Quickscan Flora en fauna Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch Projectnummer: 5817.2 Datum: 17-2-2016 Projectleider: Dhr. J. Hakkens Opgesteld: Dhr. D. Liefhebber De eigenaar van een historische en vervallen- boerderij net buiten de kern van Wijbosch in Noord- Brabant (Kerkstraat 29) heeft Eelerwoude gevraagd een plan te maken voor de renovatie van de boerderij, bestemmingsplanprocedures en inpassing in het landschap. Voor de realisatie van deze ontwikkeling is een toetsing van de plannen aan natuurwetgeving en -beleid noodzakelijk. Met deze toetsing moet duidelijk worden hoe de ontwikkeling gerealiseerd kan worden binnen de kaders van de natuurbescherming. De eerste stap in deze toetsing is de quickscan flora en fauna. De quickscan richt zich op het verkrijgen van een geïnformeerd beeld van de mogelijke consequenties vanuit de natuurwetgeving en -beleid. Op basis daarvan worden uitspraken gedaan over de (mogelijke) effecten van de voorgenomen ontwikkeling en de eventueel noodzakelijke vervolgstappen. Methode Op basis van een eenmalig veldbezoek is de situatie beoordeeld op de geschiktheid voor de verwachte soorten/soortgroepen. Het veldbezoek is op 20 oktober 2015 uitgevoerd door Dhr. D. Liefhebber, ecologisch adviseur van Eelerwoude. Het gaat hier om een deskundigenoordeel op basis van de fysieke gesteldheid van het terrein (biotopen onderzoek). Huidige situatie en ontwikkeling Aan de noordelijke rand van de kern Wijbosch (gemeente Schijndel) ligt een voormalig Boerderijcomplex met een lange historie in een kleinschalig landschap met knotbomenrijen, weitjes en boomsingels (zie figuur 1). Het hoofdgebouw, een hoekgevelboerderij, heeft een kern die uit de zestiende eeuw of eerder stamt. Het gebouw ligt op ruime afstand van de Kerkstraat in het veld. Eind jaren 1960 is de woonbestemming aan de boerderij onttrokken. De eigenaar mocht in ruil daarvoor een nieuw huis bouwen op het terrein tussen de boerderij en de Kerkstraat. De voormalige boerderij werd als gevolg daarvan volledig in gebruik genomen als stal, waarbij het interieur van het oude voorhuis plaats moest maken voor varkenshokken. Inmiddels heeft het gebouw al zeker 15 jaar geen functie meer. In de af gelopen jaren zijn forse lekkages in het dak (deels pannen-, deels rietgedekt) ontstaan, waardoor ook schade aan het interieur is ontstaan. Op dit moment is een noodzeil over de boerderij gespannen om verder verval te voorkomen. Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch 1 van 11
In de toekomstige situatie wordt het pand grondig gerestaureerd waarbij de historische details zoveel mogelijk terugkomen in het nieuwe pand en waarbij het gebouw zijn woonfunctie weer terugkrijgt. Werkzaamheden zullen gedurende een geschatte periode van maximaal 6 maanden oa. bestaan uit aanvoer van materieel, metselwerk, sloopwerk, timmerwerkzaamheden, graafwerk tbv. aanleg van riolering etc. Figuur 1: begrenzing plangebied (Bron: Google maps). 2 van 11 Quickscan Flora en fauna
Figuur 2. Foto impressie van het plangebied. Foto 1 toont het nieuwe woonhuis met daarachter de oude boerderij. Foto 5 en 6 tonen sporen van broedvogels en uilen in de oude boerderij. Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch 3 van 11
Beschermde gebieden Natura 2000-gebieden, Natuurbeschermingswet 1998 Er liggen geen beschermde Natura 2000 gebieden in de buurt van de planlocatie. Gezien de aard en omvang van de ontwikkeling zijn geen effecten op beschermde gebieden te verwachten. Ecologische Hoofdstructuur/ Natuur Netwerk Nederland Het plangebied maakt geen onderdeel uit van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS of NNN). Negatieve effecten op de wezenlijke waarden en kenmerken worden niet verwacht. Beschermde soorten en effecten Flora- en faunawet De Flora- en faunawet gaat over de bescherming van ongeveer 500 planten- en diersoorten, van de 36.000 soorten die in Nederland voorkomen. Het uitgangspunt van de wet is dat geen schade mag worden gedaan, tenzij dit uitdrukkelijk is toegestaan (het nee, tenzij-principe ). De wet verbiedt onder meer om beschermde soorten te verstoren, doden, vervoeren, bezit en handel. Onder bepaalde voorwaarden mogen deze handelingen wel uitgevoerd worden. Er is dan een ontheffing of vrijstelling nodig of er wordt gewerkt conform een gedragscode. De beschermde soorten zijn verdeeld in vijf beschermingsniveau s: licht beschermde soorten (tabel 1 van de Flora- en faunawet); middelmatig beschermde soorten (tabel 2 van de Flora- en faunawet); zwaar beschermde soorten (tabel 3 van de Flora- en faunawet); vogels; vogels waarvan de nesten het hele jaar zijn beschermd. Op basis van het veldbezoek kan worden geconcludeerd dat het plangebied slechts voor een beperkt aantal beschermde soorten van belang is. Dit betreft: enkele licht beschermde soorten zoals (spits-) muizen, enkele amfibieënsoorten, algemene vogelsoorten en vogels met jaarrond beschermde nesten zoals kerkuil. Andere beschermde soortgroepen worden op basis van het aanwezige leefgebied niet in het plangebied verwacht. Dit betreft strikt beschermde planten, vissen, amfibieën, libellen, vlinders en ongewervelden. Voor deze soorten is geen geschikt leefgebied aanwezig en/of de locatie ligt te geïsoleerd. In bijlage 1 is een overzichtstabel opgenomen met alle relevante soorten. 4 van 11 Quickscan Flora en fauna
Licht beschermde soorten In het plangebied kunnen verscheidene licht beschermde soorten zoogdieren en amfibieën voorkomen. Dit betreft soorten zoals egel, mol, konijn, kleine marterachtigen, gewone pad en algemeen voorkomende (spits-) muizen. Tijdens het veldbezoek is een bruine kikker aangetroffen in grasland de buurt van de boerderij. Amfibieën worden voornamelijk in de omgeving van de boerderij verwacht in bosschages, en onder steenof takkenhopen. Daarnaast zijn in de boerderij zelf beperkt sporen (mn. keutels) van muizen en ratten aangetroffen, evenals enkele kleine muizenholen vlak naast de boerderij onder een tegel. In de boerderij zijn enkele overwinterende exemplaren van de niet strikt beschermde- dagvlinder dagpauwoog gevonden. Effecten De ingreep zal naar verwachting leiden tot een tijdelijk verlies van leefgebied van enkele soorten van tabel 1 van de Flora- en faunawet (met name kleine zoogdieren die in de boerderij leven). Dit heeft geen invloed op de gunstige staat van instandhouding van deze soorten omdat er voldoende leefgebied aanwezig blijft en het relatief algemene soorten betreft. Voor deze soorten geldt dan ook een vrijstelling, een ontheffing Flora- en faunawet is daarom niet noodzakelijk. Middelmatig beschermde soorten Uit de (zeer wijde) omgeving van Schijndel zijn waarnemingen bekend van steenmarter (tabel 2 FF-wet). Er zijn geen specifieke recente lokale waarnemingen uit de directe omgeving van het plangebied bekend. De boerderij met vervallen zolders en strobalen is geschikt als verblijfplaats voor deze diersoort. Er zijn echter nergens sporen van de soort aangetroffen. Effecten Er zijn geen sporen aangetroffen van middelmatig beschermde soorten, effecten worden niet verwacht. Zwaar beschermde soorten In een groot gedeelte van Nederland komt de rugstreeppad voor. Ook op de zandgronden van Brabant komt de soort voor. Er zijn recent geen waarnemingen uit de nabije omgeving van het plangebied bekend. Bovendien biedt de boerderij niet het juiste habitat voor de soort. De zwaar beschermde hazelworm komt voor in de wijdere omgeving. De dichtstbijzijnde waarneming betreft een verkeersslachtoffer uit Hermalen (op 3-4 km afstand) in 2015. Het plangebied ligt niet binnen een specifiek kerngebied van de soort. Van hazelworm is bekend dat ze ook wel op ruderale terreinen of boerenerven met steenhopen of takkenrillen voor kunnen komen en daarbij overwinteren onder de grond. Overwintering in gebouwen wordt niet verwacht. Tijdens het veldbezoek is beoordeeld of de locatie geschikt is als verblijfplaats voor vleermuizen. Op basis van het aanwezige biotoop en bekende verspreiding kan het Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch 5 van 11
plangebied een functie hebben voor de gewone dwergvleermuis, laatvlieger, rosse vleermuis en mogelijk ook gewone grootoorvleermuis en watervleermuis. Verblijfplaats Vleermuizen maken gedurende het jaar gebruik van een netwerk van vaste rust- en verblijfplaatsen (zie kader). Deze verblijfplaatsen kunnen o.a. de volgende functies hebben: kraamverblijfplaats; zomerverblijfplaats; paar- en/of baltsverblijfplaats; winterverblijfplaats. Kader - vleermuisverblijfplaatsen Onder de vleermuizen zijn gebouwbewonende en/of boombewonende soorten aanwezig. Gewone dwergvleermuis en laatvlieger zijn hoofdzakelijk gebouwbewonend. Rosse vleermuis en watervleermuis zijn voornamelijk boombewonend en gewone grootoorvleermuis, franjestaart en ruige dwergvleermuis bewonen zowel bomen als gebouwen. Voorbeelden van verblijfplaatsen in gebouwen zijn ruimtes in spouwmuren en achter boeiboorden en gevelbetimmering. Holten en spleten in bomen en ruimtes achter loszittend schors zijn voorbeelden van verblijfplaatsen in bomen. Vanuit de verschillende functies van de verblijfplaats worden weer andere eisen gesteld aan bijvoorbeeld het klimaat, de toegankelijkheid en de expositie van het verblijf ten opzichte van de zon. Als kraamverblijfplaats worden meestal gebouwen en/of bomen uitgekozen waarbinnen een constant klimaat heerst. Bij gebouwen zijn dit voornamelijk woningen met een spouwmuur of een geïsoleerd dak. Sommige vleermuizen hebben aan een opening van 1-2 cm voldoende om naar binnen te kruipen. Bij bomen gaat het meestal om dikke, oude bomen met een dikke restwand. De te restaureren boerderij is ongeschikt als verblijfplaats voor vleermuizen vanwege het ongeschikte microklimaat door gaten in het dak en het ontbreken van (dubbele) spouwmuren. Verblijfplaatsen van gebouwbewonende vleermuissoorten worden wel verwacht in bebouwing in het nabijgelegen dorp. Verblijfplaatsen voor boombewonende vleermuizen zijn niet vastgesteld en gelet op de locatie ook niet te verwachten. Het plangebied en zijn omgeving is redelijk geschikt als foerageergebied voor vleermuizen, mede ook dankzij het feit dat het er donker is en er rond de boerderij veel insecten vliegen. Er zijn kleine open weilanden omsloten door boomsingels als foerageergebied. Deze boomsingels hebben mogelijk ook een functie als vliegroute. Effecten Gezien de aard en omvang van de werkzaamheden en het verspreidingsbeeld van soorten als rugstreeppad, hazelworm en steenmarter kunnen negatieve effecten op deze soorten redelijkerwijs worden uitgesloten. Van vleermuizen wordt geen vliegroute, verblijfplaats of foerageergebied aangetast. Nader onderzoek of het aanvragen van een ontheffing wordt voor vleermuizen niet noodzakelijk geacht, mits rekening wordt gehouden met het aanbrengen van verlichting (en verlichting in de bouwfase) aangezien het tot op dit moment een donker gebied betreft (zie kader verlichting). 6 van 11 Quickscan Flora en fauna
Kader - Verlichting Een aantal nachtactieve dieren, zoals vleermuizen, uilen en marters, zijn gevoelig voor verlichting. Er zijn soorten die kunstlicht zoveel mogelijk vermijden, zoals watervleermuis, en er zijn soorten die rond lantaarnpalen jagen, zoals rosse vleermuis. Bij het plaatsen van verlichting bij in- en/of uitvliegopeningen, vliegroutes en foerageergebieden kunnen barrières ontstaan waardoor de vleermuizen van de verblijfplaatsen, vliegroute en/of foerageergebied afzien. Om lichthinder te voorkomen en het gebied aantrekkelijker te maken voor vleermuizen kunnen verschillende maatregelen getroffen worden: verlichting alleen plaatsen waar het echt nodig is; verlichting alleen aan op momenten wanneer het nodig is (dynamische verlichting); verlaag de hoogte van de lichtmasten; beperk verstrooiing het licht tot een minimum door gebruik van aangepaste armatuur (zie onderstaand figuur); toepassen van vleermuisvriendelijke verlichting (amberkleurige UV-vrije ledlampen) geen verlichting plaatsen bij in- en/of uitvliegopeningen en vliegroutes. Voorbeelden om verstrooiing te voorkomen Vogels Voor alle beschermde, inheemse (ook de algemeen voorkomende) vogelsoorten geldt vanuit de Flora- en faunawet een verbod op handelingen die nesten of eieren beschadigen of verstoren. Ook handelingen die een vaste rust- of verblijfplaats van beschermde vogels verstoren zijn niet toegestaan. In de praktijk betekent dit dat verstorende werkzaamheden alleen buiten het broedseizoen 1 uitgevoerd mogen worden. Voor een aantal vogelsoorten geldt dat zij vanwege hun beperkte vermogen om nieuwe nesten te bouwen of hun jaarrond gebruik van hetzelfde nest een speciale beschermingsstatus hebben gekregen. Als het gaat om gebouwbewonende soorten valt te denken aan huismus, gierzwaluw, steenuil, grote gele kwikstaart en kerkuil. Tijdens het veldbezoek zijn binnen omgeving van het plangebied enkele algemeen voorkomende broedvogels vastgesteld waaronder de merel, roodborst, koolmees, tjiftjaf ekster en houtduif. In de boerderij zijn enkele nesten aangetroffen. 1 In het kader van de Flora- en faunawet wordt voor het broedseizoen geen standaardperiode gehanteerd. Van belang is of een broedgeval verstoord wordt, ongeacht de datum. Globaal gaat het echter om de periode van 15 maart tot 15 juli. Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch 7 van 11
Verblijfplaatsen van gierzwaluwen kunnen redelijkerwijs worden uitgesloten op basis van bouwkundige eigenschappen (rieten dak) en de slechte staat waarin het gebouw verkeert. Huismussen zijn ook niet aangetroffen terwijl bekend is dat deze dieren ook s winters in nabijheid van hun nest (kunnen) verblijven. Zwaluwnesten zijn ook niet aangetroffen. Van een nabijgelegen boerderij (ca. 500 meter ten zuidoosten) is een waarneming van steenuil bekend uit 2012, maar gezien de sporen en waarnemingen wordt niet verwacht dat de soort een vaste rust- of verblijfplaats in het plangebied heeft. Kerkuilen zijn uit de wijde omtrek wel bekend uit waarnemingen. De omgeving van het plangebied is erg geschikt voor uilen vanwege het kleinschalig agrarisch cultuurlandschap, houtwallen, knotbomenrijen en ruige grasstroken. Tijdens het veldbezoek aangetroffen sporen in de boerderij wijzen op de vermoedelijke aanwezigheid van de kerkuil in de boerderij. Er zijn tientallen braakballen aangetroffen met een maat van gemiddeld 4.5 centimeter lang en 2 centimeter breed met daarin veel resten van muizen. Ook zijn prooiresten gevonden zoals delen van vlinders en vogels. Het lijkt aannemelijk dat de kerkuil jaarrond in de boerderij verblijft en er ook zijn nest heeft. De kerkuil hoort tot categorie 3 van vogels met nesten die het gehele jaar beschermd zijn. Categorie 3 houdt in: Nesten van vogels, zijnde geen koloniebroeders, die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk van bebouwing. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar (voorbeeld: ooievaar, kerkuil en slechtvalk). Effecten Mogelijk dat enkele algemene broedvogels een nestplaats in de boerderij hebben. Door buiten het broedseizoen te werken worden geen schadelijke effecten op deze vogels verwacht. Bij de restauratie van de boerderij gaat met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een vaste rust- of verblijfplaats verloren van kerkuil (een vogelsoort met een jaarrond beschermd nest). Het leefgebied om de boerderij heen wordt met de ingreep niet aangetast. Kerkuil De zwaar beschermde kerkuil heeft een vaste rust- en verblijfplaats op de zolder van de oude boerderij. Door de voorgenomen renovatie van de boerderij treedt verstoring voor de kerkuil en zijn verblijfplaats op en wordt een nestplaats vernietigd. Deze feiten zijn ontheffingsplichtig volgens de Flora- en faunawet. Een ontheffing zou aangevraagd kunnen worden onder belang j ruimtelijke inrichting of ontwikkeling. Ontheffing wordt echter enkel verleend als er voor de ontwikkeling een groot openbaar belang is, en dat is niet van toepassing op onderhavig project. Daarom is het voorkomen van een overtreding noodzakelijk. Dit kan door het nemen van de volgende maatregelen: In februari 2016 een permanente kast plaatsen in de huidige boerderij met een invliegopening (en de kast sparen bij de renovatie). Daarnaast binnen 500 meter een andere boerderij/ schuur vinden en hier een 2e kast ophangen (binnen). Voor aanvang van de renovatie moet het zeil van de boerderij af en moet de zolder van de schuur (door toename licht) tijdelijk ongeschikt worden gemaakt voor uilen. 8 van 11 Quickscan Flora en fauna
December en januari (2016/ 2017) is de beste tijd voor de restauratie (dit valt buiten de voortplantingsperiode van de kerkuil). Soms is november ook al geschikt (ter plaatse te bepalen door kerkuildeskundige). Voor de werkzaamheden zelf moet een ecologisch werkprotocol worden opgesteld wat bekend moet zijn onder allen die op de bouw aanwezig zijn. De werkzaamheden moeten worden begeleid door een kerkuildeskundige. Conclusie Met de restauratie van de historische boerderij worden effecten verwacht op enkele kleine licht beschermde zoogdieren die in de boerderij leven. Voor deze soorten geldt een vrijstelling van ontheffing Flora en faunawet bij ruimtelijke ontwikkelingen. Daarnaast worden enkele nesten van algemene broedvogels verwijderd door de ingreep. Door buiten het broedseizoen te werken wordt overtreding van de Flora en faunawet voorkomen. In de boerderij leven een of meerdere kerkuilen die onder een zwaar beschermingsregime vallen. De nestplaats is jaarrond beschermd. Voor het verwijderen van de vaste rust- of verblijfplaats is ontheffing van de Flora en faunawet noodzakelijk of dienen passende mitigerende en compenserende maatregelen te worden genomen. Deze maatregelen bestaan uit het aanbrengen van een permanente kerkuilenkast in de huidige boerderij, het plaatsen van een kast in een nabijgelegen boerderij of schuur, het opstellen van een ecologisch werkprotocol, het tijdelijk ongeschikt maken van de boerderij tijdens het werk, en begeleiding van het werk door een kerkuildeskundige. Beste periode van uitvoeren is november 2016 t/m februari 2017. Als onderdeel van de planontwikkeling moet contact opgenomen worden met de uilenwerkgroep van het NMC. Eerste aanspreekpunt is: Addie van der Heijden Tel. 073 5478360 Email: 64uwgs@kpnmail.nl Literatuur Monumentenhuis Brabant b.v., (2014), Bouwhistorische verkenning met waardestelling, Kerkstraat 29 te Wijbosch. Creemers R.C.M. & van Delft J.J.C.W. (2009). De amfibieën en reptielen van Nederland, - Nederlandse fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, European invertabrate Survey Nederland, Leiden. Dienst Regelingen (2009). Aangepaste lijst jaarrond beschermde vogelnesten ontheffing Flora- en faunawet ruimtelijk ingrepen. Limpens, H., K. Mostert en W. Bongers (1997). Atlas van de Nederlandse Vleermuizen. Utrecht: KNNV Uitgeverij. Waarnemingen en soorten www.zoogdiervereniging.nl Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch 9 van 11
www.ravon.nl www.sovon.nl www.telmee.nl 10 van 11 Quickscan Flora en fauna
BIJLAGE 1 RELEVANTE SOORTEN EN EFFECTEN Tabel Soort(groep) Gebruik gebied Effect ruimtelijke ontwikkelingen Ontheffing Vervolg Nader onderzoek / mitigerende en/of compenserende maatregelen 1 Algemene grondgebonden zoogdieren Leefgebied in en rond de boerderij Tijdelijke aantasting leefgebied, doden, op termijn weer geschikt leefgebied Nee Zorgplicht 1 Algemene amfibieën Leefgebied rondom de boerderij Geen Nee Zorgplicht Verstoring door verlichting bij s nachts 3 Vleermuizen Functionele leefomgeving werken of permanent verlichten van Nee, mits Rekening houden met verlichting de boerderij V Vogels Leefgebied. broedlocatie Mogelijke verstoring en aantasting leefgebied en nesten Nee, mits Uitvoeren buiten gevoelige periode (broedseizoen) VJ Vogels met jaarrond beschermde nesten Vaste rust- of verblijfplaats, leefgebied kerkuil Aantasting vaste rust- of verblijfplaats, verstoring Ja, mits Nestkasten ophangen, opstellen ecologisch werkprotocol, begeleiding werk door kerkuildeskundige. Indien nodig ontheffing aanvragen. Compensatie gereed in februari, restaureren boerderij in november februari Restauratie historische boerderij Kerkstraat 29 te Wijbosch 11 van 11