Historische overkanten een verkenning van verdwenen overzetveren in Zeeland Lijnen in het Landschap, 20 juni 2013 Bram Verkruysse Delta Academy HZ University of Applied Sciences
Esaias van de Velde, het ponteveer, 1622. Rijksmuseum Amsterdam.
Jan van Goyen (1596 1656), rivierlandschap met veerpont en boeren bij een kanon (Christie s website )
Gustave Doré de veerman Charon op de mythische rivier de Styx, met aan de overkant het dodenrijk van Hades.
Zeeland is een land van overkanten. In het contact tussen de bewoners van de eilanden speelden overzetveren een belangrijke rol. Al die verplaatsingen van mensen, vee, producten, berichten en ideeën vonden plaats dwars op de voortdurend veranderende getijdenstromen. Aan weerszijden waren veerhaventjes en veerhuizen, vaak met zicht op die aan de overkant. De meeste overzetveren zijn al lang verdwenen. Veel getijdenstromen zijn nu bedijkt en ingepolderd, de eilanden door land verbonden. Voor de hedendaagse beschouwer van het landschap is daardoor de voormalige eilandenstructuur nauwelijks nog herkenbaar. Het verhaal van Zeeland kan beter verteld worden als het duidelijk is waar het water ooit stroomde. De vraag in de workshop is hoe wij weer zicht op dit land van overkanten kunnen krijgen door de historische verbindingen met overzetveren in het landschap in beeld te brengen. In de workshop inventariseren we waar dergelijke overzetveren zijn geweest. Dat is om ons een beeld te vormen. We maken daarbij gebruik van historische en topografische kaarten. Vervolgens discussiëren we over wat je er concreet in het huidige landschap mee zou kunnen doen.
Zo n 40 wateren, meest zeearmen of getijdenkreken Arnemuidse Gat Brugsche Vaart Diep of Zuydvliet en Kats Rak later Zandkreek, sedert 1961 Veerse Meer en Zandkreek Dijkwater ook genaamd Vaart na de Sas Eendracht Gouwe Goxische Gat Grevelingen Groote Gat Haringvliet Hellegat Honte of Westerschelde Kanaal van Axel Kanaal van Gent naar Terneuzen Keeten Krabbenkreek, de vroegere Mosselkreek Krammer Kreek van Canisvliet Kreekrak Mastgat Nieuwerhavensche Gat Oostburgsche Vaart Oosterschelde Overstroomde Clingepolder Passegeule Pluimpot Sasse Gat Schelde Schenge Sloe Veerse Gat Vroegere Slaak, Mosselkreek, Krabbenkreek en Zijpe Vroegere stroom nabij Poortvliet Zijpe Zuyd Diep Zwake Zwin
Zeeuws-Vlaanderen Aardenburg Mude Monnikerede Hoeke Sluis Oostburg Coxyde Brungheers Retranchement Zuidzande Cadzand Schoondijke Groede Baarzande Duvelshoek Breskens Hoofdplaat Hugevliet Paulinahaven IJzendijke (oud) IJzendijke (nieuw) Watervliet Bouchoute Philippine Biervliet Hoek Sas van Gent Terneuzen Napoleonhaven Saxhaven Axel Zuiddorpe Zaamslag Hulst Kieldrecht Nieuw Namen Grauw en Langendam Paal Prosperhaven Hedwigpolderhaven Kruispolderhaven Hontenisse-Baalhoek Walsoorden Saaftinge Walcheren (oud) Arnemuiden Arnemuiden (oud) Westcappel Westkapelle Steevenshaventje Veere Middelburg Vlissingen Noord Beveland Ganuenta Vliete Wissenkerke Campen / Kamperland Spieringpolder Geersdijk Kortgene Kats Colijnsplaat Oesterput Zuid Beveland Goes Oost Bevelandpolder s Heer Arendskerke De Piet Wolphaartsdijk Nieuwdorp Borsele Ellewoutsdijk Baarland Hoedekenskerke Biezelinge Reimerswaal Hansweert Waarde Valkenisse Zimmermanspolder Bath Rattenkaai Krabbendijke Yersekedam Wemeldinge Kattendijke Tholen en St. Philipsland Stavenisse St. Maartensdijk Poortvliet Scherpenisse Tholen (stad) Oud Vossemeer St.Annaland St Philipsland St.Philipsland dorp Anna Jacobapolder Schouwen-Duiveland s-heer Arentshaven Clauskinderen Paalvoetsijde / Westenschouwen Laaxhaven Burghsluis Serooskerke / Noordwelle Kerkwerve / Heerenkeet Brouwershaven Den Osse Scharendijke Zonnemaire Bommenede Dreischor Maye Stevensluis Sir Jansland Kapelle Bruinisse Viane Zierikzee De 114 verdwenen en nog bestaande havens in Zeeland Volgens P.J. Huijbrecht (2006) in Verdwenen havens van Zeeland
De Roode Leeuw, Veerstraat 25, Nieuw- en Sint Joosland, ca. 1920 en recent
Restaurant Katseveer, Katseveerweg 2, Wilhelminadorp
Veerhuis Wolphaartsdijk
Veerhuis Kortgene
Wachtlokaal (1930) Hoedekenskerke (veer H. Terneuzen)
Literatuur G.F. Sandberg Overzetveren in Zeeland Uitgeverij Van Benthem en Jutting, Middelburg, 1970 (proefschrift). P.J. Huijbrecht Verdwenen havens van Zeeland. Een historisch-geografische verkenning. Stichting Museumhaven Zeeland, Zierikzee, 2006. M.H. Wilderom Tussen Afsluitdammen en Deltadijken, o.a. deel 4 over Zeeuws Vlaanderen, Vlissingen 1973.
De Heerlijkheyt van Nieuwland. Gezien in vogelvlucht met pontveer ca. 1680. Uit Cronijk van M.Smallegange p.662-663. Atlas II, 797.
Het Nieuwland. Gezicht op veerhuis en dorp. Tekening in kleuren begin 19 e eeuw. Atlas II, 800.
Sloedammen met aanduiding van overvaart. Tekening 1859. RA Zeeland, Aanwinst 1963 nr.29.
Het Zijp, gezicht op het veer. Tekening gewassen in O.I. inkt door A.Schouwman, 1756. Atlas II, 1709.
Vianen in Duiveland. Gezicht op de haven. Tekening gewassen in O.I. inkt, 18 e eeuw. Atlas II, 1871.
Tholen, afbeelding van het veerhuis en omgeving. Tekening in kleur, 18 e eeuw, Atlas II, 2109.
Stavenisse. Gezicht op het dorp vanuit de Schelde. Tekening in kleur, 18 e eeuw, Atlas II, 2083
Jan Frans Soolmaker, 1645-1690, Rijksmuseum Amsterdam
Keisai Eisen, 1790-1848, Sumida rivier
Nikolay Bogdanov-Belsky, waiting for the ferry, 1915.
H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik op weg naar Oud-Vossemeer, 20 maart 1906, overzetting met de veerpont van Tholen. RA Zeeland, prentbriefkaart.
Trekveer Arnemuiden (Vrienden van de voetveren)
Bij de kulk
Nieuwe Kraaijertse Dijk, richting westen: veerhuis
Nieuwe Kraaijertse Dijk, richting westen en oosten
Nieuwe Kraaijertse Dijk, richting noorden: de overkant
Grote Historische Atlas van Nedeland 1:50000, 4 Zuid- Nederland 1838-1857
www.oud-sabbinge.nl