Bouwen de familiale polis en de brandpolis Dhr. René Eeckhout, expert Reconex i.s.m. Arbis Mr. Gert Geerts Inhoud 1. Inleiding 2. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer 3. Het begrip schade 4. De uitsluiting bouwwerken in de brandpolis 5. De uitsluiting bouwwerken in de familiale polis 6. Omvang van dekking uitsluiting verval van dekking bewijslast 7. Conventies 8. Verhaal door verzekeraar 9. Alternatieve oplossingen 1
1. Inleiding beperkt opzet van de studie! geen vergelijkende studie beperkt tot particuliere woningen enkel de familiale en de brandpolis historiek brandpolis 36/60 => UP 70 => globale polis => All Risk familiale polis met rechtsbijstand wetgeving (KB s, Wet op de Landsverzekering (WLVW)) waarborgen wijzigen voordurend disclaimer: steeds polisvoorwaarden checken! 2
Brandpolis Familiale polis Eigen schade Waarborgen Geen dekking Wel rechtsbijstand Schade aan derden Verhaal van derden Facultatief: BA gebouw + rechtsbijstand Burgerlijke Aansprakelijkheid Aansprakelijkheidsgrondslag 1382 => 1386 B.W. 1721, 1732, 1733, 1735 B.W. 544 B.W. (!) Extra-contractuele aansprakelijkheid 1382 => 1386 B.W. 544 B.W. Gedekte schade Materiële schade Materiële schade Lichamelijke schade Uitsluiting - Eigen schade Brand => geen uitsluitingen Aanverwante gevaren + Waarborgen => wél uitsluitingen Uitgesloten (contractueel!) Eigen schade veroorzaakt door derden: rechtsbijstand met beperkte uitsluitingen - Schade aan derden Welke gebouwen? Uitsluitingen Verzekerd gebouw, garages, bouwmaterialen op werf, studentenverblijf Uitsluitingen - Hoofdverblijf + 2 of 3 appartementen (zelfde locatie) - Tweede verblijf - Gebouwen in opbouw bestemd om hoofd- of tweede verblijf te worden 2. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer 3
aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer art. 1382 B.W. F S CV strafrechtelijke aansprakelijkheid onopzettelijke slagen en verwondingen/doodslag (art. 418 e.v. Sw.) inbreuken op stedenbouwwet, wetgeving m.b.t. veiligheidscoördinatie, enz aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer aansprakelijkheid voor de gebrekkige zaak gebrekkige zaak i. kenmerk ii. abnormaal iii. van aard om schade te kunnen veroorzaken S CV aangesprokene = bewaarder diegene die de feitelijke heerschappij uitoefent over de zaak quid bij geleverde materialen: aannemer, bouwheer of beiden samen? in principe de aannemer tenzij bij gelijktijdig gebruik door bouwheer! verregaand vermoeden van aansprakelijkheid (quasi objectieve aansprakelijkheid) 4
aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer art. 1386 B.W.: aansprakelijkheid voor gebouwen gebouw ook gebouw in oprichting duurzame verbinding met grond vereist: tijdelijke verplaatsbare constructie is geen gebouw (podium!) instorting gedeeltelijke instorting volstaat een verzuim van onderhoud of een gebrek in de bouw bewijslast ligt bij SO S alleen de eigenaar! eventueel wel regres tegen aannemer/architect aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer art. 544 B.W.: burenhinder wat? schuldloze aansprakelijkheid in hoofde van de eigenaar grondslag: art. 544 B.W. én de evenwichtsleer vereisten nabuurschap tussen de eigendommen overlast of hinder die voldoende ernstig is én die toegerekend kan worden aan een daad of een nalatigheid van de eigenaar sanctie: compensatie alleen de eigenaar! eventueel wel regres tegen aannemer/architect 5
aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer art. 544 B.W.: burenhinder groot risico in context van bouwen/verbouwen (ver)bouwen impliceert stof, lawaai, trillingen, m.a.w. en hinder en gebeurlijk ook schade foutloos eigenaar vzd. in familiale? niet wettelijk verplicht! facultatief aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer art. 544 B.W.: burenhinder indien gedekt in familiale: dikwijls beperkt, met name burenhinder die het rechtstreeks gevolg is van een plotse, onvrijwillige en onvoorziene gebeurtenis in hoofde van de verzekerde discussie mogelijk of met uitsluiting van milieuhinder rechtstreeks, soms ook onrechtstreeks via de definitie van het begrip schade louter de hinder kan uitgesloten zijn, dikwijls alle schade voorspruitend uit de hinder. in waarborg rechtsbijstand ook dikwijls uitgesloten! 6
aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer art. 544 B.W.: burenhinder vzd. in brand? facultatief! indien gedekt dikwijls beperkt op eenzelfde, minstens analoge wijze als in de familiale plus (ver)bouwingsuitsluiting! besluit: moeilijk, eventueel bij loutere verbouwingswerken met verdere bewoning aansprakelijkheid eigenaar/bouwheer art. 1792 en 2270 B.W.: de decennale aansprakelijkheid niet in hoofde van de eigenaar! louter in hoofde van aannemer en architect 10-jarige aansprakelijkheid voor ernstige gebreken, nl. indien de stabiliteit van het gebouw in het gedrang komt vangt aan bij definitieve oplevering bij schade aan derden blijft eigenaar eventueel aansprakelijk op grond van art. 1386 B.W. verplicht verzekerd in hoofde van architect; niet in hoofde van aannemer! (in facultatieve BA-uitbating dikwijls uitgesloten!) 7
3. Het begrip schade schade materiële vs immateriële schade (zuiver immateriële schade) stoffelijke vs lichamelijke schade gevolgschade morele schade milieuhinder reddingskosten enz 8
brandpolis contractuele vrijheid => polis checken! voorbeeld 1 uit het lexicon van éénzelfde maatschappij: stoffelijke schade: alle schade die niet voortvloeit uit lichamelijke schade, ook de immateriële schade zoals winst- en gebruiksderving, morele schade en economische verliezen beschadiging : gehele of gedeeltelijke vernietiging van een tastbare zaak of voorwerp; de gevolgschade die hieruit voortvloeit voor het vermogen van de schadelijder zoals gebruiks- en winstderving, morele schade en andere schade van immateriële aard valt niet onder dit begrip voorbeeld 2: immateriële schade milieuhinder: alle schade veroorzaakt door: 1. het storten, verstrooien, lozen, vrijkomen of wegvloeien van vaste, vloeibare of gasvormige stoffen die de grond, het water of de lucht aantasten 2. lawaai, geur, temperatuur, vocht, trillingen, uitstralingen of stralingen brandpolis dekt in principe slechts de materiële schade, ook in de aansprakelijkheidsdekking de lichamelijke schade aan derden bij brand wordt gedekt in de gezinsaansprakelijkheidsverzekering familiale polis waarborg BA wettelijk geregeld: zowel lichamelijke als stoffelijke schade (met vrijstelling) 9
waarborg rechtsbijstand facultatief => vrij te bepalen voor welke schade tussenkomst verleend wordt! bijvoorbeeld: Uitgesloten is: het burgerlijke verhaal dat de verzekerde instelt voor zuiver immateriële schade, dit is economische of financiële schade (genotsderving, winstverlies, enz.) of morele schade die niet het gevolg is van lichamelijke of materiële schade, geleden door de verzekerde. of nog: De waarborg geldt niet voor de schade die rechtstreeks of onrechtstreeks het gevolg is van hinder door lawaai, geur, stof, golven en stralingen, verlies van zicht, lucht of licht. 4. De uitsluiting bouwen en verbouwen in de brandpolis 10
de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis krachtlijnen brand, ontploffing, bliksem principieel gedekt overige gevaren meestal uitgesloten ofwel via aan algemene uitsluiting ofwel per waarborg reikwijdte van de uitsluiting (geheel of gedeeltelijk) opbouw, afbraak, verbouwing, herstelling: quid? gebruik, bewoning theorie vs praktijk! de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis algemene uitsluiting: voorbeeld: De waarborg wordt niet verleend wanneer de schade is opgetreden tijdens de opbouw, de verbouwing, de afbraak of de herstelling van het verzekerde gebouw en die niet veroorzaakt is door brand en ontploffing. Indien er geen oorzakelijk verband bestaat tussen de werken die uitgevoerd werden en de geleden schade, dan zullen wij de rechthebbende toch vergoeden volgens de bepalingen van de betrokken waarborg. herstelling : erg ruim! vervalt bij ontbreken van CV: logisch want niet langer bouwrisico 11
de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis uitsluiting per waarborg al dan niet uitsluiting én reikwijdte van de uitsluiting verschilt van waarborg tot waarborg verschillende waarborgen brand- en aanverwante gevaren storm en hagel waterschade glasbreuk diefstal BA-gebouw de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis brand- en aanverwante gevaren geen beperking bij brand, bliksem en ontploffing dikwijls wel bij een aantal van de aanverwante gevaren voorbeelden: bij inwerking van elektriciteit, vandalisme, kwaad opzet en schade aan het onroerend goed bij schade veroorzaakt wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft bij vandalisme en kwaad opzet geen waarborg bij schade aan het gebouw in aanbouw of dat leegstaat sedert meer dan 90 dagen op het moment van het schadegeval dus wel bij verbouwingen, zelfs bij niet-bewoning gedurende maximaal 90 dagen 12
de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis storm en hagel voorbeelden: veroorzaakt door stormwinden aan het gebouw in aanbouw of tijdens werken, zolang dat gebouw geheel of gedeeltelijk open is wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft Gebouwen die in opbouw zijn. Worden evenwel niet als in opbouw beschouwd: o in verbouwing of herstelling, mits zij tijdens deze werkzaamheden bewoond of uitgebaat blijven o in opbouw, verbouwing of herstelling, die definitief gesloten zijn (met afgewerkte en definitief geplaatste deuren en ramen) en volledig bedekt zijn. de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis diefstal voorbeelden: De schade die zich voordoet als het opgegeven gebouw: o o o in aanbouw of in afbraak is; in verbouwing of herstelling is, uitgezonderd als het tijdens die werken wordt bewoond; meer dan 60 opeenvolgende dagen onbezet is. Diefstal of poging tot diefstal gepleegd wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft. 13
de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis glasbreuk voorbeelden: Schade die zich voordoet wanneer het gebouw: o o in opbouw of afbraak is; verbouwd of hersteld wordt, behalve als er geen enkele verband bestaat tussen die werken en het schadegeval. De schade veroorzaakt door werken aan het gebouw, andere dan onderhouds- en herstellingswerken. Wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft. de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis waterschade voorbeelden: Uitgesloten is de schade veroorzaakt als het gebouw: o o in aanbouw of afbraak is; in verbouwing of herstelling is uitgezonderd als het tijdens die werken bewoond blijft. De schade veroorzaakt door werken aan het gebouw, andere dan onderhouds- en herstellingswerken. Wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft. 14
de uitsluiting bouwen en verbouwen brandpolis BA-gebouw omvang van de dekking art. 1382-1386bis B.W. art. 1721 B.W. art. 544 B.W. (niet bij alle maatschappijen en veelal beperkt cfr. supra) uitsluitingen: voorbeelden: Schade veroorzaakt door het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing en voor zover het niet gaan om het hoofd- of het tweede verblijf van de verzekerde- het gebouw bestemd om het hoofd-of tweede verblijf van de verzekerde te worden, voor zover de stabiliteit ervan niet door de lopende werken in gevaar wordt gebracht veroorzaakt: o door werken aan het gebouw andere dan onderhouds- of herstellingswerken of die zich heeft voorgedaan voor de volledige voltooiing van de bouwwerken o door de verschuiving van de bodem of van het gebouw. opm.: in het lexicon worden onderhouds- en herstellingwerken omschreven als werken voor het behoud van de goede staat of voor de herstelling van het gebouw, die de structuur of het volume van het gebouw niet wijzigen 5. De uitsluiting bouwen en verbouwen in de familiale polis 15
de uitsluiting bouwen en verbouwen in de familiale polis omvang van de dekking verplichte dekking: de buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382 t/m 1386 bis B.W.) dus o.a. art. 1382 B.W. art. 1384 lid 1 B.W. art. 1386 B.W. facultatieve dekking art. 544 B.W. (niet bij alle maatschappijen en veelal beperkt cfr. supra) de uitsluiting bouwen en verbouwen in de familiale polis facultatieve uitsluiting De schade veroorzaakt door gebouwen ter gelegenheid van de bouw, wederopbouw of aanpassingswerken. (art. 6.12 K.B. 12 januari 1984) krachtens de wet zelf principieel uitgesloten doch deze wettelijke uitsluiting is facultatief er mag van afgeweken worden de meeste maatschappijen doen dat hoe? hetzij positief: door uitdrukkelijke opname van dekking onder de noemer gebouw en inboedel hetzij negatief: door uitsluiting waar het a contrario uit kan afgeleid worden 16
de uitsluiting bouwen en verbouwen in de familiale polis positieve uitsluiting: uitdrukkelijke opname in de waarborg: waarborg gebouwen en inboedel meestal eigen woning deel van het gebouw, dat als hoofdverblijf betrokken wordt én dat o door de verzekerde gebruikt wordt voor kantooractiviteiten of als vrij beroep o door de verzekerde wordt verhuurd in zoverre het niet meer dan twee of drie woongelegenheden (appartementen/studio s) betreft tweede verblijf gebouw of het gedeelte van het gebouw in opbouw, heropbouw of transformatie dat bestemd is om de hoofdverblijfplaats (of eventueel zelfs de tweede verblijfplaats) te worden! soms nog ruimer: ook andere gebouwen, lokalen de uitsluiting bouwen en verbouwen in de familiale polis negatieve uitsluiting: waar het a contrario uit kan afgeleid worden bijvoorbeeld niet gedekt is de schade veroorzaakt door gebouwen andere dan de hoofdverblijfplaats betrokken door de verzekerden, hun toekomstige verblijfplaats en hun tweede verblijf ter gelegenheid van de opbouw, de heropbouw of de uitvoering van aanpassingswerken de schade die door het gebouw veroorzaakt wordt naar aanleiding van bouw-, wederopbouw- of verbouwingswerken wanneer deze werken de stabiliteit van het verzekerde gebouw of van de aangrenzende gebouwen in gevaar brengen 17
de uitsluiting bouwen en verbouwen in de familiale polis daarnaast nog klassieke uitsluiting (art. 6.11 K.B. 12 januari 1984) Uitgesloten: de stoffelijke schade die wordt veroorzaakt door vuur, brand, ontploffing of rook ingevolge vuur of brand ontstaan in of overgeslagen van het in dit contract verzekerd gebouw. logisch want verzekerbaar in brand uitsluiting beperkt tot stoffelijke schade: lichamelijke schade wél gedekt => samenloop bij eenvoudige brandrisico s uitsluiting beperkt tot schade veroorzaakt door vuur, brand en ontploffing => waterschade wél gedekt! waarborg rechtsbijstand in de familiale polis voorwerp van de verzekering privé-leven, met uitzondering van iedere professionele activiteit aard van de schade lichamelijke letsels en stoffelijke schade omvang van de dekking strafrechtelijke verdediging spiegelbeeldclausule (enkel indien het in BA een gedekt schadegeval is!) burgerrechtelijk verhaal op basis van een extracontractuele aansprakelijkheid 18
waarborg rechtsbijstand in de familiale polis burgerrechtelijk verhaal op basis van een extracontractuele aansprakelijkheid op het niveau van verhaal spelen de beperkingen eigen aan het bouwen niet; schadeveroorzakers zijn derden! contractueel verhaal tegen eigen aannemers/architect is uitgesloten let wel: uitz. Onkelinckx-conforme RB-polissen! maar: beperkte dekking: enkel voor geschillen m.b.t. werken waarvoor geen bouwvergunning én evenmin architect vereist is inclusief art. 544 B.W. weliswaar met beperkingen, ook in rechtsbijstand, nl. geen immateriële schade/geen loutere hinder vereiste van plotse gebeurtenis waarborg rechtsbijstand in de familiale polis waarborg in rechtsbijstand geen eigen schade louter verdedigingskosten advocaat (ook RPV tegenpartij) technisch raadsman kosten procedure kosten van gerechtelijke expertise 19
6. Omvang van dekking uitsluiting verval van dekking bewijslast omvang van dekking uitsluiting verval van dekking bewijslast uitsluiting en verval van dekking twee verschillende begrippen van belang voor de bewijslastverdeling 20
uitsluiting betreft de omvang van de dekking hetzij positief geformuleerd hetzij negatief onder de vorm van uitsluiting verval van dekking betreft een sanctie voor een contractuele wanprestatie vergt geen schadegeval vergt schadegeval verzekerde moet bewijzen bestaan van schadegeval gedekt in polis niet uitgesloten (Cass. 5 januari 1995!) verzekeraar moet bewijzen de niet-nakoming van een verplichting oorzakelijk verband met het schadegeval (art. 11 WLVW) omvang van dekking uitsluiting verval van dekking bewijslast historisch: voorkeur van verzekeraars voor verval van dekking sinds WLVW 25/06/1992 en Cass. 5 januari 1995: dekking wordt beperkt via de omschrijving van de waarborg uitsluitingen dus: de wetgeving en de RS beïnvloeden de redactie van de polissen voorbeeld: Uitgesloten is de schade die zich voordoet als de in art. 14 opgelegde voorzorgsmaatregelen (verplicht slot; slotvast achterlaten bij afwezigheid) niet getroffen werden. 21
omvang van dekking uitsluiting verval van dekking bewijslast nuancering theorie vs praktijk feitenrechters vs Cassatie alleszins: de rechter mag onderzoeken of een als uitsluiting gelibelleerde omstandigheid geen verkapt geval van verval van dekking is! grove fout: art. 8 WLVW principieel gedekt slechts uitgesloten indien o uitdrukkelijk o en beperkend omschreven 7. Conventies 22
conventies Assuralia Overeenkomst art. 45 WLVW regelt samenloop eenzelfde belang is verzekerd bij verscheidene verzekeraars tegen hetzelfde risico bijvoorbeeld: een aansprakelijkheidswaarborg in een zaakverzekering (BA-gebouw in brandverzekering) en een algemene aansprakelijkheidsverzekering (BA familiale) art. 45 WLVW verzekerde richt zich vrij tot de maatschappij van zijn keuze uitbetaalde vergoeding wordt omgeslagen over de betrokken verzekeraars regeling bemoeilijkt schadebeheer verzekeraars wijken er onder elkaar van af via conventie conventies Assuralia Overeenkomst art. 45 WLVW art. 2 3: inzake BA familiale zijn alleen de bij wet opgelegde minimale waarborgen prioritair; de bijkomende uitbreidingen zijn aanvullend art. 2 4: een waarborg van extracontractuele aansprakelijkheid die in een zaakschadeverzekeringscontract is opgenomen, heeft een aanvullend karakter tegenover een burgerlijke aansprakelijkheidverzekering met uitzondering van de risico s vuur, brand, rook en ontploffing; deze uitzonderingen blijven prioritair gedekt door de brandverzekeraar concreet voor aansprakelijkheidswaarborgen primeert de familiale polis op de brandverzekering behalve voor brand (art. 2 4) en burenhinder (art. 2 3 én art. 3), dus wel voor waterschade, glasbraak, enz algemene aansprakelijkheidspolissen (BA-uitbating, BA-familiale) primeren op onderdeel aansprakelijkheid van ABR-polis 23
conventies Assuralia Overeenkomst waterschade regelt de afhandeling van het schadegeval tussen de verzekeraar waterschade en de verzekeraar BA-familiale of BA-exploitatie verzekeraar waterschade vergoedt de benadeelde o volgens de eigen polisvoorwaarden o én bijkomend, indien nodig, in werkelijke waarde de schade die hij niet verschuldigd is wegens - niet-verzekering van bepaalde goederen - uitsluitingen - wettelijke of contractuele verminderingen - wettelijke of contractuele franchise BA verzekeraar betaalt de verzekeraar waterschade terug op forfaitaire basis conventies Assuralia Overeenkomst waterschade let wel de verzekerde kan de conventie niet inroepen! kennis aangaande deze normale afhandeling is desondanks toch nuttig voor de verzekeringsmakelaar o zich eerst richten tot eigen verzekeraar is niet vreemd o één expertise volstaat! 24
conventies Assuralia Overeenkomst waterschade voorbeeld A: werken sanitair buur B: enkele weken later natte muur B kan eigen brandverzekeraar en verzekeraar BA-familiale van A aanspreken geen samenloop wel afhandeling overeenkomstig conventie waterschade 8. Verhaal door verzekeraar 25
verhaal door verzekeraar de verzekeraar treedt in de rechten van de verzekerde maatschappij oefent verhaal uit op de mogelijk aansprakelijke partijen (ook de aannemer!) kan leiden tot langdurige procedures opsplitsen cijfers/verantwoordelijkheid verhaal door verzekeraar let wel: Assuralia Overeenkomst verhaal van derden Brand en Ontploffing wanneer de aansprakelijke voor een schadegeval bij een ondertekenende onderneming tegen verhaal van derden verzekerd is voor een bedrag dat de aan derden veroorzaakte schade voldoende dekt, ziet de brandverzekeraar van de benadeelde derde af van de uitoefening van de subrogerende vordering tegen de verzekeraar verhaal van derden 26
9. Alternatieve oplossingen alternatieve oplossingen uitbreiding voorzien voor bouwwerken aan particuliere woningen bijvoorbeeld: Fidea: Afdeling Bouwrisico s ABR-light bijvoorbeeld: AG Insurance: pack ik bouw, ik verbouw ABR 27