verwarming Ja Ja Sanitair warm water Ja Nee Koeling Nee Ja Verlichting Nee Ja Hulpapparatuur (ventilatoren & circulatoren) Ja Ja Hernieuwbare energiebronnen Ja NEE Het zijn de systemen die de mogelijkheid bieden de behoeften te compenseren door de primaire energie in eindenergie om te zetten Opmerking: voortdurende evolutie van de certificatiecriteria Dient permanent opgevolgd te worden vanaf de indiening van de offerte

kwh/m².jaar p /m².an kwh/m².jaar kwh/m².an 6 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE - GROOTHEDEN Tertiaire proj. 200 Niet-residentiële projecten Netto-energiebehoeften Besoins énergétiques nets 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 EPB ZLE PASSIEF PEB TBE PASSIF Electricité Elektriciteit auxilaires hulpapparatuur Eclairage Verlichting Refroidissement Koeling Chauffage SWW 200 180 160 140 Primaire energie Energie primaire 120 100 80 60 E E R C 40 20 0 EPB ZLE PASSIEF PEB TBE PASSIF

7 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE - IN DE ZOMER 6 7 8 9 Opleiding Systemen: Koeling Opleiding Systemen: Verlichting + + + + - - - = 1. Toevoer door zoninstraling 2. Interne warmtetoevoer door personen 3. Interne warmtetoevoer door verlichting 4. Interne toevoer door ventilatoren 5. Interne warmtetoevoer door apparaten 6. Transmissieverliezen 7. Ventilatieverliezen 8. Verliezen door in-/exfiltratie 9. Warmte af te voeren door het koelsysteem 1 2 3 4 5 10 11 12 13 14 16 + = + = + = 10. Netto-energiebehoeften voor de koeling 11. Verliezen van het koelsysteem 12. Bruto-energiebehoeften 13. Productieverliezen 14. Energieverbruik voor de koeling 15. Omzettingsverliezen 15 16. Primaire-energieverbruik van het gebouw

8 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE VERLICHTING Systemen Natuurlijk licht! Lampen en voorschakelapparaten Rechtstreeks en onrechtstreeks Glanzend aluminium Rechtstreeks Glanzend aluminium Verlichtingsarmaturen Bediening

9 VAN NETTOBEHOEFTEN NAAR PRIMAIRE ENERGIE VERLICHTING Oefening Omzettingstabel voor de omzetting in primaire energie: Vergelijking van een prestatieoptimalisatie Voorbeeld van een kantoorruimte Energievector Pf Elektriciteit 2,50 Lamp Verl.- armatuur Bediening Ven ster [m] Lum [Lux] Rel. verm. [W/m²] Eindenergie [kwh/m²] Kosten [ /m²] PE [kwh p / m²] 6 x 49 W Onrechtstr. Schakelaar 2,7 481 10,91 15,8 16 x 0,17 = 2,72 40 4 x 49 W Rechtstr. Schakelaar 2,7 513 7,27 10,6 11 x 0,17 = 1,87 27 4 x 35 W Rechtstr. Schakelaar 2,7 388 5,35 7,4 7 x 0,17 = 1,19 18 4 x 35 W Rechtstr. AD 2,7 388 5,35 6,0 6 x 0,17 = 1,02 15 4 x 35 W Rechtstr. AD + sensor 2,7 388 5,35 4,1 4 x 0,17 = 0,68 10 4 x 35 W Rechtstr. AD + sensor 5,4 388 5,35 3,0 3 x 0,17 = 0,51 7

10 INHOUDSOPGAVE GEHEUGENOPFRISSERS DAG THEORETISCHE BEGRIPPEN ONTWERPPROCES

11 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

12 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP - Context Prestatieniveau overeenkomstig: N energiedoelstellingen N budgetparameters Definitie van het type eindgebruiker: N Verantwoordelijke gebruiker N Gebruiker die geen verantwoordelijkheid draagt N Openbare gebruiker Beïnvloedt de keuze van de toestellen en bedieningen

13 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP Natuurlijke verlichting Optimalisatie van de natuurlijke verlichting: N Oriëntatie van de gevels N Lichttransmissie van de beglazing N Geometrie van het lokaal en van de openingen N Inrichting van de ruimte (circulatieruimten, ruimten zonder vensters, ) Noorden Zuiden Bron : MK Engineering

14 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

15 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Lichtsterkte Technisch-economische haalbaarheidstudie van de verschillende prestatieniveaus Definitie van de maatvoeringcriteria (+ normen) N Verlichtingsniveau N Hoogte van het verlichte vlak N Specifiek vermogen Ruimte Verlichtingsniveau gem. V (lux) / Uniformiteit (min. V /gem. V) Geïnstalleerd vermogen (W/m².100 lux) Sportzaal 300 / 0,6 < 3,5 Doorgangen 150 < 4 Kleedruimten 300 < 4 Sanitaire ruimten, Turks bad, 300 / 0,5 < 5 sauna, Technische lokalen 100 < 2,5 Polyvalente zaal 400 / 0,6 < 2 Opleidingszones 500 / 0,7 < 2 Trappen 150 < 4 Onthaal 200 / 0,5 < 5 Andere lokalen niet bestemd voor gebruik door mensen 100 < 2,5

16 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Elek. vermogen Specifiek vermogen N Aangeraden waarde PHPP Verlichtingsvermogen 1,5 W/m²/100 lux N Aangeraden waarde voor VOORBEELDGEBOUW School, kinderdagverblijf Verlichting Kantoor Gezondheidszorgen, rusthuis Horeca Geïnstalleerd gemiddeld vermogen (W/m².100 lux) 2 2 2.5 2.5 Commerciële sector Culturele sector, sportcentrum Overdekt zwembad Industrie, werkplaats 3 2.5 2.5 2.5

17 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Zonering Type te verlichten ruimte: N Onmiddellijke omgeving Sanitaire N Circulatieruimten ruimten N Vochtige lokalen N Sanitaire ruimten, keuken N Kantoor of gesloten lokaal N Openspace N Evacuatieweg Verticale circulatieruimte Circulatieruimte Kantoren Tot zijn recht laten komen van de gevel Bron : MK Engineering

18 ONTWERPPROCES VOORONTWERP Zonering Algemene keuze van de zone-indeling, van de toestellen en van de bedieningen Opleidingslokaal Sanitaire ruimten Bron : MK Engineering

19 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP Flexibiliteit Keuze van de flexibiliteit voor het toekomstige gebouw: Landschapskantoor Landschapskantoor Individueel kantoor Vergaderruimte N Domotica Bron : MK Engineering

20 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

21 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light Eenvoudige geometrieën (rechthoekig of L-vormig) Verlichtingsarmaturencatalogus van bijna alle fabrikanten Eerste raming van het verlichtingssterkteniveau van het specifieke vermogen [W/m²] Automatische plaatsbepaling voor de verlichtingsarmaturen Beknopte rapporten

22 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light

23 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light

24 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Methode voor de berekening van het verlichtingssterkteniveau & keuze van de verlichtingsarmaturen N Dialux light

25 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Dialux light

26 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Berekeningsmethode Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Dialux Complexere geometrieën Hindernissen (muren, kolommen, ) Openingen Verschillende verlichtingsarmaturen Nauwkeurigere plaatsbepaling voor de verlichtingsarmaturen Uitvoerige rapporten Berekening van het verlichtingssterkteniveau N Contact opnemen met de leveranciers voor het materieel en eventueel specifieke studies

27 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Bediening en zone Selectie van de bedieningen zone per zone 4 2 3 1 Bron : Trait Architects

28 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Bediening en zone Selectie van de bedieningen zone per zone 1 2 N Turnzaal Daglicht Tijdschakelaar N Leslokaal Daglicht (1 sensor maar geleidelijke verzwakking) Aanwezigheidsdetector (AD) Schakelaar geforceerde uitschakeling / volgens AD

29 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Bediening en zone Selectie van de bedieningen zone per zone 3 4 N Onthaal Drukknop Tijdschakelaar N Binnenplaats/speelplaats Schemer-/klokschakelaar Manuele afwijking geforceerde inschakeling/uitschakeling

30 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Impact PHPP & dynam. sim. Verificatie van de impact op de PHPP-berekening N Bestemming, gebruik N Verlichtingssterkteniveau N Zonering N Natuurlijke verlichting N Geïnstalleerd vermogen N Bedieningswijze Verificatie van de impact op de dynamische simulatie Idem in EPB Driemaal ingevoerd!

31 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP Coördinatie Architecturale coördinatie met passiefelementen N Blootstelling aan de inertie N Verlaagde plafonds Technische doorsnede Verlichtingstoestel met lage luminantie, met automatische lichtsterkteregeling Helicoïdale pulsiemond Gedeeltelijk verlaagd plafond semizichtbeton Gemotoriseerde zoneklep voor regeling van individueel comfort Thermische zonebatterij Thermische zonebatterij (verwarming/koeling) Gemotoriseerde zonwering Brandmelder Aanwezigheidsdetector voor verlichtingssturing Kabelbaan : Luchtafvoerrooster dataverdeling stroomverdeling Verlichtingbediening HVAC-bediening: - derogatie zonwering - ventilatie - thermostaat +3/-3 Bron : MK Engineering

32 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Plaatsbepaling Plaatsbepaling op plan en coördinatie N Getrouw aan de maatvoeringstudie Bron : MK Engineering

33 ONTWERPPROCES DEFINITIEF ONTWERP - Luchtdichtheid Rekening houden met de grenzen van de luchtdichtheid (zie D2 + D5) Doorvoering door luchtdichting Bron : MK Engineering

34 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

35 ONTWERPPROCES INSCHRIJVING Beschrijving van de diverse uitrustingen van het verlichtingssysteem N Lamp N Voorschakelapparaat N Verlichtingsarmatuur met optica N Bedieningssysteem Prestatieniveaus voorschrijven: N Verlichtingssterkteniveau N Maximaal geïnstalleerd vermogen N Uniformiteit, UGR, enz. Berekeningsnota s eisen

36 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

37 ONTWERPPROCES WERKEN Analyse van de technische fiches N Afmetingen en vormgeving N Labels, certificaten, mechanische kenmerken (IP, IK ) N Lichtrendement en -kenmerken De berekeningsnota s eisen Analyse van de uitvoeringsplannen N Identificatie van de kringen en van de bijbehorende bedieningen N Meetzones N Coördinatie Opvolging van de uitvoering N Uitvoering N Coördinatie N Luchtdichtheid

38 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

39 ONTWERPPROCES OPLEVERING Indienststelling: N Reiniging van de verlichtingsarmaturen N Kwaliteits- en lichtsterktemeettest N Instelling van de sensors en detectors As built -dossier: N Alle technische fiches N As built -plannen N Gebruiksaanwijzingen, vereist voor de gebruiker Opvolging van de reparaties en opheffing van de opmerkingen N gedurende de hele garantieperiode

40 ONTWERPPROCES OPLEVERING Certificatiedossier N Invoeren van de laatste gewijzigde elementen in het PHPP N Bijwerken van de dynamische simulatie N Elektriciteitsplannen N Technische fiches

41 ONTWERPPROCES SCHETSONTWERP VOORONTWERP DEFINITIEF ONTWERP INSCHRIJVING WERKEN OPLEVERING EXPLOITATIE

42 ONTWERPPROCES EXPLOITATIE Scholing Opleiding van de gebruiker ( technische scholing): bedoeld voor de gebruiker ( de exploitant) N Uitleggen van het concept van het gebouw N Uitleggen van de bedieningen en toestellen ter plaatse N Gebruikershandleiding Nieuwe maatschappelijke zetel Handleiding voor de gebruiker Context Principes Concepten Gebruikers Monitorin g Uitrusting & sturing/regeling doorstroming zonwering N De eerste contactopneming is bijzonder belangrijk!

43 OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE Precieze maatvoering en doordachte keuze van de verlichtingsarmaturen en bedieningen overeenkomstig de bestemming Architecturale coördinatie Diverse validaties (PHPP, dynamische simulatie, EPB )

44 TOOLS EN REFERENTIES Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.: N Vademecum PHP N http://www.energieplus-lesite.be/ N Dialux (www.dial.de) N NBN EN 12464-1 Referentie Praktische handleiding voor de duurzame bouw en andere bronnen: N Praktische handleiding voor de duurzame bouw en renovatie van kleine gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be Fiche: ENE01 ENE06 ENE10

45 CONTACT Corentin Voglaire Piotr Wierusz-Kowalski Ingenieur-projectbeheerder Contactgegevens: : 02/340.65.00 : c.voglaire@mkengineering.be

46?

47 DANK U VOOR UW AANDACHT