RK kerk Eemnes 18 september 2016 - Vredeszondag Lucas 16 Er gaapt een kloof, zegt het verhaal en die lijkt niet te overbruggen. Er gaapt een kloof, ervaren wij vaak, waardoor we elkaar niet bereiken. Ik keek televisie, naar de Turkse vlogger, die betrokken was bij de rellen in Zaandam. Hij was, met anderen, te gast bij Humberto Tan. Daar zat hij aan tafel, uitdagend, provocerend, eigenwijs en welbespraakt. Hij riep zichtbaar weerstanden op bij de anderen. Wat me opviel was de kloof in de belevingswerelden, die niet alleen daar zichtbaar, maar overal in onze samenleving scherp voelbaar is. Hoe diep lijkt die kloof niet, hoe onbereikbaar kunnen Turkse, Marokkaanse, autochtone en allochtone Nederlanders niet voor elkaar zijn. Het Bijbelverhaal vertelt van een onoverbrugbare kloof. Hoe dichtbij kan zoiets zijn voor jou en voor mij. Ik weet van families, waar kinderen en ouders elkaar niet meer zien. Ik weet van nabij wat het betekent dat broers en zussen, vrienden en vriendinnen onbereikbaar voor elkaar zijn geworden. En hoeveel verdriet er dan is. Het is waarschijnlijk niet voor niets dat het Familiediner of de Rijdende Rechter zulke succesvolle, herkenbare programma s zijn. Ze maken duidelijk hoe verwijdering tussen naasten kan beginnen en kan uitgroeien tot een gapende kloof. De gelijkenis van Jezus vertelt van rijke en een arme. De rijke heeft het goed. Dat kun je zien aan zijn bijna koninklijke kleren. Dat lees je af aan de grote schitterende feesten die hij dagelijks viert. De arme ligt aan zijn poort. Hij ligt er als een vod. Daar is hij neergekwakt, staat er letterlijk. Hij is er slecht aan toe. Zijn lichaam zit onder de zweren. Hij is vies en onrein. Dat laten ook de honden zien die zijn zweren komen likken. Honden zijn, met excuus aan liefhebbers, in de Bijbel onreine dieren. Daar ligt de arme, afhankelijk van wat van de tafel van de rijke valt. Afhankelijk van wat zij weggooien. 1
De arme is heel dichtbij en toch gaapt er een kloof tussen hem en de rijke. Hoe dat komt? Doet die rijke veel verkeerd? Dat staat er niet. De rijke is geen schoft in deze gelijkenis. Hij doet iets niet. Misschien ziet hij de arme wel, maar kent hij hem niet, loopt hij aan hem voorbij. De arme behoort niet echt tot zijn wereld. De rijke doet iets niet. Is dat vreemd? Ik herken daar iets in. Als ik een bedelaar zie in zuidelijke landen, loop ik vaak voorbij. Ik ken de stemmen die in mij klinken: val me niet lastig, of: zoek toch een baan. Of: ik kan met helpen niet aan de gang blijven. Ik herken wel wat van de rijke. Ik zie stromen vluchtelingen, maar ze blijven vaak anoniem. Ik zie mensen dichterbij komen, maar ik voel onbereikbaarheid. We kunnen ten aanzien van vluchtelingen nog zulke goede intenties hebben, vaak doen we als de rijke: iets niet. We zien elkaar, maar laten elkaar in een eigen wereldje. Het blijven vaak: die armen, die vluchtelingen, die buitenlanders. Dichtbij, maar vooral ook voor ons: mensen zonder naam.. Dat is anders in ons verhaal. Er is maar één gelijkenis van Jezus waarin iemand een naam krijgt. Dat is hier. Niet de rijke krijgt die naam. Zo zou het bij ons gaan. De arme krijgt een naam: Lazarus. Dat betekent: God helpt. Daar merkt Lazarus tijdens zijn leven niet veel van. Zolang hij leeft heeft hij het zwaar. Pas als hij gestorven is, wordt alles anders. Engelen dragen hem naar de boezem van Abraham. Hij krijgt in de hemel een ereplaats. En de rijke? Die wordt begraven, staat er kortweg. Daarna komt hij in de onderwereld, waar hij het zwaar heeft. Het lijkt de hel, waarin hij verkeert: hij wordt gefolterd, hij heeft dorst en pijn. En: hij kan Lazarus zien, die het nu aan de boezem van Abraham goed heeft. 2
De rollen zijn omgekeerd, maar de kloof tussen de rijke zonder naam en Lazarus is onoverbrugbaar gebleven. Hoe hij ook smeekt of Lazarus zijn pijn wat wil verlichten met een druppel water, Of dringend vraagt: stuur bodes naar mijn vijf broers om hen te waarschuwen, Hoe de rijke ook smeekt: laat iemand uit de dood opstaan om anderen tot inzicht te brengen, hij krijgt geen gehoor, het wordt allemaal afgewezen, met die bikkelharde zin: Er gaapt een onoverbrugbare kloof tussen hier en daar, tussen jou en mij. Ik weet niet wat u vindt, maar ik vind deze gelijkenis nogal heftig. En ook niet zo barmhartig. En dat verhoudingen na de dood zo worden omgekeerd, ik begrijp de klassieke kritiek van Karl Marx heel goed: het is een zoethoudertje voor de armen. Je hebt het nu slecht, maar later komt het wel goed. Dus laten we armoede nu maar zo. Stil maar, wacht maar. Ik vind de gelijkenis primitieve trekken hebben. Zo n hel, waar je eeuwig moet boeten om wat je niet goed deed. ik hou niet van geloof dat mensen zo bang maakt. Ik vraag me af: past deze gelijkenis wel bij Jezus, die in zijn leven over alle kloven heen wilde gaan, die afdaalde tot in de diepste diepte, om mensen te bereiken, die leefde om mensen te helpen met een nieuw begin, een nieuwe kans. Past deze hardvochtige gelijkenis wel bij de man van de vergiffenis. Wat moet ik in godsnaam met dit verhaal. Dit verhaal over Lazarus is er om je te helpen. We begonnen de dienst met deze woorden: Onze hulp in de naam van de Heer. Als je dat zegt, neem je de naam Lazarus in de mond: God is hulp. Lazarus is degene door wie Gods hulp dichterbij komt. De vraag is: wie moet er hier geholpen worden. Het antwoord is: dat ben ik. Door Lazarus. Want ik kan God niet bereiken buiten Lazarus om. En andersom: God bereikt mij niet zonder Lazarus. 3
De man in de gelijkenis blijkt vijf broers te hebben. Een gezin met zes broers lijkt het te zijn. Zo denken wij. Maar de bijbel denkt anders. Er is een zevende en die heet Lazarus. Het gezin van die man bestaat uit zeven kinderen. In de Bijbel heet degene die aangewezen is op jouw hulp een broer of een zus. We zingen vaak: Mens waar is je broer, broer, waar is je zusje. Daarover gaat het in het verhaal. Die arme man, neergekwakt bij de poort is geen bedelaar, die hooguit voorwerp van liefdadigheid is, die een onwaardig bestaan moet lijden omdat hij afhankelijk is van wat van de tafel valt. Die man is de zevende broer. Zijn naam is Lazarus. In hem komt God dichterbij. Buiten hem om is er een kloof tussen God en mij. Wat kun je in godsnaam met zo n verhaal? Heel veel. Natuurlijk kun je niet de hele wereld op je nek dragen. Of alle armen voeden. Of alle vluchtelingen opvangen. Je kunt wel andere dingen doen. Je kun je door Lazarus laten helpen, door te beseffen dat jij niet de enige op de wereld bent. Je leven bestaat niet alleen uit jouw kringen of kringetjes, maar ook uit wie op je pad komt. Dat geldt dicht bij huis. Daar kan Lazarus opduiken als je zevende broer. Het geldt ook in groter verband. Lazarus is het zevende land, dat aangewezen is op hulp van rijkere landen. Bij de verkiezingen kun je dat meewegen: welke partij heeft oog voor Lazarus. Wat je kunt is niet meedoen met dat onzalige gepraat over die moslims, die Turken, die Marokkanen. Zie in een ander een mens met een naam en een gezicht te zien. Bedenkt dat ook een ander spiegelbeeld van God is. Leg verbinding. Kerken en kerkmensen hebben met Lazarus in hun bewustzijn maatschappelijk een onontkoombare taak. Om in de samenleving verbindingen te leggen. Gebeurt dat? Wat je kunt doen: zet een eerste stap naar je broer of je buur. Leg verbinding. Als je een vreemde ontmoet, denk, vraag niet: wat doe je hier, maar: Wat is jouw naam. 4
Wie ben je. Wat je kunt doen: vraag je zelf waarin ben ik nog nalatig geweest. Wat deed ik niet. Vraag je af: wie is Lazarus, de zevende, die niet mag ontbreken in het geheel. De zevende: statushouder, buur, broer, zus, ouder, kind, een ander, jij zelf? De gelijkenis keert de werkelijkheid om en laat je voelen wat een ander ervaart. En om dan hier op aarde te vragen: wat kan ik doen. Nou zoveel, dat klein lijkt, maar groot is in Gods ogen. Jezus vat dat alles in een zin samen: laat je leiden door Mozes en de profeten. Wat je kunt doen, tenslotte. Vertrouw! Op Lazarus, vertrouw op hulp van God. God helpt via mensen. Via anderen en ook via jou en mij. Wij kunnen soms handen en voeten geven aan dat helpen van God. Maar vertrouw ook op hulp, die jij kunt ontvangen. God heeft een ladder, die zo lang is, dat deze de diepste diepte kan bereiken. Een ladder waarlangs hij afdaalt ook naar ons toe. De God van Jezus heeft een ladder omdat hij al die godgeklaagde kloven niet kan verdragen. Amen 5