Opnieuw uitstapje in de Eifel Ruud Knol KNNV-weekend Eifel juli 2014 13 juni 2014 Het is zo langzamerhand een traditie om op excursie te gaan in de Eifel. Zo ook nu, te weten op 13, 14 en 15 juni 2014, toen een select gezelschap van 11 deelnemers zich voorbereidde op ongetwijfeld een hernieuwde kennismaking met het Eifeler landschap. We zijn zoals vanouds ondergebracht in het hotel Brückenschenke van Vincent Knol. Maar voordat 't zover is, "pauzeren" we in de buurt van Bad Münstereifel om precies te zijn op de Hundsrück/Gillesbachtal, een kalkgrasland tussen Marmagen en Wahlen. We boften met het weer: ideaal, niet te warm of te koud, af en toe een zonnetje. Het natuurreservaat is beroemd om zijn vele (kalkgrasland-)plantensoorten, en vooral om zijn voorkomen van Pulsatilla vulgaris/wildemanskruid. De populatie wordt geschat op circa 60.000 ex.! Ruud was er in april 2014, en maakte daar 'n paar foto's, toen de hellingen nog vrijwel geen groen vertoonden, bespikkeld met het paars van Wildemanskruid...
2 Wat een weelde aan planten, zoveel soorten, en vaak in grote aantallen. Om er een paar te noemen: herfsttijloos (nu met zijn kenmerkende drie bladeren, met in de oksel grote zaaddozen van zo n 5 cm), bijenorchis (we waren getuige van de zelfbestuiving!), vliegenorchis, bleek bosvogeltje, bergnachtorchis, bolrapunzel, zeer talrijk grote muggenorchis, grote keverorchis, pijlbrem, bevertjes (één rose gloed), kluwenklokje en veldsalie Een hoogopgaande grootbloemige composiet trok onze aandacht en vereiste enig speurwerk in de determinatie, uiteindelijk kwamen we achter de naam: gevlekt biggenkruid, die in de Eifel de westgrens van zijn verspreidingsgebied bereikt. In mei vind je in het Gillesbachtal veel mannetjesorchis. Helaas rukt opslaand struikgewas steeds verder op (van o.a. sleedoorn en gele kornoelje) en de grassoort Brachypodium pinnatum (gevinde kortsteel). Gelukkig worden steeds vaker schapen ingezet die de vele kalkgraslanden in de Eifel doortrekken en begrazen. Wij trokken ook door, na zo n 3 uur rondgewandeld te hebben op het kalkgrasland van het Gillesbachtal, richting Fuchshofen, waar we genoten van het uitgebreide dinerbuffet. Meer informatie over het Gillesbachtal (en van vele andere natuurgebieden in de Eifel) geeft de zeer aantrekkelijke Nederlandstalige website: http://www.eifelnatur.de/niederl%e4ndisch/seiten/nsg%20gillesbachtal.html 14 juni 214 Deze dag staat in het teken van, alweer, een kalkgrasland. We vertrekken om 09:00 u, dit keer een half uurtje rijden in noordelijke richting, naar Alendorf. Dit dorpje is prachtig gelegen aan de rand van het natuurreservaat Lampersbachtal, het is omgeven door uitgestrekte jeneverbesstruwelen, die veel soorten orchideeën en andere kalkliefhebbers herbergen. Jammer, het is een bewolkte wat kille dag, met nogal wat wind, dus of het vlinderen wordt, is afwachten. Vanaf de parkeerplaats bij de kerk lopen we omhoog, via het bekende kruiswegpad, richting hoogste top, bij het kruis, gelegen op 524 m, de Kalvarienberg. Op de Kalvarienberg staan ook enkele exemplaren van de orchidee soldaatje en van de poppenorchis. Heel bijzonder: hier vind je met geluk de kruising tussen de 2 soorten, tussen deze 2 geslachten, die we een intergenerische hybride noemen, het is xorchiaceras spurium. Vanaf de top heb je een fenomenaal uitzicht op een deel van de zuidelijke Eifel, tot aan de Nürburg/Hohe Acht.
3 We ontmoeten veel plantensoorten van gisteren, een opvallende nieuwkomer zijn de grootbloemige brunel en de berggamander. We dalen de berg af en komen uit in het beekdal van de Lampertsbach, in de zomen vind je o.a. kruisbladwalstro en welriekende agrimonie. We bekijken uitgebreid een bijzondere plant aan de rand van het beukenbos, op een opengevallen plek staan een paar exemplaren van de wolfskers/atropa belladonna. Streepwantsen, meikever, dwergblauwtje Dwergblauwtje, foto Marian Schut en sleutelbloemvlinder vergezellen ons. Bij een infobord slaan we linksaf, een klein pad omhoog, dat uiteindelijk ter hoogte van een weide de mogelijkheid geeft om linksaf te slaan, licht stijgend, retour parkeerplaats. Aan de rand van het beukenbos vallen de vele exemplaren van gevlekte orchis op en hier en daar ook knikkend nagelkruid. Na een korte pauze bij de parkeerplaats bezoeken we de Höneberg, richting Dollendorf, 5 minuten rijden ten zuidoosten van Alendorf. Daar ligt een voormalige steengroeve, nu een kleine parkeer- en pauzeplaats, waar 'n route omhoog gaat, richting plateau, een bloemrijk grasland. Het wildemanskruid staat inmiddels in het zaad. Bovenaan gekomen is het genieten van de vele al dan niet bijzondere planten, zoals een veld vol knolspirea. Wat een prachtige kleurencombinatie: het rose van de grote muggenorchis en het felgeel van gevlekt biggenkruid, ze staan er met honderden ex.
4 Het determineren van een anjer kost ons hoofdbrekens, het blijkt uiteindelijk een mantelanjer te zijn. In het grasland op het plateau vinden we opnieuw enkele exemplaren van de bijenorchis en de kalkvleugeltjesbloem. Aan de zuidkant van de Höneberg, vlakbij de parkeerplaats stond rijkelijk de bloedooievaarsbek te bloeien. Marian presenteert ons de weegbreevlinder, en Wilco maakt halsbrekende toeren als hij de steile helling met veel Geröll beklimt op zoek naar een of ander fossiel (zoals het infopaneel ons weet te vertellen). 15 juni 2014 We nemen 's ochtends afscheid van Vincent en van zijn familie, en rijden tegen 09:00 u terug naar Apeldoorn, richting Blankenheim. Maar we gebruiken elke minuut, dus eerst nog een excursie, die uiteindelijk zo n 4 uur in beslag nam (en amper 2 kilometer ). Dit keer in de buurt van Blankenheim, daar brengen we een bezoek aan het Seidebachtal, een Naturschutzgebiet rond de Froschberg, met een hoogte van 560 m. Een fameus kalkgrasland, hier en daar een stukje beukenbos, dat zich naar het zuiden uitstrekt, tot de vochtige hooilanden van Nonnenbach. We vertrekken in nevel, en ook als we de Froschberg naderen, is het zeer mistig. Gelukkig breekt binnen een uur de zon uitbundig door. Rond de Froschberg liggen uitgestrekte hooilanden, een prachtige plant die zich daar thuis voelt, is de grote pimpernel. We zien nu ook zeer talrijk de kleine ratelaar en hier en daar uitgebloeide exemplaren van rozenkransje. We staan te kraaien bij het zien van het eerste exemplaar van de centauriebremraap, in volle bloei, maar later niet meer, want de soort wordt gemeengoed, misschien stonden er wel meer dan 100.
5 Hier en daar staat ook walstrobremraap, met zijn heerlijk geurende bloemen (hoewel sommigen m vinden stinken), ruikt naar anjer en/of kruidnagel. De bolrapunzels zijn niet te tellen, wat een kleurenpalet, zo tussen bevertjes en grote muggenorchis. Een Duitser, een kenner van het gebied, leidt ons nog even naar een solitaire treurbeuk, middenin het grasland, om ons. de aangebrande orchis te tonen. Het groot geaderd witje hangt mooi te wezen met zijn bedauwde vleugels aan een grasspriet. Heel opvallend is ook is de albinovorm van de grote muggenorchis. Na de lunch steken we de weg over, naar het westen, langs een bosrand van beuken. Als klap op de vuurpijl bewonderen we Turkse lelie, volop in bloei. De soort bereikt hier de westgrens van zijn verspreidingsgebied. In de buurt staat ook een rapunzelsoort, nu eens geen bolrapunzel maar de in ons land zeldzaam geworden zwartblauwe rapunzel. We komen uit aan de rand van een uitgestrekt kalkgrasland, waar het volop vlinderen is (o.a. vliegt er de metaalvlinder en de Sint-Jacobsvlinder. En ook vogelen, want sommigen spotten de grauwe klauwier. Het is constant genieten van de plantenrijkdom, met nieuwe soorten als de groene nachtorchis, perzikbladig klokje en esparcette. We bereiken tegen 14:00 u weer de auto s, die ons uiteindelijk om circa 16:30 u naar Apeldoorn brengen. Met een hoofd vol prachtige herinneringen aan een zeer geslaagd KNNV-reisje in de Eifel. We zullen er zeker nog vaker komen!
Bovenstaand verhaal is ook verwerkt in een fotowebalbum, zie de link: https://plus.google.com/photos/115092352120797806120/albums/6032142398643518753/60321427843343 98002?authkey=CPKiqP_hlsaPOQ&pid=6032142784334398002&oid=115092352120797806120 6 Deelnemers: Leidy van Beek Ineke Klaver Olga van der Klis Ruud Knol Marchien van Looij Hilly Schäffer Marcel Schäffer Evelien Schermer Marian Schut Miep Verwoerd Niko Visser Monique van de Waarsenburg Wilco Zwaneveld De waarnemingen van planten zijn vastgelegd door Miep Verwoerd en de vogelwaarnemingen door Ineke Klaver. Marian Schut maakte een tabel van de waargenomen vlinders. Zie hieronder: Dagvlinders bruin dikkopje bretons spikkeldikkopje aardbeivlinder bont dikkopje groot dikkopje groot geaderd witje groot koolwitje klein geaderd witje citroenvlinder rode vuurvlinder groentje dwergblauwtje boomblauwtje heideblauwtje icarusblauwtje grote parelmoervlinder purperstreepparelmoervlinder zilveren maan steppeparelmoervlinder bosparelmoervlinder kleine vos bont zandoogje tweekleurig hooibeestje hooibeestje koevinkje bruin zandoogje dambordje Nachtvlinders metaalvlinder sint-jansvlinder kantstipspanner geoogde bandspanner gestreepte goudspanner rouwspanner klaverspanner boterbloempje vals witje vierstipbeertje weegbreebeer sint-jacobsvlinder zilverstreep gamma-uil bruine daguil stro-uiltje
7 Vogels 1 Blauwe Reiger 13 Grote Bonte Specht 25 Zwarte Roodstaart 37 Pimpelmees 49 Huismus 2 Wilde eend 14 Kleine Bonte Specht 26 Kramsvogel 38 Koolmees 50 Vink 3 Rode Wouw 15 Veldleeuwerik 27 Zanglijster 39 Zwarte Mees 51 Kneu 4 Buizerd 16 Boerenzwaluw 28 Grote Lijster 40 Kuifmees 52 Groenling 5 Kwartel 17 Huiszwaluw 29 Merel 41 Matkop 53 Putter 6 Fazant 18 Boompieper 30 Tuinfluiter 42 Boomkruiper 54 Goudvink 7 Houtduif 19 Witte Kwikstaart 31 Zwartkop 43 Boomklever 55 Kruisbek 8 Koekoek 20 Gele Kwikstaart 32 Grasmus 44 Grauwe Klauwier 56 Geelgors 9 Gierzwaluw 21 Waterspreeuw 33 Fluiter 45 Ekster 10 IJsvogel 22 Winterkoning 34 Fitis 46 Gaai 11 Zwarte Specht 23 Heggemus 35 Tjiftjaf 47 Zwarte Kraai 12 Groene Specht 24 Roodborst 36 Goudhaan 48 Spreeuw 56 Aantal soorten Planten Waargenomen in een bezocht gebied: Dagdeel middag 13-6 ochtend 14-6 middag 14-6 avond 14-6 ochtend 15-6 Gebied Gillesbachtal Kalvarienberg + Lampertstal Höhneberg Fuchshofen, omgeving hotel Seidenbachtal Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Opmerkingen 1. Agrimonia eupatoria Agrimonie, gewone 2. Aquilegia vulgaris Akelei, wilde 3. Rorippa sylvestris Akkerkers 4. Lapsana communis Akkerkool 5. Stachys sylvatica Andoorn, bos- 6. Anemone nemorosa Anemoon, bos- 7. Petrorhagia prolifera Anjer, mantel-, slanke 8. Impatiens grandulifera Balsemien, reuzen- 9. Knautia arvensis Beemdkroon 10. Heracleum sphondylium Berenklauw, gewone 11. Heracleum mantegazzianum Berenklauw, reuzen- 12. Thesium humifusum Bergvlas, liggend 13. Briza media Bevertjes 14. Hypochaeris maculata Biggenkruid, gevlekt 15. Mercurialis perennis Bingelkruid, bos- 16. Tanacetum vulgare Boerenwormkruid 17. Fragaria vesca Bosaardbei 18. Cephalanthera damasonium Bosvogeltje, bleek 19. Ranunculus repens Boterbloem, kruipende 20. Ranunculus acris Boterbloem, scherpe 21. Rubus fruticosus Braam, gewone 22. Urtica dioica Brandnetel, grote 23. Cytisus scoparius Brem 24. Genista tinctoria Brem, verf- 25. Orobanche elatior Bremraap, centaurie
8 26. Orobanche caryophyllacea Bremraap, walstro 27. Prunella vulgaris Brunel, gewone 28. Prunella grandiflora Brunel, grote 29. Actaea spicata Christoffelkruid 30. Hesperis matronalis Damastbloem 31. Cirsium acaule Distel, aard- 32. Cirsium arvense Distel, akker- 33. Carlina vulgaris Distel, drie- 34. Cirsium vulgare Distel, speer- 35. Lamiastrum galeobdom argentarum Dovenetel, bonte gele 36. Lamium maculatum Dovenetel, gevlekte 37. Lamium purpureum Dovenetel, paarse 38. Bromus hordeaceus Dravik, zachte 39. Fumaria officinalis Duivenkervel, gewone 40. Achillea millefolium Duizendblad 41. Veronica chamaedrys Ereprijs, gewone 42. Fraxinus excelsior Es 43. Acer pseudoplatanus Esdoorn, gewone 44. Onobrychis viciifolia Esparcette 45. Anthriscus sylvestris Fluitenkruid 46. Rubus idaeus Framboos 47. Teucrium chamaedrys subsp. germanicum Gamander, echte 48. Linum catharticum Geelhartje 49. Arrhenatherum elatius Glanshaver 50. Hieracium aurantiacum Havikskruid, oranje 51. Corylus avellana Hazelaar 52. Scrophularia nodosa Helmkruid, knopig 53. Melampyrum pratense Hengel 54. Capsella bursa-pastoris Herderstasje 55. Colchicum autumnale Herfsttyloos 56. Hypericum x desetangsii Hertshooi, frans kruising kantig en St Janskruid 57. Hypericum hirsutum Hertshooi, ruig 58. Petasites hybridus Hoefblad, groot 59. Astragalus glycyphyllos Hokjespeul 60. Glechoma hederacea Hondsdraf 61. Aethusa cynapium Hondspeterselie 62. Melilotus officinalis Honingklaver, citroengele of toch de honinggele? 63. Medicago lupulina Hopklaver 64. Juniperus communis Jeneverbes 65. Cirsium palustre Kale jonker 66. Cynosurus cristatus Kamgras 67. Matricaria discoidea Kamille, schijf- 68. Lonicera periclymenum Kamperfoelie, wilde 69. Peucedanum carvifolia Karwijvarkenskervel 70. Papaver dubium Klaproos, bleke 71. Trifolium montanum Klaver, berg-
9 72. Trifolium dubium Klaver, kleine 73. Trifolium campestre Klaver, liggende 74. Trifolium pratense Klaver, rode 75. Galium aparine Kleefkruid 76. Arctium lappa Klit, grote 77. Campanula rotundifolia Klokje, gras- 78. Campanula glomerata Klokje, kluwen- 79. Campanula trachelium Klokje, ruig 80. Centaurea jacea Knoopkruid 81. Silene dioica Koekoeksbloem, dag- 82. Globularia punctata Kogelbloem 83. Eupatorium cannabinum Koninginnenkruid 84. Cornus mas Kornoelje, gele 85. Cornus sanguinea Kornoelje, rode 86. Brachypodium sylvaticum Kortsteel, bos- 87. Brachypodium pinnatum Kortsteel, gevinde 88. Dactylis glomerata Kropaar 89. Jacobaea vulgaris Kruiskruid, jakobs- 90. Misopates orontium Leeuwenbek, akker- 91. Leontodon autumnalis Leeuwentand, vertakte 92. Lilium martagon Lelie, Turkse 93. Galium odoratum Lievevrouwenbedstro 94. Ligustrum vulgare Liguster, wilde 95. Iris pseudiacorus Lis, gele 96. Alliaria petiolata Look zonder look 97. Allium vineale Look, kraai- 98. Bellis perenni Madeliefje 99. Leucanthemum vulgare Margriet, gewone 100. Origanum vulgare Marjolein, wilde 101. Crataegus monogyna Meidoorn, eenstijlige 102. Crataegus laevigata Meidoorn, tweestijlige 103. Sonchus asper Melkdistel, gekroeste 104. Aconitum napellus Monnikskap, blauwe 105. Aconitum vulparia Monnikskap, gele 106. Tragopogon pratensis ssp pratensis Morgenster, gele 107. Hieracium pilosella Muizenoor 108. Stellaria graminea Muur, gras- 109. Stellaria holostea Muur, grote 110. Sedum acre Muurpeper 111. Mycelis muralis Muursla 112. Geum urbanum Nagelkruid, geel 113. Geum rivale Nagelkruid, knikkend 114. Euphrasia stricta Ogentroost, stijve 115. Geranium pyrenaicum Ooievaarsbek, berm- 116. Geramium sanguineum Ooievaarsbek, bloed- 117. Geranium sylvaticum Ooievaarsbek, bos-
10 118. Neotinea ustulata Orchis, aangebrande 119. Ophrys apifera Orchis, bijen- 120. Dactylorhiza maculata ssp maculata Orchis, gevlekte 121. Herminium monorchis Orchis, honing- 122. Neottia ovata Orchis, kever-, grote 123. Orchis mascula Orchis, mannetjes- 124. Gymnadenia conopsea Orchis, muggen-, grote 125. Pseudorchis albida Orchis, muggen-, witte 126. Platanthera montana Orchis, nacht-, berg 127. Dactylorhiza viridis Orchis, nacht-, groene 128. Orchis purpurea Orchis, purper- 129. Ophrys insectifera Orchis, vliegen- 130. Epipactus atrorubens Orchis, wespen-, bruinrode 131. Taraxacum officinale Paardenbloem 132. Hippocrepis comosa Paardenhoefklaver 133. Melica uniflora Parelgras, eenbloemig 134. Daucus carota Peen 135. Lysimachia nummularia Penningkruid 136. Chamaespartium sagittale Pijlbrem 137. Sanguisorba officinalis Pimpernel, grote 138. Sanguisorba minor ssp minor Pimpernel, kleine 139. Populus tremula Populier, ratel- 140. Lolium perenne Raaigras, engels 141. Phyteuma orbiculare Rapunzel, bol- 142. Rapunzel spicatum ssp nigrum Rapunzel, zwartblauwe 143. Rhinanthus minor Ratelaar, kleine 144. Anthoxanthum odoratum Reukgras, gewoon 145. Geranium robertianum Robertskruid 146. Lotus corniculatus var. corniculatus Rolklaver, gewone 147. Rosa canina Roos, honds- waarschijnlijk 148. Antennaria dioica Rozenkransje 149. Juncus tenuis Rus, tengere 150. Salvia pratensis Salie, veld- 151. Poa nemoralis Schaduwgras 152. Arabis hirsuta subsp. hirsuta Scheefkelk, ruige 153. Silene vulgaris Silene, blaas- 154. Hypericum perforatum Sint-Janskruid 155. Prunus spinosa Sleedoorn 156. Primula eliator Sleutelbloem, slanke 157. Acer campestre Spaanse aak 158. Legousia speculum-veneris Spiegelklokje, groot 159. Filipendula vulgaris Spirea, knol- 160. Impatiens parviflora Springzaad, klein 161. Crepis biennis Streepzaad, groot 162. Thymus pulegioides Tijm, grote 163. Arabis glabra Torenkruid
11 164. Potentilla erecta Tormentil 165. Viola arvensis Viooltje, akker- 166. Viola reichenbachiana Viooltje, bos-, donkersporig 167. Viola odorato Viooltje, maarts 168. Polygala vulgaris Vleugeltjesbloem, gewone 169. Polygala calcarea Vleugeltjesbloem, kalk- 170. Polygala comosa Vleugeltjesbloem, kuif- 171. Polygala serpyllifolia Vleugeltjesbloem, liggende 172. Sambucus nigra Vlier, gewone 173. Neottia nidus-avis Vogelnestje 174. Alopecurus pratensis Vossenstaart, grote 175. Alchemilla??? Vrouwenmantel,??? 176. Galium verum Walstro, geel 177. Galium mollugo Walstro, glad 178. Cruciata laevipes Walstro, kruisblad 179. Plantago major subsp. major Weegbree, grote 180. Plantago media Weegbree, ruige 181. Vicia villosa Wikke, bonte 182. Vicia sepium Wikke, heggen- 183. Vicia hirsuta Wikke, ringel- 184. Vicia cracca Wikke, vogel- 185. Pulsatilla vulgaris Wildemanskruid 186. Chamerion angustifolium Wilgenroosje 187. Convolvulus arvensis? Winde, akker-? 188. Holcus lanatus Witbol, gestreepte 189. Atropa bella-donna Wolfskers 190. Euphorbia cyparissias Wolfsmelk, cipres- 191. Anthyllis vulneraria Wondklaver 192. Carex spicata Zegge, berm-, gewone 193. Carex sylvatica Zegge, bos- 194. Carex flacca Zegge, zeegroene 195. Ajuga reptans Zenegroen, kruipend 196. Aegopodium podagraria Zevenblad 197. Potentilla anserina Zilverschoon 198. Helianthemum nummularium Zonneroosje, geel 199. Rumex acetosa Zuring, veld- 199 totaal aantal soorten