Zondag 3 april 2016 Bethlehemkerk: 1 e na Pasen Voorganger: ds. Hanneke Keur Orde van dienst Zingen: LB 280: 1 t/m 5 Groet en Bemoediging Kort moment van stilte Drempelgebed Zingen: LB 81: 1, 2 en 4 Smeekgebed: beantwoord met Heer, ontferm U (3 x) Glorialied: LB 643: 1, 3, 5 en 8. Gebed van de zondag Inleiding op lezingen en thema 1 e lezing: Genesis 28: 10 17 Zingen: LB 150-a 2 e lezing: Lucas 24: 13 35 Zingen: LB 232 (Lied vd week) Overdenking Orgelspel Zingen: LB 646 Dienst der gebeden Mededelingen Collecten Slotlied: LB 642: 1, 2, 7 en 8 Zending en zegen met gezongen Amen Overdenking Gemeente van onze opgestane Heer, Eén van de mooiste verhalen in de bijbel met als thema herkenning is misschien wel dat van de Emmaüsgangers. In de wereld van de zorg en het verpleeghuis, waar ik nu werk, en waar mensen door dementie soms niet eens hun meest nabije naasten meer herkennen, is dit tenminste een geliefd verhaal. Een herkenbaar verhaal van mensen in verwarring. Een verhaal van mensen met groot verdriet, mensen in rouw. Een verhaal van twee vrienden van Jezus, samen onderweg Weg van Jeruzalem, waar hun leermeester is gekruisigd. Weg van de plaats des onheils, van de plek van terreur. Samen onderweg terug naar huis, op zoek naar rust. Op weg naar een plek om het verschrikkelijke te verwerken. Op zoek naar een beetje warmte en troost misschien. Al die teleurgestelde verwachtingen die ze meenemen. Alle hoop, dat het met Jezus anders zou worden, lijkt verloren. Het leven lijkt uitzichtloos geworden. Een herkenbaar gevoel voor bewoners van ons verpleeghuis, wier leven soms ook voorbij lijkt, die zich soms alleen nog tot last voelen.
Al lopend praten die twee over wat er allemaal is gebeurd. Door te praten veranderen de verdrietige omstandigheden niet. Maar het helpt wel, als je met elkaar praat over wat zo n pijn doet, en als je met elkaar je teleurstellingen deelt. Dit verhaal gaat dus allereerst over samen onderweg en in gesprek zijn. Dit verhaal gaat over wederzijds pastoraal omzien naar elkaar. En dat kunnen we natuurlijk allemaal: met elkaar praten, naar elkaar luisteren. Dan voegt zich een derde persoon bij deze 2 somber pratende mensen; ze hadden hem niet eens aan horen komen. De onbekende derde man is er zomaar, opeens, onverwacht. De vreemdeling vraagt hen: waar praten jullie over? En ze vragen verbaasd: Bent u dan een vreemdeling in Jeruzalem, dat u niet weet wat er daar is gebeurd? Door de simpele vraag van de vreemdeling ontstaat hier als het ware een vorm van rouwverwerking. De onbekende loopt mee, luistert en stelt af en toe een korte vraag: Wat dan? Vertel me, wat is er dan gebeurd, daar in Jeruzalem? En dan gaan die twee mannen aan die derde man vertellen wat er allemaal is gebeurd in Jeruzalem. Ze houden niet meer op. Al lopend en pratend banen ze zich een weg door hun verdriet. Hoe ze hadden gehoopt dat Jezus de beloofde profeet was, die hun volk Israël zou verlossen. Maar hoe Hij was overgeleverd door de priesters en oversten. En hoe zij, zijn vrienden, Hem uiteindelijk allemaal in de steek hebben gelaten. Hoe Hij uiteindelijk door de Romeinen was ter dood veroordeeld en gekruisigd. En hoe nu alle hoop verloren leek. Al zeiden enkele vrouwen dat ze Hem weer hadden gezien. Vrouwen die zeiden, dat Jezus was opgestaan! Maar ja, dat kunnen deze mannen gewoon niet geloven. Gevangen zitten deze twee mannen in hun verdriet. Hun ogen zijn verduisterd door hun tranen, hun wanhoop. Voor mensen die een groot verlies hebben geleden is deze ervaring heel invoelbaar. Dat je zó verdrietig bent, dat je niets meer hoort of ziet. Of je bent zo wanhopig, zo verward in je hoofd, dat je niet meer begrijpt met wie je zit te praten. Je herkent die ander niet meer. Je herkent jezelf soms niet meer. Je draait rond in je eigen cirkeltje van vragen, van waaroms. Je ratelt maar door. Ook al herkennen de Emmaüsgangers hun reisgenoot niet, het zal hen ongetwijfeld goed hebben gedaan om in elk geval hun hart eens flink te kunnen luchten. Soms gaat ook dat beter bij een vreemde, dan bij iemand die je heel eigen is.
Pastoraal omzien betekent vaak eerst alleen maar luisteren En dat doet die vreemdeling heel goed. Maar dan begint de vreemdeling te vertellen. Hij legt de Emmaüsgangers de Schriften uit, vanaf Mozes en de Profeten, en vertelt hen, dat de beloofde messiaanse profeet wel moest lijden. De vreemdeling pakt het kernwoord van hun verwachtingen, profeet, en bevestigt hun verwachtingen, die waren terecht! Maar hij gaat die verwachtingen wel bijstellen: de messiaanse verlossing komt immers bijna altijd via de weg van het lijden. De messiaanse verlosser gaat de weg van de rechtvaardige, een weg die volgens Mozes en de Profeten onontkoombaar lijden met zich mee brengt. Alleen zó kan de Messias de reddende liefde van God laten zien, een liefde die tot het uiterste gaat, zelfs tot in de dood. Pas als de reizigers zijn aangekomen in het dorp, als de dag ten einde is en het duister valt, misschien voor hen wel het moeilijkste en donkerste moment, als ondanks de verhalen uit de Schrift alles nog steeds uitzichtloos lijkt, pas dan breekt de vreemdeling het brood en zegent het. Pas dan worden hun ogen geopend en herkennen ze Jezus. Pas dan valt het kwartje. De schellen vallen van hun ogen: het is de opgestane Heer! Brandde ons hart niet toen hij onderweg met ons sprak en de Schriften voor ons ontsloot?, zeggen ze tegen elkaar. Werd ons hart niet helemaal warm van binnen? Jezus woorden brachten hun eigen waarheid aan het licht, hun verwachtingen, maar ook hun gebrek aan vertrouwen, hun falen en hun tekort schieten. En Jezus woorden boden nieuw inzicht en nieuwe hoop. Wie rouwt zit niet te wachten op goedkope troost. Wie rouwt vraagt om een eerlijk antwoord, die zoekt naar hoop, die blijvend is, waarmee je verder kunt. De woorden van de Schrift, ontsloten door de Opgestane, werpen een heel nieuw licht op het dramatische gebeuren in Jeruzalem. De Messias moèst al dat lijden wel ondergaan. De woorden van de Schrift, uitgelegd door de Levende, bieden de Emmaüsgangers nieuw inzicht en nieuwe hoop. Het geweld en de dood hebben niet het laatste woord! Nooit! De liefde overwint. Zo kunnen Bijbelse verhalen een nieuw, bemoedigend licht op je leven werpen. Je hart wordt er warm van. Zo mag ik in het verpleeghuis met veelal oudere mensen meelopen en meeleven in de laatste vaak kwetsbare fase van hun leven, naar hun verhalen van vreugde, zorg en verdriet luisteren, èn op mijn beurt in hun midden verhalen van hoop vertellen. In vieringen, maar ook in gesprek in de eigen kamer.
En dan mogen we het soms ervaren: als je met elkaar vreugde, maar vooral ook verdriet deelt, als je samen luistert naar de Schriften, als je samen zingt en bidt, als je samen het brood deelt in Jezus Naam, dan geeft dat nieuwe hoop en nieuwe kracht. Dan biedt dat troost in verdrietige momenten. Dan is de opgestane Heer zelf op onverwachte wijze aanwezig. Je hart wordt er warm van! Het verhaal van de Emmaüsgangers is mij daarom, dat zult u inmiddels begrepen hebben, heel dierbaar. Maar, misschien is deze uitleg u wel te mooi, te dierbaar. Vaak lijkt de Eeuwige immers volstrekt afwezig, wordt Zijn aanwezigheid helemaal niet ervaren, wordt Hij nièt herkend! Soms zingen of bidden we ons een ongeluk, maar ervaren we helemaal niets van Gods liefdevolle aanwezigheid. Dan is de het verdriet te groot, de wanhoop te diep. En laten we wel zijn, veel mensen hebben volstrekt niemand, die een eindje met hen meeloopt, veel mensen hebben niemand die naar hun verhaal luistert, niemand die tijd voor hen heeft. Dan voelen mensen zich eerder als Jakob, volstrekt alleen. Jakob, op de vlucht voor de woede van zijn broer Esau, nadat hij hem de zegen van hun vader Izaäk heeft ontnomen. Jakob, juist op de vlucht wèg van zijn vertrouwde huis, als een vluchteling op weg naar het onbekende. Jakob, volstrekt eenzaam en alleen, met zijn zeer verwarde gevoelens van triomf, schuld, angst. wie zal het zeggen? In eerste instantie lijken Jakob en de Emmaüsgangers weinig op elkaar, de laatsten hebben immers elkaar nog. Toch lijken ze ook weer wel op elkaar. Ze staan voor mensen, die een dramatische gebeurtenis hebben mee gemaakt, een gebeurtenis waardoor hun leven voorgoed is veranderd. Ze zijn als mensen, die voorgoed wakker zijn geschud. Als reizigers, die nooit meer gewoon thuis zullen komen. Als mensen die een ernstig ongeluk, een groot verlies, of bijvoorbeeld een terreuraanslag hebben meegemaakt. Als vluchtelingen, die huis en haard hebben moeten verlaten. Als mensen voor wie het leven uitzichtloos geworden lijkt. Zowel voor Jakob als voor de Emmaüsgangers is de zon ondergegaan en de nacht gevallen. Letterlijk en figuurlijk! In beide lezingen van vandaag ontmoet ik mensen, die zó wanhopig zijn, dat zij niets meer van God verwachten. Mensen, die de Levende ook helemaal niet meer zoeken. We lezen niet dat Jakob, wanhopig in gebed gaat. Nee, hij gaat gewoon liggen slapen. Uitgeput. En de Emmaüsgangers gaan niet meer naar de tempel om te bidden.
Nee, ze willen gewoon terug naar hun dorp, naar huis. Als mensen die zich terugtrekken uit de boze buitenwereld. Maar daar waar mensen zich terugtrekken in zichzelf, waar mensen in het donker niets meer verwachten, waar mensen zich soms ook helemaal afsluiten, daar wordt de wanhoop van de àndere kant doorbroken! Dat is de boodschap van de beide lezingen van vandaag! Een trap vanuit de hemel, met engelen die op en neer dalen. Een vreemdeling, die zich opeens bij die twee reizigers voegt. Pas als Jakob wakker wordt, dus na zijn droom, pas dan komt Jakob tot herkenning en erkenning: op deze plaats is de Heer aanwezig. Dat besefte ik niet. Jakob had de helpende aanwezigheid van God totaal niet verwacht. De Eeuwige zelf is Jakob in zijn droom tegemoet gekomen, totaal onverwacht en onverdiend. Een moment van genade. Een moment, ja, want een droom kun je niet vasthouden. En pas bij het breken van het brood door de vreemde, komen de Emmaüsgangers tot herkenning: het is Jezus! Brandde ons hart niet in ons! Maar op datzelfde moment van herkenning, tijdens het breken van het brood, wordt Jezus aan hun blik onttrokken. Ook zij kunnen dit moment niet vasthouden. Na Pasen is de Levende alleen nog zichtbaar in het gebroken brood. De boodschap van de lezingen op de eerste zondag na Pasen is duidelijk: God wil onder mensen aanwezig zijn en maakt zich kenbaar. De Levende komt mensen op verschillende wijze tegemoet. Hij is Jakob nabij, wanneer deze op zijn eenzaamst is. Hij is de Emmaüsgangers nabij, die radeloos zijn en verward. Hij is nabij waar wij dat soms helemaal niet meer verwachten, in het grootste verdriet, in het donkerste duister. De Levende is ons nabij in dood en leven. Hij is nabij waar mensen samen komen, naar elkaar luisteren, de Schriften openen en brood en wijn delen in Jezus naam. Dat wij Hem mogen herkennen! Amen