Gezien door de Welstands- en Monumentencommissie Leiden d.d. 07-10-2015 Behoort bij beschikking van Burgemeester en Wethouders van Leiden Wabo 152000 / 1988771 DUURZAME MONUMENTENZORG KERNSTRAAT 7 Opdrachtgever: dhr L. Lasance Datum: 07-07-2015 ARCHIEF MONUMENTEN ARCHEOLOGIE
INHOUD INLEIDING... 2 1 DIT IS UW WONING... 3 2 ADVIES KERNSTRAAT 7... 5 3 ENERGIE EN COMFORT... 6 4 UW ENERGIEVERBRUIK... 8 BIJLAGE I: TECHNISCHE ACHTERGROND... 10
INLEIDING Tochtige ramen, koude muren en een hoge energierekening? Het kan ook anders! In uw woning zijn prima energiebesparende maatregelen te treffen met behoud van het historische karakter. Dit maatwerkrapport richt zich daarop. In de bouwperiode van uw woning hield men geen rekening met energiebesparing. Woningen werden niet geïsoleerd, maar wel met eeuwenlange ervaring gebouwd. Hierdoor kregen woningen een aangenaam binnenklimaat; ze zijn alleen niet erg energiezuinig. Standaard isolerende maatregelen in historische woningen kunnen afbreuk doen aan de constructie van uw huis en daardoor onverwacht schadelijke gevolgen met zich meebrengen, zoals houtrot aan balken die eeuwen hebben getrotseerd. Deze gevolgen leiden tot onnodige extra kosten. Bovendien leveren de detaillering en het materiaalgebruik van een historische gevel een belangrijke bijdrage aan het straatbeeld. Een geringe wijziging hiervan kan grote gevolgen hebben voor de historische uitstraling van zowel het pand zelf, als het straatbeeld. Dit rapport biedt mogelijkheden om energie te besparen in uw woning, terwijl het risico op schade beperkt blijft en het historische karakter van uw woning niet ingrijpend verandert. Er is gekeken naar isolatiemogelijkheden, installaties en uw persoonlijk energiegedrag. Door een aantal simpele tips op te volgen, kunt u energie én geld besparen! Werkwijze De mogelijkheden om energie te besparen zijn speciaal voor uw woning opgesteld. Uw persoonlijke advies is gebaseerd op ons bezoek op 08-05-2015 en op wat wij visueel hebben waargenomen tijdens dit bezoek. Omdat de opname zich beperkt heeft tot een visuele opname zonder daarbij te ontmantelen, kan het zijn dat bij uitvoering van dit advies nog verrassingen tevoorschijn komen die een andere wijze van uitvoering nodig maken. Overleg daarover met uw aannemer. Bespreek sowieso de aanpak met uw aannemer: het rendement van de isolatiemaatregelen en het voorkomen van schade is sterk afhankelijk van de kwaliteit van uitvoering. In ons advies is er vanuit gegaan dat de situatie tijdens de opname overeenkomt met de laatst vergunde situatie. Indien u energiecijfers heeft aangeleverd is het advies op uw energieverbruik gebaseerd, anders is gebaseerd op een gemiddeld verbruik. 1 Erfgoed Leiden en Omstreken Erfgoed Leiden en Omstreken (ELO) is onderdeel van gemeente Leiden. ELO is een regionaal kennis- en adviescentrum waar archivisten, bouwhistorici, archeologen en monumentenadviseurs nauw samenwerken. In het kader van verbouwingen en ruimtelijke ontwikkelingen adviseert, begeleidt, toetst, onderzoekt en informeert ELO vanuit haar vakkennis. Heeft u vragen? Neem dan contact met ons op. Wij wensen u veel succes bij de uitvoering van uw plannen! Contact Erfgoed Leiden en Omstreken Project duurzame monumentenzorg 071-516 53 55 info@erfgoedleiden.nl www.erfgoedleiden.nl 1 Voor dit rapport is gebruikt gemaakt van energieprestatie programma EPA-W versie 4.11. 2
1 DIT IS UW WONING Algemene gegevens Soort woning: hoekwoning Type dak: zadeldak Bouwjaar: 1932 Huidig energielabel: F Bouwkundige onderdelen van uw woning Onderdeel Samenstelling Opmerkingen Gevel Spouwmuren Spouw is geïsoleerd Raam Draai- en vaste ramen Enkelglas en gekleurd glas in lood Dak Zadeldak Aan de binnenzijde geïsoleerd Begane grondvloer Houten balkenvloer Niet geïsoleerd Installaties en apparatuur Installatiesysteem Type Opmerkingen Verwarmingssysteem Centrale verwarming HR ketel Warm tapwater Combi tap - Thermostaat Eén centrale thermostaat Woonkamer Overige apparatuur Wasmachine, vaatwasser, droger - Oriëntatie van uw woning De voorgevel is noord georiënteerd en heeft weinig zonuren. Er is geen zonwering aanwezig en er wordt geen gebruik gemaakt van zonne-energie. Afbeelding 1: Oriëntatie Kernstraat 7 3
Historie De oudste bebouwing van de Rijndijkbuurt is die langs de Hoge Rijndijk. Hier staan veel herenhuizen en ruime villa s. Rond 1900 werden er arbeiderswoningen gebouwd aan de Rijndijkstraat en twintig jaar later bouwde woningbouwvereniging Ons Doel eengezinswoningen aan de Kanaalstraat. In de jaren dertig werd de Rijndijkbuurt verder ingevuld als arbeiderswijk. Uw woning bevindt zich op de hoek van de Kernstraat en Cobetstraat. Vier woonhuizen zijn in 1931 ontworpen door architect Reyneveld, zie afbeelding 2. De woningen vormen een eenheid en zijn aangewezen als karakteristieke panden. Samen met de monumenten dragen karakteristieke panden bij aan het stadsbeeld dat door velen zo hoog wordt gewaardeerd. Afbeelding 2: Bouwtekening Vier woonhuizen gelegen aan de Cobetstraat (foto door Koreman, I., 2015) 4
2 ADVIES KERNSTRAAT 7 Energieverlies van een woning vindt plaats via het dak, buitenmuren, ventilatie, ramen, deuren en vloeren. Op de afbeelding hiernaast wordt weergegeven waar de grootste energieverliezen te verwachten zijn bij een volledig ongeïsoleerde woning met ramen met enkelglas. Er zijn veel mogelijkheden om energie te besparen. Maar niet alle maatregelen passen bij uw woning. Met dit advies is er gestreefd naar een juiste balans tussen de historische kwaliteit van uw woning, energiebesparing en een verhoging van het comfort. In de onderstaande tabel zijn maatregelen voorgesteld, waarbij de ingrepen met het meeste rendement bovenaan staan. 2 Waar in uw huis? 1. Raam 2. Begane grond 3. Dak 4. Dak Maatregel Ramen bezetten met dun isolatieglas. Er zijn isolerende glassoorten beschikbaar van circa 10 mm. Dit is de maximale dikte die in uw ramen past zonder ze te vervangen. Dit glas kan worden verwerkt met behulp van een kit die hetzelfde uiterlijk heeft als stopverf. Verder is deze maatregelen in combinatie met kierdichting aan te raden. Het isoleren van de kruipruimte met een schelpenlaag. Schelpen hebben een isolerende werking en het kalk uit de schelpen kan vocht onttrekken uit de ruimte. Hierdoor ontstaat er ook een droog klimaat in de kruipruimte. Verwijder het isolatiemateriaal aan de binnenzijde en vervang dit door dakisolatie aan de buitenzijde. Wek energie duurzaam op door middel van zonne-energie. Zonnepanelen op daken kunnen een goede bijdrage leveren aan het gebruik van duurzame energie. U kunt gebruik maken van de opwarming van het dak door de zon. Een zonneboilersysteem kan wel gebruikt worden voor verwarmd tapwater en voor de verwarming. De bovenstaande maatregelen leveren geld op. Uiteraard moet u wel eerst investeren, maar de gemeente Leiden biedt diverse subsidieregelingen aan om u daarin tegemoet te komen. Subsidie Looptijd Maximum bedrag Meer informatie Gemeente Leiden: investeren in Thuis Tot 2016 1000, - www.leiden.nl/duurzaamleiden Gemeente Leiden: duurzaamheidslening Tot 2016 25.000, - www.leiden.nl/duurzaamleiden Overige subsidies van de gemeente Leiden - - www.erfgoedleiden.nl/bouwen/vergunningen 2 De onderbouwing van dit advies, een overzicht van alle mogelijkheden en aandachtspunten voor de uitvoering van de verbeteringen vindt u in bijlage I. 5
3 ENERGIE EN COMFORT ENERGIE Wat doen de geadviseerde maatregelen met uw energierekening en wooncomfort? De energiezuinigheid van uw woning kan worden uitgedrukt in een energieprestatielabel. Uw huidige energielabel is label: F, wat betekent dat uw woning in de groep gebouwen met het meeste energieverlies valt. Wanneer u maatregelen uit dit advies uitvoert, dan kan dit label in het meest gunstige geval opgewaardeerd worden naar label B. U hoeft echter niet alle maatregelen tegelijk uit te voeren. Er zijn voor u diverse maatregelpakketten samengesteld. In de onderstaande tabel is inzichtelijk gemaakt welke pakketten welk label opleveren. 3 Maatregel 1. Raamisolatie en kierdichting X X X X 2. Vloerisolatie X X X 3. Dakisolatie aan buitenzijde X X X 4. Zonne-energie X Energielabel F E E D C B COMFORT De geadviseerde maatregelen hebben niet alleen effect op het energieverbruik; ze zullen ook het comfort van uw woning verhogen. Koude muren en ramen Ongeïsoleerde wanden kunnen in de winterperiode koud aanvoelen. Als het buiten 0 C is, zal de oppervlaktetemperatuur van een buitenmuur aan de binnenzijde circa 6 C zijn. De luchttemperatuur die uw thermostaat aangeeft kan dan weliswaar rond de 20 C liggen, maar het verschil tussen de koude buitenmuur en de luchttemperatuur maar liefst 14 C zorgt er toch voor dat u de koudevlakstraling van de buitenmuur als onbehaaglijk ervaart. Wanneer het verschil tussen buitenmuur en binnenklimaat minder is dan 10 C zult u dat wel als comfortabel ervaren. In de onderstaande tabel is de temperatuursprong per bouwdeel en maatregel aangegeven. Maatregel Oude oppervlaktetemperatuur Nieuwe oppervlaktetemperatuur 1. Raamisolatie en kierdichting Glas 6 C Glas 13 C 2. Dakisolatie Binnenzijde dak 8 C Binnenzijde dak 16 C Geluidsoverlast en tocht Ramen zijn zwakke plekken in het weren van geluid van buiten, omdat er vaak kieren aanwezig zijn en enkelglas niet veel geluid tegen houdt. Stenen wanden hebben veel massa en daardoor een goede geluidswerende eigenschap. Het toepassen van isolatiemateriaal aan de gevels heeft daarom nauwelijks invloed op de geluidsisolatie. Een verbetering van de ramen is echter wel effectief. Beter isolerend glas is zwaarder en heeft daardoor betere geluidsisolerende eigenschappen, mits een goede kierdichting wordt toegepast. Kieren zijn namelijk verantwoordelijk voor het grootste deel van het geluid dat u van buiten hoort. Wanneer u isolerend glas en een kierdichting toepast, zal het geluid van buiten in volumesterkte halveren. Bovendien zijn kieren verantwoordelijk voor tocht, wat een grote invloed heeft op het comfort. Kierdichting is daarom ook vanuit het oogpunt van comfort aan te raden. 3 De maatregelen kunnen elkaar beïnvloeden. Om deze reden zijn er een aantal combinaties voor u samengesteld, het is zinvol maatregelpakketten uit te voeren i.p.v. één individuele maatregel. 6
Een andere vorm van tocht wordt veroorzaakt door koudeval. Dit verschijnsel komt veel voor bij hoge en grote raampartijen met enkelglas. Warme lucht koelt af en valt vervolgens naar beneden waardoor het lijkt of er altijd een tochtstroom over de vloer loopt. Beter isolerend glas toepassen kan koudeval verminderen of wegnemen. Ook dikke gordijnen of moderne rolgordijnen kunnen dit verminderen. Ventilatie Door uw woning te isoleren kan de binnentemperatuur stijgen. Hierdoor kan de lucht meer waterdamp bevatten. Tegelijkertijd zorgt de kierdichting er voor dat deze waterdamp moeilijker afgegeven kan worden aan het buitenklimaat. Het wordt daarom belangrijker doelbewust en regelmatig te ventileren. Dat is ook belangrijk voor een gezond binnenklimaat. 7
kwh/m3 4 UW ENERGIEVERBRUIK Uw energieverbruik wordt niet alleen bepaald door de isolatie van uw woning, ook het aantal bewoners van de woning en hun energiegedrag zijn hierop van invloed. Denk aan het aan- en uitzetten van de verlichting en de afstelling van uw thermostaat. Op basis van de specifieke karakteristiek van uw woning en het aantal bewoners is een gemiddeld energieverbruik berekend, zie grafiek hieronder. 4 3500 3000 2500 2000 1500 Gemiddeld verbruik voor uw woning en aantal bewoners 1000 500 0 Gas m3 Elektriciteit kwh Gas- en elektraverbruik is onder te verdelen in een aantal hoofdposten. Hieronder is deze onderverdeling schematisch weergegeven op basis van landelijke gemiddelden. 5 Verdeling gasverbruik Verdeling elektriciteitsverbruik Wassen Verwarming Warm water Koken Droger Koeling Vaatwasser Overige apparaten 4 Milieucentraal heeft hiervoor een tool ontwikkeld: http://www.milieucentraal.nl/thema's/thema-1/energie-besparen/gemiddeldenergieverbruik/. 5 De onderverdeling van het gasverbruik is gebaseerd op uitkomsten van het programma VABI EPA-W 4.11 en elektraverbruik op http://www.freitas.nl/downloads/cijfers%20en%20tabellen%202007.pdf. 8
ENERGIEGEDRAG Uw energiegedrag heeft invloed op het rendement van de geadviseerde maatregelen. Zo kost bijvoorbeeld het verwarmen tot een constante binnentemperatuur van 21 C meer energie dan tot 18 C. Met een aantal tips om bewust om te gaan met uw verbruik is het al mogelijk te besparen. Deze tips kunnen een extra besparing opleveren bovenop de maatregelpakketten. 1. Vervang uw oude apparatuur voor nieuwe energiezuinige apparatuur. Een wasdroger met een A+++ label verbruikt circa 75% minder energie dan een gemiddeld C-label. Dit scheelt op jaarbasis al snel 40, -. 2. Zet uw elektrische apparaten echt uit. Apparaten in stand-by modus verbruiken nog steeds energie. In een gemiddeld huishouden kan dit per jaar al snel 70, - besparen. En vergeet uw telefoonoplader niet uit het stopcontact te halen. 3. CV- leidingen kunnen door onverwarmde zones lopen, zoals een kruipruimte. Door de leidingen te isoleren kunt u voor elke meter geïsoleerde leiding 2, - per jaar besparen. 4. Houdt de warmte in de winter zoveel mogelijk binnen en in de zomer zoveel mogelijk buiten. Dikke gordijnen, het sluiten van binnen of buiten luiken een al eeuwenoude truc en onderdeel van het historisch bouwsysteem of het toepassen van modernere isolerende rolgordijnen helpen hierbij. 5. Bij ongeïsoleerde muren gaat veel warmte van de radiator verloren aan het opwarmen van het metselwerk. Het toepassen van een reflecterende folie achter de radiatoren beperkt dit en het scheelt u al snel 30, - per jaar. 6. Uw woning 1 C minder verwarmen scheelt circa 50, - per jaar. 7. Een douchetimer maakt u bewust van uw water- en energiegebruik. Een gemiddelde douche in Nederland duurt 8 minuten per persoon; met een douchetimer kan uw douchetijd terug worden gebracht naar 5 minuten. Bovendien levert een waterbesparende douchekop veel water- en energiebesparing op. 8. LED-verlichting is tot 70% zuiniger ten opzichte van gloeilampen. Slechts één lamp bespaart circa 12, - per jaar. 9. Is uw zolder ook centraal verwarmd naar 20 C? U kunt geld besparen door alleen de ruimten waar u zich bevindt te verwarmen. Er zijn meters die per ruimte de temperatuur regelen. Zo kan bijvoorbeeld alleen de slaapkamer worden verwarmd. U kunt op die manier honderden euro s per jaar besparen. 10. Door het isoleren van uw woning kan de binnentemperatuur stijgen. Hierdoor kan de binnenlucht meer waterdamp bevatten. Het verwarmen van droge lucht kost minder energie en voelt bovendien warmer aan. Ventileer daarom regelmatig uw woning. ZONEREGELING Met dit systeem creëert u slimme zones is uw huis, zoals de werkkamer, de keuken en de woonkamer. U kunt de temperatuur per zone en per uur regelen. Hierdoor kunt u bijvoorbeeld de slaapkamer alleen verwarmen als u opstaat of naar bed gaat. Zo voelt u zich comfortabel in de kamer die u gebruikt en zet u de verwarming lager in de ruimten waar u op dat moment niet bent. Dat kan tot 40% energiebesparing opleveren. Zoneregeling is effectief wanneer er veel kamers zijn met diverse functies waarvan de deuren gesloten kunnen worden. Bij grote ruimten met open verbindingen zal dit systeem minder effectief zijn. 9
BIJLAGE I: TECHNISCHE ACHTERGROND Per gebouwdeel wordt uitgelegd welke energiebesparende ingrepen in uw woning mogelijk zijn en met welke aandachtspunten u rekening moet houden. Denk er bijvoorbeeld aan een omgevingsvergunning aan te vragen als die vereist is. De genoemde aandachtspunten kunt u ook gebruiken bij het opvragen van een offerte en bij de uitvoering van uw plannen. Bovendien wordt aan de hand van een aantal voorbeelden uitgelegd hoe een ingreep wel en juist niet zou moeten worden uitgevoerd. De voorbeelden die tonen hoe het zou kunnen, zijn echter niet de enige juiste oplossing. Ze zijn bedoeld om u te ondersteunen. Bent u op zoek naar een deskundig bedrijf? De Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) controleert de kwaliteit van bedrijven en wanneer dit in orde is kennen zij een officiële certificering toe. 6 VLOER i Huidige situatie De begane grondvloer van uw woning bestaat uit een houten balklaag en houten vloerdelen. Er is een kruipruimte van circa 30 cm aanwezig en de begane grondvloer is niet geïsoleerd. De verdiepingsvloeren bestaan uit houten balken, deze zijn opgelegd in de woningscheidende wand en de zijgevel. Mogelijkheden Er is een kruipruimte aanwezig waardoor het mogelijk is aan de onderzijde van de begane grondvloer isolatie aan te brengen. Isolatie van de kruipruimte door middel van schelpen is sterk aan te raden. Schelpen hebben een isolerende werken en bovendien kan het kalk zorgen voor vochtonttrekking uit deze ruimte. Isoleren aan de bovenzijde van de begane grondvloer is niet mogelijk, omdat aansluitingen van de deuren en trappen dan verloren gaan. Aandachtspunten Het toepassen van schelpen in de kruipruimte is vergunningsvrij. Dit kan tot aan de onderzijde van de balkenvloer worden toegepast. 6 http://www.stichtingerm.nl/ 10
GEVEL i Huidige situatie Het betreft een tussenwoning met een voor- en achtergevel. Alle genoemde gevels grenzen aan buitenlucht en bestaan uit spouwmuren. Dit betekent dat de gevel uit een binnenen buitenblad bestaat met een ruimte ertussen. De spouw is geïsoleerd. De gemeente Leiden biedt voor het isoleren van de gevel een subsidieregeling en duurzaamheidslening aan. DAK Huidige situatie Het zadeldak is in de huidige situatie aan de binnenzijde geïsoleerd. Mogelijkheden Het is ook mogelijk het dak aan de buitenzijde te isoleren, maar dan moet het isolatiemateriaal aan de binnenzijde worden verwijderd. Het is niet mogelijk om zowel aan de binnen- als buitenzijde te isoleren. Hierdoor komt het dakbeschot tussen twee dampdichte lagen met risico s zoals houtrot als gevolg. V X i Aandachtspunten Bij het toepassen van dakisolatie aan de buitenzijde van het zadeldak gelden de volgende aandachtspunten: o Dakisolatie aan de buitenzijde waterkerend uitvoeren door middel van een waterkerende laag aan de buitenzijde van het isolatiemateriaal. Bevestig de folie zo goed mogelijk door middel van tape. o o o o Huidige dakpannen hergebruiken. Indien het dak aan de buitenzijde is geïsoleerd is, is het niet mogelijk (op een later moment) ook aan de binnenzijde te isoleren, zo ontstaat er verstikking van het houtwerk met vochtschade als gevolg. Door het isoleren van de kap wordt de kan de binnentemperatuur stijgen. Hierdoor kan de lucht meer waterdamp bevatten. Voldoende ventilatie is noodzakelijk om de waterdamp af te voeren. Om deze reden is ook het afdichten van naden en kieren met kit of PUR-schuim niet wenselijk. Aan de buitenzijde isoleren brengt minder risico s met zich mee. De gemeente Leiden biedt hiervoor een subsidieregeling en duurzaamheidslening aan. 11
RAAM Huidige situatie In de voor- en achtergevel zijn de oorspronkelijke ramen nog aanwezig. Het betreft vaste en draairamen en er is geen kierdichting toegepast. In het trappenhuis is het raam bezet met origineel gekleurd glas in lood. Mogelijkheden Het is mogelijk de ramen te isoleren met behoud van het bestaande raamhout en kozijnen. De volgende opties zijn mogelijk: Draairamen en deuren 1. Isolatieglas in het bestaande raamhout a) Dun dubbelglas (dikte max. 8 mm) b) Enkelglas met coating (dikte 4 mm) 7 c) Gelaagd glas (dikte 8 mm) 7 Een combinatie met kierdichting is sterk aan te raden! V 2. Achterzetraam (aan de binnenzijde van de woning) a) HR++ glas d.m.v. achterzetsysteem. Aandachtspunten 1. Bij het toepassen van dun dubbel glas gelden de volgende aandachtspunten: o Vaak moet het bestaande raam worden aangepast om het dikkere glaspakket erin te laten passen. Hiervoor moet een deskundige de sponning van het bestaande raam ruimer maken door middel van frezen, zodat er voldoende ruimte ontstaat voor bevestiging van het glas. Bij voorkeur wordt er enkel in horizontale richting gefreesd en niet in verticale richting (zie afbeelding), omdat hierdoor een zwakke plek ontstaat voor houtrot. X o o De afstandhouders tussen de twee bladen van het dubbele glas toepassen in een doffe zwarte of in de (doffe) kleur van het raamhout. De standaard spiegelende afstandhouders zijn vanwege de glans en afwijkende kleur niet wenselijk bij historische gebouwen. Het is mogelijk historisch glas aan de buitenkant (alleen het buitenblad van het nieuwe dubbel glas) toe te passen. Kies een variant die passend is bij de architectuur van het pand. i De gemeente Leiden biedt voor dun dubbel glas een subsidieregeling en duurzaamheidslening aan. 7 Deze optie zal ten opzichte van de huidige situatie energie besparen, maar zal wat comfort betreft minder effectief zijn. Bovendien bestaat er nog steeds kans op condensatie op het glas als de buiten temperatuur laag is. Indien het vaste raam in de voorgevel op de eerste verdieping niet toereikend is voor dun dubbel glas, is gelaagd glas wel een optie. 12
INSTALLATIES Individueel gebruik Huidige situatie Uw woning wordt centraal verwarmd door een HR ketel. Warmte Stroom Water Opweksysteem V X Mogelijkheden 1. Het jaarlijks goed afstellen van de ketel kan al veel energie besparen. 2. Per ruimte verwarmen d.m.v. zoneregeling. Zo kunt u de werkkamer tussen 09:00-17:00 effectief verwarmen en de rest van het huis niet. 3. Het is mogelijk met lage temperatuur te verwarmen door vloer- en/of wandverwarming toe te passen. 4. Vervang uw gloeilampen door Led-verlichting of spaarlampen en plaats bij uw buitenverlichting sensoren. 5. Installeer doorstroombegrenzers. 6. Installeer een waterbesparende douchekop. 7. Bij het vernieuwen van de badkamer kan er een Warmte Terug Winning systeem worden aangebracht bij de afvoerleidingen van uw douche en/of bad. 8. Het is mogelijk gebruik te maken van zonne-energie op het hoofdgebouw, omdat het geschikte dakvlak naar de achterzijde (niet openbare ruimte) gericht is. Het is ook mogelijk panelen op het platte dak van de garage te plaatsen. Aandachtspunten Bij het toepassen van zonnepanelen op het platte dak gelden de volgende aandachtspunten: o De panelen mogen niet zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte. o Het hoogste punt van de panelen mag maximaal 30 cm boven de dakrand uit te laten steken, zullen de panelen niet zichtbaar zijn vanaf de straat. o Plaats de panelen in een aaneengesloten patroon. o De afstand tot de dakrand is minimaal gelijk aan de hoogte van het zonnepaneel. o Per dak wordt één type zonnepaneel en één type collector toegepast. o De randen en zichtbare beplating van de panelen zijn uitgevoerd in een donkere en doffe kleur. o De panelen verliezen rendement bij bevuiling. Het regelmatig reinigen van de panelen is sterk aan te raden. Een boilersysteem: o Dit systeem wordt aangesloten op uw CV ketel. Laat een deskundige bepalen of uw huidige ketel geschikt is voor dit systeem. i U kunt via deze website nagaan of het plaatsen van panelen vergunningplichtig is: www.omgevingsloket.nl/. Voor het plaatsen van zonnepanelen kunt u gebruik maken van de duurzaamheidslening. Voor een zonneboiler kunt u subsidie aanvragen. U kunt meer informatie vinden via www.leiden.nl/duurzaamleiden. 13
Algemeen ELO dankt u hartelijk voor het vertrouwen dat u in ons stelt en wij gaan ervan uit dat de uitgevoerde opname en rapportage aan uw verwachtingen zullen voldoen. Graag vernemen wij uw mening om onze dienstverlening in de toekomst nog verder te verbeteren. Twee weken na ontvangst van dit advies wordt er daartoe contact met u opgenomen. De inhoud van dit rapport, de daarin opgenomen gegevens, afbeeldingen, berekeningen en teksten zijn met de grootste zorgvuldigheid speciaal opgesteld voor uw woning. De voorgestelde ingrepen in dit maatwerkadvies zijn voor andere woningen (mogelijk) niet passend of kunnen zelfs tot schade leiden. Aansprakelijkheid ELO beoogt op een objectieve wijze te adviseren over de mogelijke energiebesparende maatregelen bij historische panden. Er is zorg en aandacht besteed aan de samenstelling van dit rapport en de daarin opgenomen gegevens. ELO kan echter niet instaan voor de volledigheid, juistheid of voortdurende actualiteit van de niet onder haar beheer staande gegevens die aan ELO ten behoeve van dit rapport zijn aangeleverd. Omdat de opname zich beperkt heeft tot een visuele opname zonder daarbij te ontmantelen, kan het bovendien zo zijn dat bij uitvoering van dit advies nog verrassingen tevoorschijn komen, en is de wijze en kwaliteit van uitvoering bepalend voor het rendement en het risico op schade. ELO, noch de gemeente Leiden, kunnen daarom enige aansprakelijkheid aanvaarden voor directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit of in enig opzicht verband houdt met het gebruik van dit rapport. Bespreek de aanpak daarom altijd met uw aannemer. Colofon Gemeente Leiden Erfgoed Leiden en Omstreken Postbus 16113 2301 GC Leiden 071 516 53 55 info@erfgoedleiden.nl www.erfgoedleiden.nl Redactie: I. Koreman Foto s: I. Koreman, Erfgoed Leiden en Omstreken. 14
ARCHIEF MONUMENTEN ARCHEOLOGIE 15