De strijd tegen puistjes

ACNE EN HOE HET TE BEHANDELEN Een vettige huid met witte puntjes, meeeters, pustels... Acne is een vaak voorkomende huidaandoening bij tieners. Er bestaan doeltreffende geneesmiddelen, maar enige voorzichtigheid is toch geboden. De strijd tegen puistjes Acne heeft het meestal gemunt op het gezicht, maar soms moeten ook de hals, de bovenkant van de borst, de rug en de schouders het ontgelden. Naar schatting 80 % van de jongeren tussen 13 en 18 jaar krijgt met acne te maken. Meestal verdwijnt de acne vanzelf rond de leeftijd van twintig jaar. Ook volwassenen krijgen acne, hoewel dat zeldzamer is. Een ernstige vorm van acne kan onsierlijke littekens achterlaten. En zelfs bij een "onschuldige" vorm van acne wordt het onesthetische aspect soms heel slecht verteerd. Verschillende geneesmiddelen hebben hun doeltreffendheid reeds aangetoond. Op de markt vindt men ook lotions, crèmes en andere gels tegen acne, die niet geregistreerd staan als geneesmiddel. Maar over hun doeltreffendheid is minder bekend. heeft men het vaak over de stijgende productie van androgene hormonen tijdens de puberteit, zowel bij jongens als bij meisjes. Die hormonen stimuleren de ontwikkeling van talgklieren en de productie van talg. Talgklieren bevinden zich net onder de huid. Ze scheiden een olieachtige stof af (talg), die het haar en de huid vettig maakt. Talgklieren staan in verbinding met haarfollikels, heel kleine buisjes waarin de haren zitten. GEZONDE HUID haar huid talg WITTE PUNTJES De talgklier en de haarfollikel vormen samen de talgklierfollikel. Wanneer die talgklierfollikels ontregeld raken, ontstaat acne. Te veel talg Acnevorming wordt doorgaans voorafgegaan door een verhoogde talgafscheiding, waardoor de huid vettig wordt. Dit gebeurt vooral op de neus, het voorhoofd, de wangen en de wit puntje ZWARTE PUNTJES zwart puntje Wat is acne? Over de precieze oorzaken van acne is weinig bekend. In het geval van jeugdacne, de meest voorkomende vorm, talgklier haarfollikel opeenhoping van talg opeenhoping van talg TEST GEZONDHEID nr. 74 augustus-september 2006 17

Over acne doen heel wat theorieën de ronde. Maar die kloppen niet altijd. Dit maakt dat mensen vaak ondoeltreffende maatregelen gaan nemen of met een ongegrond schuldgevoel opgezadeld zitten. Anderzijds zijn niet alle heersende opvattingen uit de lucht gegrepen. Voeding Heel wat mensen denken dat bepaalde voedingsmiddelen de ontwikkeling van acne in de hand werken. Mensen met acne leggen zichzelf dan ook soms voedingsbeperkingen op. Of verwijten ouders hun kind slecht te eten en zo de acne te bevorderen. Meestal wordt chocolade met de vinger gewezen, maar ook suikergoed, melk, frieten en vette voeding in het algemeen moeten het ontgelden. In werkelijkheid zijn er geen harde bewijzen dat onze voeding een invloed heeft op de vorming van acne. Toch kunnen we evenmin met zekerheid stellen dat onze voeding helemaal geen rol speelt, aangezien hier te weinig onderzoeksgegevens over bestaan. IN DE PRAKTIJK: zichzelf voedingsbeperkingen opleggen heeft wellicht geen zin. Als men toch de indruk heeft dat een bepaald voedingsmiddel een schadelijke invloed heeft, mag men er natuurlijk rekening mee houden. Zolang het maar niet leidt tot een onevenwichtig voedingspatroon... HEERSENDE OPVATTINGEN Hygiëne Sommigen denken dat acne het resultaat is van een gebrekkige hygiëne, dat mensen met acne zich niet (genoeg) wassen. Maar er zijn geen ernstige argumenten om aan te nemen dat een gebrek aan hygiëne acne kan veroorzaken. Wat is het ideale hygiëneniveau wanneer men acne heeft? Hiernaar werd weinig onderzoek gedaan. Toch voerde Stanford University (VS) recent een onderzoek uit met 24 deelnemers. Met de acne van de proefpersonen die hun gezicht tweemaal per dag wasten, ging het een beetje beter dan met die van de personen die hun gezicht maar één keer reinigden. Bij deelnemers die hun gezicht vier keer per dag wasten, werd geen verslechtering, noch verbetering vastgesteld. Twee keer per dag lijkt dus de gulden middenweg te zijn. Een ander wijdverspreid gerucht is dat gewone zeep slecht is bij acne. Hierdoor nemen mensen soms hun toevlucht tot speciale producten die de huid "mild" zouden reinigen en zuiveren. Het daadwerkelijke nut van deze producten blijft echter twijfelachtig. IN DE PRAKTIJK: aangeraden is het gezicht 's morgens en 's avonds te wassen, zonder te hard te wrijven. Dep de huid daarna droog. Vaak adviseert men het gebruik van een zeep of ander product met een ph die overeenkomt met die van de huid, namelijk 5,5 (de ph van normale zeep schommelt rond de 10, wat te alkalisch zou zijn). Maar of dit echt een verschil maakt, kan niemand met zekerheid zeggen... Stress Vaak wordt beweerd dat stress acne kan verergeren of zelfs veroorzaken. In de medische wereld wordt dit vaak afgedaan als een fabeltje. Wat er ook van zij, enkele onderzoeken suggereren dat stress reeds bestaande acne kan verergeren of zelfs teweegbrengen. Maar die onderzoeken zijn niet echt overtuigend. De hypothese is nochtans niet absurd (stress beïnvloedt de productie van stoffen die acne in de hand kunnen werken). IN DE PRAKTIJK: als we ervan zouden uitgaan dat stress een rol speelt wat dus niet bewezen is moet nog aangetoond worden dat men acne te lijf kan gaan met yoga, relaxatietherapieën of meditatie. Zover is men nog niet... Zon Men zegt vaak dat de zon een gunstige uitwerking zou hebben op acne. En dat acne in de winter verergert. Nog niet zo lang geleden werd acne zelfs met UV-stralen behandeld. Maar daar is men op teruggekomen. Als sommigen de indruk hadden dat de zon goed was tegen acne, was dat wellicht omdat het de uitdroging van papels en pustels op korte termijn bevordert. Een "cosmetische" verbetering dus. Maar op langere termijn zou de zon de ontwikkeling van mee-eters zelfs bevorderen. Mensen die geneesmiddelen tegen acne gebruiken, moeten ook weten dat sommige daarvan een overgevoeligheid van de huid voor de zon kunnen veroorzaken. IN DE PRAKTIJK: mensen die acne hebben, moeten dezelfde raad over zonnebescherming opvolgen als al de rest. Er bestaan ook "niet-comedogene" zonneproducten. Vermijd zonnebanken en een langdurige blootstelling aan de zon. bovenkant van de borst. Deze toestand gaat vooraf aan de ontwikkeling van acne. Maar niet iedereen met een vette huid krijgt acne! Witte puntjes Het eerste symptoom is de verschijning van kleine witte bobbeltjes, ook witte puntjes genoemd. Men zegt er ook wel gesloten comedonen of gesloten meeeters tegen. Ze zijn het resultaat van een opeenhoping van talg, afgestorven cellen en bacteriën. De acnebacterie heet Propionibacterium acnes. Ze bevindt zich op elke huid en is normaal gezien onschadelijk. Zwarte puntjes Witte puntjes kunnen opengaan en zwarte puntjes worden. Die worden ook wel open comedonen of open mee-eters genoemd. Zwarte puntjes zijn kleine "propjes" van 1 tot 3 mm in de mond van de talgklierfollikels. Ze kunnen worden uitgeduwd onder de vorm van gelige draadjes met een zwart uiteinde. Papels en pustels In plaats van open te gaan om zwarte puntjes te worden, kunnen witte puntjes ook de broeihaard van een ontsteking zijn. Dan verschijnen er papels rode, harde, soms pijnlijke verheffi ngen met een diameter van minder dan 5 mm. Wanneer die papels zich vullen met pus (etter), worden het pustels. Cysten Cysten zijn diepe, infl ammatoire letsels met een rode kleur. Cysten hebben een diameter van meer dan 5 mm. Het zijn vooral deze cysten die lelijke littekens kunnen nalaten. Afblijven! Aan de puisten prutsen en zwarte puntjes uitdrukken (tussen de vingers bijvoorbeeld) wordt afgeraden. Dit zou de ontsteking kunnen verergeren en littekenvorming in de hand werken. Cosmetica tegen acne Op de markt vindt men allerhande "antiacneproducten" die niet als geneesmiddel zijn geklasseerd. Ze worden beschouwd als cosmeticaproducten en men vindt ze in de winkel of bij de apotheker. De 18 TEST GEZONDHEID nr. 74 augustus-september 2006

term "acne" wordt op de verpakkingen niet uitdrukkelijk vermeld. Ze spreken hier eerder van de strijd tegen puisten en mee-eters. Enkele beweringen die men op verpakkingen terugvindt: "Verwijdert mee-eters", "Helpt puistjes snel te verdwijnen", "Reinigt en zuivert poriën", "Helpt talgafscheiding voorkomen", "Antibacteriële werking", "Speciale anti-jeugdpuistjes ingrediënt", "Verdrijft onzuiverheden", "Maakt meteen komaf met zwarte puntjes", "Bestrijdt puisten en zwarte puntjes"... Het is moeilijk een uitspraak te doen over hun daadwerkelijke effi ciëntie. In de meeste gevallen werd de doeltreffendheid van hun ingrediënten niet duidelijk aangetoond. Bovendien vindt men de gebruikte concentraties niet terug op de verpakkingen. Onze Duitse collega's lieten enkele van deze producten onlangs door 30 jongeren testen, en dit gedurende 2 weken (wat heel kort is!). Volgens de jonge gebruikers was geen enkel product echt slecht. Hun algemene indruk was dat dergelijke producten hun acne in zekere mate kunnen verbeteren. Het is zeker geen onderzoek van hoog wetenschappelijk niveau, maar het toont in ieder geval aan dat de gebruikers vaak tevreden zijn, hetgeen ook belangrijk is bij een probleem zoals acne. Deze producten kan men dus gebruiken bij een minder ernstige vorm van acne, wanneer men per se toch iets wil doen zonder meteen naar geneesmiddelen te grijpen. Geneesmiddelen Als de acne beperkt is, als het niet gaat om letsels die lelijke littekens kunnen maken en als de tiener er vrede mee kan nemen, kan men ook gewoon wachten tot de acne vanzelf verdwijnt. Of een of ander cosmeticaproduct "tegen acne" uitproberen... Maar bij bepaalde personen jong of minder jong kan zelfs een gematigde vorm van acne voor heel wat psychologische onrust zorgen. En soms leidt dat zelfs tot een depressie! In dergelijke gevallen kan een behandeling met geneesmiddelen soelaas brengen. Ook wanneer de acne littekens lijkt te gaan maken, is een behandeling aangewezen. Tal van geneesmiddelen Er bestaan verschillende behandelingsmogelijkheden. Die keuze hangt af van diverse factoren. Men moet vooral rekening houden met de mogelijke bijwerkingen: sommige geneesmiddelen zijn doeltreffender dan andere, maar ook gevaarlijker. Het type van acne speelt ook een rol. Sommige geneesmiddelen werken doeltreffend tegen comedonen (mee-eters) en minder goed tegen papels, of vice versa. Een complexe behandeling We onderscheiden uitwendige geneesmiddelen, voor toepassing op de huid, en orale geneesmiddelen, die men inneemt. Soms is het aangewezen verschillende geneesmiddelen te combineren. Zo kan de uitwendige toepassing van één enkel product vaak volstaan wanneer er enkel sprake is van comedonen. Maar als het om acne met veel papels en pustels gaat, gebruikt men beter twee geneesmiddelen voor uitwendig gebruik. In de meest ernstige gevallen kan het noodzakelijk zijn antibiotica voor oraal gebruik te koppelen aan een uitwendige behandeling. En ga zo maar door. Gezien het complexe karakter van de behandelingen beperken we ons tot een algemene uitleg. Het is immers aan de arts om samen met de patiënt een aangepaste behandeling uit te werken. Sommige geneesmiddelen voor uitwendig gebruik worden vrij verkocht. In principe is het dus niet noodzakelijk een arts te raadplegen. Toch kan dit altijd wel nuttig zijn. Na een onderzoek moet de arts u immers kunnen vertellen of een van de geneesmiddelen die u vrij in de apotheek kunt kopen, ook daadwerkelijk geschikt is voor uw type van acne of dat van uw kind. Oefen geduld Verwacht niet onmiddellijk resultaat, welke behandeling u ook kiest. De eerste resultaten verschijnen immers vaak pas na enkele weken. Laat de moed dus niet zakken als u geen onmiddellijke verbetering vaststelt. Weet ook dat de uitwerking van hormonen op de talgklieren nog enkele jaren kan aanhouden. Zelfs wanneer de acne na een behandeling verdwijnt, kan die altijd weer opnieuw de kop opsteken. Om dit risico te beperken, kan men teruggrijpen naar onderhoudsbehandelingen met een product voor uitwendig gebruik. Maar zelfs dan kan acne nog altijd terugkomen. Het is dus soms een werk van lange adem... Uitwendig gebruik De toepassing gebeurt op de volledige aangetaste zone, en niet enkel op de zichtbare puisten. Mensen met een erg vette huid verkiezen vaak gelproducten. Sommigen verkiezen crèmes, die hydraterend werken en aangenaam zijn in gebruik. Oplossingen kunnen handig zijn voor uitgebreide acnezones (bijvoorbeeld op de borst of de rug). Uitwendige preparaten veroorzaken soms een uitdroging en irritatie van de huid. In dat geval kan een hydraterende cosmetische crème van pas komen. Er bestaan cosmetica die de vermelding "niet-comedogeen" dragen en de acne dus niet zouden bevorderen. Laten we even kijken naar de werkzame stoffen van de bestaande geneesmiddelen. De voornaamste merkgeneesmiddelen voor uitwendig gebruik vindt u in de tabel. Tretinoïne en adapaleen Adapaleen en tretinoïne zijn retinoïden, derivaten van vitamine A. Deze stoffen verhinderen de vorming van comedonen en bevorderen hun verdwijning. Ze gaan ook de ontsteking tegen. Ook bevorderen ze de opname door de huid van andere uitwendige geneesmiddelen, hetgeen soms nuttig kan zijn (aangezien de arts soms aanraadt verschillende producten te combineren). Adapaleen en tretinoïne worden gebruikt voor de behandeling van acne met vooral comedonen. De werking laat zich doorgaans binnen 12 weken gevoelen. Tijdens de eerste weken kan de huid geïrriteerd raken. Het is ook mogelijk dat de huid overgevoelig wordt voor de zon of zonnebank. Dergelijke ongewenste bijwerkingen zouden minder uitgesproken en minder frequent zijn met adapaleen dan met tretinoïne. Retinoïden kunnen gevaarlijk zijn voor de foetus. Dit geldt vooral voor retinoïden die via orale weg worden ingenomen (isotretinoïne, zie verder). Maar ook voor producten voor uitwendig gebruik is voorzichtigheid geboden. Vermijd ze dus tijdens de zwangerschap. Benzoylperoxide Benzoylperoxide gaat bacteriën en ontsteking te lijf. In tegenstelling tot antibiotica voor lokaal gebruik (zie hieronder), lijkt het geen bacteriële TEST GEZONDHEID nr. 74 augustus-september 2006 19

Merknaam en vorm samenstelling UITWENDIGE GENEESMIDDELEN TEGEN ACNE (1) hoeveelheid en concentratie vrije verkoop of op voorschrift? prijs ( ) (2) prijs per g of ml Benzac Wash lotion benzoylperoxide 100 g ; 5% vrij 9.17 0,0917 Pangel benzoylperoxide 60 g ; 5% vrij 6,90 0,1150 Pangel benzoylperoxide 30 g ; 5% vrij 4,14 0,1380 Akneroxid gel benzoylperoxide 50 g ; 5% vrij 7.39 0,1478 Benzac gel benzoylperoxide 40 g ; 5% vrij 6.32 0,1580 Brevoxyl crème benzoylperoxide 40 g ; 4% vrij 8.16 0,2040 Pangel benzoylperoxide 60 g ; 10% (3) vrij 7.18 0,1197 Pangel benzoylperoxide 30 g ; 10% (3) vrij 4.31 0,1437 Akneroxid gel benzoylperoxide 50 g ; 10% (3) vrij 7.57 0,1514 Benzac gel benzoylperoxide 40 g ; 10% (3) vrij 6.57 0,1643 Acneplus crème benzoylperoxide + miconazolnitraat (4) 30 g ; 5%+2% vrij 8,10 0,27 Benzamycin gel benzoylperoxide + erythromycine (5) 23,3 g ; 5%+2% vrij 18.93 0,8124 Inderm lotion erythromycine (5) 50 ml ; 1% vrij 14.55 0,2910 Stimycine lotion erythromycine (5) 25 ml ; 2,2% vrij 7.76 0,3104 Aknemycin zalf erythromycine (5) 25 g ; 2% vrij 9.51 0,3804 Aknemycin oplossing erythromycine (5) 25 ml ; 2% vrij 9.56 0,3824 Acneryne gel erythromycine (5) 30 g ; 4% vrij 14.75 0,4917 Zineryt lotion erythromycine (5) + zinkacetaat (6) 30 ml; 4%+1,2% vrij 16.11 0,5370 Dalacin lotion clindamycine 30 ml ; 1% voorschr. 12,20 0,4067 Zindaclin gel clindamycine 30 g ; 1% voorschr. 17.31 0,5770 Differin (crème of gel) adapaleen 30 g ; 0,1% voorschr. 10.12 0,3373 Differin (crème of gel) adapaleen 60 g ; 0,1% voorschr. 18,20 0,3033 Retinova crème tretinoïne 20 g ; 0,05% voorschr. 17,10 0,8550 Skinoren crème azelaïnezuur 30 g ; 20% voorschr. 11,80 0,3933 (1) We nemen geen geneesmiddelen voor orale toediening op: antibiotica, isotretinoïne of contraceptiepillen. Ter info: sommige bestaan in identieke versies, maar van verschillende merken en met verschillende prijzen. (2) Prijzen genoteerd begin mei 2006. (3) Benzoylperoxide met een concentratie van 10 % is doorgaans enkel nodig voor zones waar de huid dikker is (zoals de rug), maar niet voor het gezicht. (4) Miconazole is een geneesmiddel tegen infecties veroorzaakt door microscopische schimmels, dat ook een antibacteriële werking heeft. Het nut ervan tegen acne is niet echt goed onderzocht. (5) Hoewel uitwendige producten op basis van erythromycine vrij verkocht worden, raden we hun gebruik zonder medisch advies ten stelligste af. (6) De toevoeging van zink zou de doeltreffendheid verhogen en het risico op bacteriële resistentie verminderen. Dat is mogelijk, maar niet echt zeker. weerstand in de hand te werken. Het werkt vooral doeltreffend tegen papels en pustels, minder tegen comedonen. Het kan huidirritaties teweegbrengen. Contact met het haar moet vermeden worden, omdat het kan verkleuren (let ook op met kleding, kussenslopen enz.). Ook overgevoeligheidsreacties van de huid op de zon zijn niet uitgesloten. Er zijn producten met 5 % en 10 % benzoylperoxide. Voor het gezicht volstaan producten met een lage dosis. Producten met een dosis van 10 % worden gebruikt wanneer de acne zich op een deel van het lichaam bevindt waar de huid dikker is, zoals de rug. Azelaïnezuur Azelaïnezuur zou de werking van androgene hormonen op de talgklieren verhinderen. Het product is geschikt voor zowel acne met vooral comedonen als voor acne met papels en pustels. De voornaamste ongewenste bijwerkingen zijn een branderig gevoel, prikkelingen en jeuk. Azelaïnezuur zou minder doeltreffend zijn dan de andere producten, maar kan nuttig zijn wanneer die laatste slecht verdragen of afgeraden worden. Salicylzuur Dit is een vrij oude behandeling, waarvan de werkzaamheid niet echt goed is onderbouwd. Toch wordt salicylzuur soms nog voorgesteld voor de behandeling van acne met vooral comedonen. Onder de vorm van een crème met 2 % salicylzuur bijvoorbeeld. Wanneer het product niet het verhoopte effect heeft, kan de concentratie worden verhoogd. Een dergelijke crème moet door de apotheker worden bereid (er bestaan geen merkproducten met zulke concentraties salicylzuur). Antibiotica Sommige geneesmiddelen voor uitwendig gebruik bevatten antibiotica. Het gaat dan om erythromycine of clindamycine. Ze bestrijden de acnebacterie en gaan ontsteking tegen. Deze uitwendige antibiotica zijn doeltreffend tegen papels en pustels, maar niet tegen comedonen. Ze zijn niet doeltreffender dan benzoylperoxide (zie hierboven), maar vertonen meer 20 TEST GEZONDHEID nr. 74 augustus-september 2006

nadelen. De selectie van resistente bacteriën kan zo'n averechts effect bij het gebruik van lokale antibiotica zijn: tal van stammen van de acnebacterie zijn resistent geworden tegen deze twee antibiotica. Daarom zouden ze enkel onder medisch toezicht moeten worden gebruikt, en enkel wanneer dat echt noodzakelijk is. Om het risico op de selectie van resistente bacteriën te beperken, moeten deze geneesmiddelen correct worden gebruikt (zo kan men hun doeltreffendheid verhogen en het risico op resistentie verminderen via het gebruik van een bijkomend product, zoals benzoylperoxide). Crèmes op basis van clindamycine zijn enkel verkrijgbaar op voorschrift. Maar die op basis van erythromycine zijn vrij te koop! De logica is hier ver te zoeken! Oraal gebruik Acne kan ook behandeld worden met geneesmiddelen die men moet innemen. Een overzicht van de voornaamste orale producten. Antibiotica Sommige orale antibiotica werken doeltreffend tegen acne, zoals tetracycline, doxycycline en minocycline. Ze kunnen stuk voor stuk echter vrij ernstige neveneffecten teweegbrengen. Sommige kunnen bij kinderen onder de 12 jaar een blijvende verkleuring van de tanden veroorzaken. Ze kunnen de darmfl ora verstoren (risico op diarree) en huidgevoeligheid teweegbrengen, zoals in reactie op de zon: branderig gevoel, jeuk, vlekken enz. Sommige kunnen de werking van de lever verstoren en tot evenwichtsstoornissen leiden. Ook andere ongewenste bijwerkingen zijn mogelijk. Om het risico op het opduiken van resistente bacteriën te beperken, raadt men de combinatie van een antibioticum met een lokale behandeling (geen antibioticum) aan. Antibiotica voor orale toediening moeten voorbehouden blijven aan ernstige gevallen van acne. Contraceptiepillen Bij vrouwen of meisjes die een anticonceptiemiddel nodig hebben en last hebben van acne, kunnen bepaalde contraceptiepillen een gunstige uitwerking hebben op de acne. Bespreek dit met de arts. Isotretinoïne Orale geneesmiddelen op basis van isotretinoïne (Roaccutane of generische versies) werken erg doeltreffend tegen elke vorm van acne, maar zijn ook erg gevaarlijk. Daarom moeten ze enkel gebruikt worden wanneer dat echt noodzakelijk is, bijvoorbeeld bij de meest ernstige vormen van acne en wanneer andere behandelingen niet helpen. De behandeling duurt meerdere maanden. De mogelijke ongewenste bijwerkingen van isotretinoïne zijn legio: verhoogde gevoeligheid voor de zon, uitdroging van lippen, huid en ogen, haaruitval, verminderde nachtvisie, hoofdpijn, gewrichts- en spierpijn, stoornissen in het zenuwstelsel... Ook is er sprake van een risico op een depressie. Een ander risico betreft in het bijzonder vrouwen en meisjes: isotretinoïne kan ernstige afwijkingen van de foetus veroorzaken. Het gebruik ervan tijdens de zwangerschap moet dus absoluut vermeden worden. Een effi ciënt voorbehoedsmiddel is vereist tijdens de hele behandelingsduur en minstens een maand na afl oop ervan. Isotretinoïne verzwakt ook de huid. Vermijd dus ontharingen met was (het is al gebeurd dat patiënten samen met het haar stukken huid afrukten). Kortom, over een doeltreffende behandeling van ernstige acne moet grondig worden nagedacht. Deskundig advies van een arts inwinnen, is dan ook geen overbodige luxe! M. Vanbellinghen en M. Van Hecke 21