De Gain structuur is het fundament van een goede mix. Elk mengtafel heeft een specifieke knop genaamd de Gain of Trim of Input level. De gain is de basis voor iedere goede mix. Een goede mix begint met de bron. Wat je er niet in stopt komt er ook niet uit. Als de geluidsbron onduidelijk is, bijvoorbeeld een spreker die zijn microfoon te laag houdt, zorgt dat voor een onduidelijk signaal die moeilijk uit te versterken is. Linecheck. Hierbij wordt gecontroleerd of alles is aangesloten, of alle aansluitingen en kabels werken en of alle microfoons en andere signaalbronnen op de juiste kanalen zijn aangesloten. Zet een koptelefoon op, zet de pfl of mute knop van één microfoonkanaal aan en laat iemand op het podium door de microfoon spreken of zingen. Hierbij is het belangrijk dat de muzikant op zijn instrument speelt of zingt zoals hij/zij dat live ook gaat doen. Dus niet "one, two test", maar flink gaan staan zingen of spelen. Zet de masterfader nog even dicht. Het ingangsniveaus de gain van de geluidsbron moet hoog genoeg staan om ervoor te zorgen dat het geluidsniveau laag kan blijven, maar natuurlijk niet zo hoog dat er vervorming ontstaat. Door de gain omhoog of omlaag te draaien bepaal ik de hoeveelheid signaal dat er op de mengtafel binnen komt. Wanneer je een microfoon aansluit wil je natuurlijk ook kunnen zien hoeveel signaal er binnen komt. Op sommige mengtafels wordt dit aangegeven met een peak indicator. Draai de gain maar eens omhoog, je ziet de peak light indicator knipperen. Wanneer je de mute knop of solo functie of PFL inschakelt kun je de op de VU meter zien hoeveel volume je van de geluidsbron binnen krijgt. Zorg het liefst voor zoveel mogelijk input level van je geluidsbron. Kijk op je VU meter ( de ledjes) en draai nu aan de gain (pad) knop totdat het signaalniveau op de Vu-meter 0dB is. Dit is de meest ideale input level van je geluidsbron, dit wordt ook wel unity gain of zero gain genoemd. Doe vervolgens hetzelfde met de andere geluidsbronnen die je wilt versterken op de mengtafel. Als geluidsman maak je eerst een ruwe schets met je gain. Unity gain betekent dat je nog steeds 20 db speelruimte hebt voordat het geluid gaat oversturen. ( Clipping ) Als je weet dat je input niet overstuurt dan kun je er gerust op zijn dat de andere onderdelen ook niet oversturen. Als het geluid toch overstuurt binnenkomt, moet ik mijn gain terugdraaien. We gebruiken de attennuation switch wanneer de gain helemaal omlaag staat en we het niet verder naar beneden kunnen draaien. Deze knop verlaagt de geluidshoeveelheid dat het kanaal binnenkomt met 20 db nog voor de versterker. De Faders levelen De Faders zetten we ook precies op de nul lijn op zero/ unity. De term zero en unity zijn hetzelfde. De geluidstafel zal het beste functioneren wanneer je de Faders op net onder zero zet. Dit is belangrijk voor een optimale signaal/ruis verhouding. Ook je equalizer zal veel efficiënter zijn, omdat je een behoorlijk fatsoenlijk geluid binnen komt.
Een goede indicator krijg je wanneer je de Fader helemaal naar beneden zet. ( van belang is dan natuurlijk dat de geluidsbron voor de kanaal fader geplaatst is, anders hoor je natuurlijk niets als de Fader naar beneden staat.) Zet je gain omhoog totdat de indicator willkeurig gaat knipperen, zet het dan een kelin beetje terug. Hoofdlijn: Zorg dat je zoveel mogelijk geluid binnen krijgt op je gain, dat beperkt de hoeveelheid ruis, de input krijgt dan een veel helderder en pittig ( punchy ) geluid. Stel nu je Master faders in ( deze bevinden zich aan de rechter kant van de geluidstafel). Zorg ervoor dat de mute/solo of pfl knop uuitgeschakeld staat. Zet de masterfaders ook op of net onder de nul lijn om het gewenste geluid uit de speakers te krijgen. Kijk op de meter om te zien hoeveel geluidsniveau er uit de geluidstafel komt. Het kan zijn dat je de faders niet goed op de nul lijn kunt zetten, omdat er dan teveel geluid uit de speakers komt. Ga dan naar je versterker ( Power amplifier) of je actieve speakers. Veel actieve speakers hebben ook een volume knop die je harder of zachter kunt zetten. Zet actieve speakers in dit geval dan zachter, zodat je de faders gewoon op de Zero/ unity kunt zetten. Je geluidstafel klinkt veel beter wanneer je de faders op zero/ unity hebt staan, dan wanneer ze te laag staan. Equalizen Dit is waarschijnlijk het meest gebruikte onderdeel op het mengpaneel, maar ook de meest onbegrepen. Dit onderdeel vereist heel veel oefening voordat je het volledig beheerst. Dit komt doordat je oren getraind moeten worden om bepaalde frequentie gebieden goed te kunnen horen. Nu het binnenkomende signaal optimaal is kunnen we gaan equalizen. Zet eerst alle knoppen in de middenstand. De E.Q staat dan neutraal op een grafische equalizer kun je zien dat de lijn plat ligt.
Aan de linkerkant van de grafische E.Q laat de lijn 20 herz zien. Aan de rechterkant zien we 20.000 herz. Dit is zo hoog dat alleen een persoon met een goed gehoor dit nog kan horen. In het equalizen onderscheiden we drie gebieden: hoog, midden en laag. High shelf E.Q Low shelf E.Q Fixed mid E.Q Mid sweepable E.Q Low shelf E.Q Wanneer je gaat equalizen begin dan eerst met de lage frequentie instrumenten. ( Zie: Piramide)
Regel het laag (low shelf E.Q) naar smaak. Zorg ervoor dat maar enkele instrumenten echt in het basbereik zitten: bassdrum en basgitaar. Te veel bas in bijvoorbeeld de piano of gitaar kan goed klinken zolang die instrumenten alléén spelen, in het bandgeluid wordt het snel rommelig en onduidelijk. Gebruik voor alle instrumenten de Low-cut filters (low cut switch), behalve voor bassdrum en evt. basgitaar. Dit vermindert een hele hoop gerommel. Wanneer je knop in de middenstand hebt staan ligt de lijn plat, wanneer je de knop naar rechts draait zie je dat de lijn begint te stijgen aan de linkerkant v.h plaatje. Wanneer we de knop teveel naar rechts draaien zal het geluid nogal donker worden. Als we door de microfoon zouden spreken, klinkt onze stem heel bassig. Wanneer we de knop terugzetten naar de middenstand komt de lijn weer plat te liggen en is het geluid weer normaal. Wanneer je de knop naar links draait ontstaat er een dip aan de linkerkant. De lijn laat nu het tegenovergestelde zien van daarnet. Het geluid wordt nu heel iel en dun. Wanneer ik de knop terug zet naar de middenstand klinkt mijn geluid weer normaal. Het midden. Fixed mid eq Mid sweepable eq In dit gebied is je gehoor het meest gevoelig en kun je dus het beste klankkleurverschillen waarnemen. Vandaar dat de midden regeling ook het meest uitgebreid is, het heeft namelijk twee i.p.v een knop.
De fixed mid eq werkt in vele gevallen hetzelfde als de highshelf en low shelf eq, het enige verschil is dat er een gefixeerd punt is in het midden van het frequentie gebied. Wanneer we de knop naar rechts draaien vanuit de middenstand, ontstaat er een heuveltje in het middden. Draaien we de knop teveel naar rechts, dan merken we dat dit een uitnodiging is voor feedback. Wanneer we de knop naar links draaien zien we dat er een dip ontstaat in het middengebied. Je kunt horen dat je stem door de microfoon nu heel weinig aanwezig is, het heeft weinig presence. De "sweep-eq" of "semi-parametrische eq" heeft twee regelaars, één voor het beïnvloeden van de frequentie en één voor de eq gain (+ of - 15dB meestal). Je kunt de werking ervan het beste horen door de gain eerst flink in de plus te draaien (kijk uit voor feedback) en dan aan de frequentieregelaar te draaien. Als je het gebied gevonden hebt waar je wilt bijregelen (pus of min), draai dan aan de eq gain voor de fijnafstemming. Wanneer ik beide knoppen naar rechts draai hoor ik dat mijn stem heel erg rauw klinkt. In het middengebied ontstaat een heuveltje. Draai ik de knoppen naar links ontstaat er een dip in het middengebied en mijn stem wordt heel onduidelijk en ongedefinieerd. De "sweep-eq" heeft enorme voordelen wanneer je bepaalde probleem frequenties probeert aan te pakken. De High shelf eq. Aan de rechterkant van de grafische eq bevindt zich het hoge frequentie gebied. Wanneer we de knop naar de rechterkant draaien begint de lijn te stijgen. Je stem klinkt nu heel helder. Wanneer je de knop weer op de middenstand zet klinkt de stem weer normaal. Wanneer we de knop naar links draaien, ontstaat er een dip in de lijn aan de rechterkant van het scherm. Onze stem klinkt nu heel dof.
Wanneer we de knop weer terugzetten in het midden, ligt de lijn weer plat en onze stem klinkt weer normaal. Gebruik vooral je oren i.p.v je vingers om het geluid te equalizen. Oefen regelmatig met je eigen stem. Een snelle manier om frequenties af te regelen is door het zaalgeluid uit te zetten. Luister naar het kanaal door een koptelefoon. Zoals een gitarist zijn snaar draait naar de gewenste stemming, draai je al luisterend naar de gewenste frequentie toe. Waarom equalizen? Op de eerste plaats kan equalizing nodig zijn om weergave-apparatuur aan de akoestiek van een ruimte aan te passen. Als je de weergave karakteristiek van een PA-systeem zodanig op de ruimte aanpast dat pieken en dips in frequentiegebieden zoveel mogelijk gladgestreken zijn, zul je een beter geluid krijgen en minder problemen hebben met lastige rondzing-tonen en dergelijke. Hetzelfde geldt voor PA-monitors en voor studio-monitors. Elke ruimte versterkt en verzwakt bepaalde frequenties. Hoge tonen worden geabsorbeerd door bijvoorbeeld gordijnen, stoel bekleding, mensen, en door de lucht zélf al! Lage tonen kunnen versterkt worden door het effect van "staande golven", tonen die door parallelle wanden heen en weer gereflecteerd worden. Als een ruimte klein is, worden heel lage tonen verzwakt omdat de golflengte ervan "niet in de ruimte past". Verder kan equalizing per instrument nodig zijn om het in een mix naar voren te laten komen. Het kan ook als effect gebruikt worden om opzettelijk een geluid te "verkleuren". In dance muziek en aanverwanten worden bassen sterk benadrukt om de muziek "voelbaar" te maken. Om vermogen te sparen kun je met een PA installatie de energie-vretende tonen beneden 100Hz onderdrukken. Zo kun je met minder vermogen je geluid verder laten reiken. Soms heeft de weergave van die tonen ook geen functie, bijvoorbeeld bij spraak. Equalizing kan ook nodig zijn om het met een microfoon of combinatie van microfoons opgenomen geluid van een instrument of stem natuurlijker te laten klinken. Met name door "close-miking" kunnen bepaalde frequenties onnatuurlijk hard of zacht gaan klinken. Effecten toevoegen Als stelregel: niet teveel met effecten experimenteren. Je wilt het geluid nl. zo natuurlijk mogelijk reproduceren. ( Akoestische reproductie) Effecten als galm, delay, ed. kunnen nu aan de mix worden toegevoegd. Ook hier weer: met mate, te veel galm en delay op te veel instrumenten "smeert de mix dicht", het wordt een brij. Algemene stelregel: effecten als galm en delay alleen op solo- instrumenten en zang. Een rim-click of percussie instrument kan ook leuk werken met wat reverb. Maken van eventuele submixen. Meestal worden de drums aan een subgroep toegewezen. Zet de master en de subgroep faders open, maak nu een goede balans tussen de individuele instrumenten van het drumstel met de kanaalfaders. Daarna kun je de drums als geheel faden met de subgroepfader(s). Hetzelfde kun je doen voor bijvoorbeeld een blazerssectie, backing vocals of percussie. Eindmix, effecten. Laat nu de hele band spelen en maak een gebalanceerde mix van het geheel. Hierbij kan het nodig zijn om individuele instrumenten nog wat bij te kleuren met eq, om ook de klankkleuren mooi in balans te brengen en om zonder alleen de volumeschuiven te gebruiken er voor te zorgen dat elke stem en elk instrument te horen is. Je kun hier ook panning voor gebruiken (plaatsing in het stereobeeld). Doe het niet te extreem, vooral niet als het publiek dicht op de boxen staat. Als je dan de gitaar extreem rechts zet in het stereobeeld, hoort het publiek dat voor de linkerboxen staat geen gitaar... Instrumenten die een stereo-signaal geven (keys, gitaar met effecten, in stereo gemixte subgroepen) en aan twee extreem links en rechts Kamfiltereffect Dit effect ontstaat onder andere als hetzelfde geluid via verschillende wegen van verschillende lengte op één punt (luisteraar) kan komen: looptijdverschillen. Het is er dus eigenlijk altijd als je met verschillende luidsprekers tegelijk werkt. Het ontstaat ook doordat gereflecteerd geluid weer bij het oorspronkelijke geluid komt. Door deze interferentie van geluidsgolven die niet met elkaar "in fase" zijn
doven bepaalde frequenties uit (worden zachter) en andere worden harder. Het effect is ook nog per frequentie verschillend. Boven 1KHz is het niet meer storend, beneden die frequentie kan het problemen opleveren. Bij het opstellen van meerdere luidsprekers voor één kanaal (luidspreker-array) moet je er op letten dat de conussen exact boven elkaar staan, om looptijdverschillen zo Compressor Compressor, vaak zelfs een multi-band compressor, die dus verschillende frequentiegebieden onafhankelijk van elkaar kan comprimeren. De compressor maakt harde gedeelten zachter. Een soort automatische volumeknop. Hoe sterker de compressie, hoe egaler het volume wordt. Doordat het gemiddelde volume daardoor groter wordt komt het geluid er beter door. Radio uitzendingen worden ook gecomprimeerd, wanneer je de radio zacht hebt staan zachte gedeelten niet wegvallen door bijvorbeeld het geluid van een stofzuiger en hoef je voor een hard nummer de radio niet zachter te zetten uit angst voor een buren ruzie. Bij teveel compressie gaat de dynamiek verloren en klinkt alles vlak. Een compressor is bijvoorbeeld ook heel geschikt om ervoor te zorgen dat de lage noten van een zangeres niet wegvallen in de mix en kan het niveauverschil tussen hard en zacht verkleint worden. Limiter, om de speakers te beveiligen Equalizer, aanpassing aan de akoestiek van de zaal, meestal 31-bands Parametrische equalizer(s) Feedback onderdrukking: smalbandige filters (notch filters) die automatisch bij optredende feedback een frequentie onderdrukken. Crossovers met instelbare frequenties, instelbare filterkarakteristieken (steilheid in db/oktaaf variabel van 6dB/oktaaf tot 48dB/oktaaf, filtertype Bessel, Linkwitz-Riley, Butterworth) Instelbare faseverschuiving per filter Instelbare delay per output Subsonic synthesizer om extra lage bastonen bij te maken In sommige actieve P.A. box systemen zit al een (dan meestal analoog) eenvoudig processorsysteem ingebouwd dat voor een optimale werking bij verschillende geluidsniveau's zorgt. Zang De frequenties van een zang signaal kun je ruwweg verdelen in drie belangrijke gebieden: grondtonen, medeklinkers en klinkers. De grondtoon van de spraak stem zit in het beperkte gebied tussen 125 en 250 Hz. Deze frequenties zijn belangrijk om een stem te kunnen verstaan en te herkennen. Klinkers bevatten de meeste geluidsenergie en bestrijken het gebied van 350Hz - 2000Hz. Klinkers tussen 1500Hz en 4000Hz bezitten weinig energie, maar zijn belangrijk voor de spraak verstaanbaarheid (presence gebied). Voorbeeld: het gebied tussen 63Hz en 500Hz bevat 60% van de geluidsenergie, maar draagt maar 5% bij aan de verstaanbaarheid. 500Hz-1KHz draagt 35% bij aan de verstaanbaarheid, 1KHz-8KHz bevat maar 5% van de energie, maar draagt voor 60% bij aan de verstaanbaarheid! Conclusie: laag weg filteren en het gebied van 1KHz-5KHz benadrukken bevordert de verstaanbaarheid en helderheid. 100-250Hz ophalen maakt het geluid bonkerig en donker. Omlaag halen van 15-500 Hz klinkt hol, als in een doos, of door een buis. Dips rond 500Hz-1KHz maken het geluid nadrukkelijk, pieken rond 1 en 3 KHz produceren een hard metalig, nasaal geluid. Dips rond 2-5KHz reduceren de verstaanbaarheid en maken het geluid wollig, dof. Pieken rond 4-10KHz geven een sissend, krakerig geluid. De meeste controle over het geluid heb je met volledig parametrische equalizers. Een overzicht van belangrijke frequenties en hun functie: 80-125Hz Fundament en power van basstem
160- Grondtoon normale stem 250Hz 315- Belangrijk voor stem herkenning 500Hz 630-1KHz Belangrijk voor een natuurlijk geluid 315-1KHz Dit gebied versterken geeft een "telefoon-geluid" 1.25-4KHz Boventonen, medeklinkers, belangrijk voor verstaanbaarheid. Te veel nadruk in dit gebied kan leiden tot "luister moeheid". Te veel versterking tussen 2 en 4 KHz kan medeklinkers als "m", "b" en "v" maskeren. Door nadruk op 3KHz en tegelijkertijd onderdrukken van andere instrumenten in dit gebied kun je de zang "er boven uit" krijgen zónder het echt harder te hoeven zetten. 1,25KHz-8KHz zorgt voor helderheid. 5-8KHz Boventonen, medeklinkers, helderheid, richting horen. Te veel in dit gebied produceert een "sissend" geluid. Instrumenten De sound van een instrument begint natuurlijk met de juiste microfoon keuze en -plaatsing. Dit is niet te onderschatten! Een combinatie van microfoons kan ook goed werken, bijvoorbeeld met dichtbij en verder af geplaatste microfoons. Als er persé close-miking moet worden toegepast (PA versterking), kan equalizing nodig zijn om de overdreven sterke of zwakke weergave van bepaalde frequenties compenseren. Doel is dan om een natuurlijk klinkende weergave te bereiken. Helderheid kan worden versterkt door de boventonen van een instrument te versterken. Hier hebben we ook te maken met het psycho-akoestische fenomeen dat het gehoor ontbrekende grondtonen "invult", als de boventonen maar hoorbaar zijn. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor drum- en percussiesounds. Het volgende overzicht kan een leidraad zijn: 31Hz- 50Hz 80Hz- 125Hz 160Hz- 250Hz 300Hz- 500Hz 400Hz to 1KHz 800Hz- 4KHz 4KHz- 10KHz 8KHz- Zorgt voor "power", tonen die je "voelt". Te veel maakt het geluid modderig en dof. Het maakt de overige geluiden ook moeilijk waar te nemen. Deze lage frequenties "eten" veel vermogen van de versterkers bij PA-versterking. Als je vermogen te kort komt, onderdruk dan deze lage bas tonen, zodat je het vermogen voor de hoorbaarheid kunt gebruiken. Te veel in dit gebied zorgt voor een "boemerig" geluid. Probleemgebied in vee mixen. Te veel in dit gebied haalt de power uit een mix, maar is nodig voor "warmte". Grondtonen van basgitaar en gitaar zitten rond 160HZ, een belangrijke frequentie! Grondtonen van snaar- en percussie-instrumenten Grondtonen en boventonen van strijkers, blazers, keyboards en percussie. Het belangrijkste gebied voor het controleren en vormen van een natuurlijk klinkend geluid. De "stem" van een instrument zit in dit midden-gebied. Een belangrijk gebied om instrumenten te accentueren en ze warmer te laten klinken. Maak je het te sterk dan wordt het geluid vermoeiend om naar te luisteren. Te veel in het gebied rond 1-2KHz klinkt blikkerig. Accentueert percussie, bekkens en snaredrum. 5KHz maakt het geluid transparant of laat het juist "veraf" klinken. Dit gebied bepaalt vaak de kwaliteit van een opname of
20KHz mix. Geeft diepte, ruimtelijke oriëntatie en "lucht". Te sterk en het geluid wordt onaangenaam scherp. Hier zijn een aantal belangrijke frequenties per instrument genoemd. Als je weinig tijd hebt voor een soundcheck, kan het helpen om die frequenties al vooraf in te stellen op je mengpaneel. Het is niet de oplossing voor alles, maar wél vaak een goed startpunt. Per instrument: Bass Drum Naast de gebruikelijke dips in het 200-400Hz kun je dips in smallere gebiedjes rond 160Hz, 800Hz en 1,3KHz gebruiken. Daardoor komt er ruimte voor de grondtonen van bas en gitaar in je mix. Een highpass filter op 50Hz kan ook helpen en geeft ook je compressor wat meer "rust". Wil je een bassdrum- "tik", zoek die dan rond 4KHz-7KHz. Snare Drum Als er te veel laag in de snaredrum-sound zit, kan dat de mix modderig maken. Haal alles onder 150Hz weg. Een goede snaredrum klinkt opvallend genoeg, enkele dipjes zijn meestal voldoende. Probeer iets rond 400-800Hz en een beetje 1.3KHz. Experimenteer wat. Als de snare te transparant klinkt, dip wat rond 5KHz. Soms is dan weer wat boost rond 10KHz nodig als compensatie. High Hats Er zit weinig laag in een hihat geluid. Je kunt rustig alles onder 200Hz weghalen. Zo ben je ook van lage tonen-overspraak via dit kanaal verlost. Midden is belangrijk: 400Hz-1KHz, maar ook 600-800Hz. Wil je helderheid, zoek dat in shelving boven 12.5KHz. Toms en Floor Toms De meeste toms kunnen een dipje in het gebied rond 300Hz-800Hz gebruiken. Onder de 100Hz kun je gerust alles weghalen, tenzij je uit bent op special effects... Te veel laag zit in de weg van andere instrumenten. Kleur is belangrijker dan dreun! Overheads De belangrijkste microfoons van het drumstel. Ze definiëren het geluid en geven ruimtelijkheid. Haal wat rond 400Hz weg, en filter onder de 150Hz weg. Gebruik ze niet voor power, maar voor kleur. Wat weghalen rond 800Hz en/of wat boost boven 12,5KHz geven wat extra "lucht". Basgitaar De basgitaar produceert veel tonen die je niet in ieder instrument wilt horen. Duidelijkheid van het basgeluid zit vooral rond 800Hz. Te veel laag gaat weer modderig en ondefiniëerbaar klinken. Een methode is de volgende: begin met laag weghalen onder 150Hz, maak het middengebied in orde, haal dan zoveel bas terug als nodig is om power te krijgen. Als de bas niet gedefinieerd genoeg is, zit er waarschijnlijk te veel laag in en te weinig midden. Te veel laag maskeert de boventonen. Gitaar/piano/ etc. Deze instrumenten hebben hun grondtonen in het lage middengebied. Filter onbruikbaar laag onder 150Hz weg. Experimenteer met het gebied rond 400Hz en 800Hz. Het hoge midden in ook belangrijk, zo rond 1KHz-5KHz. Daarboven beïnvloed je alleen de helderheid. Let op het perspectief: is een bassdrum helderder dan de zang? Is de piano helderder dan de zang? Is het ride-bekken helderder dan de sax-solo? Conclusie Equalizers zijn in het algemeen ondergewaardeerd en worden vaak verkeerd gebruikt in het audio vak. Door ze beter te begrijpen krijg je audio problemen beter onder controle. De vraag is hoe je het geluid krijgt waar je naar op zoek bent. Soms is microfoonkeuze of microfoonplaatsing al het eerste probleem, dat je dan ook dáár moet oplossen. Equalizing kan namelijk niet elk probleem oplossen. Een frequentie die er niet is, kun je er niet mee tevoorschijn toveren. Je kunt met equalizing ook makkelijker een ongewenst geluid wéghalen, dan een gewenst geluid er ín krijgen.