Kabinet Jo Vandeurzen Vlaams minister van welzijn, volksgezondheid en gezin TOESPRAAK Toespraak van Naar aanleiding van Datum en uur Plaats JO VANDEURZEN STATEN-GENERAAL DAOPTIE 14.12, 9u-10u Koning Albert II -laan Essentie Link met beleidsnota 09.00-09.15: Welkom en korte inleiding: door voorzitter Martine Lemonnier 09.15-09.45: Welkom, doel en inhoudelijke duiding van de Staten generaal: door minister Vandeurzen 09.45-10.00: Concrete aanpak, opzet en timing van de Staten Generaal Adoptie: door voorzitter Martine Lemonnier communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 1 van 12
Toespraak Verwelkoming Beste genodigden, Ook ik wens u van harte welkom te heten op deze Staten-Generaal adoptie. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Ook die van mij. Het uitgangspunt van de Staten-Generaal is dat adoptie in het belang van het kind moet zijn. Adoptie is een zorgvorm die een kind een gezin biedt. Ik ga er van uit dat het nooit andersom mag zijn: adoptie als ambitie om een gezin een kind te geven. Adoptie in het belang van het kind is en blijft dé premisse. Maar we weten allemaal hoe moeilijk het is om dit te laten respecteren. Voor een correcte adoptie hebben we deskundige adoptiediensten nodig, geëngageerde adoptieouders, zeer zorgvuldige controles van de adoptiekanalen, erkende en zelfstandige, en verantwoordelijke overheden, zowel hier in Vlaanderen en België als in de landen van herkomst. Voor adoptie rekenen we op gezinnen die bereid zijn in hun relatie, gezin, huis, leven, geheel ontvankelijk te zijn voor een kind dat elders in de wereld dreigt wellicht nooit de warmte van een gezin zou kennen. Dit is voor deze ouders een zeer groot engagement. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 2 van 12
Nationaal en internationaal is adoptie als zorgvorm uitgewerkt. In het Verdrag van Den Haag staan de regels en procedures die gelden in de 81 landen (waaronder België) die het verdrag inmiddels bekrachtigden. En toch, ondanks al deze inspanningen, ondanks deze regelgeving, ken ik weinig andere (beleids)materies die zo explosief zijn. We kennen de schandalen over handel met kinderen, de frustratie van adoptieouders die een aanslepende procedure meemaken, het schrijnende beeld van zoveel kinderen zonder hoop in ontwikkelingslanden, maar ook het overgrote geluk voor zowel het kind als zijn nieuwe ouders wanneer een adoptie lukt. De adoptiewet in 2005 naar aanleiding van de bekrachtiging van het adoptieverdrag van Den haag heeft het adoptielandschap grondig hervormd. Adoptie was niet langer een privéaangelegenheid en elke adoptie werd voortaan opgevolgd door de overheid. De gemeenschappen kregen specifieke verantwoordelijkheden. Ze moesten adopties goed voorbereiden; maatschappelijk onderzoek voeren; de kwaliteit van de bemiddeling bewaken en nazorg aanbieden. De wet legt - blijkbaar moeilijk haalbare termijnen op. Nog meer dan vroeger leek adoptie een moeilijke weg te worden met verschillende hindernissen. In wat volgt sta ik kort stil bij deze hindernissen. Een eerste moeilijkheid is de wanverhouding tussen het aantal ouders die een kind wensen te adopteren en het aantal adopties dat haalbaar is. In 2008 waren er bijvoorbeeld 597 aanmeldingen voor adoptie, werden er 466 geschiktheidvonnissen uitgesproken en werden 210 adopties gerealiseerd. Vraag en aanbod sporen dus niet. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 3 van 12
Pagina: 4 2003 2004 2005 2006 2007 2008 A. Aanmeldingen 320 404 626 884 831 597 B. Voorbereidingsattesten 184 253 377 613 482 440 C1. Maatschappelijk OZ 210 237 288 403 500 601 C2. Geschiktheidvonnis 249 265 233 269 (n.v.t.) (n.v.t.) (n.v.t.) 409 466 D-E. Adopties 165 143 172 162 176 210 Moeten we maatregelen nemen opdat minder ouders een adoptie zouden overwegen? Of net meer inspanningen doen opdat meer kinderen geadopteerd kunnen worden? Bevat de voorbereidingscursus voor adoptieouders voldoende materiaal om een zo juist mogelijk beeld van adoptie te hebben? communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 4 van 12
De volgende uitdaging is het maatschappelijk onderzoek. In gesprekken peilen naar de (pedagogische) draagkracht van mogelijks toekomstige adoptieouders, blijkt een zeer moeilijke opdracht. Het advies van de jeugdrechter heeft zeer grote gevolgen voor de ouders. Er zijn vragen over hoe dit precies loopt en over het soms erg lange wachten op de start van een onderzoek. Moeten we de huidige werkwijze van maatschappelijk onderzoek behouden? Is deze benadering niet te verbaal? Hoe gebeurt dit in andere landen? Hoe kan je objectiveren en standaardiseren? Hoe kan je de tevredenheid van rechters met de aangeleverde adviezen nagaan? Is dit een overheidsopdracht (Cf. maatschappelijke noodzaak nagaan in de jeugdzorg)? Hebben jeugdrechters voldoende kennis van de adoptieprocedure (mogelijke link naar voorstel van familierechtbanken van Whatelet)? Is het terecht dat een verslag van een maatschappelijk onderzoek, wat daarna ook de beslissing van de jeugdrechter geweest is, steeds in het dossier blijft, mogelijks gebruikt wordt voor de uit te voeren matching? Wanneer kandidaat-adoptanten volgens de jeugdrechter geschikt zijn om te adopteren (dus een geschiktheidvonnis hebben verkregen), zijn er strikt genomen twee mogelijkheden: zij kiezen voor zelfstandige adoptie en zelf een kanaalvoorstel indienen bij de Vlaamse Centrale Autoriteit, of zij kiezen voor de bemiddeling door een adoptiedienst en sluiten een overeenkomst af met de voorziening van hun keuze. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 5 van 12
Enkele belangrijke cijfers: Vlaanderen heeft vijf erkende adoptiediensten die, naar de Vlaamse adoptiewetgeving, minstens gemiddeld 30 plaatsingen per jaar moeten halen om erkend te worden en te blijven. In 2008 registreerden de adoptiediensten interlandelijke adopties uit elf verschillende herkomstlanden. In dat jaar waren er 31 kanaalonderzoeken, waarvan 14 nieuwe kanaalonderzoeken door de adoptiediensten en 17 voor zelfstandige adoptie. Van het aantal interlandelijke adopties vonden er slechts 22% plaats uit landen die het Verdrag van Den Haag bekrachtigden. Moeten we meer herkomstlanden hebben? Bij voorkeur dan landen die Den Haag aanvaarden? Moet het kanaalonderzoek op een uniformere manier gebeuren, gecentraliseerd, met betrokkenheid van andere beleidsdomeinen zoals justitie en buitenlandse zaken? Als de wet toelaat dat we met niet-den Haaglanden samenwerken, moeten we dit dan niet op een zo zorgzaam mogelijke manier doen?. Of enkel volgens Den Haag werken in samenwerking met landen die Den Haag ratificeerden. Hoe Haags moeten/willen we werken in landen die het Verdrag niet bekrachtigden? Wat is de internationale standaard? Moet onze houding naar zelfstandige adoptie wijzigen? Is het evident bvb. dat zelfstandige adoptie nog kan in herkomstlanden waar een adoptiedienst werkzaam is? communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 6 van 12
Tijdens de adoptieprocedure zelf, kunnen ontwikkelingen in het land van herkomst nog een invloed hebben op de duur van de adoptiebemiddeling. We stellen vast dat almaar minder kinderen voor interlandelijke adoptie vrij komen. Almaar meer herkomstlanden investeren in binnenlandse adoptie en proberen buitenlandse adoptie zoveel mogelijk te beperken. Een land als Rusland bvb. heeft van 2004 af haar binnenlandse adoptie sterk gepromoot. Het resultaat hiervan is dat het aantal kinderen dat vrij kwam voor buitenlandse adoptie van 9500 kinderen in 2004 daalde naar 4500 kinderen in 2008. Ook in andere grote herkomstlanden merken we dergelijke bewegingen. Een beweging die in ieder geval voor de kinderen toe te juichen is. 2003 2004 2005 2006 2007 China 11.230 13.048 14.493 10.740 8.753 Rusland 7.745 9.425 7.471 6.752 4.844 Guatemala 2.677 3.424 3.857 4.227 4.844 Korea 2.287 2.258 2.101 1.899 1.208 Oekraïne 2.052 2.021 1.705 1.031 1.611 Colombia 1.750 1.741 1.434 1.595 1.597 India 1.172 1.062 857 798 941 Haïti 1.055 1.159 914 1.063 736 Bulgarije 962 378 125 96 87 Vietnam 935 483 1.190 1.364 1.692 Kazakstan 861 903 823 699 753 Ethiopië 854 1.527 1.713 2.118 2.975 Wit-Rusland 656 627 23 34 14 communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 7 van 12
De toename van binnenlandse zorg in traditionele herkomstlanden leidt er toe dat interlandelijke adoptie aan belang inboet. Tegelijkertijd merken we dat de kindprofielen die in aanmerking komen voor interlandelijke adoptie gewijzigd zijn: vaak gaat het om oudere kinderen - naargelang het land betekent dit dat ze ouder zijn dan 4 of 6 jaar -, siblings - broers-zussen of kinderen die samen opgroeiden die tegelijkertijd worden geadopteerd - en kinderen met bijzondere medische noden (special needs). Deze evolutie is een bijzondere uitdaging voor alle fasen van de adoptieprocedure: voor de bemiddelende adoptiediensten en hun kanaalonderzoek, maar ook voor de voorbereiding en screening van kandidaat-adoptanten en de nazorg aan geadopteerden en adoptiegezinnen. Dames en heren, Een zeer heikel punt voor adoptie blijft ten slotte de kostprijs. We stellen vast dat de kostprijs sterk fluctueert volgens herkomstland en volgens adoptiedienst In Ethiopië kost een adoptie ongeveer 6000 euro, in Kazachstan 16.000 euro, reis- en verblijfskosten niet inbegrepen. We moeten absoluut kunnen garanderen dat de adoptie van een kind nooit is ingegeven door winstbejag. Elke betrokkene die hier ook maar één signaal van ziet, moet hier zeer duidelijk en hard tegen optreden. Internationaal verwacht ik de volgende jaren nog veel evoluties. Een verdere daling van het aantal interlandelijke adopties is waarschijnlijk. Europese samenwerking levert zeker mogelijkheden op om de kwaliteit van adopties mee(r) te garanderen. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 8 van 12
Een laatste element dat ik kort wil aanhalen is de nazorg aan zowel de adoptieouders als de adoptiekinderen. We moeten zoveel mogelijk vermijden dat adoptiekinderen meer dan andere kinderen met psychische problemen geconfronteerd worden, of dat adoptieouders meer dan andere ouders met ernstige opvoedingsvragen geconfronteerd worden. We weten dat adoptiekinderen, meer dan andere kinderen, gevoelig zijn voor hechtingsproblemen. Is de nazorg voldoende georganiseerd? Wat nemen de adoptiediensten hiervan op? Zijn er voldoende specifieke ondersteuningsmogelijkheden? De complexiteit van het adoptielandschap en de evoluties van de jongste jaren maken dat de nood aan het initiatief dat zowel in het regeerakkoord als in mijn beleidsnota staat, acuut. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 9 van 12
De Staten-Generaal Deze Staten-Generaal is een instrument om de problematiek aan te pakken, of toch minstens een begin te maken met oplossingen. In de loop van de komende maanden met vandaag als startpunt en 27 mei als eindpunt, willen we een diepgaand overleg over de plaats van adoptie in een internationale, maar ook nationale context. Dit overleg moet beleidsantwoorden opleveren en krachtlijnen voor het toekomstige beleid. Dit colloquium is een startpunt. We analyseren de problematiek. Er zijn sprekers uit binnen- en buitenland. We bekijken alles uit verschillende standpunten: uit academisch oogpunt, uit beleidsoogpunt, maar ook uit het standpunt van de geadopteerde zelf. Vandaag starten de werkgroepen die dieper ingaan op specifieke knelpunten in de adoptieprocedure. De eerste werkgroep bespreekt de geschiktheid om te adopteren. Hoe weet je of iemand geschikt is om te adopteren? Hoe controleer je dat? Wie doet dat? Wat met holebi s, alleenstaanden en nieuw samengestelde gezinnen? Dit zijn maar enkele van de vragen waarover deze werkgroep zich buigt. De tweede werkgroep behandelt het onderscheid tussen adopties langs erkende diensten en adopties op zelfstandige basis. De werkgroep bespreekt het kanaalonderzoek, de verantwoordelijkheid van de erkende adoptiedienst en de internationale context. Voor zelfstandige adopties beantwoordt deze groep vragen over de verantwoording van zelfstandige adoptie en de garanties die ze kan bieden voor de belangen van het geadopteerde kind. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 10 van 12
De derde werkgroep onderzoekt de rol van de overheid in de adoptieprocedure. Wat zijn de verplichtingen en de opportune beleidskeuzes rekening houdend met het Adoptieverdrag van Den Haag en ook ruimer? Welke overheid krijgt welke rol en hoe kan de samenwerking geoptimaliseerd worden? Ten slotte laat een vierde werkgroep zich in met voorbereiding en nazorg. Welke boodschap en informatie is noodzakelijk in de voorbereiding? Hoe passen we de voorbereiding aan aan de wijzigingen in de profielen van de kinderen die steeds vaker special needs hebben of die niet alléén komen, maar samen met broertjes en zusjes? En wat is nazorg precies? Of wat moet het zijn? Hebben geadopteerden en adoptieouders specifieke nazorg nodig? Zo ja, hoe moet die eruit zien? En hoe stellen we voorbereiding en nazorg op elkaar af? Om de werkgroepen te begeleiden, ben ik zeer blij dat we zeer deskundige voorzitters (volgende spreker gaat hier verder op in) hebben aangesteld die allemaal uit de academische wereld komen. Zij krijgen de opdracht om tot te besluiten met concrete bevindingen. Ik beeld me niet in dat alle vragen die ik opsomde tot ieders genoegen beantwoord zullen worden. Maar met de inzet en inbreng van zowel de adoptiesector, de adoptieouders, de geadopteerden en de expertise van deskundigen moeten we uitkomen met minder vragen en met een krachtige insteek voor de eindvergadering van de Staten-Generaal op 27 mei volgend jaar. De adviezen van de Staten-Generaal zullen de krachtlijnen aanreiken voor een nieuw adoptiebeleid. communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 11 van 12
Ik wil ten slotte nog even de federale collega s extra welkom heten. Zij zijn betrokken bij het adoptiebeleid en hebben zich vandaag vrijgemaakt om hier aanwezig te zijn. De relatie met de federale overheid is een bijzonder aandachtspunt dat tijdens de Staten-Generaal aan bod zal komen. Adoptie is een gedeelde bevoegdheid en er is nood aan een heldere bevoegdheidsverdeling tussen de gemeenschappen en de federale overheid. Daarom ben ik blij met de aanwezigheid van de federale collega s. Ter afsluiting wil ik de mensen die deel uitmaken van de werkgroepen, zowel voorzitters als leden, zeer veel succes wensen met de taak waar ze in toegestemd hebben. Zie het als een gezonde uitdaging dat de verwachtingen hoog gespannen zijn. Daarnaast wil ik ook iedereen die hier vandaag aanwezig is alvast uitnodigen op de eindvergadering van de Staten-Generaal op 27 mei. Zet de datum alvast met stip in uw agenda. Ik hoop u daar zeker opnieuw te mogen ontmoeten. Jo VANDEURZEN Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin communicatie.vandeurzen@vlaanderen.be - Pagina 12 van 12