JAARVERSLAG Foto: Thea van den Heuvel/DAPh.

JAARVERSLAG 2015 Foto: Thea van den Heuvel/DAPh. Vereniging Bouwen met Staal Louis Braillelaan 80 2719 EK Zoetermeer tel. (08) 353 12 12 e-mail info@bouwenmetstaal.nl internet www.bouwenmetstaal.nl 1

Inhoud ALGEMEEN Voorwoord 4 Bestuur en commissies Ereleden en Penninghouders Algemeen Bestuur Dagelijks Bestuur Secretariaat Beleidscommissie Kennisoverdracht/Verenigingsactiviteiten 11 Kenniscommissie Projectencommissie Commissie Avondsessies Technische commissies: 12 Duurzaamheid van staalconstructies, TC1 Brandveiligheid staalconstructies, TC3 Stabiliteit, TC8 Aardbevingsbestendig ontwerpen, TC13 Constructeursregister 15 Bestuur Raad van Toezicht Toetsingscommissie Commissie van Beroep Bestuursvertegenwoordiging in de volgende organisaties: 16 Bestuur Stichting Bouwen met Staal Bestuur IABSE Nederland Bestuur Stumico CONSTRUCTEURSREGISTER RC/RO 17 OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN Opleidingen staalconstructies: 18 Staalbouwkundig Detailleren BmS B-module Staalbouwkundig tekenaar/constructeur BmS Staalconstructeur BSEng Staalconstructeur BmS/MSEng Cursussen 22 cursus NEN-EN 1090- en -2, vervaardigen van staalconstructies cursus Bruggen algemeen cursus Windbelasting cursus Constructieleer voor staaltekenaars/modelleurs ACTIVITEITEN VOOR STUDENTEN Gastcolleges algemeen 25 Gastcolleges TU Delft 3

Jaarverslag VBmS 2014 Studentenprogramma Nationale Staalbouwdag Sponsoring studieverenigingen Studiebegeleiding StudentenSTAALprijs 2014 Studentenlidmaatschappen en proefabonnementen AVONDSESSIES, PROJECTBEZOEKEN, EXCURSIES EN STUDIEDAGEN Avondsessies 29 Projectbezoeken Studiedagen Symposium PUBLICATIES VAN BOUWEN MET STAAL Vaktijdschrift Bouwen met Staal 30 Nieuwe serie Eurocode boeken Overig nieuw verschenen publicaties FINANCIEEL VERSLAG 2015 Jaarrekening 2014 van de vereniging Bouwen met Staal 31 4

VOORWOORD Transitie 2015 heeft in het teken gestaan van de transitie. Bestaande business modellen worden langzamerhand vervangen door nieuwe. Smart industry is een ontwikkeling die ook in bouw steeds meer zijn intrede doet. Smart industry vindt zowel plaats aan de ontwerpkant (BIM) als aan de maakkant met ontwikkelingen als lasrobots en 3D printen. Het vakblad Bouwen met Staal heeft in het begin van dit jaar veel aandacht aan transitie besteed met de reeks Staalconstructiebouw in transitie. Er zijn artikelen geplaatst over techniek, nieuwe vormen van management en andere contractvormen. Bouwen met Staal probeert de ontwikkelingen te volgen en te duiden. Voor de vereniging Bouwen met Staal is 2015 een relatief rustig jaar geweest. Het ledenbestand is stabiel, de financiën zijn op orde, de activiteiten die de vereniging voor haar leden verzorgt zijn goed bezocht. Daarentegen stonden de inkomsten van de stichting Bouwen met Staal ook in 2015 zwaar onder druk. De sponsoren van de stichting hebben door wereldwijde neerwaartse druk op de staalprijzen nog steeds de weg omhoog niet gevonden. Hierdoor hebben zij hun bijdrage aan stichting Bouwen met Staal substantieel naar beneden gebracht. Eind 2015 heeft de vereniging besloten de contributie voor alle leden per 1 januari 2016 te verhogen. De reden hiervan is de ontwikkeling van de digitale versie van het vakblad Bouwen met Staal naast de printversie. Hiermee speelt Bouwen met Staal in op het besluit van een aantal grote bedrijven om gedrukte exemplaren van het vakblad niet langer toe te staan. Het vakblad Bouwen met Staal is per 1 januari 2016 voor alle leden digitaal beschikbaar via de website: www.vakbladbouwenmetstaal.nl en via een App. De crisis heeft er in 2015 toe geleid dat de grote sponsoren van stichting Bouwen met Staal significant minder zijn gaan bijdragen. Hierdoor is er minder geld beschikbaar geweest voor promotionele activiteiten op het gebied van staal en zijn er geen activiteiten ontwikkeld door de Projectencommissie. TC13 Aardbevingen In 2014 is de impact van de aardbevingen in Groningen op de samenleving duidelijk geworden. Bouwen met Staal realiseerde zich dat het bouwmateriaal staal in veel gevallen een oplossing kan bieden voor de problematiek. In 2014 is de Technische Commissie TC13 opgericht. In 2015 zijn de activiteiten van de TC13 voortvarend voortgezet. Dit heeft geleid tot twee seminars Aardbevingsbestendig ontwerpen met 5

Jaarverslag VBmS 2014 in totaal meer dan 200 deelnemers. Op deze seminars hebben de deelnemers kennis en ervaring met elkaar gedeeld. Bouwen met Staal fungeert voor de ingenieursbureaus als een onafhankelijk platform. De TC13 is in 2015 uitgebreid met een aantal werkgroepen: Werkgroep 1 Versterkingsconcepten van niet staalconstructies Werkgroep 2 Detailengineering van staalconstructies Werkgroep 3 Analysemethoden en rekenvoorbeelden Werkgroep 4 Infrastructuur Bouwen met Staal heeft zich voorgenomen om in 2016 een aantal publicaties over de aardbevingsproblematiek uit te geven voor haar doelgroep. Transitie in de bouw Het bestuur van Bouwen met Staal heeft de verbinding gezocht met de Koninklijke Metaal Unie, FME, Uneto VNI, SNS, SFN, een aantal ingenieursbureaus en aannemers. Begin 2015 heeft het eerste rondetafelgesprek met deze partijen plaatsgevonden. Medewerkers van Bouwen met Staal hadden een pitch voorbereid van de volgende zes onderwerpen: Aardbevingsbestendig ontwerpen, ICTontwikkelingen, Brand, Circulaire economie, Staalpromotie en Transitie. De keuze is gevallen op Aardbevingsbestendig ontwerpen in combinatie met Transitie in de bouw. Een werkgroep van vijf personen is met dit onderwerp aan de slag gegaan. Uiteindelijk heeft de groep besloten om het onderwerp onderhoudsopgave stalen bruggen samen met RWS te verdiepen. Accreditatie MSeng opleiding De MSEng opleiding en het opleidingsinstituut moeten over een eigen accreditatie van de NVAO beschikken. Tot op heden verleende de TU Delft de mastertitel voor de MSeng opleiding van de Betonvereniging en Bouwen met Staal. In 2014 is begonnen met de accreditatie van de MSeng opleiding. In 2015 is de accreditatie voorbereid in intensieve samenwerking met de Betonvereniging. De NVAO heeft in december 2015 de opleiding getoetst en een negatief oordeel uitgebracht. De opleiding is niet breed genoeg voor een masteropleiding. Er wordt onvoldoende aandacht besteed aan competities als communicatie en onderzoekvaardigheden die van een master verwacht mogen worden. De opleiding heeft echter wel voldoende diepgang en sluit technisch gezien zeer goed aan bij het werkveld. Na de afwijzing hebben de Betonvereniging en Bouwen met Staal besloten de MSEng opleiding aan te passen op die punten die door de NVAO worden verlangd. Het is de verwachting dat de BVBMS voor de zomer 2016 een nieuwe aanvraag zal indienen bij de NVAO. Leden, goldmembers, aantallen en activiteiten Het aantal goldmembers is in 2015 gelijk gebleven. Er zijn twee goldmemberbijeenkomsten gehouden: één bij Mammoet en één bij De Baak in Driebergen met aandacht voor de crisis, die op verschillenden terreinen in Europa gaande is. 6

De gastheren van Mammoet waren Kees van Aarle en Wessel Helmens. Wessel Helmens sprak over de in aanbouw zijnde reuze raderen in New York en Dubai. Hollands glorie op zijn best. Bij de tweede goldmemberbijeenkomst was historicus Arend Jan Boekestijn (1959) uitgenodigd als spreker. Hij is een meningenman par excellence. Van 2006 tot 2009 Kamerlid namens de VVD, momenteel werkzaam als universitair docent, spreker, eenmansdenktank en buitenlandcolumnist voor Elsevier. Arend Jan Boekestijn gaf een inkijk in de problemen bij de Europese samenwording die nu tot een hoogtepunt lijken te komen met de vluchtelingencrisis, de eurocrisis en Poetin. Deze moeilijke vraagstukken doen de EU in haar voegen kraken en geven populisten de kans om hun invloed op de politiek te vergroten. Verenigingsactiviteiten De verschillende activiteiten die de vereniging Bouwen met Staal voor haar leden organiseert worden altijd zeer goed bezocht. Het symposium Voor en door staalconstructeurs vond dit jaar plaats bij Tebodin in Hengelo. Met meer dan 85 deelnemers kan terug gekeken worden op een succesvol evenement. StudentenSTAALprijs De studentenstaalprijs kende dit jaar weer een groter aantal deelnemers (20). Hier was de jury wederom blij verrast mee. Vergeleken met voorgaande jaren waren er dit jaar betrekkelijk weinig inzendingen van de afstudeerrichting architectuur. Toch lijkt het erop dat de inspanningen om de prijs te vernieuwen en meer bekendheid te geven, vruchten afwerpen. De jury boog zich over projecten van hogescholen en universiteiten uit heel Nederland. Deze projecten, variërend van constructief onderzoek tot architectonisch ontwerp, werden onder andere beoordeeld op relevantie van het ontwerp of onderzoek, de wijze waarop staal (slim) in het project is toegepast en de grondigheid van het ontwerp of onderzoek. Vier studenten gingen er dit jaar met de in totaal zes prijzen vandoor. In de categorie bachelor behaalden Hessel Schelfer, Remco Schrijver, Coen Waayer en Bob Welhuis (Saxion Hogescholen Enschede) de tweede prijs met het project IHK Stuttgart. Het schetsontwerp werd uitvoeringsgereed gemaakt, waarbij de bovenbouw een stalen draagconstructie heeft (afb. rechtsboven). Fabian Schuurman (Universiteit Twente) wint de eerste prijs met een onderzoek: Determining load capacity of upright profiles subject to pinching due to diagonal bolts (afb. linksboven). In de categorie master wint Joel Klerks (TU Delft) de tweede prijs met het project Grandstand design for disassembly (afb. rechtsonder). De eerste prijs gaat naar Lennert van der Linden (TU Delft) met zijn onderzoek naar Innovative joints for gridshells (afb. linksonder). Fabian Schuurman wint tevens de Van Bentumprijs. Jordy Vos (TU Delft) wint de ECCA-award. Naast de roem en de eer ontvangen alle studenten een leuk geldbedrag en worden hun projecten in het vaktijdschrift 'Bouwen met Staal' gepubliceerd. 7

Jaarverslag VBmS 2014 M2I Ook dit jaar zijn wederom een aantal valorization-projecten samen met M2i uitgevoerd. Het doel van valorization projecten is bestaande kennis naar de markt te brengen. Bouwen met Staal is voor M2i een goede partner vanwege het grote netwerk binnen het MKB. Daarnaast is vervolg gegeven aan het project BIM voor de staalbouw. Het gaat in dit project om samen met andere bedrijven te komen tot een laagdrempelige toepassing van BIM in de staalbouw. Technische commissies In 2015 zijn TC1 (duurzaamheid), TC3 (brand), TC8 (stabiliteit) en nieuw TC13 (aardbevingen) actief geweest. Nieuwe hoogleraar Bouwen met Staal is verheugd met de aanstelling van een nieuwe hoogleraar Staalconstructies in Delft, Milan Veljkovic. Hiermee kan de jarenlange samenwerking met de TU Delft op het gebied van kennisontwikkeling en kennisoverdracht worden voortgezet. 8

Constructeursregister In 2015 heeft het Constructeursregister zich verder ontwikkeld. Het aspirant-ledental is in 2015 met 30 personen gestegen naar 526. Het aantal Registerconstructeurs is stabiel gebleven in 2015: 460. Het aantal Registerontwerpers van 93 in 2014 naar 91 in 2015. De aanwas van nieuwe RC s en RO s stagneert. Het aantal nieuwe inschrijvingen is ongeveer gelijk aan het aantal personen dat wordt uitgeschreven uit het register omdat zij hun permanente educatie niet op orde hebben. In 2015 zijn de eerste Registertoetsers bij het Constructeursregister toegelaten. Registertoetser A: 9, Registertoetser B: 15. Er is een Toetsingscommissie (TC) ingericht die de eisen aan kennis en ervaring voor Registertoetsers heeft vastgelegd. Deze eisen zijn op de website van het Constructeursregister terug te vinden. (www.constructeursregister.nl) De overgang van publieke naar private toetsing van de constructieve veiligheid heeft dit proces versneld. Het Constructeursregister is ook betrokken bij het opzetten van een register van Bouwbesluitdeskundigen. In 2015 is hier een onderzoek voor opgestart. Het Constructeursregister heeft een kleine vergoeding van het ministerie ontvangen om draagvlak voor een dergelijk register te creëren in de markt. Toekomst De crisis lijkt voorbij, de mogelijkheden van de traditionele sponsoren van de activiteiten om financieel bij te dragen zijn nog steeds beperkt. Door nieuwe huisvesting en verder te bezuinigen kan BmS met minder inkomsten de activiteiten op hetzelfde niveau doorzetten. De positie van de vereniging is onverminderd sterk en dat zal in de komende tijd zo blijven. Via het sterke netwerk dat de Vereniging Bouwen met Staal is blijven we gezamenlijk bouwen aan een gezonde ontwikkeling van Staal in de Bouw door middel van kennisoverdracht en promotie. Frank Maatje Secretaris Mei 2016 9

Jaarverslag VBmS 2014 Ledenaantallen per 31 december 2015 1996 2000 2004 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015 studenten 899 604 242 87 94 102 22 28 36 41 junior/seniorleden 1394 1317 1120 1048 986 967 706 728 756 780 bedrijfsleden 438 526 462 420 218 201 285 293 336 278 gold members 22 22 22 23 21 21 lid via bedrijf 14 10 48 42 223 235 262 276 totaal 2731 2447 1838 1565 1368 1334 1258 1307 1411 1396 10

BESTUUR Ereleden ir. W.J. ter Brugge ir. J.W.B. Enserink ing. R. Lutke Schipholt ir. F.H. Rolf prof.ir. J.W.B. Stark ir. R. van de Waal Penninghouders ing. G. de Man ing. B.P. Nieswaag DG Rijkswaterstaat, dienst infrastructuur, Utrecht ing. N. Noorlander Hollandia, Krimpen aan den IJssel ir. B. Van Ooijen Grontmij Nederland, Houten ir. J.F.C. van Pelt / voorzitter Movares Nederland, Utrecht ir. A.G. van der Sluis Van Rossum RI Amsterdam bv prof.ir. H.H. Snijder / voorzitter KOD TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde Algemeen Bestuur ing. E. Bakker / penningmeester Ingenieursbureau Amsterdam, Amsterdam ing. J.W.J. van den Bersselaar Jos van den Bersselaar Constructie, Udenhout ir. W. van den Brink Tebodin Netherlands, Hengelo ir. R.A. Groen Tata Steel, IJmuiden ing. W.M.E. Gijsen ArcelorMittal Staalhandel, Born W. Helmens Mammoet Europe, Schiedam drs.ir. B. Hoekstra Bonnema Tata Steel, IJmuiden ir. M.P. Horikx Hogeschool van Amsterdam, Amsterdam ir. M.F. de Keizer DCS Drecht Coating Service, Moerdijk ir. A. Lanser Iv-Consult, Papendrecht ing. K. Larooij Prorail, Utrecht ing. B. van Leeuwen Movares Nederland, Utrecht Dagelijks Bestuur ing. E. Bakker / penningmeester ing. J.W.J. van den Bersselaar drs.ir. B. Hoekstra Bonnema ir. F. Maatje / secretaris ing. B.P. Nieswaag ir. J.F.C. van Pelt / voorzitter Secretariaat Alle werkzaamheden voor de vereniging zijn uitbesteed aan de stichting Bouwen met Staal. Ir. F. Maatje is in de stichting Bouwen met Staal als secretaris van de vereniging verantwoordelijk voor de uitvoering van het verenigingsbeleid. ir. F. Maatje / secretaris Bouwen met Staal, Zoetermeer ing. T. Meert ArcelorMittal Europe dr. ir. J. Mennink TNO, Delft 11

vereniging Bouwen met Staal BELEIDSCOMMISSIES Kenniscommissie M.A. Barendsz Bouwen met Staal ir. J.A. Bunkers Gemeente Rotterdam ir. M.P. Horikx Hogeschool van Amsterdam, Amsterdam Th.W.M. van Lammeren Hollandia Structures BV ing. J.G. van Leeuwen Gemeente Almere ir. F. Maatje Bouwen met Staal, Zoetermeer ir. J.H. Reusink Gemeentewerken ing. B.P. Nieswaag / voorzitter DG Rijkswaterstaat, dienst infrastructuur, Utrecht dr.ir. R.J.M. Pijpers TNO, Delft ing. R.J. Stark IMd Raadgevende Ingenieurs, Rotterdam ir. W.M. Visser Iv-Consult, Papendrecht Projectencommissie R.W. Geenen ODS dr.ir. A.F. Hamerlinck Bouwen met Staal drs.ir. B. Hoekstra Bonnema / voorzitter Tata Steel ing. J.T. van de Kerkhof RijnDijk Construction ing. F.E. Vasquez Koninklijke Metaalunie Commissie Avondsessies ing. J.M. Krielaart Mercon Steel Structures ir. H.G. Krijgsman ABT ir. A. Lanser Iv-Consult ir. F. Maatje / voorzitter en secretaris Bouwen met Staal 12

Jaarverslag VBmS 2015 TECHNISCHE COMMISSIES TC-1 Duurzaamheid ir. M. Aalstein Ingenieursbureau Amsterdam ir. R. Blok TU Eindhoven ir. S. Greven, Ingenieursbureau Amsterdam ir. M. van der Heijde, Movares Nederland, Utrecht ir. J.P. den Hollander / secretaris Bouwen met Staal ir. T. Huijsmans HaskoningDHV Nederland, ir. H.J. Kuijer ABT ir. J. van der Lans Tata Steel ir. B. van Leeuwen / voorzitter Movares Nederland ir. B. Spaargaren Grontmij ir. S.S. Tollenaar Grontmij ir. W.M. Visser Iv-Consult TC-3 Brandveiligheid staalconstructies ir. A.J. Breunese Efectis Nederland ing. L.H.M. Cleef Rockwool Benelux R.W. van Druenen International Paint dr.ir. A.F. Hamerlinck Bouwen met Staal ir. A.W.T.M. Heeman Rijksvastgoedbedrijf ir. D.W.L. Jansen Royal HaskoningDHV ing. R. van der Klis Reppel Bouwspecialiteiten M. van Leeuwen Verbond van Verzekeraars ing. D. Markwat Hollandia ir. J. Niermeijer Tata Steel ir. L.M. Noordijk Efectis Nederland ir. N.J. van Oerle Peutz dr.ir. A.H. van Rossum DLV Bouw, Milieu en Techniek R. Schage Brandweer Twente ing. E.R. Schneider Gemeente Houten ing. R.J. Stark / voorzitter IMd Raadgevende Ingenieurs ir. P.A.H.J. Steenbakkers Arup Nederland P. van Tongeren Smits Bedrijven Gemert T.G. van der Waart van Gulik / secretaris Efectis Nederland ir. C. de Wolf Architectenbureau cepezed TC-8 Stabiliteit prof.ir. F.S.K. Bijlaard / mentor TU Delft, faculteit CiTG ir. A.W.A.M.J. van de Bogaard Auctore Beneficio ir. E.L.M.G. van den Brande Indaver ir. R.H.J. Bruins Ingenieursbureau Wassenaar ing. A.D. van den Dool Iv-Bouw en Industrie ir. R.M.J. Doomen Pieters Bouwtechniek ir. S.W.H. Droste Bartels Ingenieursbureau ir. M. Eversdijk ABT ir. T. Graafland Gemeentewerken Rotterdam ir. W. Kragting HaskoningDHV Nederland 13

vereniging Bouwen met Staal dr.ir. J. Maljaars TNO Bouw, Delft ir. B. Potjes / secretaris Bouwen met Staal ir. L. Quirijnen Iemants ir. F. Roebroek Heijmans ir. F.I. Romo-Leroux Fluor prof.ir. H.H. Snijder TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde ir. C. Speksnijder / voorzitter Mercon Steel Structures, Gorinchem ir. H.M.G.M. Steenbergen TNO Bouw en Ondergrond, Delft dr.ir. P.A. Teeuwen Witteveen + Bos ir. D. Tjepkema Arup Nederland ing. P.M.S.E. Witte Gemeente Haarlem TC-13 Aardbevingsbestendig ontwerpen prof.ir. F.S.K. Bijlaard TU Delft, faculteit CiTG A. van den Bos TNO Diana ir. R.H.J. Bruins Ingenieursbureau Wassenaar dr.ir. A.F. Hamerlinck / secretaris Bouwen met Staal ing. H.J. Hoorn Zonneveld Ingenieurs A. Koster Grontmij Nederland prof.dr.ir. J. Maljaars TNO ir. D.-J. Peters / voorzitter Royal HaskoningDHV R.H.G. Roijakkers ABT M. Smith Arcadis Nederland ir. R.Th. van Wageningen Ingenieursbureau Dijkhuis R. Wiersum W2N Engineers ir. S.N.M. Wijte Adviesbureau ir. J.G. Hageman TC-13 werkgroep infra werk ing. A. van den Bos TNO Diana C. Bouras Iv Infra ir. F.J. van Dooren RWS ir. M. Eversdijk ABT dr.ir. A.F. Hamerlinck Bouwen met Staal C.D. Hilster RWS T. Hoekstra Ingenieursbureau Boorsma F. Jonker SBRCURnet ir. D.J. Peters Royal HaskoningDHV ir. R.H.G. Roijakkers ABT J. Snippe RWS H.G. Stuit Movares El Vlijm Witteveen + Bos TC-13 werkgroep Verbindingen werk C.A. Dol C.A. Dol Bouwkundig constructeur J. Fennema Construsoft K. de Kok EBRS P. de Kok EBRS ir. F. Maatje Bouwen met Staal 14

Jaarverslag VBmS 2015 ing. M.B.J. van Odenhoven Staalbouwkundig adviesburo Van Odenhoven E.S. Peltenburg MSc-Engineering W. Reijenga 8.8 Staal Engineering 15

vereniging Bouwen met Staal CONSTRUCTEURSREGISTER Het bestuur, de Raad van Toezicht, de Toetsingscommissie en de Commissie van Beroep zijn gemeenschappelijke commissies met de Betonvereniging. Bestuur ir. F. Maatje Bouwen met Staal dr.ir. F. Pries Betonvereniging, Gouda ir. M.K. Unger / voorzitter ProRail AKI prof.ir. A.Q.C. van der Horst / voorzitter BAM Infraconsult prof.ir.arch. W. Hoeckman Victor Buyck Steel Construction ing. H.P. van der Horst Movares ir. F.J. Kaalberg Witteveen en Bos ir. F.H. Middelkoop Corsmit ir. J.H. Reusink Gemeentewerken Rotterdam ir. C.A.J. Sterken BAM Advies & Engineering ir. R.H. Wiltjer IMd Raadgevend Ingenieurs Raad van Toezicht ir. J. Dekkers Betonvereniging prof.ir. F. van Herwijnen Constructeursplatform ir. M.A. op t Hof Rijkswaterstaat ir. A.C.A.M. Keusters VIB ing. J.G. van Leeuwen COBc ir. F.H. van der Linde NLingenieurs ir. J.F.C. van Pelt / voorzitter Vereniging Bouwen met Staal ir. J. Reneman KIVI NIRIA ing. G.K. van der Wal Prorail mr. N. Zandvliet Neprom Toetsingscommissie RTT D.C.W. Bezemer Gemeente Rotterdam W. Hoppenbrouwers Seconed ir. J.A. Ketel / voorzitter CAE Nederland ing. J.G. van Leeuwen Gemeente Almere B. Notenboom BouwQ ir. J.H. Reusink Gemeente Rotterdam J. Rooijakkers BouwQ R. Sagel ir. C.A.J. Sterken BAM Advies en Engineering Toetsingscommissie RC/RO ir. S.M. den Blanken Arup ir. J. Galjaard ABT ir. P. Hoes / secretaris Betonvereniging Commissie van Beroep mr. R.H. Meeuwse-Simon jurist prof.ir. H.H. Snijder specialist staalconstructies dipl.ing. J.N.J.A. Vambersky specialist betonconstructies 16

Jaarverslag VBmS 2015 De vereniging Bouwen met Staal heeft relaties met en/of een bestuursvertegenwoordiging in de volgende organisaties. Vermeld is welke leden van het Algemeen Bestuur zitting hebben in het bestuur van de genoemde organisaties. STICHTING BOUWEN MET STAAL ing. E. Bakker Ingenieursbureau Amsterdam ing. J.W.J. van den Bersselaar Samenwerkende Nederlandse Staalbouw drs.ir. B. Hoekstra Bonnema Tata Steel ir. J.F.C. van Pelt Movares Nederland ing. B.P. Nieswaag DG Rijkswaterstaat, dienst infrastructuur IABSE NEDERLAND ir. F. Maatje / secretaris en penningmeester Bouwen met Staal prof.ir. H.H. Snijder TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde TNO, Delft STUMICO Studievereniging microcomputers, aangesloten bij Betonvereniging en vereniging Bouwen met Staal 17

vereniging Bouwen met Staal CONSTRUCTEURSREGISTER RC/RO/RT Het Constructeursregister RC/RO/RT is een organisatie die de kwaliteit van constructeurs en constructieve toetsers bewaakt en de deskundigheid bevordert. De aangesloten constructeurs en toetsers zijn dé professionals in de civiele en bouwkundige sector en willen dit ook blijven. Zij beschikken over aantoonbare kennis en kunde. Voor een opdrachtgever is het van groot belang dat hij zaken doet met de constructeur die voldoet aan zijn eisen, verwachtingen en wensen. Een constructeur die aangesloten is bij het Constructeursregister RC/RO /RT biedt de opdrachtgever de zekerheid dat hij te maken heeft met een professional die voldoende kennis en kunde in huis heeft. Aantal leden per 31 december 2015: kandidaat-leden 472 registerconstructeurs 457 registerontwerpers 91 registertoetser A 8 registertoetser B 14 Het Constructeursregister RC RO ziet de registerconstructeur en registertoetser A als een ervaren constructeur met voldoende opleiding, kennis en ervaring op het gebied van construeren. De registerontwerper en registertoetser B beschikt over ruime kennis en ervaring als ontwerper. Bij (complexe) bouwwerken maakt de registerontwerper binnen het ontwerpteam in brede zin de technische keuzes en afwegingen. Tevens draagt de registerontwerper de verantwoording om te komen tot een goed afgewogen technisch ontwerp. 18

Jaarverslag VBmS 2015 OPLEIDINGEN STAALCONSTRUCTIES, GEORGANISEERD DOOR DE STICHTING BOUWEN MET STAAL In 2015 zijn zeven opleidingen uitgeschreven: 17-03-2015 opleiding BSEng Specialisatie (4 studenten) 08-09-2015 opleiding Staalconstructeur MSEng. 1 e jaar (9 studenten) 08-09-2015 opleiding Staalconstructeur MSEng. 2e jaar (11 studenten) 08-09-2015 opleiding Staalconstructeur MSEng. 3 e jaar (14 studenten) 08-09-2015 opleiding Staalconstructeur BSEng. (22 studenten) 15-09-2015 opleiding Staalbouwkundig tekenaar/constructeur 1e jaar (10 studenten) 29-09-2015 opleiding Staalbouwkundig detailleren (13 studenten) Opleidingsstructuur 19

vereniging Bouwen met Staal Overzicht niveau, resultaat, opbouw, duur en mogelijke functies en opleiding. Opleiding niveau resultaat opbouw Duur mogelijke functies na opleiding benodigde vooropleiding Staalbouwkun dig detailleren BmS MBO certificaten en diploma 120 uur 20 middagavonden à 8 uur (1 jaar) medewerker teken- of ingenieursbureau VMBO B-module (wiskunde en mechanica) MBO certificaat 52 uur 5 middag avonden à 8 uur aankomend tekenaar/ constructeur MBO Bk, WW of Wtb Staalbouwkun dig tekenaar/ constructeur BmS post- MBO certificaten en diploma 208 uur 208 uur 26 middagavonden à 8 uur (1e jaar) 26 middagavonden à 8 uur (2e jaar) (ervaren) tekenaar/ constructeur diploma MBO Bk, WW of Wtb Staalconstruc Teur BSEng Staalconstructeur BmS MSEng HBO post- HBO diploma diploma en titel: Master of Structural Engineering 168 uur 189 uur 189 uur 28 middagavonden à 6 uur (1 jaar) 32 middagavonden à 6 uur (1e jaar) 30 middagavonden à 6 uur (2e jaar) projectleider, (aankomend) constructeur/ ontwerper groepsleider, projectleider, (ervaren) constructeur/ ontwerper diploma HBO Bk, WW of Wtb (niet constructief afgestudeerd) diploma HBO Bk, WW of Wtb (constructief afgestudeerd) 20

Jaarverslag VBmS 2015 KORTE OMSCHRIJVINGEN VAN DE INHOUD VAN DE OPLEIDINGEN Staalbouwkundig Detailleren BmS Een cursist, die de opleiding met goed gevolg heeft doorlopen, is in staat zelfstandig werktekeningen van bouwkundige en civiele staalconstructies te maken op aanwijzing van de (tekenaar-) constructeur; kan eenvoudige verbindingen van constructiedelen uitwerken; heeft kennis van maatvoering, detaillering (geen berekeningen), toepassen bouttabellen en bouwkundige voorzieningen. De opleiding Staalbouwkundig detailleren BmS is bedoeld voor diegenen, die nog niet of sinds kort werkzaam zijn in de staalconstructie-branche en/of bouwkundige danwel civiele sector. De leerstof omvat onder meer het volgende vakkenpakket: staalbouwkundig tekenen; theorie, 15 lessen staalbouwkundig tekenen; praktijk, tekenopdrachten materiaal- en profielkunde, 4 lessen wiskunde, 6 lessen mechanica, 15 lessen De éénjarige opleiding wordt afgesloten met een examen. B-module (wiskunde en mechanica) Met deze opleiding worden MBO-ers op constructief MBO-niveau gebracht met betrekking tot de vakken mechanica en wiskunde. Na het behalen van het examen krijgt de cursist een certificaat en heeft de cursist toegang tot de tweejarige opleiding Staalbouwkundig tekenaar/constructeur BmS. De leerstof omvat het volgende vakkenpakket: wiskunde/rekenvaardigheid mechanica De opleiding duurt 13 weken en wordt afgesloten met een examen. Staalbouwkundig tekenaar/constructeur BmS Na het volgen van de opleiding begrijpen cursisten niet alleen waarom een constructie op een bepaalde manier gemaakt is maar men kan er zelf ook aan rekenen. Geslaagde cursisten kunnen de functie van (assistent)-groepsleider vervullen en behoren tot de ervaren tekenaar/constructeurs van een bedrijfs-, teken- of ingenieursbureau. Naast het geven van theorielessen worden ook veel rekenvoorbeelden klassikaal behandeld. Indien nodig, is tijd beschikbaar voor individuele begeleiding. Tekenvaardigheid wordt niet gedoceerd. De cursist krijgt echter wel een aantal tekenopdrachten als huiswerk. Het eerste jaar is algemeen vormend. In het tweede jaar ligt de nadruk geheel op het ontwerpen en berekenen van staalconstructies. Gedurende de tweejarige opleiding worden verschillende deelexamens afgenomen. Deze deelexamens vormen samen het examen van de opleiding. Het diploma Staalbouwkundig tekenaar/constructeur BmS wordt uitgereikt, als het 21

vereniging Bouwen met Staal examen met een voldoende resultaat is afgesloten. Dit diploma geeft toegang tot de opleiding Staalconstructeur BSEng. De leerstof omvat onder meer het volgende vakkenpakket: Vakken lessen lessen 1e jaar 2e jaar - Wiskunde - Mechanica - Staalconstructies - Voorschriften - Materiaalkunde - Fabricage en montage 6 15 18-4 9-16 20 16 - - middag/avond per jaar 26 26 Staalconstructeur BSEng Doel van de opleiding is de deelnemers basiskennis bij te brengen, die vereist is om zelfstandig constructieberekeningen te kunnen maken. Daartoe wordt de cursist getraind in constructieve vaardigheden op HBO-niveau. Om tegemoet te komen aan de behoefte tot snel inzetbare constructeurs organiseert Bouwen met Staal, in samenwerking met de Betonvereniging, de opleidingen Betonconstructeur BSEng en Staalconstructeur BSEng. Aan het eind van de cursus kan de cursist: toetsen aan de hand van de norm; een eenvoudige controle van een raamwerkberekening uitvoeren; computerberekeningen controleren aan de hand van vuistregels. Het lesprogramma bestaat voor ca. 75% uit algemene vakken (bijv. mechanica en construeren algemeen: beton, staal en hout) en voor ca. 25% uit staalgebonden vakken. Geslaagden voor deze opleiding hebben toegang tot de master opleiding Staalconstructeur MSEng. Staalconstructeur BmS MSEng De cursist wordt opgeleid om zelfstandig constructies te ontwerpen en te berekenen. Het ontwikkelen van constructief inzicht krijgt tijdens de opleiding veel aandacht. Het programma omvat twee gelijkwaardige opleidingen, te weten: Staalconstructeur MSEng en Betonconstructeur MSEng. De opleidingen zijn qua opzet en vakkenpakket op dezelfde manier opgebouwd. Een belangrijk voordeel hiervan is, dat de ondersteunende vakken (toegepaste mechanica, dynamica, wiskunde, funderingstechniek) voor beide opleidingen gelijk zijn. Een cursist die na het volgen van één van de twee trajecten een tweede opleiding wil volgen, bespaart zo bijna een jaar. Een belangrijk element van de opleiding is het afstuderen. Voor het afstuderen moet de student een constructie ontwerpen, 22

Jaarverslag VBmS 2015 berekenen en detailleren en dit afstudeerwerk verdedigen voor de examencommissie. De opleidingen Beton- resp. Staalconstructeur zijn de eerste Nederlandse masteropleidingen, die worden erkend door een Nederlandse instelling voor wetenschappelijk onderwijs (TU Delft). Met het behalen van de het examen mag de geslaagde kandidaat de titel Master of Structural Engineering (MSEng) voeren. Deze titel wordt verleend door de TU Delft. Daarbij zorgt de titel ook voor een internationale erkenning. Tijdsduur: 3 jaar, met afgeronde HTI-opleiding 2 jaar. 23

vereniging Bouwen met Staal Cursussen In 2015 zijn de volgende cursussen uitgeschreven: 13-01-2015 cursus NEN-EN 1090-1 en -2 (vervaardigen van staalconstructies) (27 cursisten) 13-01-2015 cursus CE-markering voor ontwerpers, hoofdaannemers, opdrachtgevers (3 cursisten) 26-03-2015 cursus NEN-EN 1090-1 en -2 (vervaardigen van staalconstructies) (18 cursisten) 26-03-2015 cursus CE-markering voor ontwerpers, hoofdaannemers, opdrachtgevers (1 cursist) 02-04-2015 cursus Steigers, basisconstructieleer (6 cursisten) 21-05-2015 stoomcursus Dynamica van vloeren / gebouw (14 cursisten) 04-06-2015 cursus NEN-EN 1090-1 en -2 (vervaardigen van staalconstructies) (11 cursisten) 04-06-2015 cursus CE-markering voor ontwerpers, hoofdaannemers, opdrachtgevers (1 cursist) 27-10-2015 cursus Plooistabiliteit van plaatvelden (8 cursisten) 29-10-2015 cursus Hergebruik van bruggen (21 cursisten) 15-12-2015 cursus Dynamica van gebouwen (18 cursisten) NEN-EN 1090, vervaardigen van staalconstructies (inclusief CE markering) in één dag De NEN-EN 1090 heeft een grote invloed op de werkzaamheden van opdrachtgevers, ontwerpers, ingenieursbureaus, tekenbureaus en staalconstructiebedrijven. In NEN-EN 1090-1 is de CE markering van staalconstructies geregeld. Deze norm is sinds per 1 januari 2011 als een geharmoniseerde Europese Productnorm van kracht en na het aflopen van de overgangsperiode op 1 juli 2012 zal de CEmarkering voor alle constructieve staal- en aluminium constructies en onderdelen daarvan verplicht zijn. NEN-EN 1090-2 is in augustus 2008 gepubliceerd en bevat de technische eisen voor de vervaardiging van staalconstructies. Deze norm is gewoonlijk van toepassing op overeenkomsten voor het leveren van staalconstructies en is bovendien de technische invulling van de CE-markering. Tevens is Eurocode 3, die met de invoering van het nieuwe Bouwbesluit verplicht wordt, gebaseerd op de aanname dat de fabricage en montage voldoen aan EN 1090 (art. 1.3). Deze cursus is onder andere bedoeld voor bestekschrijvers, constructeurs, medewerkers van architectenbureaus, constructiebedrijven, overheidsinstanties en opdrachtgevers. Cursus Steigers De cursus geeft de basis van de constructieleer van steigers. De cursus begint met leren kijken naar steigers aan de hand van foto s uit de praktijk. 24

Jaarverslag VBmS 2015 Basisprincipes op het gebied van mechanica, stabiliteitsleer en veiligheid komen aan bod. Aan de hand van eenvoudige modellen gaan we samen rekenen aan bestaande ontwerpen van steigers. Deelnemers krijgen daardoor inzicht in basisrekenmethodes. Op basis van deze inhoud krijgen de deelnemers inzicht in stabiliteit en veiligheid van steigers. Deze opleiding is bedoeld voor professionals die meer inzicht willen in de wijze waarop tijdelijke constructies worden berekend. De cursus bestaat uit vier (werk)colleges van elk twee dagdelen. Van de deelnemers wordt verwacht dat ze aanwezig zijn bij alle colleges en daarnaast per week 4 uur aan zelfstudie besteden. Cursus plooistabiliteit van plaatvelden Tijdens twee avondbijeenkomsten worden de spanningsreductie-methode en doorsnedereductiemethode uitgelegd. De cursus wordt afgesloten met een examen. Deze cursus is tevens onderdeel van het 3e jaar van de Masteropleiding en is op (post-)hbo-niveau. Cursus hergebruik bruggen Een zwaardere belasting door gewijzigd verkeersaanbod vraagt vaak om aanpassingen. Herberekening en aangepaste dimensionering van bestaande bruggen ten gevolge van aangepast gebruik geeft de nodige discussie. De theorie wordt verduidelijkt aan de hand van cases. Een cursus in drie middag-avonden voor constructief ontwerpers, (tekenaar-)constructeurs, docenten, medewerkers van controlerende instanties, staalconstructiebedrijven, aannemers. Dag 1 staat in het teken van regelgeving en belastingen. Dag 2 staat in het teken van stalen bruggen en dag 3 van betonnen bruggen. Cursus dynamica van gebouwen Deze praktische cursus geeft in één dag een introductie tot de trillingsproblematiek aan de hand van actuele voorbeelden. De cursus richt zich op ontwerpers en rekenaars die in hun bouwkundige of civiele opleiding niet uitgebreid onderwijs in dynamica hebben gehad, maar in hun werk wel met dat onderwerp te maken hebben. De thema s zijn: dynamica van vloeren, in verband met lopen als belasting en hinder als effect dynamica van gebouwen, in verband met aardbevingen als belasting en schade als effect 25

vereniging Bouwen met Staal ACTIVITEITEN VOOR STUDENTEN Gastcolleges algemeen Bouwen met Staal geeft gastcolleges op hogescholen en universiteiten door heel Nederland. In overleg met de docenten worden inhoud en omvang van het college bepaald. Populaire onderwerpen zijn: cladding, staalbouw algemeen en hallenbouw. Maar ook aan specialistische, thematische onderwerpen zoals duurzaam bouwen en brandveiligheid wordt aandacht besteed. Een recente toevoeging is het college stalen bruggen. In 2015 zijn zo n 25 gastcolleges gegeven voor in totaal ongeveer 1.000 studenten Bouwkunde of Civiele Techniek. Gastcolleges TU Delft Op verzoek van de vakgroep Staalconstructies van de afdeling Civiele Techniek van de TU Delft heeft Bouwen met Staal van 2012 tot en met 2015 een aantal onderwijstaken op zich genomen. In 2015 zijn drie colleges gegeven in de reeks Building Structures 1 (hallenbouw), twee in de reeks Constructief Ontwerpen 2 (constructiedelen) en vier in de reeks Building Structures 2 (verdiepingbouw). Hierbij is tevens gebruik gemaakt van de kennis en expertise van de achterban van Bouwen met Staal. Bepaalde delen van gastcolleges zijn namelijk verzorgd door Rob Stark (IMd Raadgevende Ingenieurs), Anne van der Sluis (Van Rossum) en Tim Meert (ArcelorMittal). Studentenprogramma Nationale Staalbouwdag Op donderdag 1 oktober 2015 vond de Nationale Staalbouwdag plaats in Amsterdam met onder meer een speciaal studentenprogramma. Zo n 300 studenten van veertien verschillende opleidingen Bouwkunde, Civiele Techniek en Built Environment kwamen naar de nieuwe locatie: de Kromhouthal in Amsterdam-Noord. Een deel kwam met de trein of op eigen gelegenheid. Zij bezochten de verbouwing van het Centraal Station (het IJsei) of de A dam Toren. Een ander deel werd opgehaald met touringcars en maakte onderweg een tussen stop bij een staalbouwer (SNS-lid). Rond het middaguur bereikten de studenten de Nationale Staalbouwdag. Na de uitreiking van de StudentenSTAALprijs was er een vervolg waar de winnaars hun projecten presenteerden aan een select publiek. Zoals elk jaar werd er samengewerkt met studieverenigingen en docenten. Sponsoring studieverenigingen Sponsoring van activiteiten staat aan de basis van goede contacten met studieverenigingen, die op hun beurt assisteren bij de organisatie van het studentenprogramma van de Nationale Staalbouwdag en bij het werven van studentleden, proefabonnees en deelnemers aan de studentenstaalprijs. Aan de TU Eindhoven zijn er nauwe contacten met vier studieverenigingen aan de faculteit Bouwkunde: Cheops (bachelor-studenten), KOers (master-studenten constructieve vormgeving), Support (master-studenten bouwtechniek en uitvoeringstechniek) en AnArchi (master-studenten architectuur). In Enschede is er een samenwerkingsovereenkomst met studievereniging ConcepT. Aan de TU 26

Jaarverslag VBmS 2015 Delft zijn er contacten met studieverenigingen van de faculteiten Bouwkunde en Civiele Techniek: Stylos (bachelor-studenten bouwkunde), Bout (masterstudenten bouwtechnologie), BOSS (master-studenten vastgoed), Practische Studie (bachelor-studenten civiele techniek), Ubase (master-studenten utiliteitsbouwconstructies en staalconstructies). Het CST-Dispuut (voorheen Staaldispuut) is in 2015 opgegaan in Ubase. Aan de hogescholen zijn er incidenteel sponsorovereenkomsten met bijvoorbeeld de Utrechtse Technische Vereniging en de Avans Hogeschool. Studiebegeleiding Studenten die afstuderen op een staal-gerelateerd onderwerp kunnen gebruik maken van de specialistische kennis bij Bouwen met Staal, uiteenlopend van vragen aan de Helpdesk tot het begeleiden van afstudeerders. In 2015 zijn er afstudeerders begeleid van de Hogeschool Rotterdam, de Hogeschool Utrecht, de Saxion Hogeschool, de Haagse Hogeschool en de Technische Universiteit Delft. StudentenSTAALprijs 2015 De StudentenSTAALprijs brengt waardering tot uiting aan studenten die in de laatste fase van hun opleiding een belangrijk gedeelte van hun afstudeerwerk aan staal hebben gewijd. Het afstudeerwerk kan een ontwerp, constructie, onderzoek, productontwikkeling of een combinatie daarvan zijn. Voor het studiejaar 2014/2015 stelde Bouwen met Staal prijzen ter beschikking voor afstudeerwerk van studenten aan de Hogescholen, de Academies van Bouwkunst en de Technische Universiteiten in Delft, Eindhoven en Enschede. De jury beoordeelde twintig inzendingen (het op één na hoogste aantal inzendingen ooit!), verdeeld over twee categorieën: Bachelor-studenten 5 inzendingen Master-studenten 15 inzendingen In elke categorie kon de jury een eerste prijs (beloond met 500,-) en een tweede prijs (beloond met 250,-) toekennen op basis van de volgende criteria: relevantie van het ontwerp of onderzoek; concept in uitgangspunten, creativiteit en inventiviteit; prestatie in duurzaamheid, beperking van de belasting voor het milieu en de beperking van het onderhoud; context van het ontwerp en onderzoek; originaliteit en esthetica; wijze waarop staal (slim) in het project is toegepast; ambitieniveau; grondigheid van het ontwerp of onderzoek. Daarnaast kon de jury twee extra prijzen toekennen (elk beloond met 350): Van Bentum-prijs: voor afstudeerwerk waarin dunne staalplaat op vernieuwende wijze is toegepast of onderzocht; ECCA-award: voor afstudeerwerk waarin voorgelakt metaal een intelligente toepassing vindt. 27

vereniging Bouwen met Staal Jury Op 1 september 2015 vond de beoordeling plaats door een jury met de volgende samenstelling: ir. D.D. de Gunst (Hans van Heeswijk Architecten, Amsterdam), tevens voorzitter; ir. M. Hermens (Royal HaskoningDHV, Rotterdam); ir. I. Hulshof (Hulshof Architecten, Delft); ir. F. Maatje (Bouwen met Staal, Zoetermeer); ir. P. Sieuwerts (Cepezed, Delft); ir. W.M. Visser (Iv-Consult, Papendrecht). ing. J.P. van der Windt (Zonneveld Ingenieurs, Rotterdam). Alle inzendingen staan beschreven in het artikel Vernieuwing en verdieping in het vakblad Bouwen met Staal 249 (2015), blz. 13-26). Studentenlidmaatschappen en proefabonnementen en Studenten kunnen een gratis proefabonnement aanvragen op het vakblad Bouwen met Staal en ontvangen dan een jaar lang zes nummers. Jaarlijks maken zo n 500 tot 1000 studenten Bouwkunde en Civiele Techniek hiervan gebruik. Voor studenten die zich specialiseren in staalbouw is er de Staalkaart, het studentlidmaatschap van Bouwen met Staal. Jaarlijks zijn dit er rond de 100. 28

Jaarverslag VBmS 2015 AVONDSESSIES, PROJECTBEZOEKEN, EXCURSIES EN STUDIEDAGEN Avondsessies en 27-05-2015 avondsessie HGG 15-09-2015 avondsessie Certilas en TUV Projectbezoeken 28-04-2015 projectbezoek Fokker Logistics Center 78 08-07-2015 projectbezoek Enerpac Integrated Solutions Studiedagen, seminars en workshops en STUDIEDAGEN, SEMINARS, WORKSHOPS 21-01-2015 studiereis Panama 04-02-2015 workshop Verbindingen 05-03-2015 seminar Aardbevingen, 2-dgs 16-04-2015 seminar TC3 Brandwerende coatings in theorie en praktijk 21-04-2015 seminar Cbeem staalverbindingen 04-06-2015 seminar Aardbevingsbestendig ontwerpen, 2-dgs 12-06-2015 staalcafé 03-09-2015 seminar Duurzaam Bouwen 25-09-2015 masterclass Bruggen 13-11-2015 staalcafé 10-12-2015 seminar Aardbevingsbestendig ontwerpen, 2-dgs 15-12-2015 studiedag Dynamica van gebouwen Symposia en 25-11-2015 symposium Voor en door staalconstructeurs 29

vereniging Bouwen met Staal PUBLICATIES VAKBLAD BOUWEN MET STAAL Het vakblad Bouwen met Staal is officieel orgaan van de vereniging Bouwen met Staal. Leden ontvingen zesmaal per jaar het tijdschrift als onderdeel van hun lidmaatschap. In 2015 verschenen nummers: 243 (februari) 246 (augustus) 244 (april) 247 (oktober) 245 (juni) 248 (december) Er is in 2015 een App van het vakblad geïntroduceerd, waar leden tegen betaling gebruik van konden maken. STUDIEBOEKEN In 2015 zijn er geen nieuwe publicaties verschenen. Tot en met 2014 zijn de volgende Eurocode-publicaties verschenen bij de Stichting Bouwen met Staal, met korting voor bedrijfsleden van de Vereniging Bouwen. J.W.B. Stark en R.J. Stark, Staal-beton. Toepassing en berekening van staalbeton constructies voor gebouwen volgens Eurocode 4 bij normale temperatuur en brand, Zoetermeer 2009. A.F. Hamerlinck, Brand. Brandveiligheid en berekening van de brandwerendheid van staalconstructies voor gebouwen volgens Eurocode 3, Zoetermeer 2010. H.H. Snijder en H.M.G.M. Steenbergen, Krachtswerking. Grondslagen voor het berekenen en toetsen van staalconstructies voor gebouwen volgens Eurocode 0, 1 en 3, Zoetermeer 2011. J.W.B. Stark, Verbinden. Kenmerken van verbindingen in staalconstructies en het berekenen van mechanische verbindingsmiddelen en lassen volgens Eurocode 3, Zoetermeer 2012. C.H. van Eldik en B. Potjes (samenst.), Staalprofielen. Technische gegevens, weerstanden en brandwerendheid volgens Eurocode 3 van de meest gangbare profielen, Zoetermeer 2012. C.H. van Eldik (samenst.), Wegwijzer constructiestaal, Zoetermeer 2013 (2e druk). B. Potjes, H.H. Snijder en H.M.G.M. Steenbergen (samenst.), GTS 2013. Grafieken en tabellen voor staal en staalconstructies voor gebouwen gebaseerd op Eurocode 0, 1 en 2, Zoetermeer 2013. J.W.B. Stark en J. Wardenier, Knopen. Berekenen van geboute verbindingen in raamwerken en in buisconstructies volgens Eurocode 3). 30

Jaarverslag VBmS 2015 FINANCIEEL JAARVERSLAG 2015 Begin mei 2016 heeft Accountable verklaard dat de jaarrekening 2015 van Vereniging Bouwen met Staal, in alle van belang zijnde aspecten, is opgemaakt in overeenstemming met de door het bestuur gekozen en beschreven grondslagen. 31