Utrechtseweg 174 te Amersfoort

174 te Amersfoort Een Bureauonderzoek I.S.J. Beckers M. Hanemaaijer

2 Colofon ADC Rapport 2388 174 te Amersfoort Een Bureauonderzoek Auteurs: I.S.J. Beckers, M. Hanemaaijer. In opdracht van: Vitens ADC ArcheoProjecten, Amersfoort, september 2010 Foto s en tekeningen: ADC ArcheoProjecten, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. ADC ArcheoProjecten aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. Autorisatie: E. Lohof ISBN 978-94-6064-379-8 ADC ArcheoProjecten Tel 033-299 81 81 Postbus 1513 3800 BM Amersfoort Fax 033-299 81 80 Email info@archeologie.nl

3 Inhoudsopgave Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied 4 Samenvatting 5 1 Inleiding 7 1.1 Algemeen 7 1.2 Doelstelling en vraagstelling 7 2 Methoden 7 3 Resultaten 7 3.1 Afbakening plan- en onderzoeksgebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01) 7 3.2 Beschrijving van de huidige situatie (LS02) 8 3.3 Beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03) 8 3.4 Beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04) 9 3.5 Gespecificeerde verwachting (LS05) 10 4 Conclusies 11 5 Aanbeveling 11 Literatuur 12 Lijst van afbeeldingen 12 Lijst van tabellen 12

4 Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied Provincie: Utrecht Gemeente: Amersfoort Plaats: Amersfoort Toponiem: 174 Kadastrale gegevens: Kad. gemeente Amersfoort, sectie F, perceel 2469. Kaartblad: 32 West Amersfoort Coördinaten: 153.576 / 461.704 153.566 / 461.742 153.563 / 461.700 153.578 / 461.674 Bevoegde overheid: Gemeente Amersfoort Deskundige namens de bevoegde overheid: Dhr. T. d Hollosy ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code): 41766 ADC-projectcode: 4120636 Periode van uitvoering: Juli 2010 Beheer en plaats documentatie: ADC ArcheoProjecten bv, Amersfoort

5 Samenvatting In opdracht van Vitens heeft ADC ArcheoProjecten een bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied 174 in Amersfoort. In het plangebied zal een bestaand pompstation uitgebreid worden. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van een aanvraag van een wijziging van het bestemmingsplan en was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Op basis van het bureauonderzoek is geconstateerd dat vanwege de aangetroffen archeologische resten in de omgeving in het hele plangebied direct aan of onder het maaiveld archeologische resten aanwezig kunnen zijn uit alle archeologische perioden, vooral uit de Bronstijd, IJzertijd en de Middeleeuwen. Het vondstniveau wordt verwacht in de eerste ca. 30 cm beneden het maaiveld. Archeologische sporen (uitgezonderd diepe paalsporen, waterputten etc.) worden binnen ca. 50 cm beneden het maaiveld verwacht. Het is goed mogelijk dat door de bouw van de kelder ten zuidwesten van het plangebied of door het gebruik van zware machinerie dit potentiële vondstniveau verstoord is geraakt. Ook is ter plaatste van de voorgenomen ontwikkeling een pijpleiding ingegraven van 50 cm breed op een diepte van 3,1 m mv. Een groot deel van het plangebied is dus in recente tijd vergraven. Op een diepte van 200 cm onder het maaiveld is tijdens het milieutechnisch onderzoek een sterk humeuze laag aangetroffen. Hoewel de diepte van deze laag niet overeenstemt met de diepte van de pijplijn, is het goed mogelijk dat deze laag bij de aanleg van de pijplijn ontstaan is. ADC ArcheoProjecten adviseert, omdat het plangebied in grote mate is verstoord door recente graafwerkzaamheden, om het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij het bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet. 174 te Amersfoort

6 Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden. Periode Nieuwe tijd t Middeleeuwen: Late Middeleeuwen Vroege Middeleeuwen Romeinse tijd: Laat-Romeinse tijd Midden-Romeinse tijd Vroeg-Romeinse tijd IJzertijd: Late IJzertijd Midden-IJzertijd Vroege IJzertijd Bronstijd: Late Bronstijd Midden-Bronstijd Vroege Bronstijd Neolithicum (Jonge Steentijd): Laat-Neolithicum Midden-Neolithicum Vroeg-Neolithicum Mesolithicum (Midden-Steentijd) Steentijd): Laat-Mesolithicum Midden-Mesolithicum Vroeg-Mesolithicum Paleolithicum (Oude Steentijd): Laat-Paleolithicum Midden-Paleolithicum Vroeg-Paleolithicum Bron: Archeologisch Basis Register 1992 1500 - heden 450 1500 na Chr. 12 voor Chr. 450 na Chr. 800 12 voor Chr. 2000-800 voor Chr. 5300 2000 voor Chr. 8800 4900 voor Chr. tot 8800 voor Chr. Tijd in jaren 1050-1500 na Chr. 450-1050 na Chr. 270-450 na Chr. 70-270 na Chr. 12 voor Chr. - 70 na Chr. 250-12 voor Chr. 500-250 voor Chr. 800-500 voor Chr. 1100-800 voor Chr. 1800-1100 voor Chr. 2000-1800 voor Chr. 2850-2000 voor Chr. 4200-2850 voor Chr. 5300-4200 voor Chr. 6450-4900 voor Chr. 7100-6450 voor Chr. 8800-7100 voor Chr. 35.000-8800 voor Chr. 300.000 35.000 voor Chr. tot 300.000 voor Chr. 174 te Amersfoort

7 1 Inleiding 1.1 Algemeen In opdracht van Vitens heeft ADC ArcheoProjecten een bureauonderzoek uitgevoerd voor het plangebied 174 in Amersfoort. In het plangebied zal een bestaand pompstation uitgebreid worden. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van een aanvraag van een wijziging van het bestemmingsplan en was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. Het bureauonderzoek is uitgevoerd in juli 2010 door: I.S.J. Beckers (archeoloog), M. Hanemaaijer (prospector) en E. Lohof (senior prospector). 1.2 Doelstelling en vraagstelling Het doel van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende of verwachte archeologische waarden binnen het omschreven gebied. De volgende onderzoeksvragen zijn opgesteld voor het plangebied - Zijn er (aanwijzingen voor) archeologische waarden in het plangebied aanwezig, en zo ja, wat is naar verwachting de omvang, ligging, aard en datering hiervan? Indien er archeologische waarden aanwezig zijn: - In welke mate worden deze waarden verstoord door realisatie van de geplande bodemingreep? - Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt? Indien de archeologische waarden niet kunnen worden behouden: - Welke vorm van nader onderzoek is nodig om de aanwezigheid van archeologische waarden en hun omvang, ligging, aard en datering voldoende te kunnen bepalen om te komen tot een selectiebesluit? 2 Methoden Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.1, in het bijzonder de specificaties LS01, LS02, LS03, LS04 en LS05. Het bureauonderzoek wordt gerapporteerd conform LS06. Het onderzoek bestaat uit zes onderdelen (specificaties LS01 t/m LS06). In de eerste vier onderdelen zijn de volgende werkzaamheden verricht: - afbakening plangebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik - beschrijving van de huidige situatie - beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen - beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens Op grond van deze onderdelen wordt een gespecificeerde verwachting van het gebied opgesteld (specificatie LS05). Hierin wordt verwoord of, en zo ja, welke archeologische waarden worden verwacht. Indien deze worden verwacht worden de (veronderstelde) eigenschappen van de waarden zo gedetailleerd mogelijk aangegeven. 3 Resultaten 3.1 Afbakening plan- en onderzoeksgebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik (LS01) Het plangebied ligt ten zuiden van de en heeft een oppervlakte van 2800 m 2. De noordwestgrens van het plangebied wordt gevormd door de. De westgrens van het plangebied is direct ten westen van de Watertoren en de zendmast gesitueerd. De zuidgrens van het plangebied wordt gevormd door een zandpad en de oostgrens van het plangebied bevindt zich direct ten oosten van het bestaande pompstation. De globale locatie is weergegeven in afb. 1 en een detailkaart is weergegeven in afb. 2. Van het plangebied zelf zijn onvoldoende archeologische en aardkundige gegevens beschikbaar om een uitspraak te kunnen doen over de archeologische verwachting. Daarom zijn tevens gegevens betrokken uit de directe omgeving, waarmee het onderzoeksgebied kan worden gedefinieerd als het gebied binnen een straal van circa 750 m rondom het plangebied. 174 te Amersfoort

8 In het plangebied is een uitbreiding van het pompstation gepland. Dit gebouw zal uit twee vleugels bestaan, de oostelijke vleugel wordt 19,5 m lang en ca. 6 m breed en de zuidelijke vleugel wordt 10,8 m lang en ca. 4 m breed. De oostelijke vleugel zal worden onderkelderd, de verstoringsdiepte van deze kelder bedraagt ongeveer 3,6 m onder het maaiveld. De zuidelijke vleugel heeft een verstoringsdiepte van 80 cm onder het maaiveld. Aan de zuidelijke kant van de zuidelijke vleugel zal een verharding van stelcon-platen worden aangebracht. Dit verharde oppervlak zal met de parkeerplaats ten westen van het plangebied worden verbonden door middel van een verharde inrit. De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat eventuele waardevolle archeologische resten in de ondergrond worden aangetast. 3.2 Beschrijving van de huidige situatie (LS02) Het plangebied is momenteel in gebruik als bos. Het huidige pompstation bevindt zich aan de oostkant van het plangebied. Ten zuiden van dit pompstation en ten zuidoosten van de geplande nieuwe bebouwing is een kelder uitgegraven. De grond is bovenop en naast de kelder gestort. Deze kelder is ca. 4 m diep. Uit een bezoek aan de locatie is gebleken dat het plangebied niet begroeid is en dat er zones met geel zand aan de oppervlakte zichtbaar zijn. Ook is er recent met zware machines over de locatie gereden. Het plangebied is op de Bodemkaart van Nederland ingedeeld in een zone met grondwatertrap VI, dat betekent dat in de zomerperiode het grondwaterniveau zich beneden een diepte van ca. 120 cm onder het maaiveld bevindt. In de winter is het op een ligt de gemiddeld hoogste grondwaterstand tussen 40 en 80 cm onder het maaiveld. 3.3 Beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen (LS03) De historische situatie is op verschillende kaarten als volgt: Bron Historische situatie Atlas van Blaeu uit 1645 Weg van Amersfoort naar Utrecht en de Galgenberg afgebeeld. Kadastrale minuut uit 1811-32 1 Plangebied bebost. Topografische kaart uit 1847 2 Situatie identiek aan 1645 Bonnekaart uit 1872-1912 (afb. 4) 3 Plangebied ten oosten van de galgplaats, situatie identiek aan 1847. Bonnekaart uit 1923-1931 4 Watertoren aanwezig Topografische kaart uit 1952 5 Situatie identiek aan 1931 Topografische kaart uit 1962-1995 6 Woning 172 gebouwd, ook een gebouw aan de achterkant van het terrein Het plangebied bevindt zich aan de zuidkant van de, de weg die sedert 1642 Utrecht met Amersfoort verbindt. 7 Deze weg is ook afgebeeld op de kaart van Johannes Blaeu uit 1645 (zie afb. 3). De wijk rondom het plangebied staat bekend als de Galgenberg en op de kaart van Blaeu zijn ten zuidwesten van Amersfoort drie galgen afgebeeld langs de. De precieze locatie van het plangebied is echter op deze kaart niet herkenbaar. Op de topografische kaart uit 1847 en de kadastrale minuut uit 1811-32 is de locatie van het plangebied ten opzicht van de galgenberg ook niet goed zichtbaar. Op de Bonnekaart van 1872 is de galgenberg ten zuidwesten van het plangebied afgebeeld (afb. 4). Het plangebied bestond toen uit bos. In 1912 is de watertoren in het plangebied gebouwd. 8 De watertoren heeft de vorm van een cilinder, met een diameter van 12 meter en een hoogte van 17 meter (zie ook afb. 5). Omdat de toren op een relatief hoog gelegen punt werd gesitueerd (44m boven NAP) ontbrak de noodzaak een hoge toren te ontwerpen. Dit leidde tot de vrij zeldzame, gedrongen vorm. In de periode tussen 1952 en 1962 is vervolgens de woning nummer 172 aan de gebouwd. In dezelfde periode is in de zuidoostkant van het plangebied een gebouw verrezen. Dit is het pompstation. Hierna is de situatie in het plangebied niet of nauwelijks veranderd. Ten westen van het pompstation is op een diepte van 3,1 m onder het maaiveld een pijplijn van 50 cm breed aangelegd (afb. 9). Deze loopt vanaf het pompstation naar de noordwesthoek van de kelder. Vanaf de kelder loopt de pijplijn in zuidwestelijke richting. 1 www.watwaswaar.nl. 2 Wolters Noordhoff Atlasproducties 1990. 3 Bureau Militaire Verkenningen 1872, 1912. 4 Bureau Militaire Verkenningen 1923, 1931. 5 www.watwaswaar.nl. 6 www.watwaswaar.nl. 7 Blijdenstijn 2005. 8 http://www.kich.nl/kich2010/rapport.jsp?id_qualifier=odb:rijksmonumentnr&id=517738. 174 te Amersfoort

9 3.4 Beschrijving van bekende archeologische waarden en aardwetenschappelijke gegevens (LS04) De volgende aardwetenschappelijke informatie is bekend van het plangebied: Bron Informatie Geologie 9 Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden, dekzand (Bx5). Geomorfologie 10 Hoge stuwwal (4B3). Bodemkunde 11 Hotpodzolgrond, grof zand, grondwatertrap VI (gy30 VI) AHN (afb. 6) 12 Plangebied bevindt zich op een uitloper van een stuwwal. Het plangebied is volgens de Geomorfologische Kaart van Nederland gesitueerd op een hoge stuwwal. Deze stuwwal staat bekend als de Amersfoortse Berg of de Galgenberg en is een noordoostelijke uitloper van het stuwwallencomplex van de Utrechtse Heuvelrug (afb. 6). De stuwwal is gevormd in de één na laatste ijstijd: het Saalien (rond ca. 150.000 jaar geleden). In deze periode bedekte het landijs een groot deel van Nederland, waarbij aan de randen opstuwing plaatsvond en stuwwallen werden gevormd. Het stuwwallencomplex van de Utrechtse Heuvelrug vormt samen met de stuwwallen van de Veluwe, Nijmegen en het Montferland, de meest zuidelijke reeks in Nederland. Het opgestuwde materiaal bestaat uit Pleistoceen zand en grind (voornamelijk afgezet door de Rijn en rivieren uit het huidige Noord- Duitsland). 13 Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien zijn (delen) van de stuwwal overstoven door zgn. dekzanden (Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden). Volgens de bodemkaart bevindt zich in een groot deel van het gebied grind of grof zand op een diepte van minder dan 40 cm beneden het maaiveld, wat betekent dat als in het plangebied dekzand is afgezet, dit pakket dunner dan 40 cm is. Hieronder zijn de afzettingen van de stuwwal. Op de bodemkaart is het plangebied in een zone met holtpodzolgronden ingedeeld. Dit bodemtype heeft een relatief dunne humusrijke toplaag van minder dan 30 cm dik. Door inspoeling van de humus en ijzer in het pakket onder de toplaag is een inspoelingshorizont of B-horizont ontstaan. Bij holtpodzolgronden is de B-horizont tot een diepte van ongeveer 75 cm onder het maaiveld aanwezig. Uit de boorprofielen van het milieutechnisch onderzoek blijkt dat de bodem grotendeels uit geelkleurig, matig grindig zand bestaat. Op een diepte van 200 cm onder het maaiveld is echter een sterk humeuze laag aangetroffen met een dikte van 20 cm (afb. 9). Waarschijnlijk betreft het hier een recente verstoring. In het onderzoeksgebied zijn de volgende archeologische (indicatieve) waarden vastgesteld: Bron Omschrijving Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Hoge indicatieve archeologische waarde Archeologisch beleid gemeente Amersfoort Plangebied maakt deel uit van een ABP (Archeologisch belangrijke plaats). Archeologische Monumenten Kaart (AMK) AMK-terrein 85, van zeer hoge archeologische waarde, beschermd, grafheuvel. AMK-terrein 87, van zeer hoge archeologische waarde, beschermd, galgenberg uit de Middeleeuwen. waarnemingen ARCHISII (Archeologisch Informatie 742, urnen uit de IJzertijd uit een grafheuvel Systeem) 30915, grafheuvel, vier crematiegraven uit de IJzertijd 30916, galgenberg met restanten van vier geëxecuteerden. vondstmeldingen ARCHISII 407256, diverse metalen vondsten. 407257, diverse metalen voorwerpen. 407391, kluisterboeien. onderzoeksmeldingen ARCHISII 3582, archeologische begeleiding Lichtenberg De ligging van deze waarden is weergegeven in afb. 7. Het plangebied maakt deel uit van een zone met een hoge archeologische verwachting op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW), vanwege de ligging van het plangebied op een hoge stuwwal. Het plangebied maakt ook deel uit van een Archeologisch Belangrijke Plaats in de gemeente Amersfoort, namelijk de Amersfoortse Berg. 9 De Mulder et al 2003. Stichting voor Bodemkartering 1982. Stichting voor Bodemkartering 1966. www.ahn.nl/viewer. Berendsen 2004. 10 11 12 13 174 te Amersfoort

10 Direct ten noordoosten van het plangebied is een beschermd AMK-terrein aanwezig met een zeer hoge archeologisch waarde. 14 Uit contact met de archeologische dienst blijkt dat dit terrein naar het zuidwesten van het plangebied moet worden verplaatst. Het betreft een terrein waar in de Middeleeuwen en Nieuwe Tijd een Galg heeft gestaan. Deze locatie is in 1925 door H. Martin opgegraven. De galg had een driehoekige fundering van bakstenen en rondom deze galg zijn de skeletten van 4 individuen aangetroffen; één van deze individuen was nog gekluisterd. 15 De opgravingstekening van deze opgraving is weergegeven in afb. 8. Er zijn aanwijzingen, volgens de opmerkingen in ARCHIS, dat de galgenberg op de locatie van een grafheuvel is aangelegd. De oudste vermelding van de galgenberg komt uit 1550 en deze galg is na 1770 niet meer gebruikt. Direct ten oosten van de galgenberg, op het terrein van het ziekenhuis Lichtenberg, is een grafheuvel aangetroffen. Het betreft hier een beschermd AMK terrein van zeer hoge archeologische waarde. 16 Deze grafheuvel is in de jaren 50 van de vorige eeuw opgegraven door prof. Modderman. 17 De grafheuvel heeft een diameter van 8 m en in het midden is de heuvel nog maar 30 cm hoog. Het midden van de grafheuvel was vergraven en een centraal (crematie)graf is niet aangetroffen. In de zijkanten van de grafheuvel zijn vier crematiegraven in besmeten urnen uit de Vroege IJzertijd gevonden. 18 Omdat het hier bijzettingen betrof, is de centrale inhumatie ouder en daarom dateert de grafheuvel zelf mogelijk uit het Laat Neolithicum tot de Vroege IJzertijd. Rondom de grafheuvel is tijdens een archeologische begeleiding voor de aanleg van een inrit van het ziekenhuis een sterk verstoorde bodemopbouw aangetroffen. 19 De archeologische waarneming die in het plangebied is gesitueerd betreft een urn uit de IJzertijd in de grafheuvel Lichtenberg en deze melding heeft niet de juiste coördinaten. 20 Ten noordwesten van het plangebied, aan de andere kant van de, is bij de archeologische dienst van Amersfoort een melding bekend van een grafheuvel uit de Bronstijd. In het westen en zuiden van het onderzoeksgebied zijn in ARCHIS2 drie vondstmeldingen vermeld. Het betreft metaaldetector-vondsten. Op de binnenplaats van het voormalige Rijks-Opvoedings-Gesticht is een aantal kluisterboeien aangetroffen, die waarschijnlijk uit de Nieuwe Tijd dateren. 21 Ten zuidwesten van deze locatie zijn met behulp van de metaaldetector een messing gesp, een messing dolk- of zwaardschedepunt en een oranje cocarde (een hoedstrik) die van messing gemaakt is en ca. 3 cm dik is, aangetroffen. 22 De exacte locatie van deze vondsten is onbekend. In het zuiden van het onderzoeksgebied is een centrumlocatie weergegeven van diverse metalen voorwerpen die met de metaaldetector zijn gevonden; een zilveren en een koperen ring, gespen uit de Nieuwe Tijd B, een dolk- of zwaardschedepunt, een lakenloodje met het gemeentewapen van Amersfoort, een lakenloodje met een afbeelding van een dubbele adelaar en het nummer 21, een loden hangertje en loden bikkels en verzwaarders. 23 3.5 Gespecificeerde verwachting (LS05) In het hele plangebied kunnen direct aan of onder het maaiveld archeologische resten worden verwacht uit alle archeologische perioden en vooral uit de Bronstijd, IJzertijd en Middeleeuwen vanwege de aangetroffen archeologische waarden in de omgeving. Hier zijn namelijk een middeleeuwse galgenberg en grafheuvels uit de Bronstijd en IJzertijd bekend. Het vondstniveau wordt verwacht in de eerste ca. 30 cm beneden het maaiveld. Archeologische sporen (uitgezonderd diepe paalsporen, waterputten etc.) worden binnen ca. 50 cm beneden het maaiveld verwacht. 24 De verwachte archeologische resten bestaan hoofdzakelijk uit aardewerk- of vuursteenstrooiïngen. Organische resten (zoals bot, hout, leder en textiel) zullen door de relatief droge en zure bodemomstandigheden slecht zijn geconserveerd. 25 De beperkte beschikbare gegevens laten niet toe, het complextype en de omvang van de verwachte resten nader te specificeren. Het is goed mogelijk dat door de bouw van de kelder ten zuidwesten van het plangebied of door het gebruik van zware machinerie dit vondstniveau verstoord is geraakt. Ook is ter plaatste van de voorgenomen ontwikkeling een pijpleiding ingegraven van 50 cm breed op een diepte van 3,1 m mv. Een groot deel van het plangebied is dus in recente tijd vergraven. 14 AMK-terrein 87. 15 Waarneming 30916. 16 AMK-terrein 85. 17 Modderman 1955. 18 Waarneming 30915. 19 Onderzoeksmelding 3582. 20 Waarneming 742. 21 Vondstmelding 407391. 22 Vondstmelding 407257. 23 Vondstmelding 407256. 24 De grafheuvels zouden dieper dan 50 cm kunnen doorgaan, Groenewoudt 1994. 25 Kars & Smit 2003. 174 te Amersfoort

11 Op een diepte van 200 cm onder het maaiveld is tijdens het milieutechnisch onderzoek een sterk humeuze laag aangetroffen. Hoewel de diepte van deze laag niet overeenstemt met de diepte van de pijplijn, is het goed mogelijk dat deze laag bij de aanleg van de pijplijn ontstaan is. 4 Conclusies De in de Inleiding gestelde onderzoeksvragen kunnen op basis van de bereikte resultaten als volgt worden beantwoord: Zijn er (aanwijzingen voor) archeologische waarden in het plangebied aanwezig en, zo ja, wat is naar verwachting de omvang, ligging, aard, datering en waardestelling hiervan? In het plangebied zijn nog geen archeologische waarden bekend. De archeologische waarneming die in het plangebied in ARCHIS is gesitueerd moet naar het oosten verplaatst worden. Tijdens het verkennende bodemonderzoek is op een diepte van 200 cm een sterk humeuze laag aangetroffen, die waarschijnlijk met recente graafactiviteiten verband houdt (afb. 9). In de omgeving van het plangebied zijn archeologische resten uit de Bronstijd en IJzertijd en een middeleeuwse galgenberg bekend. In welke mate worden deze waarden verstoord door realisatie van de geplande bodemingreep? In een groot deel van het plangebied zijn de mogelijke archeologische al verstoord door de aanleg van een pijplijn van 50 cm breed op een diepte van 3,1 m mv (afb. 9). Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt? De bodem van het plangebied is dermate verstoord dat planaanpassing niet noodzakelijk is. Indien de eventuele archeologische waarden niet kunnen worden behouden: Welke vorm van nader onderzoek is nodig om de aanwezigheid van archeologische waarden en hun omvang, ligging, aard en datering voldoende te kunnen bepalen om te komen tot een selectiebesluit? Omdat de bodem van het plangebied al sterk verstoord is door recente graafactiviteiten, is verder archeologisch onderzoek niet noodzakelijk. 5 Aanbeveling ADC ArcheoProjecten adviseert om het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij het bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet. 174 te Amersfoort

12 Literatuur Berendsen, H.J.A., 2004: De vorming van het land, inleiding in de geologie en Geomorfologie, Assen. Blijdenstijn, R. 2005: Tastbare Tijd, cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht, Amsterdam. Bureau Militaire Verkenningen, verschillende jaargangen (1872, 1912, 1923, 1931): Amersfoort, blad 428, 1:25.000. Bosch, J.H.A., 2005: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, Versie 5.2. Utrecht (TNOrapport, NITG 05-043-A). Groenewoudt, B.J., 1994: Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen: een beleidsgerichte verkenning van middelen en mogelijkheden. Amersfoort (Nederlandse Archeologische Rapporten, 17). Kars, H. & A. Smit (red.), 2003: Handleiding Fysiek Behoud Archeologisch Erfgoed. Degradatiemechanismen in sporen en materialen. Monitoring van de conditie van het bodemarchief. Amsterdam (Geoarchaeological and Bioarchaeological Studies, 1). Modderman, P.J.R., 1955: Grafheuvel Lichtenberg, in Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 6, p. 58-59. Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I. Ritsema, W.E. Westerhoff & T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland, Groningen. Normalisatie-Instituut, Nederlands, 1989: Geotechniek, classificatie van onverharde grondmonsters NEN 5104, Delft. Stichting voor Bodemkartering, 1966: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 32 West Amersfoort. Stichting voor Bodemkartering, 1982: Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 32 Amersfoort. Tol, A.J., J.W.H.P. Verhagen & M. Verbruggen, 2006: Leidraad inventariserend veldonderzoek. Deel: karterend booronderzoek. Gouda (SIKB uitgave). Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990: Grote Historische Atlas van Nederland, deel 1 West-Nederland 1839-1859, Groningen. http://www.kich.nl/kich2010/rapport.jsp?id_qualifier=odb:rijksmonumentnr&id=517738. www.watwaswaar.nl Lijst van afbeeldingen Afb. 1 Locatie van het plangebied Afb. 2 Detailkaart van het plangebied Afb. 3 De galgenberg, afgebeeld op de kaart van J. Blaeu uit 1645 Afb. 4 Locatie van het plangebied op de Bonnekaart uit 1872 Afb. 5 Luchtfoto van het plangebied uit 1923 Afb. 6 Het plangebied afgebeeld op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Afb. 7 Indicatieve Kaart Archeologische Waarden, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen Afb. 8 Opgravingstekening van de opgraving van de Galgenberg uit 1925. Afb. 9 Locatie van de ondergrondse pijplijn Lijst van tabellen Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden. 174 te Amersfoort

13 BAARN HOOGLAND HOOGLANDERVEEN NIJKERKERVEEN 455000 460000 465000 LAGE VUURSCHE DEN DOLDER NNN ZEIST bron: Geodan BOSCH EN DUIN 000000 HUIS TER HEIDE UT SOEST SOESTERBERG AUSTERLITZ 5000m AMERSFOORT STOUTENBURG HOEVELAKEN STOUTENBURG NOORD 8 ACHT LEUSDEN WOUDENBERG 145000 150000 155000 160000 8 ZZ SCHERPENZ IB IB IB 2-7-2010 Afb. 1 Locatie van het plangebied 174 te Amersfoort

14 461600 461650 461700 461750 461800 NNN 000000 25m zandpad 153500 153550 153600 153650 15370 Legenda Grens van het plangebied Huidige bebouwing Nieuwe bebouwing Afb. 2 Detailkaart van het plangebied 174 te Amersfoort

15 N Afb. 3 De galgenberg, afgebeeld op de kaart van J. Blaeu uit 1645 (aangeduid met een zwarte pijl) 174 te Amersfoort

16 482500 482600 482700 482800 482900 483000 483100 483200 483300 483400 483500 NNN 000000 100m 153100 153200 153300 153400 153500 153600 153700 153800 153900 154000 Legenda Grens van het plangebied IB IB IB 13-7-2010 Afb. 4 Locatie van het plangebied op de Bonnekaart uit 1872 174 te Amersfoort

17 Afb. 5 Luchtfoto van het plangebied uit 1923 Zichtbaar is de watertoren en links daarvan de met de voormalige galgenberg in de voorgrond. 174 te Amersfoort

18 Afb. 6 Het plangebied afgebeeld op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) 174 te Amersfoort

19 461500 462000 407.257 407.391 87 742 85 30.915 30916 87 Lichtenberg NNN 407.256 000000 100m 153000 153500 154000 Legenda Hoge indicatieve archeologische waarde Lage indicatieve archeologische waarde Bebouwd gebied ARCHIS-meldingen (bijgewerkt mei.'10) Neolithicum IJzertijd Vondstmelding Onderzoeksmelding Grens van het plangebied AMK-terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd IB IB IB 2-7-2010 Afb. 7 Indicatieve Kaart Archeologische Waarden, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen 174 te Amersfoort

20 Afb. 8 Opgravingstekening van de opgraving van de Galgenberg uit 1925. 174 te Amersfoort

21 1m N Legenda Het nieuwe pomstation Milieutechnische boring, humeuze laag op 200 cm -mv. ADC 2010 Afb. 9 Locatie van de ondergrondse pijplijn 174 te Amersfoort