Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar België Belgique P.B. 2520 Ranst 8/4708 Erkenningsnummer P708706 HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM 27 ste jaargang nr 4 oktober - december 2008 Verantw. Uitg.: W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus 3 2520 Ranst 1
LEVENDE MOLENS 2
GESCHIEDENIS Oelegemse toponiemen: GINNEGEM (Walter Van der Avert) Omdat de problemen op de Keer nu in de actualiteit staan, belichten we eerst dit gebied. Hoewel de buurt van Ginnegemveld hier een randgeval vormt, starten we met die vroeg middeleeuwse naam. We vinden de straatnaam zuidelijk aan het einde van de Keerbrug. Zelf konden wij in 1977 aan het gemeentebestuur van Ranst deze naam voorstellen omdat het "Wijnegemveld" moest verdwijnen, net zoals tientallen andere straatnamen in de vier deelgemeenten. De oudste schrijfwijze als Gennenghem vonden we in 1210 in het archief van de abdij van Tongerlo (Cart. A, fol. 106v ). Volgens de toponymisten of specialisten gaat die naam terug tot de Frankische periode, dus de tijd dat de Romeinen pas verdreven waren. Als Gino-inga-haim of huis van de familie van Gino, zou het terugwijzen naar een Frankische nederzetting, met zoals de naam Oelegem. De abdij van Sint-Bernaarts aan de Schelde vermeldde in 1215 al een verkoop van gronden door Godevaart en Nicolaus van Ghinneghem, zonder de plaats aan te wijzen. Een zekere Johannes van Ghenneghem schonk in 1274 zijn goederen te Oleghem aan de abdij van Sint-Bernaarts aan de Schelde. Vermoedelijk lag deze gift aan de basis van de mooie hoeve op Ginnegemveld nr. 2 met driehoekig binnenplein tegen het huidige industrieterrein. Een bekende bewoner en pachter in het begin van de 17 de eeuw was Michiel de Cuyper, schepen en drijvende kracht achter de onafhankelijkheid van de parochie Oelegem (RAA., OGA. Broechem 628, fol. 44r, 143v en 156v ). Bij de oprichting van het bisdom Antwerpen in 1636 kwamen hoeve en gronden in handen van dit nieuwe bisdom. Ondertussen was de naam al aangepast tot Greynigervelt (in 1618, RAA., OGA. Broechem 628, fol. 156v ) en Reynigervelt (in 1724, RAA., GA. Oelegem 52, fol. 176 ). De wijziging naar Wijnegemveld was dan rap gemaakt hoewel Oelegem niet aan Wijnegem grenst. Op sommige kaarten staat nog de naam "hof van Grimmegem".In 1797 verkochten de Franse bezetters de hoeve als zwart goed aan dokter Jean De Becker uit Boom (RAA., GA. Oelegem171, sectie zuid 94/8). De industrie toonde al interesse voor de streek toen SAFI (Société Anversoise Foncière et Industriële) in 1927 de hoeve kochten omdat de plannen voor het Albertkanaal dan vaste vorm kregen. De meeste Oelegemnaren zullen er midden vorige eeuw René Claessens en Liza Van Mol hebben gekend als pachter. Hun zoon Hugo zet de traditie nu nog voort ( zie foto Ginnegemveld 2) foto Foto: Ginnegemveld 2 3
Ook de hoeve op Ginnegemveld 3 (zie foto) kreeg eeuwenlang een variant van die naam mee. De oudste vermelding vonden we in 1606 (RAA., GA. Oel. 17, fol. 1v ) als hoeve ter genechten. Naar alle waarschijnlijkheid gaat de geschiedenis van deze hoeve terug tot de middeleeuwen want de families van Berchem en van Zevenbergen staan vermeld als eigenaars van de ghoeden ter Gheneghen in een kopie uit 1613 van het cijnsboek van Tongerlo (RAA., OGA. Broechem 733, fol. 197v ). Latere namen waren hoeve Ter Genuchten en het Hof van Genoegen. De laatste uitbaters die de Oelegemnaren hier gekend hebben vorige eeuw waren Marcel Claessens en Foto: Ginnegemveld 3 Westelijk van het Ginnegemveld stond tussen de 16de en 18de eeuw een kleine hoeve, gekend als stede De Roetaert. In de schepenregisters van Broechem - Oelegem staat de naam vijf keer vermeld tussen 1618 ( RAA., OGA Broechem 628, fol. 152v ) en 1643 (RAA., OGA. Broechem 629, fol. 405v ). De bekendste eigenaar was koster-schoolmeester Balthasar Boemans die in 1628 de stede kocht (RAA., OGA. Broechem 629, fol. 43v ). Later verdween de naam, maar op de kabinetskaarten van graaf De Ferraris (ongeveer 1770) staat nog een woning getekend westelijk van het Ginnegemveld. Als betekenis kunnen we wijzen naar de naam van een vogel: gaai of meerkol. Het gebruik van fantasienamen begon toen. Wij denken aan De Valk, De Zwaan, De Nachtegaal, De Vogelsanck Misschien zou de naam ook kunnen wijzen naar de vette grond. Foto : Aanduiding van De Roetaert (R) en Ginnegemveld 2 en 3 4
MOLENNIEUWS Werkzaamheden in en rond de molen (Deel XIV) (Luc Verachtert) *Op 31 augustus en op 7 september 2008 voerden Luk Kegeleers en Luc Verachtert enkele herstellingen uit aan de houten molen van Keerbergen. De eerste dag werd besteed aan het beter afstellen van het sabelijzer en de haak van het sabelijzer. Het betreft hier gesmede onderdelen van de vang (=remsysteem van de molen). Hiervoor werd enkele dagen te voren het sabelijzer terug recht gesmeed, werd er een nieuwe pin gesmeed en werd de haak op het aambeeld afgerond aan de onderzijde en aan beide puntvormige uitenden werden er weerhaken gekapt om beter in de vangbalk te grijpen. De tweede dag werd gewijd aan herstellingen van het luiwerk (systeem om de zakken op te trekken). Luk maakte op voorhand een ijzeren steun met een bronzen lagerblok en Luc verkleinde op voorhand de loszittende ijzeren ring met 18mm (slijpen en lassen) en de losgekomen aspin werd verhit in een smissevuur en de hoeken werden weerhaakvormig ingekapt. De dag zelf werd de ring herplaats en met twee gesmede nagels vastgezet, de aspin werd terug in de luias geslagen en de nieuwe lagering werd aangebracht. De laatste molenrestaurateur had, met uitzondering van twee draadnagels, nagelaten van een serieuze lagering voor deze as aan te brengen. Waar de luias door de molenkast gaat, werd een balk aan weerszijden iets breder uitgekapt, om de luias, die lichtjes krom is, toe te laten om zonder gewring te draaien. De opening in de molenkastbeplanking boven de luias werd ook wat ruimer gemaakt. Tenslotte werd het luizeel (zakkentouw) vervangen door een iets dunner exemplaar, zodat het niet meer van de as loopt als het volledig wordt opgerold. Aan het uiteinde van het luizeel werd het dunnere zakkentouw met houten spanblokje bevestigd met twee oogsplitsen. *Oktober 2008: Eén van de zeilen van de Oelegemse molen werd voorzien van een nieuwe kop. Het ziel kreeg enkele jaren terug een winkelhaakje dat ondertussen uitgroeide tot een serieus gat. Het feit van vroeger materiaalmeester te zijn geweest bij een Edegemse scoutsgroep voor mindervaliden en daar de nodige tenten te hebben hersteld, kwam hierbij uitstekend van pas, zowel inzake techniek als inzake het bezit van een zeilmakersnaaimachien en bijhorend klein gerief. Foto: Molenaar Jan Nijs herstelt zeil op de meelzolder. 5
ACTUALITEIT Een idee voor de eindejaarsfeesten? Sinds enkele maanden beschikt onze heemkundige kring over waardebons voor een Meulenmaal. Het idee komt van penningmeester Willem Segers die als achtergrond een mooie prentkaart gebruikte, getooid met bloemen en de tekst GROETEN UIT OELEGEM in een speciaal sierschrift. De waardebons kosten net zoveel als een volledig Meulenmaal: 13 euro. Hierin is inbegrepen: aperitief Slag van de Molen (of een andere drank naar keuze), verse soep met brood, spek met eieren of eieren met paddestoelen, en als dessert gebak met koffie of thee. De waardebons blijven geldig tot de twee zondag van mei. Reserveren is echter niet mogelijk. Geïnteresseerden kunnen de waardebons bestellen via www.debrakken.be of bij Walter Van der Avert, telefoon 03/4759426. Na betaling van het gewenste bedrag op rekening 979-2546063-12 zullen de bons u worden bezorgd. Even ter herinnering voor de Meulenmalen: iedere tweede zondag van de maand tot en met mei 2009 van 11 tot 17.30 uur. Dus op 14 december, zondag 11 januari, zondag 8 februari, zondag 8 maart MEULENMAAL Wie helpt de traditie verder te zetten? De mensen die nu de maandelijkse Meulenmalen helpen verzorgen, worden stilaan een dagje ouder. Voor het grootste deel stevige zestigplussers. Dus denken ze aan uitbollen wat we best kunnen begrijpen. Wel zouden wij het als vereniging spijtig vinden indien we deze traditie niet verder konden zetten. Een traditie die meer dan 25 jaar bestaat, verdient om behouden te blijven. Daarom zijn wij op zoek naar hulp, dus liefst iets jongere mensen, die zich de tweede zondag van de maand kunnen vrijmaken (niet in juli of augustus). Wij hebben hulp nodig om op te dienen, om de toog te doen, om spek en eieren te bakken, voor de afwas en de koffie, voor de soep, voor aankopen Wij zoeken vlotte mensen die zich gemakkelijk in een ploeg kunnen aanpassen. Wie bieden: - een gezellige werksfeer (maar daar moet je dan zelf mee voor zorgen); - gratis eten en drank tijdens en na het werk in de molen; - een etentje tijdens de jaarvergadering; - jaarboek en contactbladen gratis; - één keer per jaar gebruik van de molen voor een privé-activiteit (mits enkele beperkingen en correcte afspraken). Kom misschien eens kijken naar de molen op een tweede zondag om kennis te maken met de sfeer en met het werk? (Voor meer info: Walter Van der Avert, 03 47594.26) 6
ACTUALITEIT DE OELEGEMSE GEMEENTESCHOOL 150 JAAR OP DE DRIEHOEK De nieuwe publicatie (met de steun van het gemeentebestuur van Ranst) Walter Van der Avert in samenwerking met Joke Bungeneers, Marleen De Swert, Willem Segers, François Van Camp, Marcel Van de Peer e.a. Voorstelling: vrijdag 12 december om 20 uur in de refter van de Gemeenteschool De Driehoek Schildesteenweg 12 Oelegem Hierop nodigen wij onze leden met hun partner uit. Wel vragen wij dan de strook op volgende bladzijde in te vullen en tegen 23 november te bezorgen op volgend adres Heemkundige Kring De Brakken Oelegem vzw Kerkhoflei 1 / Stenen Molen 2520 RANST / Oelegem Het strookje kan ook dienen als bestelformulier voor het boek. De publicatie met meer dan 150 pagina s is rijk geïllustreerd. De schoolfoto s krijgen speciale aandacht met zoveel mogelijk namen van leerlingen. Op uitzondering van enkele jaren moet iedereen die zijn/haar volledig lager onderwijs in Oelegem volgde, zich in het boek kunnen herkennen. Het werk biedt een goede mix van degelijke geschiedenis en prettige herinneringen. Prijs: 20 euro! Hierin is twee jaar lidgeld van de heemkundige kring De Brakken inbegrepen met acht contactbladen, zodat u twee jaar lang op de hoogte blijft van onze werking. Wie graag zijn/haar naam vermeld ziet in de voorintekenlijst, vragen we 20 euro ( + 3,50 euro voor verzending buiten Ranst, Wijnegem en Wommelgem) te storten op rekening 979-2546063-12 van heemkundige kring De Brakken Oelegem ten laatste op 23 november 2008. Foto: Het oude schooltje aan de Schildesteenweg werd gebouwd in 1859 en verdween in 1993. 7
HEEMKUNDIGE SPROKKELS 27 ste jaargang - nr.4: oktober december 2008 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Eric De Vos, Venusstraat 56, Oelegem (03 383 28 17) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem (0479 505527) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem (03 383 42 77) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel (03 383 18 09) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst (03 475 94 26) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst (03 475 16 48) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem (03 383 22 76) ACTIVITEITENKALENDER SPECIALE ACTIVITEITEN IN 2008 2009 (onder voorbehoud) vrijdag 12 decemb.: Voorstelling van het nieuwe boek De Oelegemse gemeenteschool 150 jaar op De Driehoek zondag 22 febru. : Jaarmarkt met expo van foto s vanaf 10 tot 15 uur vrijdag 06 maart : Vertelavond over De Keer zondag 17 mei : Fietstocht langs Antitankgracht zondag 04 okt. : Bezoek aan de Antwerpse ruien Wie de nieuwste gegevens wil, surft naar www.debrakken.be VASTE ACTIVITEITEN IN 2008 Meulenmalen: iedere tweede zondag van de maand van 11 tot 17.30 uur met de mogelijkheid tot geleid molenbezoek. Dus op 14 december, zondag 11 januari, zondag 8 februari, zondag 8 maart Molenzondagen: in samenwerking met Levende Molens, iedere laatste zondag van de maand van 14 tot 17 uur, met geleid molenbezoek, dus op 30 nov., niet in dec., 25 jan., 22 febr., 29 maart KOMENDE ACTIVITEITEN : Vrijdag 12 december Vrijdag 12 december: Voorstelling van het nieuwe boek (zie blz. 7) De Oelegemse gemeenteschool 150 jaar op De Driehoek om 20 uur in de refter van de gemeenteschool, Schildesteenweg 12, Oelegem ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ De Heer / Mevrouw Adres: zal / zullen aanwezig zijn op de voorstelling van het boek met persoon / personen bestelt het boek De Oelegemse gemeenteschool 150 jaar op De Driehoek en betaalt - 20 euro (+ 3,50 euro verzendingskosten voor leveringen buiten Ranst, Wijnegem of Wommelgem) op rekening 979-2546063-12 van heemkundige kring De Brakken Oelegem vzw, Lindedreef 74, 2980 Halle (Kempen) - 20 euro bij de voorstelling van het boek - 20 euro bij de levering van het boek aan huis (enkel binnen Ranst, Wijnegem of Wommelgem) Doorhalen wat niet past. 8