Vlugschrift Nederland koploper in lang proces naar proefdiervrije producten Geen dierproeven voor cosmetica d In ons land geldt sinds 1997 een verbod op het gebruik van proefdieren bij het testen van (ingrediënten van) cosmetische producten. In Europa geldt een verbod op het testen van producten sinds 2004. En sinds 2009 mogen ook de ingrediënten niet meer op dieren worden getest. Sinds 2009 is het ook verboden producten te importeren die buiten de EU zijn getest op dieren. Op dit verbod geldt een tijdelijke uitzondering van tests voor drie specifieke effecten, omdat hiervoor (nog) geen alternatieve methoden voorhanden zijn. Tijdelijk want in maart 2013 vervalt deze uitzondering en is een volledig handelsverbod van kracht voor alle cosmeticaproducten en/of grondstoffen die zijn getest op dieren. Iedereen gebruikt dagelijks cosmetische producten. Cosmetica is namelijk meer dan make-up, parfum, lippenstift of oogschaduw. Alle producten die zijn bestemd voor de dagelijkse persoonlijke hygiëne, worden tot de cosmetica gerekend. En dus ook tandpasta, shampoo, zeep en deodorant. En dat is nog niet alles. Ook producten zoals zonnebrandcrème die bescherming bieden tegen schadelijke ultraviolette straling rekent de overheid tot de cosmetica. De markt van cosmetische producten wordt sterk gedreven door innovatie. Consumenten verwachten dat ook en willen steeds betere producten tegen rimpels, producten die nog beter beschermen tegen de schadelijke zonnestraling, etc. Fabrikanten vervangen jaarlijks een kwart van hun producten. Producten die vervolgens meestal een levensduur hebben van minder dan vijf jaar. Voortdurende vernieuwing en verbetering van producten is voor fabrikanten noodzakelijk om te overleven in een zeer concurrerende markt. De Europese cosmetica-industrie is wereldleider en toonaangevend exporteur van cosmetische producten. De sector verschaft direct werk aan meer dan 177.000 mensen, indirect winkelpersoneel, kappers, schoonheidsspecialistes etc. zijn het er meer dan 1,7 miljoen. Toegang tot de Europese markt wordt geregeld vanuit Brussel. Regelgeving met betrekking tot de veiligheid van producten is in alle lidstaten van de EU gelijk. Animal Rights International In het maatschappelijke debat over het wel of niet gebruiken van proevendieren, speelt cosmetica van oudsher een belangrijke rol. De discussie om een einde te maken aan het gebruik van proefdieren bij het testen van cosmetica, kreeg in 1980 een belangrijke impuls door Henry Spira. De uit België afkomstige Amerikaan, op- Cosmetica meer dan alleen make-up. SID-Vlugschrift december 2012 Geen dierproeven voor cosmetica pagina 1
Vlugschrift d richter van Animal Rights International (1974), plaatste een paginagrote advertentie in The New York Times van 15 april 1980 met de tekst 'Hoeveel konijnen worden door Revlon blind gemaakt voor uw schoonheid?'. De discussie rond deze campagne ging niet over de vraag of producten die op of in het lichaam gebruikt worden, voldoende veilig moeten zijn. Daarover was iedereen het wel eens. Het ging om de vraag of het belang van het 'uiterlijk schoon' voldoende was om het gebruik van proefdieren te rechtvaardigen. Dat vonden Henry Spira en zijn medestanders niet. De oproep van Spira heeft resultaat gehad. Sinds de jaren '80 van de vorige eeuw is het gebruik van proefdieren bij het testen van cosmetica in de VS en Europa sterk gedaald. Met succes werden miljarden geïnvesteerd voor het ontwikkelen van alternatieve methodes. In Europa heeft ook wetgeving eraan bijgedragen, dat het aantal dierproeven voor in Europa geproduceerde cosmetica snel daalde. Naar nul dierproeven Bij het verder verminderen van het aantal dierproeven voor cosmeticaproducten verbood de Europese Unie in eerste instantie (2004) het gebruik van proefdieren voor cosmetische eindproducten. In Nederland bestond dit verbod al sinds 1997. In 2009 is dit verbod uitgebreid. Er mogen nu ook geen dierproeven meer worden gedaan op de ingrediënten, de grondstoffen voor cosmetische producten. De reden voor deze uitbreiding was dat er voldoende alternatieve testmethoden waren, waardoor het niet meer nodig was proefdieren te gebruiken. Voldoende alternatieven behalve voor drie effecten waarvoor onderzoek op levende dieren noodzakelijk is, omdat het gaat om eventuele schadelijke bijwerkingen die in de loop van de tijd (maanden, weken of zelfs een jaar) kunnen optreden. Dit kan (nog) niet op weefsels of via computersimulaties worden getest. Tests voor deze drie efecten mogen vanaf 2009 niet meer in Europa worden gedaan. Producten of ingrediënten die wel met één van deze testen zijn onderzoecht, mogen sinds 2009 alleen binnen de EU worden verkocht als er buiten de EU is getest.vanaf 11 maart 2013 zou ook dat niet meer mogen. Dan treedt voor de EU een totaal handelsverbod in werking. Deze producten mogen dan niet meer in Europa worden geïmporteerd en verkocht aan de consument. Gebruik van proefdieren in Europa Jaar Totaal aantal proefdieren Voor cosmetica aantal in % van totaal 1996 11.600.000 4.823 0,042% 1999 9.800.000 3.347 0,034% 2002 10.700.000 2.691 0,025% 2005 12.100.000 5.571 0,046% 2008 12.000.000 1.967 0,016% 2009 * 0 0,000% * cijfers nog niet bekend Uit bovenstaande tabel blijkt dat in 2008 minder dan tweetiende promille van de dierproeven werd uitgevoerd voor cosmetica, waaronder toiletartikelen en zonnecrèmes. En vanaf 2009 in het geheel niet meer. Zit Europa in 2013 op slot? De brancheorganisaties van producenten van cosmetische artikelen gaan ervan uit, dat Europa met ingang van maart 2013 zonder uitzondering op slot zit voor alle cosmetica waarvan hetzij de grondstoffen, hetzij het eindproduct met behulp van dierproeven zijn getest. Dierenbeschermingsorganisaties zijn daarvan nog niet absoluut zeker. Zij zijn bang dat de Europese Commissie alsnog tot de conclusie zal komen, dat die laatste testen wel van belang zijn voor de veiligheid van de gebruiker en daarom toch ontheffing van het handelsverbod zal verlenen. Tot nu toe zijn er echter SID-Vlugschrift december 2012 Geen dierproeven voor cosmetica pagina 2
Vlugschrift geen signalen dat de Europese Commissie dergelijke stappen overweegt. Succesverhaal of toch weer niet Is het nu wel of geen succesverhaal dat een bedrijfstak erin is geslaagd om in een periode van 30 jaar het gebruik van (een beperkt aantal) proefdieren te beëindigen. "Ja", zegt de één. De industrie is erin geslaagd dierproeven naar nul te reduceren. Overheden en internationale organisaties zoals de OECD (de Europese Organisatie voor Ontwikkeling en Samenwerking) hebben de ontwikkelde alternatieven op hun werking en voorspellend vermogen getest om deze vervolgens goed te keuren. Met als gevolg dat deze alternatieve methodes ook bij andere producten dan cosmetica kunnen worden gebruikt. Hierdoor is sprake van een uitstralingseffect naar andere sectoren waar testen met proefdieren worden gedaan en waar nu eventueel sneller kan worden gebruikgemaakt van de nu ontwikkelde alternatieven. Als dat geen successtory is. d Tests voor drie effecten De drie testen waarvoor nog geen alternatieve testen beschikbaar zijn, betreffen: de overgevoeligheidstest, de test op reproductietoxiciteit en de test op herhaald doseren. De overgevoeligheidstest wordt gedaan om te onderzoeken of stoffen een allergie bij mensen kunnen veroorzaken. De test op reproductietoxiciteit is bedoeld om na te gaan of stoffen effecten hebben op de voortplanting en de nakomelingen. De stoffen kunnen worden toegediend zowel voor, tijdens als kort na de dekkingsperiode of vanaf het begin van de dracht tot het einde van de lactatie. Bij een herhaald doseren test wordt een dier door middel van lange-termijnproeven (18 36 maanden) continu blootgesteld aan een bepaalde stof om te kijken of er eventueel schadelijke effecten optreden. Een carcinogeniteitstest is daarvan een specifieke vorm. Hierbij wordt gekeken of er na verloop van tijd tumoren optreden en er kanker ontstaat. In alternatieve carcinogeniteitstesten is de blootstellingsperiode veel korter. Zulke proeven worden vaak uitgevoerd in genetisch gemodificeerde muizen die relatief gevoelig zijn voor geïnduceerde schade aan DNA. In Nederland (onder andere in Leiden en Rotterdam) wordt met Europese subsidie gewerkt aan alternatieve testen met gekweekte cellen om een deel van deze drie testen overbodig te maken. "Neen", zeggen anderen. Het is nog niet af. Er blijven tests van drie effecten over waarvoor nog geen vervanging van een dierproef is ontwikkeld. Anderen wijzen op de gevolgen van de strenge Europese aanpak: de kans dat nieuwe innovaties voor Europese consumenten beschikbaar komen is kleiner geworden. Als voorbeeld wordt verwezen naar iets als de toevoeging van fluoride aan tandpasta. Dit is belangrijk voor de bestrijding van cariës (tandbederf). Dankzij die toevoeging is cariës zo goed als tot nul gereduceerd. Voordat fluoride veilig aan tandpasta kon en mocht worden toegevoegd, is dit uitgebreid getest onder andere met dierproeven. Dat kan nu niet meer. Vanaf maart 2013 komt een dergelijke innovatie niet in Europa op de markt als deze is getest op proefdieren. En wel in bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Vandaar dat niet iedereen spreekt van een succesverhaal. Voor meer informatie www.ncv-cosmetica.nl www.cosmeticseurope.eu www.ec.europa.eu/consumers/sectors/cosmetics/animal-testing/index_en.htm SID-Vlugschrift december 2012 Geen dierproeven voor cosmetica pagina 3