Archeologisch booronderzoek Voorsterbos te Kraggenburg, gemeente Noordoostpolder (FL)

Archeologisch booronderzoek Voorsterbos te Kraggenburg, gemeente Noordoostpolder (FL)

projectnummer 92214813 15 januari 2014 MUG-projectnummer 92214813 Opdrachtgever DLG MUG-publicatie 2014-01 Bevoegd gezag provincie Flevoland Beheer en plaats documentatie MUG Ingenieursbureau b.v. Onderzoekmeldingsnummer 59622 Tekst de heer drs. ing. G.J. de Roller Afbeeldingen de heer G.J. de Roller Status definitief Autorisatie de heer drs. B. Bijl Uitgegeven door MUG Ingenieursbureau b.v. Postbus 136 9350 AC Leek Datum 15 januari 2014 ISSN 1875-5313

projectnummer 92214813 15 januari 2014 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 1 1 Inleiding 2 1.1 Algemeen 2 1.2 Ligging van het onderzoeksgebied 2 1.3 Bekende archeologische waarden 3 1.4 Voorgenomen bodemingreep 4 1.5 Doel van het verkennend inventariserend veldonderzoek 5 1.6 Werkwijze 6 1.6.1 Verkennend booronderzoek 6 1.6.2 Karterend booronderzoek 6 2 Resultaten 8 2.1 Verkennend inventariserend booronderzoek 8 2.1.1 Bodemopbouw 8 2.1.2 Conclusie verkennend inventariserend booronderzoek 8 2.2 Karterend booronderzoek 9 2.2.1 Conclusie karterend booronderzoek 10 3 Conclusie en aanbeveling 11 3.1 Conclusie 11 3.2 Aanbeveling 11 Literatuur 12 BIJLAGEN Bijlage 1 Boorstaten Bijlage 2 Overzicht van het onderzoeksgebied, boorpuntenkaart Bijlage 3 Resultaten karterend booronderzoek Bijlage 4 Boorpuntenkaart karterende boringen

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 1 van 12 Samenvatting Aanleiding tot het hier beschreven archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) zijn de plannen van DLG voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers op de onderzochte percelen aan de Zwolsevaart in het Voorsterbos te Kraggenburg, gemeente Noordoostpolder. Omdat deze plannen met bodemverstorende ingrepen gepaard gaan, is een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk. Dit onderzoek wordt uitgevoerd conform de Wet op de archeologische monumentenzorg. DLG heeft MUG Ingenieursbureau, afdeling Archeologie, opdracht gegeven het IVO uit te voeren. Het onderzoek bestaat uit een inventariserend veldonderzoek en een karterend veldonderzoek. Het inventariserende booronderzoek heeft plaatsgevonden op 18 en 19 december 2013 en stond onder leiding van de heer G.J. de Roller met ondersteuning van de heer J.J.S. Landmeter. Het booronderzoek is uitgevoerd conform de eisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) en het advies van de gemeentelijk archeoloog. Het karterende booronderzoek heeft plaatsgevonden op 7 en 8 januari 2014 en stond onder leiding van de heer G.J. de Roller met ondersteuning van de heer J.J.S. Landmeter. Uit het verkennend booronderzoek blijkt dat in een deel van het onderzoeksgebied sprake is van bodemvorming in het dekzand. Hierbij zijn A-, E- en/of B-horizonten aanwezig. Er wordt aanbevolen om binnen de gebieden met (deels) intacte bodems een karterend booronderzoek uit te voeren om na te gaan of er daadwerkelijk sprake is van archeologische indicatoren en archeologische vindplaatsen Uit het karterend booronderzoek blijkt dat er in veel boringen houtskool aanwezig is. Het gaat om lage aantallen houtskool en de boringen met houtskool komen in het gehele onderzoeksgebied voor. Er is geconcludeerd dat deze houtskool van natuurlijke oorsprong is en geen vindplaats aangeeft. Wij bevelen daarom aan om geen verder archeologisch onderzoek uit te voeren. De aanbeveling wordt door het bevoegd gezag, de gemeente Noordoostpolder onderschreven. Te allen tijde geldt dat bij het afgeven van een omgevingsvergunning de wettelijke meldingsplicht (ex artikel 53 Monumentenwet 1988) kenbaar dient te worden gemaakt, om het documenteren van toevalsvondsten te garanderen: Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroerende zin), meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister. Deze aangifte dient te gebeuren bij het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Flevoland, in de persoon van de heer D. Velthuizen. Ook dient de bevoegde ambtenaar van de gemeente Noordoostpolder, mevrouw drs. M. Marinelli, hiervan op de hoogte gebracht te worden.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 2 van 12 1 Inleiding 1.1 Algemeen Aanleiding tot het hier beschreven archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) zijn de plannen van DLG voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers op de onderzochte percelen aan de Zwolsevaart in het Voorsterbos te Kraggenburg, gemeente Noordoostpolder. Omdat deze plannen met bodemverstorende ingrepen gepaard gaan, is een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk. Dit onderzoek wordt uitgevoerd conform de Wet op de archeologische monumentenzorg. DLG heeft MUG Ingenieursbureau, afdeling Archeologie, opdracht gegeven het IVO uit te voeren. In overleg met de gemeente archeoloog van de gemeente Noordoostpolder is besloten dat er voor dit onderzoek geen bureauonderzoek noodzakelijk is. Het onderzoeksgebied valt binnen terreinen met een gematigde en hoge archeologische verwachting. Voor deze gebieden wordt een verkennend inventariserend booronderzoek aanbevolen waarbij zes boringen per ha worden gezet. De provinciaal archeoloog van Flevoland onderschrijft het advies van de gemeentelijk archeoloog. Het archeologisch booronderzoek heeft plaatsgevonden op 18 en 19 december 2013 en stond onder leiding van de heer G.J. de Roller met ondersteuning van de heer J.J.S. Landmeter. Het booronderzoek is uitgevoerd conform de eisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) en het advies van de gemeente archeoloog. Tabel 1.1 Overzicht van de objectgegevens Objectgegevens Provincie Gemeente Plaats Toponiem Kaartblad Coördinaten Grondsoort Geomorfologie Flevoland Noordoostpolder Kraggenburg Voorsterbos 21A 188836/521699 NW 189037/521797 NO 189383/521243 ZO 189182/521286 ZW zand abrasievlakte 1.2 Ligging van het onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied ligt aan weerskanten van de Zwolsevaart, net ten noordwesten van Kraggenburg (zie afbeelding 1). Het onderzoeksgebied is circa 7 ha groot en bestaat uit bos.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 3 van 12 190/522 188/520 Afbeelding 1. Uitsnede van de topografische kaart met in rood het onderzoeksgebied (bron: Topografische Dienst Nederland) 1.3 Bekende archeologische waarden Volgens de archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Noordoostpolder valt het onderzoeksgebied voor het grootste deel binnen een terrein met een hoge archeologische verwachting en voor een klein deel binnen een terrein met een gematigde archeologische verwachting (zie afbeelding 2). Direct ten noorden van het onderzoeksgebied heeft een archeologische begeleiding plaatsgevonden waarbij is vastgesteld dat de bodem tot in de vaste ondergrond verstoord is (Marinelli, 2007). Ten oosten van Kraggenburg heeft in 2006 een karterend booronderzoek plaatsgevonden waarbij bewerkte vuursteen is aangetroffen dat echter verspoeld is (Van Putten, 2006). In het Waterloopkundig bos heeft in 2002 een verkennend en karterend onderzoek plaatsgevonden. Hieruit blijkt dat de gebieden met een hoge archeologische verwachting behoudenswaardig zijn (De Boer & de Kort 2002). Bij een bureaubooronderzoek op het recreatieterrein De Voorst is geen intact dekzand aangetroffen (Holl & van der Zee, 2010). Net ten noorden van het zuidelijke deel van het onderzoeksgebied is in 2006 een archeologisch onderzoek uitgevoerd waarbij geen archeologische indicatoren zijn aangetroffen (Vossen 2006).

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 4 van 12 Afbeelding 2. Uitsnede archeologische beleidsadvieskaart van de gemeente Noordoostpolder (Quadflieg et al. 2007) 1.4 Voorgenomen bodemingreep Men is voornemens om in het onderzoeksgebied natuurvriendelijke oevers aan te leggen. Hiertoe worden geulen en poelen gegraven (zie afbeelding 3). Tussen de geulen ontstaan eilanden. Voor de geulen en poelen wordt tot circa 3 m diepte ontgraven. Voor de eilanden wordt tot circa 1,5 m diepte ontgraven.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 5 van 12 Afbeelding 3. Schetsplan van de voorgenomen ingreep. Grijs water, groengeel gevlekt eilanden (bron: DLG) 1.5 Doel van het verkennend inventariserend veldonderzoek Het veldonderzoek heeft als doel het verwachtingsmodel zoals weergegeven op de archeologische beleidsadvieskaart te toetsen en waar nodig aan te vullen. Daarnaast dienen de volgende vragen te worden beantwoord. Vraag 1. Is de bodemopbouw intact en hoe ziet die eruit? Vraag 2. Zijn er archeologische indicatoren aanwezig en zo ja, wat is de aard, datering en horizontale en verticale spreiding hiervan? Vraag 3. Zijn er zones met een hoge dan wel lage archeologische verwachting? Vraag 4. Komt het verwachtingsmodel overeen met de veldgegevens? Aan de hand van de gegevens van het onderzoek kan worden nagegaan of in het onderzoeksgebied archeologische waarden te verwachten zijn en of de voorgenomen ingrepen een bedreiging vormen voor het archeologische bodemarchief. Indien dit het geval is, wordt na overleg met de gemeente archeoloog over gegaan op een karterend booronderzoek. Indien uit dit karterend booronderzoek blijkt dat er daadwerkelijk archeologische indicatoren aanwezig zijn wordt geadviseerd hoe hiermee omgegaan dient te worden.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 6 van 12 1.6 Werkwijze 1.6.1 Verkennend booronderzoek Om de verwachting, zoals aangegeven op de archeologische beleidsadvieskaart te toetsen, wordt een inventariserend booronderzoek uitgevoerd dat bestaat uit een boorgrid van zes boringen per ha. Om een juiste indruk van de bodemopbouw te kunnen krijgen, worden deze boringen verspreid over het terrein gezet. De boringen worden in raaien gezet waarbij de afstand tussen de boringen circa 40 m bedraagt en de afstand tussen de raaien circa 40 m. In de naast elkaar liggende raaien verspringen de boorpunten, zodat er een ideale verdeling van de boorpunten over het terrein ontstaat. In totaal zijn 38 boringen gezet (bijlage 2 geeft de ligging van de boorpunten). Zes boringen zijn vervallen (nummers 35 t/m 40) omdat deze in een slibdepot gepland waren. Dit slibdepot was niet toegankelijk (zie afbeelding 4). Afbeelding 4. Het slibdepot met de waarschuwing voor drijfzand Voor het boren is gebruikgemaakt van een verlengbare edelmanboor met een diameter van 7 cm. De boorkernen zijn uitgelegd waarbij de verschillende bodemlagen nauwkeurig zijn beschreven en opgemeten. De boorbeschrijvingen zijn volgens de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, die is gebaseerd op NEN 5104 en zijn in bijlage 1 opgenomen. Tijdens het verkennend booronderzoek is, aan de hand van het verbrokkelen van de boorkernen, ook gelet op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkscherven, vuursteen, bot, houtskool, fosfaat, verbrand leem en natuursteen. De boorpunten zijn met behulp van een meetlint ingemeten. Er is geen oppervlaktekartering uitgevoerd omdat het terrein met hoog gras, brandnetels en bramen begroeid was. Indien in het dekzand intacte bodems aanwezig zijn kan direct overgegaan worden op een karterend booronderzoek. 1.6.2 Karterend booronderzoek Bij het karterend booronderzoek zijn megaboringen gezet met een edelmanboor met een diameter van

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 7 van 12 15 cm. De boringen zijn in een driehoeksgrid gezet van twintig boringen per ha. De boringen zijn in raaien gezet waarbij de afstand tussen de boringen circa 25 m bedraagt en de afstand tussen de raaien circa 20 m. In de naast elkaar liggende raaien verspringen de boorpunten, zodat er een ideale verdeling van de boorpunten over het terrein ontstaat. In totaal zijn 41 boringen gezet (bijlage 4 geeft de ligging van de boorpunten). De top van het intacte dekzand is bemonsterd. Hierbij is de monsterdiepte genoteerd en de bemonsterde bodemhorizonten. Er is geen boorbeschrijving gemaakt omdat dit al tijdens het verkennende booronderzoek is gebeurd. De grondmonsters zijn gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 4 mm om zo eventueel aanwezige archeologische indicatoren op te sporen. De zeefresiduen zijn bestudeerd op het voorkomen van archeologische indicatoren. Bijlage 3 geeft een overzicht van de aangetroffen archeologische indicatoren. Aan de hand van de resultaten van het karterend onderzoek kan een aanbeveling gedaan worden over de aan- afwezigheid van archeologische vindplaatsen en hoe hier mee omgegaan dient te worden.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 8 van 12 2 Resultaten 2.1 Verkennend inventariserend booronderzoek Tijdens het verkennend archeologisch booronderzoek zijn 38 boringen gezet. De verdeling van de boringen is weergegeven op bijlage 2 en de boorbeschrijvingen staan in bijlage 1. Zes boringen konden niet gezet worden omdat de locatie voor een slibdepot in gebruik was wat niet begaanbaar was. 2.1.1 Bodemopbouw Uit deze boringen blijkt dat de ondergrond uit dekzand bestaat waarin plaatselijk sprake is van bodemvorming. Er zijn A-, E- en B-horizonten aanwezig. Het gaat hierbij om de boringen 11 t/m 14, 21 t/m 25, 41 en 42. In de overige boringen is in het dekzand geen bodemvorming aangetroffen. De top van het dekzand is hier vermoedelijk geërodeerd. Op het dekzand ligt in de meeste boringen een dunne laag matig grof zand met een roodbruine kleur. Hierop ligt veelal zwak zandige klei of uiterst siltig zand met een donkergrijze tot donker blauwgrijze kleur. Deze bodemlaag bevat dunne detritusbanden. Het betreft hier de Almere-afzettingen die zijn ontstaan in het Almere. Resten verslagen veen zijn afgezet in de vorm van detritusbanden. Hierop ligt uiterst siltig zand met een bruingrijze tot donker grijze kleur en detritusbanden. Soms zijn in de top schelpen aanwezig. Het gaat hier om de Flevo-afzettingen, ontstaan in het Flevomeer. Tussen de Almere-afzettingen en Flevo-afzettingen is soms een zandlaag aanwezig. In een enkele boring worden de Flevo-afzettingen afgewisseld met zandlagen. De zandlagen wijzen op een turbulent milieu waarbij soms zeer fijn zand werd afgezet en soms grover zand. Het grove zand is geërodeerd materiaal van de dekzand en keileem ruggen van Voorst en Vollenhove. De top van de Flevo-afzettingen is vaak verslagen. De bovengrond bestaat uit matig fijne tot matig grove zanden die zijn afgezet in de kustzone van de Zuiderzee. In een enkele boring bestaat de bovengrond uit zandige klei (zie afbeelding 5). D A F Afbeelding 5. Beeld van boring 32. D: dekzand, A: Almere-afzettingen, F: Flevo-afzettingen en rechtsonder de matig fijne en matig grove zanden van de bovengrond 2.1.2 Conclusie verkennend inventariserend booronderzoek Uit het verkennend booronderzoek blijkt dat in een deel van het onderzoeksgebied sprake is van bodemvorming in het dekzand. Hierbij zijn A-, E- en-of B-horizonten aanwezig. Bijlage 2 geeft een beeld van de diepte waarop zich het dekzand bevindt en de aangetroffen bodemhorizonten. De grotendeels intacte bodems in het dekzand komen vooral in het noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied voor.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 9 van 12 De deels intacte bodems binnen het onderzoeksgebied dat ten westen van de Zwolsevaart ligt vallen alle binnen de voorgenomen ontgravingsdiepte van minimaal 1,5 m. De voorgenomen ingrepen vormen hier een bedreiging voor de bodemlagen met archeologische potentie. In het deel van het onderzoeksgebied dat ten noordoosten van de Zwolsevaart ligt, ligt een deel van de intacte bodems dieper dan de ontgravingsdiepte. Binnen het daar te creëren eiland is de ontgravingsdiepte 1,5 m terwijl het intacte dekzand zich hier op 1,8 meter diepte bevindt of dieper. De aanleg van geul vormt hier een bedreiging voor de bodemlagen met archeologische potentie. Binnen het terreindeel van het eiland vormt de ingreep geen bedreiging voor de intacte top van het dekzand, echter na het uitvoeren van de werkzaamheden zal dit deel van het terrein niet meer toegankelijk zijn voor verder onderzoek, indien noodzakelijk. Wij bevelen daarom aan om binnen de gebieden met (deels) intacte bodems een karterend booronderzoek uit te voeren om na te gaan of er daadwerkelijk sprake is van archeologische indicatoren en archeologische vindplaatsen. In overleg met de gemeentelijk archeoloog van de gemeente Noordoostpolder is besloten het aanbevolen onderzoek aansluitend uit te voeren. 2.2 Karterend booronderzoek Tijdens het karterend booronderzoek, dat is uitgevoerd op 7 en 8 januari 2014 zijn 41 boringen gezet (zie bijlage 4). De bemonsterde bodemhorizonten zijn na zeven bestudeerd op het voorkomen van archeologische indicatoren. Bijlage 3 geeft de resultaten van het karterend booronderzoek. Hieruit blijkt dat er vooral houtskool is aangetroffen. Een deel van de houtskool is zodanig verbrand dat het versinterd is. De houtskool komt verspreid in het hele onderzoeksgebied voor. In de meeste boringen gaat het om één of twee stukjes houtskool. In boring 22 zit de meeste houtskool, zeventien stukjes (zie afbeelding 6). Houtskool is een secundaire archeologische indicator. Komt houtskool in combinatie met andere indicatoren voor dan versterkt ze de waarde van deze indicatoren. Echter komt de houtskool alleen voor, zoals hier het geval is, en verspreid over een groot gebied, dan moet rekening gehouden worden met een natuurlijke oorsprong van de houtskool. Daarom wordt de houtskool hier niet opgevat als archeologische indicator. Afbeelding 6. De in boring 22 aangetroffen stukjes houtskool Daarnaast is er in een aantal boringen glimmend bolvormig materiaal aangetroffen dat op metaalslak lijkt, maar erg zacht is en soms zelfs hol waardoor het op afzettingen in wortelgangen lijkt (zie afbeelding 7). Dit materiaal is als indet (ondetermineerbaar) in bijlage 3 opgenomen. Het gaat hierbij om de boringen 11, 19, 29, 38 en 41.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 10 van 12 Afbeelding 7. Het indeterminabele materiaal uit boring 41 2.2.1 Conclusie karterend booronderzoek Uit het karterende booronderzoek blijkt dat er alleen houtskool is aangetroffen. De houtskool komt in relatief veel boringen in lage aantallen voor, waardoor geconcludeerd is dat het van natuurlijke oorsprong is en niet op een archeologische vindplaats duidt.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 11 van 12 3 Conclusie en aanbeveling 3.1 Conclusie Uit het uitgevoerde inventariserende booronderzoek blijkt dat binnen een deel van het onderzoeksgebied sprake is van bodemvorming in de top van het dekzand, vooral E- en B-horizonten. Het gaat hierbij om het noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied (zie bijlage 2). Binnen dit gebied met bodemvorming is een karterend booronderzoek uitgevoerd. De top van het intacte dekzand is bemonsterd en de monsters zijn gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 4 mm om zo archeologische indicatoren op te sporen. Uit de bestudering van de zeefresiduen blijkt dat er vooral houtskool aanwezig is. Dit komt in lage aantallen in veel boringen voor die verspreid over het gekarteerde onderzoeksgebied liggen. Omdat het steeds om enkele stukjes houtskool gaat wordt er van uitgegaan dat de houtskool van natuurlijke oorsprong is en geen archeologische vindplaats weergeeft. 3.2 Aanbeveling Omdat binnen het onderzoeksgebied in veel boringen houtskool in lage aantallen voorkomt en er geconcludeerd is dat deze houtskool van natuurlijke oorsprong is en geen vindplaats aangeeft bevelen wij aan om geen verder archeologisch onderzoek uit te voeren. De aanbeveling wordt door het bevoegde overheid, de gemeente Noordoostpolder onderschreven. Te allen tijde geldt dat bij het afgeven van een omgevingsvergunning de wettelijke meldingsplicht (ex artikel 53 Monumentenwet 1988) kenbaar dient te worden gemaakt, om het documenteren van toevalsvondsten te garanderen: Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waarvan hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroerende zin), meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij onze minister. Deze aangifte dient te gebeuren bij het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Flevoland, in de persoon van de heer D. Velthuizen. Ook dient de bevoegde ambtenaar van de gemeente Noordoostpolder, mevrouw drs. M. Marinelli, hiervan op de hoogte gebracht te worden.

projectnummer 92214813 15 januari 2014 pagina 12 van 12 Literatuur De Boer, G.H. & J.W. de Kort.2002. Plangebied Waterloopbos, Gemeente Noordoostpolder. Een verkennend en karterend archeologisch onderzoek. RAAP-RAPPORT 785. Drachten. Holl, J. & R.M. van der Zee. 2010. Recreatiepark De Voorst, Kraggenburg (gemeente Noordoostpolder). Een Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een verkennend en karterend booronderzoek. ADC Rapport 2163. Bunschoten. Marinelli, M.G. 2007. Archeologische begeleiding natuurvriendelijke oever Zwolse Vaart in het Achterste Bos, gemeente Noordoostpolder, Provincie Flevoland. Oranjewoud Archeologisch Rapport 2007/129. Heerenveen. Van Putten, M.J. 2006. Plangebied Camping de Kei te Kraggenburg. Inventariserend archeologisch veldonderzoek Karterende fase. BAAC - rapport 06.081. Deventer. Quadflieg, B., R. Schrijvers, J. van den Berg, W.A.M. Hessing & W. Gotjé (Aquasense) 2006 Archeologische Basis- en Beleidsadvieskaart voor het grondgebied van Noordoostpolder. Vestigia. Amersfoort Vossen, I. 2006. Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek aan de Leemringweg te Kraggenburg (Noordoostpolder). Oranjewoud Archeologisch Rapport 2006/90. Heerenveen. Daarnaast is gebruik gemaakt van gegevens van: - Topografische dienst Nederland - De opdrachtgever.

Bijlage 1 Boorstaten

Verklaring van de afkortingen Zs1 Zand zwak siltig Vk1 Veen zwak kleiig Zs2 Zand matig siltig Vk3 Veen sterk kleiig Zs4 Zand uiterst siltig h1 Zwak humeus ZK Zand kleiig h2 Matig humeus Kz1 Klei zwak zandig g1 Zwak grindig Boring 1 Diepte lithologie kleur grens opmerkingen 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 grijs scherp matig grof 100 Zs4 grijs scherp fragment drain 150 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 160 ZK bruingrijs scherp brokken zand en klei verspoeld 180 Zs1 grijs Dekzand C-horizont Boring 2 20 Zs1ha bruingrijs scherp bouwvoor 40 Zs1 grijs scherp matig grof 100 Zs1 geel scherp matig grof 130 Zs4 grijsbruin scherp detrituslagen 140 Kz1 zwartgrijs scherp detrituslagen 170 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 3 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 100 Zs1 geel scherp matig grof 130 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 140 Zs1 geel scherp 180 Vk3 bruin scherp Top veraard 200 Zs1h1 zwartgrijs matig fijn, basis grijzer, inspoeling vanuit veen, dekzand, C-horizont Boring 4 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 grijs scherp matig grof 80 Zs1 geel scherp matig grof 120 Zs4 grijsbruin scherp detrituslagen 130 Zs1 geel scherp matig fijn 150 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 5 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 geel scherp 60 Zs1 bruin scherp 90 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 110 Zs1 geel scherp matig grof 150 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 170 Zs1 geel scherp matig fijn 180 Vk1 bruin scherp 200 Zs1 grijs dekzand, C-horizont

Boring 6 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 60 Zs4 grijs scherp detrituslagen 100 Zs1 geel scherp matig grof, grijze vlekken 150 Zs4 grijs scherp detrituslagen 180 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 7 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 100 Zs1 geel scherp fragment drain 110 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 130 Kz1 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 160 Zs1 geel dekzand, C-horizont Boring 8 20 Zs1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 geelgrijs scherp 80 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 100 Zs1 geel scherp 120 Zs4 grijsbruin scherp detrituslagen 140 Zs1 geelgrijs dekzand, C-horizont Boring 9 40 Zs4 bruingrijs scherp 70 Zs4 grijs scherp detrituslagen, schelpen 90 Zs1 donkergeel scherp matig fijn 100 Zs1 bruin scherp inspoeling van verdwenen veen 150 Zs1 grijs matig fijn, dekzand, C-horizont Boring 10 40 Zs4 bruingrijs scherp 60 Zs4 grijs scherp detrituslagen 90 Zs1 grijs scherp matig grof 95 Zs1 grijs scherp 100 Zs1h2 bruin scherp Inspoeling van verdwenen veen 150 Zs1 donkergrijs dekzand Boring 11 50 Zs1 geel scherp matig grof 90 Zs1 lichtgeel scherp matig fijn 120 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 130 Zs1 donkergeel scherp matig grof 150 Zs2 bruingrijs scherp detrituslagen 160 Zs1 grijs scherp matig fijn 170 Zs1 donkerbruin geleidelijk B-horizont 175 Zs1 bruingrijs geleidelijk BC-horizont Boring 12

80 Zs1 bruingeel scherp matig grof 100 Zs4 geel scherp detrituslagen, zeer fijn 130 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 150 Zs1 donkerbruin geleidelijk dekzand, B-horizont 170 Zs1 geel dekzand, C-horizont Boring 13 20 Zs1 bruingrijs scherp matig fijn, bouwvoor 40 Zs1 geelwit scherp schelpen 60 Kz1 grijs scherp 110 Zs4 grijsbruin scherp detrituslagen 120 Zs1 geelrood scherp matig grof 130 Zs1 wit scherp matig fijn 150 Zs1h1 zwartgrijs geleidelijk dekzand, A-horizont 170 Zs1 bruin geleidelijk B-horizont 200 Zs1 geelgrijs C-horizont Boring 14 10 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 grijswit scherp veel schelpen 100 Zs4 lichtgrijs scherp detrituslagen 120 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 130 Zs1 donkerbruin geleidelijk dekzand, B-horizont 150 Zs1 geelgrijs C-horizont Boring 15 20 Kz1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Kz1 grijs scherp veel schelpen 100 Zs4 grijsbruin scherp detrituslagen 110 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 115 Zs1 roodbruin scherp matig grof 150 Zs1 geelgrijs dekzand, C-horizont Boring 16 20 Kz1 bruin scherp bouwvoor 50 Kz1 grijs scherp bruine vlekken, verspoeld 100 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen, zeer fijn 115 Zs4 grijs scherp detrituslagen 120 Zs1 roodgeel scherp matig grof 150 Zs1 lichtgrijs dekzand, matig fijn, C-horizont Boring 17 20 Zs1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 geel scherp 70 Zs4 lichtgrijs scherp detrituslagen 90 Zs1 geel scherp matig grof 125 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 140 Zs4 donkergrijs scherp detrituslagen 170 Zs1 geel scherp matig grof, zwart gevlekt 200 Zs1 grijs boor loopt leeg

Boring 18 10 Zs1 bruingrijs scherp bouwvoor 60 Zs1 geel scherp matig fijn 100 Zs1 bruingeel scherp detritusbanden, erg venig 120 Zs4 donker blauwgrijs scherp detritusbanden 140 Zs1 donkergeel scherp matig fijn 170 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring19 40 Kz1 bruin scherp 50 Zs1 geel scherp matig grof 90 Zs4 geelgrijs scherp detrituslagen 110 Zs1 roodgeel scherp matig grof 125 Zs1 zwartgrijs geleidelijk inspoeling? 135 Zs1 grijs geleidelijk 150 Zs1 geelgrijs dekzand, C-horizont Boring 20 30 Kz1 bruin scherp bouwvoor 50 Zs1 geel scherp 60 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 70 Zs1 roodbruin scherp matig grof 80 Zs1 zwart scherp matig fijn, inspoeling? 110 Zs1 geel scherp matig fijn 150 Zs1 geelwit dekzand, C-horizont Boring 21 80 Zs1 geel scherp matig grof 120 Zs4 grijsbruin scherp detritusbanden 130 Zs1 geel scherp matig grof 140 Zs1 grijs geleidelijk matig fijn, dekzand, E-horizont 150 Zs1 bruin geleidelijk B-horizont 170 Zs1 geelgrijs C-horizont Boring 22 90 Zs1 geel scherp matig grof 100 Zs4 geelgrijs scherp detrituslagen 120 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 130 Zs1 roodgrijs scherp matig grof 135 Zs1 grijszwart geleidelijk dekzand, A-horizont, matig fijn 150 Zs1 bruin geleidelijk B-horizont 170 Zs1 grijs C-horizont Boring 23 10 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 90 Zs1 geel scherp matig grof 105 Zs4 geel scherp detrituslagen 110 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 120 Zs1 rood scherp matig grof 130 Zs1 geelwit scherp matig grof

150 Zs1 donkergrijs geleidelijk dekzand, matig fijn, A-horizont 160 Zs1 bruin geleidelijk B-horizont 180 Zs1 geel C-horizont Boring 24 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 witgrijs scherp 80 Zs1 grijs scherp 110 Zs4 bruingrijs scherp detritusbanden 120 Zs1 roodgeel scherp matig grof 130 Zs1h2 zwart geleidelijk dekzand, matig fijn, A-horizont 140 Zs1 bruin geleidelijk B-horizont 160 Zs1 grijs C-horizont Boring 25 20 Zs1h2 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Kz1 grijs scherp veel schelpen 90 Zs4 bruingrijs scherp zeer fijn, detrituslagen 100 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 105 Zs1 roodgeel scherp matig grof 125 Zs1 donkerbruin geleidelijk dekzand, matig fijn, B-horizont 150 Zs1 geelgrijs C-horizont Boring 26 50 Kz1 bruin scherp gele vlekken, vergraven 80 Zs1 geel scherp matig fijn 100 Zs4 grijs scherp detrituslagen 110 Zs1 roodgeel scherp matig grof 150 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 27 40 Kz1 bruin scherp 50 Zs1 geelwit scherp matig grof 70 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 80 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 90 Zs1 roodgeel scherp matig grof 100 Zs1 zwart geleidelijk slib 130 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 28 30 Zs1 bruingrijs scherp grijze vlekken, vergraven 70 Zs1 geel scherp matig grof 110 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 150 Kz1 donkergrijs scherp detrituslagen 200 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 29 30 Zs1 bruingrijs scherp grijze vlekken, vergraven 90 Zs1 geel scherp matig grof 120 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen

170 Kz1 donkergrijs scherp detrituslagen 200 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 30 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 geel scherp matig grof 120 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 160 Kz1 donkergrijs scherp detrituslagen 200 Zs1 grijs dekzand, C-horizont Boring 31 20 Zs2 grijs scherp bouwvoor 90 Zs1 geel scherp matig grof 110 Zs4 grijs scherp detrituslagen 160 Kz1 donkergrijs scherp detrituslagen 200 Zs1 lichtgrijs dekzand, C-horizont Boring 32 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 grijs scherp gele vlekken, schelpen 80 Zs1 geel scherp matig grof, schelpen, verslagen veen 140 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 155 Kz1 donkergrijs scherp detrituslagen 160 Zs1 bruin geleidelijk dekzand, BC-horizont 200 Zs1 grijs C-horizont Boring 33 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 60 Zs4 lichtgrijs scherp schelpen, detrituslagen 120 Zs1g1 geel scherp matig fijn 140 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 180 Kz1 donkergrijs scherp detrituslagen 200 Zs1 geelgrijs dekzand, C-horizont Boring 34 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 100 Zs1 geel scherp brokken B-horizont, verspoeld 150 Zs4 bruingrijs scherp detrituslagen 200 Zs1 geelgrijs dekzand, matig fijn, C-horizont, houtresten Boring 35 Vervalt, slib depot Boring 36 Vervalt, slib depot Boring 37 Vervalt, slib depot Boring 38

Vervalt, slib depot Boring 39 Vervalt, slib depot Boring 40 Vervalt, slib depot Boring 41 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 80 Zs1 licht grijsgeel scherp 90 Zs4 grijsbruin scherp detrituslagen 120 Zs1 geel scherp matig grof, schelpen 170 Zs1 bruingrijs scherp detrituslagen en verslagen B-horizont 200 Kz1 donker grijsblauw scherp detrituslagen 210 Zs1 bruingeel scherp BC-horizont, verspoeld 220 Zs1 geelgrijs scherp C-horizont, verspoeld 230 Zs1 donkerbruin geleidelijk dekzand, B-horizont 260 Zs1 grijs C-horizont Boring 42 10 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 lichtgrijs scherp matig grof, schelpen, brokken detritus, verslagen 150 Zs4 grijs scherp detrituslagen 170 Kz1 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 180 Zs1 bruin scherp matig grof, verspoelde B-horizont 200 Zs1 donkerbruin geleidelijk dekzand, B-horizont 230 Zs1 geelgrijs C-horizont Boring 43 10 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 100 Zs1 lichtgeel scherp matig fijn 120 Zs1 lichtgrijs scherp matig grof, schelpen 160 Zs4 grijs scherp detrituslagen 200 Zs4 donker blauwgrijs scherp detrituslagen 220 Zs1 geelgrijs Dekzand, C-horizont Boring 44 20 Zs1h1 bruingrijs scherp bouwvoor 50 Zs1 licht grijsgeel scherp matig fijn 120 Zs4 grijs scherp veel schelpen 130 Zs4 donkergrijs scherp detrituslagen 150 Zs1 grijs scherp matig fijn, verspoelde B-horizont 170 Zs1 grijs matig fijn, dekzand, C-horizont

Bijlage 2 Overzicht van het onderzoeksgebied, boorpuntenkaart

44 43 15 25 42 14 24 41 13 40 23 37 12 39 22 36 Bronnen: PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 11 38 21 35 10 20 9 19 8 Legenda 34 27 18 26 7 17 4 6 16 3 5 Zanddiepte t.o.v. NAP 33 1.00-3.40 - -3.00 1.50-3.00 - -2.60 31 1 Ontgravingsdiepte (m) -3.80 - -3.40 32 2 Voorgenomen 1.85-2.60 - -2.20 30 2.00-2.20 - -1.80 29 2.50 Onderzoeks locatie's 28 3.00 Gebied karterende boringen 3.50 A-,E-Horizont B-Horizont MUG Ingenieursbureau Project: Voorsterbos Opdrachtgever: Dienst Landelijk Gebied Omschrijving: Overzicht onderzoeks locatie's Projectnummer: Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS, Min VROM, Rijkswaterstaat en gemeenten: Rotterdam, Breda, Tilburg Infra Milieu Geo-ICT Archeologie Geo-informatie GIS-ontwerp: Gecontroleerd: 92214813 DS Formaat: GdR Schaal: Bijlage: 2 A3 Datum: 1/15/2014 1:2,725 Status: Definitief Zernikelaan 8 Postbus 136 9350 AC LEEK Tel. (0594) 55 24 20 Fax. (0594) 55 24 99 E-mail info@mug.nl Internet www.mug.nl

Bijlage 3 Resultaten karterend booronderzoek

Boring Monster diepte Bodemhorizont Inhoud 1 160-170 B leeg 2 150-170 B leeg 3 150 C geen monster 4 150-170 E, B leeg 5 140-160 E, B 9x houtskool 6 160-190 E, B 1x houtskool 7 150-170 B leeg 8 130-150 E, B sintel 9 130-170 E, B leeg 10 140-170 E, B leeg 11 140-160 E, B 2x houtskool, 1x indet 12 140-170 E, B 5x houtskool 13 130-145 B 2x houtskool 14 130-150 B 2x houtskool 15 130-15- E, B leeg 16 150-170 B 1x houtskool 17 130-165 E, B leeg 18 130-150 B 1x houtskool 19 110-150 A, E, B 1x houtskool 1x indet 20 130-140 B leeg 21 140-170 E, B leeg 22 130-160 E, B 17x houtskool 23 130-150 E, B 2x houtskool 24 135-150 B leeg 25 150-170 B 2x houtskool 26 130-140 BC leeg 27 130-140 B sintel 28 130-150 A, B 1x houtskool 29 120-140 BC 1x indet 30 140 C geen monster 31 120-140 B 1x sintel, 2x houtskool 32 190-200 B leeg 33 230 C geen monster 34 220 C geen monster 35 170-190 B 7x houtskool 36 200 C geen monster 37 220-230 BC leeg 38 150-170 B indet 39 230-250 B 2x houtskool 40 140-150 B leeg 41 200-210 B 3x indet

Bijlage 4 Boorpuntenkaart karterende boringen

40 31 38 27 28 39 15 11 7 12 Karterende boring met nr. Houtskool boring met nr. Voorgenomen ontgravingsdiepten (m) 1.00 Wandelpad 8 17 1.50 Gebied karterende boringen 13 1.85 2.00 2.50 9 3.00 3.50 1 4 3 16 Legenda 10 6 21 35 14 20 19 25 32 18 24 23 37 22 Bronnen: PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 36 33 26 34 30 29 41 0 5 2 15 60 Meters Infra Milieu Geo-ICT Archeologie Geo-informatie MUG Ingenieursbureau Project: Voorsterbos Opdrachtgever: Dienst Landelijk Gebied Omschrijving: Projectnummer: Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS, Min VROM, Rijkswaterstaat en gemeenten: Rotterdam, Breda, Tilburg 30 GIS-ontwerp: Gecontroleerd: Overzicht onderzoeks locatie's 92214813 DS Formaat: JdR Schaal: Bijlage: 4 A3 Datum: 1/15/2014 1:1,000 Status: Definitief Zernikelaan 8 Postbus 136 9350 AC LEEK Tel. (0594) 55 24 20 Fax. (0594) 55 24 99 E-mail info@mug.nl Internet www.mug.nl