Reductieplan 2018 CO2 Prestatieladder

Samen zorgen voor minder COj Theo Pouw Groep Reductieplan 2018 CO2 Prestatieladder 2015-2018 Datum: 28-10-2016 Auteurs: Gert-Jan Bleijerveld 3 I I V J V - ) THEO POUW GROEP Autorisatiedatum: Versie: 2-11-2016 2.1 Handtekening autoriserend verantwoordelijke manager: <^ Theo Pouw

THEO POUW GROEP Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1. Vergelijking met sectorgenoten 3 1.2. Hoofddoelstelling 3 2 Voortgang doelstellingen 4 2.1. Scope 1 subdoelstellingen 4 2.2. Scope 2 subdoelstelling 4 2.3. Grafiek voortgang CO2 reductie scope 1&2 4 3 CO2 reductieplan 5 3.1. Reductie per maatregel en bijbehorend tijdspad 5 3.2. Verantwoordelijke, middelen en KPI's 6 3.3. Status van reductiemaatregelen 7 Bijlage A: Inventarisatie reductiemogelijkheden 8 Colofon 12 CO2 reductieplan 2018 2/12

THEO POUW GROEP 1 Inleiding In dit document worden de scope 1 & 2 CO2 reductiedoelstelling van Theo Pouw gepresenteerd en de voortgang van de CO2 reductie beoordeeld. Voorafgaand hieraan is de CO2 footprint opgesteld voor scope 1 & 2 volgens eisen zoals gesteld in ISO14064-1 en het GHG Protocol. Voor het bepalen van de CO2 reducerende maatregelen die binnen Theo Pouw kunnen worden toegepast, is eerst een inventarisatie van mogelijke reductiemaatregelen uitgevoerd. Deze inventarisatie is beschreven in Bijlage A van dit document. Aan de hand van de maatregelen die voor Theo Pouw relevant zijn, is vervolgens het CO2 reductieplan opgesteld. In dit CO2 reductieplan worden de reductiedoelstellingen en daarbij horende maatregelen beschreven. Onderstaand wordt de hoofddoelstelling van het bedrijf gepresenteerd. In hoofdstuk 2 is deze hoofddoelstelling nader uitgewerkt in subdoelstellingen en de voortgang daarvan. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens het plan van aanpak en de status van de uit te voeren maatregelen beschreven. Dit reductieplan is opgesteld in overleg en met goedkeuring van directie. De voortgang in (sub)doelstellingen en maatregelen wordt ieder halfjaar beoordeeld. 1.1. Vergelijking met sectorgenoten Vanuit de COj Prestatieladder wordt gevraagd om het opstellen van reductiedoelstellingen die zowel ambitieus als realistisch zijn. Daarom is voor het opstellen van de doelstelling onderzocht welke maatregelen en doelstellingen sectorgenoten ambiëren. Theo Pouw schat zichzelf in als middenmotor op het gebied van CO2 reductie vergeleken met sectorgenoten. Enkele voorbeelden van sectorgenoten in het bezit van CO2 certificaat en met de volgende doelstelling zijn: Van Gansewinkel (ladderniveau 3), doelstelling -10% op scope 1 en 2 in 2020; Boskalis (ladderniveau 5), doelstelling -35% op scope 1 en 2 in 2020; Shanks met o.a. ATM (ladderniveau 3), doelstelling -10% in 2020. Hoewel wij al veel investeren in duurzaamheid zijn er collega bedrijven zoals Boskalis die nog meer doen en ook hogere ambities hebben met betrekking tot CO2 reductie. Onze reductiedoelstelling ligt lager dan van Boskalis, maar houdt gelijke tred met Van Gansewinkel en Shanks en de landelijke trend van 2% per jaar. Onze doelstelling ligt ook in lijn met de reductiedoelstellingen die de overheid in internationaal verband heeft gemaakt. 1.2. Hoofddoelstelling Scope 1 & 2 doelstellingen Theo Pouw * Theo Pouw in 2018 ten opzichte van 2014 6% minder CO2 uitstoten. *Deze doelstellingen zijn gerelateerd aan hoeveelheid gehandeld materiaal. CO2 reductieplan 2018 3/12

THEO POUW GROEP 2 Voortgang doelstellingen De hoofddoelstelling is uitgesplitst per emissiestroom om zodoende doelstellingen te formuleren die gedetailleerder en beter meetbaar zijn. leder halfjaar tijdens de evaluatie van het reductieplan zal hieronder per subdoelstelling de voortgang in COj reductie beschreven worden. Deze voortgang wordt aangetoond op basis van de verzamelde emissiegegevens betreffende scope 1 & 2. Het referentiejaar voor de (sub)doelstellingen is 2014. 2.1. Scope 1 subdoelstellingen Theo Pouw reduceert het verbruik van haar goederenvervoer met 2%* *Waarbij de COj uitstoot door het brandstofverbruik wordt gerelateerd aan gereden kilometers Theo Pouw reduceert het verbruik van bedrijfsmiddelen met 2%* *Waarbij de CO2 uitstoot door het brandstofverbruik wordt gerelateerd aan gehandeld materiaal Theo Pouw reduceert het gasverbruik van haar TRI met 2%* *Waarbij de CO2 uitstoot door energieverbruik wordt gerelateerd aan verwerkt materiaal 2.2. Scope 2 subdoelstelling Theo Pouw reduceert de CO2 uitstoot door elektraverbruik met 5%* *Waarbij de CO2 uitstoot door energieverbruik wordt gerelateerd aan gehandeld materiaal 2.3. Grafiek voortgang CO2 reductie scope 1&2 Totaal C02 uitstoot van TP-Groep (kg/ton gehandeld materiaal) 1 n ±\j 8 - c 0 ^ " ~, A H- n u 1 1 1 1 1 1 2010 2011 2012 2013 2014 2015 CO2 reductieplan 2018 4/12

3 CO2 reductieplan 3.1. Reductie per maatregel en bijbehorend tijdspad Reductie 2018 Reductie 2018 op Reductiemaatregel Emissiestroom op emissiestroom totale footprint type actie uitvoerdatum Efficiëntere inzet materieel Machines 2% continu 2015-2018 Aandacht voor zuinig rijgedrag Machines/vrachtwagens 1% continu 2015-2018 Vervangen machines door zuiniger exemplaren Machines 2% continu 2015-2018 Vergroenen van leasewagens (enkel A of B label) Bedrijfsauto's 5% continu 2015-2018 Vervangen wagens door zuiniger exemplaren Vrachtwagens 2% continu 2015-2018 % Nieuwe hal Eemshaven t.b.v. voordrogen grond Aardgas/bruinkool 2% éénmalig 2018 8 Toevoegen waterstof TRI Aardgas 5% continu 2017 CM 01 Q. 0 U Wl Energie audit EEP Aardgas, bruinkool. eenmalig Wacht op uitkomst dieselverbruik vrijstelling ivm CO2- Onderzoek naar alternatieven bruinkool in TRI Aardgas/bruinkool - éénmalig 2016 Onderzoek naar warmtelevering buurbedrijf Gasverbruik (indirect)^ eenmalig 2016 Trendanalyse gasverbruik TRI Aardgas - éénmalig 2016 Onderzoek plaatsen zonnepanelen Eemshaven Energie audit EEP Inkoop Hollandse Windenergie Vervangen TL-verlichting garage Utrecht Elektraverbruik Elektraverbruik Elektraverbruik Elektraverbruik 5% 15% 1% Totale reductie in scope 1&2: 6% eenmalig eenmalig continu eenmalig prestatieladder 2016 Wacht op uitkomst vrijstelling ivm CO2- prestatieladder 2015-2018 2018 Door warmtelevering aan buurbedrijf kan daar worden bespaard op gas voor hun verwarmingsproces. Hierdoor neemt beschikbaarheid gas in netwerk toe. Dit gas kan dan door Theo Pouw worden gebruikt, waardoor minder bruinkool hoeft te worden toegepast.

F = - -J THEO POUW GROEP 3.2. Verantwoordelijke, middelen en KPI's Reductiemaatregel Verantwoordelijke Middelen Kritische Prestatie Indicatoren Efficiëntere inzet materieel Hoofd planning Planningsprogramma's brandstofverbruik Aandacht voor zuinig rijgedrag Coach Coach, werkoverleg brandstofverbruik Vervangen machines door zuiniger exemplaren Directie Investeringskosten brandstofverbruik Vergroenen van leasewagens (enkel A of B label) Directie/wagenparkbeheerder Investeringskosten gereden km, brandstofverbruik Vervangen wagens door zuiniger exemplaren Directie/wagenparkbeheerder Investeringskosten brandstofverbruik Q. O Nieuwe hal Eemshaven t.b.v. voordrogen grond BU manager Eemshaven Investeringskosten aardgasverbruik Waterstof toevoeging TRI BU manager Eemshaven Investeringskosten aardgasverbruik Energie audit EEP Gas, bruinkool, diesel Onderzoekskosten, begeleidingstijd auditverslag Onderzoek naar alternatieven bruinkool in TRI BU manager Eemshaven Tijd voor uitvoeren onderzoek onderzoeksverslag Onderzoek warmtelevering buren Eemshaven BU manager Eemshaven Investeringskosten onderzoeksverslag (M 01 O O u in Trendanalyse gasverbruik TRI BU manager Eemshaven Tijd voor uitvoeren onderzoek onderzoeksverslag Onderzoek plaatsen zonnepanelen Eemshaven BU manager Eemshaven Investeringskosten aantal kwh verbruik Vervangen TL-verlichting garage Utrecht Directie Investeringskosten aantal kwh verbruik Inkoop Hollandse Windenergie Directie Exploitatiekosten aantal kwh Energie audit EEP Elektraverbruik Onderzoekskosten, begeleidingstijd auditverslag CO2 reductieplan 2018 6/12

a) [LJ -1 THEO POUW GROEP 3.3. Status van reductiemaatregelen 01 O. O u V) Reductiemaatregel Status 28-10-2016 Efficiëntere inzet materieel Aandacht voor zuinig rijgedrag Vervangen machines door zuiniger exemplaren Vergroenen van leasewagens (enkel A of B label) Core business planners materieel, vrachtwagens en schepen Inzet/keuze voor kranen met kleine capaciteit bij projecten (brandstof/coz reductie) Gebeurt continu middels werkoverleg en coaching van bestuurders Aanschaf nieuwe mobiele breker. Operationeel. Verbruik monitoren Continu proces, bij vervanging in principe aanschaf A-labels Vervangen wagens door zuiniger exemplaren 12 nieuwe euro 6 (vervanging) in bestelling. Levering 2016. Nieuwe hal Eemshaven t.b.v. voordrogen grond Uitvoering plan uitgesteld tot 2017 Waterstof toevoeging TRI Energie audit EEP Onderzoek naar alternatieven bruinkool in TRI Onderzoek naar warmtelevering buren Eemshaven Trendanalyse gasverbruik TRI Onderzoek plaatsen zonnepanelen Eemshaven Vooronderzoek is uitgevoerd. Investeringsplaatje bekend. Besluit over uitvoering. Nog opstarten, wacht op uitkomst discussie vrijstelling ivm bezit CO2 prestatieladder Start in 2016, continue proces Oriëntatie op mogelijkheden loopt nog Loopt Wacht op uitvoer nieuwe hal CU Vervangen TL-verlichting garage Utrecht Uitgesteld in verband met plan renovatie garage O. O u Vl Inkoop Hollandse Windenergie Reeds 5% inkoop groene stroom gerealiseerd Energie audit EEP Nog opstarten, wacht op uitkomst discussie vrijstelling ivm bezit CO2 prestatieladder CO2 reductieplan 2018 7/12

Bijlage A: Inventarisatie reductiemogelijkheden Dit verslag is een opsomming van allerlei mogelijke CO2 reductiemaatregelen, benoemd per emissiestroom. Dit document dient als inspiratie voor het bepalen van de reductiemaatregelen die worden toegepast binnen Theo Pouw. Per maatregel is een globale indicatie gegeven van het reductiepotentieel. Cursief is besciireven wat in de afgeiopen jaren ai door Theo Pouw is gedaan. Reduceren brandstofverbruik Het brandstofverbruik van diesel heeft een aandeel van 31% in de totale COj footprint van Theo Pouw. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het verbruik van goederenvervoer en machines. Het verminderen van brandstofverbruik kan via 2 wegen: het verminderen van het aantal te rijden kilometers en het efficiënter rijden waardoor minder brandstof verbruikt wordt. Hieruit volgen een aantal mogelijk te nemen maatregelen. Efficiënter rijgedrag Aandacht besteden aan Het Nieuwe Rijden/Het Nieuwe Draaien bij medewerkers. Door instructies over welke aspecten van het rijdgedrag het brandstofverbruik van de auto beïnvloeden, autobestuurders zuiniger leren rijden. Bewustwording van bestuurders over hun rijgedrag vergroten door: O Regelmatig terugkerende aandacht aan Het Nieuwe Rijden via toolbox, werkoverleg, etc. O Wedstrijd voor chauffeurs: Green Driver Challenge O 'fiets naar je werk' dag (met 's middags een bedrijfsbbq of borrel) O Mentorchauffeur die nieuwe chauffeurs coacht op veilig en zuinig rijden Bij Theo Pouw zijn sinds het behalen van het certificaat al veel van deze maatregelen uitgevoerd (Het Nieuwe Rijden, Het Nieuwe Draaien). Continu wordt gestuurd op verbruikscijfers. Regelmatig worden chauffeurs gecoacht op zuinig en veilig weggedrag. Onder het personeel is een peiling gehouden voor het project "Fiets van de zaak". Daar bleek niet voldoende animo voor om dit door te voeren. Vergroening brandstoffen Aanschaffen van zuinige auto's en materieel (A- of B label, hybride/elektrische auto voor kortere afstanden) Rijden op groengas Start-stop systeem en motormanagementsysteem op kranen en shovels Lager instellen van hydraulische druk op materieel Frequent onderhoud (i.c.m. Het Nieuwe Rijden: controleren bandenspanning, etc) Brandstof met optimale verbrandingswaarde aanschaffen Bouwkeet/schaftruimte in bestaande bebouwing plaatsen in plaats van aparte unit neerzetten Biobrandstof uit groenafval-projecten opwekken Green Power Box - opwekken stroom op project dmv zonnepanelen en windmolens Het beleid voor de aanschaf van nieuwe auto's van de zaak is A- of B-label auto's. Wij hebben 1 volledig elekrische auto om ervaringen op te doen. Hetzelfde geldt vooreen hybridekraan en een CNG-vrachtwagen. Kranen, shovels en vrachtwagens zijn voorzien van een automatisch start-stop systeem om onnodig draaien te voorkomen. Het wagen- en materieelpark wordt goed onderhouden. Een deel van het materieel draait met AdBlu toevoeging voorlagere uitstoot. Bandenspanning wordt wekelijks gecheckt. De ingekochte diesel heeft een biotoevoeging. Bij inplannen van vrachten wordt de route zo gekozen dat de wagens optimaal geladen rijden. Hetzelfde geldt voor de schepen. Eén bouwkeet is voorzien van zonnepanelen. Bij de keuze van de inzet van materieel wordt gepland op de meest efficiënte combinatie van materieel en klus. Zo wordt voorkomen dat een zware kraan wordt ingezet voor werk dat ook met lichter (zuiniger) materieel kan worden geklaard. Hetzelfde geldt voorde keuze van vrachtwagens (10x2 in plaats van 10x4 en/of gebruik van rijplaten bij langere trajecten door onverhard terrein).

THEO POUW GROEP Gereden kilometers verminderen Verminderen van het aantal gereden woon-werk en zakelijke kilometers door stimuleren van: O Carpoolen O flexibele werkplekken O audio-en video-meetings O fiets- en treinreizen. Gereden kilometers worden waar mogelijk verminderd door vrachtwagens op locatie te laten staan en met kleinere bedrijfsbusjes te carpoolen. Reduceren verbruik van Gas en Bruinkool Het aandeel van gas- en bruinkoolverbruik op de CO2 footprint is bijna 50%, dit komt met name door het verbruik van de TRI. Gas- en bruinkoolverbruik TRI Mogelijkheden om hierin te verbeteren kunnen zijn: verminderen van vochtgehalte in te verwerken grond milieuvriendelijker alternatief zoeken voor bruinkool onderzoek naar overig efficiënter inrichten van het verbrandingsproces Verbeteren van het verbrandingsproces heeft continu onze aandacht. Onderzoek naar nieuwe en efficiëntere verwerkingstechnieken lopen met o.a. TU-Twente. Onderzoek naar alternatief voor bruinkool staat op de planning voor 2016. Realisatie van een hal om de grond droger te kunnen verwerken staat voor 2017 op de kalender. Gasverbruik kantoren Betere isolatie van de panden door toepassen van dakisolatie, muurisolatie, HR-glas of tochtwering in kozijnen of deuren. Hoog Rendement ketels installeren. Warmte-Koude-Opslag met warmtepomp installeren Klimaatinstallatie opnieuw laten inregelen (door expert waarbij o.a. rekening gehouden wordt met hoe kantoorpanden worden gebruikt, hoe facilitaire dienst en servicetechnicus werkt en hoe de individuele gebruiker met zijn werkplek omgaat) Onze aandacht gaat voor wat betreft gasverbruik in eerste instantie uit naar de grootverbruiker TRI. Onze kantoorpanden zijn modern en ten tijde van realisatie voorzien van duurzame voorzieningen (isolatie, dubbel glas, HR-ketels, topcooling ipv airco, etc). Reduceren verbruik van Elektra Het aandeel van het elektraverbruik is 20%. Op het kantoor kunnen de volgende maatregelen genomen worden om de COj uitstoot te verminderen: Algemeen Het plaatsen van slimme tussenmeters waardoor gas- en elektraverbruik nauwkeuriger gemeten kunnen worden. Dit helpt om beter inzicht te krijgen in het energieverbruik en nauwkeurige meetgegevens waardoor onzekerheden in de emissie inventaris kleiner worden. Elektraverbruik Plaatsen van energiezuinige verlichting zoals LED-verlichting of energiezuiniger tl-verlichting (LED-TL) Plaatsen van bewegingssensoren in ruimtes die minder vaak gebruikt worden zoals toilet, hal en opslagruimte. CO2 reductieplan 2018 9/12

THEO POUW GROEP Op de locaties Utrecht en Eemshaven is een geavanceerd meet- en registratiesysteem geïnstalleerd. In de kantoren zijn ook bewegingssensoren geplaatst. Bedrijven die duurzame producten of diensten aanbieden Gas- en elektraverbruik De Windcentrale: geeft bedrijven en particulieren de mogelijkheid eigenaar van een windmolen te worden en zo hun eigen energie op te wekken. Windchallenge: produceert kleine plug and play windmolens of windturbine voor het opwekken van energie. De molens kunnen tevens gebruikt worden als acculader. Esveld: Ontwikkelaar LED verlichting als vervanging voor TL. Innovatief concept door de mogelijkheid om de LED verlichting te leasen. Hierdoor bespaar je direct en los je maandelijks af op de investering. Hierdoor is geen grote initiële investering nodig. Maru Systems: De Groene Aggregaat is een hybride generator die is voorzien van REC zonnepanelen en een ingebouwd accupakket, verwerkt in een compacte mobiele unit. Het gepatenteerde Maru ELx systeem is een daglichtregeling voor bestaande lichtlijnen in een industriële omgeving. Het systeem onderscheidt zich door de verlichting daadwerkelijk uit te schakelen. Het Maru ELx systeem verzorgt geheel automatisch het verlichtingsniveau op de werkvloer en daarmee kunnen grote besparingen aan energie en kosten worden gerealiseerd GreenChoice: Leverancier van groene stroom en groengas. Exalius: Exalius is een complete dienstverlener op het gebied van duurzame energie. Exalius adviseert welk product het beste bij u past én regelen eventueel subsidie, fiscaal voordeel en financiering. MobiSolar: biedt het duurzame alternatief voor een aggregaat. Onze Mobile Solar Units (MSU) gebruiken enkel de zon bij het opwekken van energie, dat voldoende is om een scala aan apparaten van stroom te voorzien. Trending Energy: helpt bedrijven om energie en kosten te besparen zonder dat de bedrijven hoeven te investeren in energiebesparende maatregelen. Raedthuys Groep BV: ontwikkelt windenergieprojecten en zorgt daarmee voor levering van duurzame energie. DeVention: ontwikkelt innovatieve en duurzame oplossingen om sluipverbruik tegen te gaan zoals de SolarBell (deurbel op zonne-energie). EnergyAlert: een online service waarmee bedrijven hun energieverbruik kunnen monitoren. Climate Neutral Group: helpt bedrijven om duurzamer te werk te gaan in de breedste zin. Dit doen zij door inzicht in te geven in de C02-footprint en advies te geven. Theo Pouw is lid van de Duurzame leverancier. Onderzoek naar realisatie van zonnepanelen met een partner in Eemshaven loopt In Eemshaven, Weert en Utrecht is inmiddels 5% van electriciteitsgebruik groene stroom. Wagenpark Mister Green: Leasemaatschappij met enkel duurzame auto's. Zero-e: Bewustwording van reisgedrag & MVO door een serious game CO2 reductieplan 2018 10/12

THEO POUW GROEP Green Star Statistics: helpt bedrijven het verbruik te verbeteren door het rijgedrag van bestuurders te meten en te beoordelen. Orangegas: Orangegas biedt zowel commerciële tankstations als klein- en grootschalige thuistankinstallaties een concept voor het realiseren van een groengasvulpunt. Emission Europe: Emission Europe brengt een brandstofadditief op de markt waarmee brandstof bespaart kan worden en een reductie plaats vindt van schadelijke stoffen in de uitlaatgassen. Band op spanning: biedt service op locatie om van aanwezige auto's de bandenspanning te meten en indien nodig de juiste bandenspanning te voorzien. Tesla Motors: ontwerpt en produceert wereldwijd premium elektrische voertuigen. Bandenspanning wordt periodiel< gecontroieerd. Chauffeurs i<rijgen wel<eiijl<s terugl<oppeling over hun rijprestaties en die van coiiegae. Dit inzicht draagt bij aan bewustwording en daagt uit tot verbetering. Overige groene bedrijven en organisaties Natuur op je muur: Natuur op je muur levert verticale moestuinen. Daarmee kan iedereen zijn eigen groente en fruit kweken. Groene vingers zijn niet nodig want de verticale moestuin zit zo in elkaar dat de planten voor zichzelf kunnen zorgen. Trees for all: Stichting Trees for all draagt bij aan een duurzame wereld door CO2 compensatie mogelijk te maken. Dit doen zij door te investeren in bosherstel en duurzame energie projecten. Deze projecten leveren extra inkomsten op voor de lokale bevolking en dragen bij aan herstel van natuur en milieu. FairClimateFund: ondersteunt bedrijven, non-profit organisaties en particulieren om klimaatneutraal te worden. FairClimateFund biedt hiervoor CO2 rechten uit eigen voorgefinancierde projecten waarmee CO2 uitstoot gecompenseerd kan worden. Alle projecten van FairClimateFund stimuleren schoner koken voor huishoudens in ontwikkelingslanden. CO2 reductieplan 2018 11/12

J THEO POUW GROEP Colofon auteur(s) Gert-Jan Bleijerveld kenmerk CO2 reductieplan 2015-2018 Theo Pouw datum 2-11-2016 versie 2.0 status Definitief CO2 reductieplan 2018 12/12