Nummer 85 (2004-3) Officieel orgaan van de Filatelistenvereniging "NOVIOPOST" te Nijmegen verschijnt 4x per jaar IN DIT NUMMER Portugees Afrika Walvis op de post Nieuw strafport etiket Drie vreemde plaatsnamen Poolse postwaardestukken REDACTIE Redactieadres: F. v.d. Puttestraat 27 6535 WD Nijmegen Tel. 024-3562711 Expeditie: J.H.M. Furer Redactie: J. Spijkerman J. Mulder Grafische W. Resink vormgeving:
Programma 2 e helft 2004 dinsdag 14 september, Workshop Thematische verzamelaars dinsdag 21 september, middagbijeenkomst maandag 27 september - regionale ruilavond, thema België en Luxemburg vrijdag 1 oktober - Thema-avond in het teken van Portugal Nadere bijzonderheden elders in dit blad dinsdag 19 oktober, middagbijeenkomst maandag 25 oktober - regionale ruilavond, thema poststukken vrijdag 5 november - kijkavond voor de grote halfjaarlijkse veiling van zaterdag 6 november zaterdag 6 november - veiling alleen voor leden. Bezichtiging van de kavels van 10.30 tot 12.00 uur Aanvang van de veiling 13.30 uur dinsdag 16 november, middagbijeenkomst maandag 22 november - regionale ruilavond, thema Frankrijk vrijdag 3 december - traditionele bingo met, zoals altijd, prachtige prijzen dinsdag 21 december, middagbijeenkomst maandag 20 december (= 3 e maandag) - regionale ruilavond, thema Nederland en O.G. Alle bijeenkomsten vinden plaats in "de Klokketoren", Slotemaker de Bruïneweg (hoek Muntweg), Nijmegen (tel. 024-3552649). Aanvang middagbijeenkomsten 14.30 uur, zaal open 14.00 uur. Regionale ruilavonden van 19.30 uur tot 22.00 uur. Aanvang gewone bijeenkomsten 20.00 uur, zaal open 19.00 uur. 2
Op alle gewone bijeenkomsten is er een veiling met goede kavels. Daarnaast is er een presentie, bis en gewone verloting. De bijeenkomsten van de jeugd zijn van 19.00 uur tot 20.30 uur op de vrijdagen 10 september, 15 oktober (= 3 e vrijdag), 12 november en 10 december. Ledennieuws Opgezegd: 39 J. Langendam 119 A.H.G. van de Weijer 410 H. Kant 718 C.M. Hoogeboom 647 H.D. Koeslag 23 B. van Buuren 836 P.H.W.P. Kappen 390 H.W. de Bie 862 T. Wilbers 149 Mevr. Hendriks Lourens 585 A.T.G.M. Aalbers 485 H.F.P. Joosten 873 W. Hendriks 204 J. de Jager 681 Mevr. Vasseur Voor de grote veiling op 6 november kunt u natuurlijk de veilingcatalogus aanvragen. Het is altijd weer spannend wat u daarin aantreft. Ditmaal is er weer interessant materiaal aangeboden waarmee u uw verzameling kunt aanvullen. Nog nooit op onze grote veiling voor leden geweest? Dan ZEKER de catalogus aanvragen. Er zitten altijd ongekende vondsten in de stockboeken, kistjes en dozen. Het enige dat u nog nodig heeft, is het adres van de veilingmeester. Het adres van de veilingmeester is: H. Pierlo, Min. Veldkampstraat 33, 7041 BN 's Heerenberg, tel. 0314-661433 3
Data bijeenkomsten De Globe in Wijchen I.v.m. de goede contacten die er bestaan tussen de secretaris van de afdeling van De Globe uit Wijchen en die van onze vereniging is er afgesproken om in de beide verenigingsorganen de data te vermelden waarop de verschillende verenigingsactiviteiten plaatsvinden. Dit wordt gedaan om elkaar niet te overlappen en als service aan onze leden die de beurs in Wijchen een keertje willen bezoeken, en andersom. Dus onderstaand de data van De Globe afdeling Wijchen in het seizoen 2004-2005! Alle activiteiten van De Globe vinden plaats bij zaal "Sterrebos", Kasteellaan 4-6 te Wijchen. W. Goossens Resultaten Tentoonstelling Hier de resultaten van Noviopostleden op de Nationale Postzegelshow 2004 (Cat. 1) te Rosmalen op 7/8/9 mei 2004. R. Jochems, "Olifantelogy", 88 pt, Goud. W. Driever, "Die Segelschiffahrt", 81 pt, Groot Vermeil. J. Toussaint, "The Zambezi river", 77 pt, Vermeil. Bibliotheek Noviopost Een gedeelte van onze bibliotheek is i.v.m. verbouwing overgeplaatst naar een andere locatie. Dit betekent echter niet dat de boeken niet meer beschikbaar zijn. Neemt u wanneer u een boek of tijdschrift wil lezen even kontact op dan komt alles in orde. W. Goossens, telefoon 024-3974654 4
Portugal als thema op 1 oktober Op vrijdag 1 oktober a.s. zal er in "de Klokketoren" een thematische avond plaatsvinden met als thema Portugal. Portugal, een van de oudste naties van Europa, een land van contrasten met een glorierijk verleden. De Portugese ontdekkingsreizigers (wie kent ze niet; Vasco da Gama, Cabral, Magelhaes etc.) brachten een grote welvaart en nieuwe gebieden voor grootscheepse handel. De welvaart gaf ook interne conflicten, leidende tot grote instabiliteit, anarchie en chaos, uitmondend in de omverwerping van de monarchie, vestiging van een republiek (1910) en 48 jaar dictatuur (1910-1974). De Anjerrevolutie (1974) maakt een einde aan de dictatuur, Portugal beleeft een wedergeboorte met als bekroning toetreding tot de Europese Gemeenschap. Tijdens deze thema-avond zal ons lid Jan Op den Camp zjjn thematische verzameling over Portugal, waarmee hij in een korte tijd zeer goede resultaten heeft behaald, tentoonstellen. Tevens houdt hij op die avond de dia-presentatie waarmee hij onze vereniging heeft vertegenwoordigd tijdens Postzegeltotaal 2004. Op deze avond, die ook wat betreft drankjes en hapjes geheel in het teken van Portugal staat, worden we vereerd met een afvaardiging van de Portugese Ambassade uit Den Haag. De directeur, de heer Miguel Garcia, heeft laten weten deze avond zeker aanwezig te willen zijn. Ook leden van de Briefmarkensammlerverein Kleve, waarmee we sinds vorig seizoen goede kontakten onderhouden, zullen deze avond acte de présence geven. Voor onze leden een mooie gelegenheid om kennis te maken met de leden van over de grens. We hopen dan ook dat deze avond de grote zaal in "de Klokketoren" veel te klein zal zijn. Zaal open om 19.00 uur, aanvang 20.00 uur, einde????? Commissie Activiteiten. 5
Een walvis op de post In het voorjaar van 2003 bracht TPG Post vijf nieuwe "Port betaald"-zegels uit, bedoeld voor mailings van grote bedrijven. "Port betaald"-zegels zijn geen postzegels in de strikte zin van het woord, al worden ze wel vermeld in de NVPHcatalogus 2004. In de inhoudsopgave van die catalogus worden ze trouwens "Partijenpostzegels" genoemd. TPG Post zelf spreekt van "AttentieZegels" met twee hoofdletters. De emissie van 2003 bestond uit vier zegels met de afbeelding van een lelie in respectievelijk geel, blauw, rood en paars plus een zegel met een gestileerde walvis. Alle zegels waren voor grote klanten verkrijgbaar in rollen van 5.000 en 10.000 stuks; verzamelaars konden ze aanschaffen in stroken van vijf stuks (de walvis) en twintig stuks (vijfmaal de vier leliezegels). De leliezegels ben ik al vaker op mailings tegengekomen, maar de walviszegel nog nooit. Ik heb wel een eerstedag-envelop in mijn collectie, maar zeker bij dit soort "postzegels" is dat maakwerk van de ergste soort. Een FDC met normale postzegels had nog verzonden kunnen zijn - deze FDC in geen geval. Dankzij Jacques Rutten heb ik sinds kort wel een poststuk met een afbeelding van de walvis. Hij stuurde me de afgebeelde promotiekaart voor een kinderaotiviteit op kasteel-museum Sypesteyn in Loosdrecht. In de rechterbovenhoek van de adreszijde is een walviszegel afgedrukt van 1,5 cm breed en 2 cm hoog. Dat is ongeveer de helft van het formaat van een echte zegel. Een dergelijke zending van een losse kaart door een particulier valt natuurlijk niet onder de regeling voor "Port betaald", maar de kaart bereikte me zonder strafport. J. Spijkerman 6
7
Een nieuw "strafport"-etiket Als een postzending niet of onvoldoende gefrankeerd is door de afzender, zou de Post die zending eigenlijk retour moeten sturen. In de praktijk gebeurt dat niet: de zending wordt bij de geadresseerde afgeleverd met een betalingverzoek. U kent ze wel, die portkaarten waarop je een aangegeven bedrag aan postzegels moet plakken en die je terugstuurt aan het postkantoor. De kaarten hebben het formaat van een briefkaart en worden aan de achterkant van het poststuk geplakt met twee geperforeerde stickertjes "Hierlangs afscheuren". Blijkbaar vindt TPG Post die portkaarten niet opvallend genoeg meer. Sinds enige tijd wordt op onvoldoende gefrankeerde stukken namelijk ook een etiket P 4503 op de voorkant geplakt. Dit is een zelfklevend etiket van 2,5 cm hoog en 8 cm lang, met aan de rechterkant een grote "T", de internationale aanduiding voor ontbrekend port. In de linkerbovenhoek van het etiket staat het embleem van Koninklijke TPG Post met daarnaast de tekst "portzending", uitgespaard uit een rode balk. De tekst van het etiket is neutraal gehouden: "De zending voldoet niet aan de voorwaarden die TPG Post aan de frankering stelt". Alle exemplaren die ik tot nu toe gezien heb, hebben als drukdatum 1103; misschien is het etiket pas eind vorig jaar geïntroduceerd. 8
We laten twee voorbeelden zien. Het eerste is een klein formaat envelop die door de Sociale Verzekeringsbank verstrekt wordt aan aanvragers van kinderbijslag. Bij het insturen van een aanvraagformulier hoeft de afzender alleen het adres van de SVB aan te vullen en de envelop te frankeren. Het staat duidelijk aangegeven in de rechterbovenhoek "Let op voldoende frankering". De afzender van dit exemplaar heeft dat niet gedaan. Je zou verwachten dat een grote instelling als de SVB ondergefrankeerde zendingen weigert, maar daarvan is hier geen spoor te vinden. Ook zijn er geen sporen van een aangehechte portkaart te zien. Aan de tweede envelop is niet te zien waarom de geadresseerde port moest betalen. Er staat toch een "Port betaald" in de rechterbovenhoek gedrukt? Dat klopt - maar dat geldt alleen voor partijenpost die aan een loket wordt ingeleverd. Deze envelop werd in een brievenbus gegooid en door TPG Post onderschept. Vandaar de handgeschreven aanduiding "T 57 gr het etiket en de sporen van de aangehechte portkaart. Op die kaart stond een bedrag vermeld van 1,28. Dat is gelijk aan het onbrekende port voor een brief van 20-50 gram ( 0,78), vermeerderd met 0,50 strafport. Uiteraard heeft de geadresseerde dat keurig betaald. J. Spijkerman
Portugees Afrika Als we Oost-Timor buiten beschouwing laten (een voormalige Portugese kolonie in het Verre Oosten die na de onafhankelijkheid meteen ingelijfd werd door Indonesië), zijn de bezittingen in Afrika de laatste Portugese overzeese gebieden die zelfstandig werden. In de jaren '70 van de twintigste eeuw kwam daarmee een einde aan een wereldrijk dat waarvoor de basis al gelegd was tijdens de grote ontdekkingsreizen van de 15 e eeuw. Hoewel de Portugezen tijdens het bewind van Hendrik de Zeevaarder (1394-1460) al tot Siërra Leone doorgedrongen waren, werd het grootste deel van het koloniale rijk in Afrika pas in de tweede helft van de 19 e eeuw opgebouwd. Uiteindelijk bestond dat rijk uit Angola, Mozambique, Portugees Guinee, de Kaapverdische Eilanden (Cabo Verde) en de eilandengroep St. Thomas (Sao Tomé) en Principe. Na de Tweede Wereldoorlog kwam in Afrika het dekolonisatieproces op gang. Maar terwijl veel Britse en Franse koloniën zelfstandig werden, kwam er voor de Portugese koloniën alleen een statusverandering: ze kregen de status van "overzeese gebiedsdelen". De bevolking nam hier geen genoegen mee en in Angola, Mozambique en Portugees Guinee ontstonden bevrijdingsbewegingen. Hun strijd ontwikkelde zich tot een koloniale oorlog op drie fronten met de inzet van een groot deel van het Portugese leger, inclusief vele dienstplichtigen. Pas na de Anjerrevolutie van 25 april 1974, waardoor Portugal omschakelde van een dictatuur naar een democratie, kon het moederland de koloniën de vrijheid geven. Er ontstonden vijf nieuwe staten: Angola, Mozambique, Guinee-Bissau, Kaapverdië en St. Thomas en Principe. Aan het zeer nuttige boek "Postzegels van Abchazië tot Zwitserland" (1) ontlenen we de gegevens over de postadministraties van deze landen. (1) drs. M. van der Velden: Postzegels van Abchazië tot Zwitserland. Postadministraties door de eeuwen heen. Uitgegeven in 2000 door de Nederlandse Bond van Filatelisten- Verenigingen. 10
Angola Koloniale postzegeluitgiften vanaf 1870. Angola werd in 1920 uitgebreid met het district Cabinda, waar sinds 1893 postzegels waren uitgegeven met de landsnaam "Portugees Congo". De republiek Angola geeft postzegels uit sinds 1975. Guinee-Bissau Koloniale postzegeluitgiften vanaf 1881 onder de naam "Portugees Guinee". Uitgiften als zelfstandige staat vanaf 1974.
Kaapverdië Koloniale postzegeluitgiften vanaf 1877. De eerste zelfstandige uitgifte verscheen in 1975. Mozambique Eerste uitgifte in 1877. Er zijn rond de vorige eeuwwisseling ook postzegels uitgegeven door de districten Inhambane, Lourenco Marques, Nyassa en Zambesië (dit district werd in 1913 gesplitst in Tete en Quelimane). Zegels met de naam "Mozambique Company" werden uitgegeven tussen 1892 en 1942 door een particuliere maatschappij. Postzegels van de republiek Mozambique verschijnen sinds 1975. St. Thomas en Principe Uitgiften als zelfstandig land sinds 1975. Ten slotte vermelden we ook de algemene uitgiften die bestemd warenvoor alle Portugese koloniën in Afrika. Dergelijke zegels verschenen in 1898, 1919 en 1945. J. Spijkerman 12
Drie vreemde plaatsnamen Het verzamelen van aantekenstrookjes is een tak van de filatelie die veel verzamelaars aanspreekt. Aansprak, kun je beter zeggen, want er is de laatste jaren aardig de klad in gekomen. Dat komt doordat sinds de introductie van de landelijke aantekenstrook postkantoren geen eigen strookjes meer gebruiken. Het plezier van het traditionele verzamelen van aantekenstrookjes zat hem in de enorme verscheidenheid: elk kantoor gebruikte in principe een strookje met de eigen kantoornaam erop gedrukt, en elke oplage kon verschillen van de vorige. Aantekenstrookjes zijn etiketten en geen postwaarden, daarom werd er bij de aanmaak niet zo nauw gekeken en konden er gemakkelijk exemplaren met fouten in omloop komen. Van een aantekenstrookjesverzamelaar uit Utrecht kreeg ik een tijdje geleden drie strookjes met een fout in de plaatsnaam. Uit zijn eigen stad - van het postkantoor in winkelcentrum Hoog Catharijne - komt het strookje "UTRCEHT Godebaldkwartier", waar de letter E verwisseld is met de letter C. Deze fout is indertijd vrij snel ontdekt: de betreffende rollen werden uit de roulatie gehaald en zijn in verzamelaarshanden terechtgekomen. Het tweede strookje is afkomstig van kantoor Teesselinkshof in NIJVELDAL. Of dat kantoor nog bestaat is mij niet bekend, maar de plaatsnaam had in elk geval NijverRdal moeten zijn. Het Overijsselse Nijverdal valt onder de gemeente Hellendoom. Het laatste strookje komt uit "BURGESBRUG", een mij onbekende plaats. Dat moet BurgeRbrug zijn, een dorp in Noord-Holland dat behoort tot de gemeente Zijpe. Volgens de Topografische Gids van Nederland werd het dorp vroeger ook wel Eenigenburgerbrug genoemd. J. Spijkerman Postzegelbeurs Lichtenvoorde Op zondag 26 september a.s. organiseert de afdeling Lichtenvoorde haar jaarlijkse postzegelbeurs in "de Swite" van Schuttersgilde "St. Switbertus" gelegen aan de Goudenregenstraat 2 in Lichtenvoorde. Er zullen naast postzegel, brief en ansichtkaartenhandelaren ook telefoon en muntenhandelaren aanwezig zijn. Openingstijd is van 10.00 uur tot 16.30 uur. Toegang is gratis en parkeermogelijkheid is voldoende aanwezig. 13
Poolse Postwaardestukken: voor elk wat wils Wie eens iets anders wil gaan verzamelen, zou kunnen beginnen met Poolse postwaardestukken. Je komt ze overal voor een paar (euro)centen tegen. Wie denkt dat het simpel is een complete verzameling te krijgen, komt bedrogen uit. In het jaar 2000 was het aantal hoofdnummers voor briefkaarten de 1250 al gepasseerd. Vergelijk dat met Nederland met iets meer dan 300 hoofdnummers en het probleem is duidelijk. Maar in de beperking toont zich de meester. We noemen hieronder een aantal mogelijkheden om een collectie aan te leggen. 1. De gewone uitgiften met afwijkingen Na het uitroepen van de Poolse Staat in 1918 begon men met de situatie dat er oude Duitse en Oostenrijkse briefkaarten waren en verder niets. De snelste oplossing is dan: opdrukken vervaardigen. In zulke gevallen ontstaan er natuurlijk talloze plaatfouten. Hetzelfde zien we omstreeks 1950 met onder andere de bekende "groszy" opdrukken. Daarnaast hebben we een groot aantal typen in de langlopende reeksen, vergelijkbaar met "Juliana Regina". Een gebied voor liefhebbers van het kleine detail, maar wel met een ruim budget. 2. Series beeldkaarten Voor de Tweede Wereldoorlog zijn er enkele series beeldkaarten en enveloppen uitgegeven, dat wil zeggen eenzelfde zegelbeeld met aan de linkerzijde een aantal verschillende afbeeldingen. Per serie slechts 1 catalogusnummer maar wel een groot aantal verschillende gelet op de afbeeldingen. De eerste serie dateert uit 1931 met 32 stadsgezichten. De tweede uit 1933 met 32 fragmenten van het altaarstuk uit de Mariachi kerk in Krakau. Vervolgens nog twee series van respectievelijk 32 en 64 stadsgezichten. Ten slotte een serie van 32 stuks uitgegeven op 1 augustus 1939 voor de stichting van het Poolse Legioen in 1914. De kaarten tonen beelden van het Legioen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Op 1 september vielen de Nazi's Polen binnen zodat deze kaarten maar iets langer dan een maand gebruikt zijn. Als we niet letten op het zegelbeeld - sommige series zijn met verschillende zegels en opdrukken uitgegeven - is het een hele sport om alle 192 afbeeldingen bij elkaar te krijgen. 14
15
3. Nieuwe kaarten, nieuwe mogelijkheden Begin 50 er jaren begint men met de vormgeving van de Poolse postwaardestukken te experimenteren. Het zegelbeeld is niet langer een kopie van de gewone frankeerzegels. De kaarten worden nu hoofdzakelijk uitgegeven voor speciale gelegenheden; tevens wordt de linkerzijde gebruikt voor afbeeldingen. In een aantal gevallen wordt het zegelbeeld bij de afbeelding betrokken en ontstaat gewoon één grote afbeelding. Voorbeelden zijn de giraf op de kaart voor 100 jaar dierentuin Poznan en de complete boeken vanwege het 600 jarig bestaan van de Universiteit van Krakow. De meest eenvoudige manier van verzamelen is natuurlijk op datum van uitgifte. Maar er zijn meer mogelijkheden. Met gemak kan een verzameling over de stad Krakow of over Copernicus worden opgebouwd. Daarnaast kunnen de kaarten uitstekend gebruikt worden in een motiefverzameling. Van een bekend onderwerp als "Vervoer" zijn er aardig wat te vinden. Wie zijn verzameling Danzig wil uitbreiden, kan met enig zoeken het nodige vinden. 4. Gestempeld of niet? De postwaardestukken kunnen zowel gestempeld als ongestempeld worden verzameld. De moderne kaarten zijn echter vaak van een gelegenheidsstempel 16
17
18
voorzien en niet verstuurd. Wie dus op zoek gaat naar "echt gelopen" materiaal, zal een ware speurtocht moeten ondernemen. Maar de fraaie gelegenheidsstempels zijn een mooie aanvulling op het motief van de kaart. Motiefverzamelaars kunnen vanwege de drie aspecten (zegelbeeld, stempel en afbeelding) met deze kaarten meerdere kanten uit. 5. Tot slot Er zijn in dit artikel natuurlijk een aantal zaken niet belicht, zoals tarieven en bijfrankeringen vanwege versturen naar het buitenland of de enorme inflatie begin 90 tr jaren. De periode tijdens de Tweede Wereldoorlog is interessant vanwege de opdrukken en de postwaardestukken van het Generaal Gouvernement. Zo zijn er nog legio mogelijkheden. Met een beetje creativiteit kan met een deel van de Poolse postwaardestukken een leuke verzameling worden opgebouwd. Vaak speelt het zoekwerk daarbij de belangrijkste rol en niet het geld. J. Mulder 19
20