-.,- RISGROENE VOOR EEN ECOLOGISCHE PODIUMSECTOR JOHAN PENSON Op 12 november vorig jaar ging de eerste klimaatconferentie voor de podiumkunsten van start, georganiseerd door het Vlaams Theater Instituut en het Kaaitheater. Het verslag hiervan verscheen in de vorige editie van Proscenium. Deze eerste stap wakkerde de ambitie voor een groter ecologisch bewustzijn in onze sector en de wens voor een volgende conferentie aan. De volgende editie wordt deels voorbereid door een werkgroep Ecopodia. Deze zal een zestal keer samenkomen om een aantal accenten uit te werken, waaronder alvast Ecobeheer op 12 maart, Communicatie op 21 april, Productie op 4 mei en Mobiliteit op 8 juni. Deze thema's worden telkens door een aantal mensen uit de werkgroep voorbereid om de zaken vlot te Laten verlopen. De bijeenkomsten starten telkens om 10uOO. Wie eraan wil deelnemen, neemt voor meer praktische info contact op met Nikol Wellens van het VTi (+32 (0)2 274 17 68 of nikol@vti.be). Momenteel denkt BASH na over hoe zij in dit verhaal kan samenwerken met het VTi. De ambitie is am aan de volgende klimaatconferentie een contactdag te koppelen en am op de Lounge09-beurs op 2 & 3 juni 2009 de nodige aandacht te besteden aan ecologie. Wil onze sector milieubewuster omspringen met zijn infrastructuur en zijn producties dan moeten alle spelers uit het veld vertegenwoordigd zijn in de denkoefening, de ondersteuning en vooral oak bij de uitvoering van een aantal stappen. Aanwezig zijn in het debat, meedenken, jouw stempel drukken op dit pionierswerk, dat zijn de voorliggende uitdagingen van de komende eco-age. Wie nu meedoet beschouwt evolutie als een evidentie en krijgt in de komende jaren niet te maken met onaangename verrassi ngen. De eerste bijeenkomst van Ecopodia ging door op 20 januari. Daar werden de inhoudelijke modaliteiten vastgelegd voor de werkmethode. De doelstellingen werden als volgt geformuleerd: Stappenplan naar een tweede klimaatconferentie met als streefdatum november 2009. Met deze groep (en andere gei"nteresseerden) tot een agenda komen van theme's die de komende maanden als voorbereiding op die conferentie kunnen worden uitgewerkt. Met de werkgroep een zestal bijeenkomsten plannen en een taakverdeling maken over de voorbereiding ervan. Het draagvlak voor klimaatverandering in de sector verbreden. Beleidsaanbevelingen formuleren (nieuwe Vlaamse regering, Federale overheid, lokale overheden, koepelorganisaties,... ). Deze eerste bijeenkomst had veel van een rondetafel: welke prioriteiten willen de aanwezigen in dit traject aan bod laten komen? Wat is voor wie belangrijk en waarom? Wat beweegt iemand am iemand van een bepaalde ecologische actie te overtuigen? Hoe realiseren we een maximale ecologische motivatie binnen de sector, zodat het draagvlak optimaal wordt? zich ertoe am een aantal stappen te zetten en acties te plannen. Om te kunnen toetreden tot het traject, dien je een dossier in, dat beoordeeld wordt door een jury. De AB is gestart in 2001, haalde label in 2002 en dit werd bevestigd met een verlenging. Het gaat soms over kleine acties: lager waterdebiet van publiekstoiletten am water te besparen, herbruikbare bekers,... In de toekomst wil de AB een warmtekrachtkoppelingsinstallatie implementeren (WKKwerkt op het principe van de koppeling van warmteproductie met elektriciteitsproductie door een gasturbine waardoor een optimaal rendement ontstaat). AB heeft een inventaris gemaakt van alle mogelijkheden en deze stapsgewijs, gestructureerd, verder ontwikkeld en al deels uitgewerkt. Met Ecolife (vzw ter ondersteuning van groene economieen)heeft AB een 'EcoTeam op het werk' opgericht binnen de personeelsploeg. Ecolife heeft op het vlak van sensibilisering veel ervaring, oak binnen onze sector (AB, KVS, Vooruit, STUK... ). De KVSis pas gestart met een traject samen met Leefmilieu Brussel. Binnen het traject kan men zelf een aantal theme's kiezen. Er is ondersteuning door een technisch ontwerpbureau, maar die kennismaking is voor de KVSwat tegengevallen. Het was zeer technisch gericht en er was weinig voeling met de inhoudelijke en artistieke werking. Kan er meer passiefbouw in de cultuursector komen? Renovaties en nieuwbouw worden nag steeds onvoldoende ecologisch uitgevoerd (bv. Pianofabriek, KVS). Het probleem is hier vooral dat de ontwerpen jaren aan de uitvoering voorafgaan en dus bijna per definitie gedateerd zijn. Doordat deze werven onder het beheer van overheden standen, ontbrak de nodige flexibiliteit am alsnog in te grijpen tijdens het bouwproces.voor sommige therna's moet men een onderscheid maken tussen organisaties die een gebouw beheren en producenten die op tournee gaan. Daarbij mogen we vooral niet vergeten wat er op de scene gebeurt. In een receptieve zaal heb je als uitnodigend huis.qeen impact en voer je uit wat er op de technische fiche staat. Omgekeerd heeft een producerend gezelschap geen of weinig invloed op de huishouding van een receptief huis. Maar beiden zitten vandaag aan dezelfde tafel en dat is goed nieuws. Wederzijdse bei"nvloeding zal tot aanmoediging en wederzijds begrip leiden, waardoor het gehele ecologische resultaat zal verbeteren. Ecobeheer moet oak los gezien worden van de uitbating van een gebouw. Het zou goed zijn am na te gaan op welke vlakken we dit kunnen toepassen op onze hele sector, bijvoorbeeld op artistiek en productioneel vlak. Er is oak grote nood aan betrouwbare informatie en deskundigheid. Hoe kunnen we in de communicatie het kaf van het koren scheiden De volgende ervaringen werden alvast genoteerd. Ecobeheer De AB is gestart met het traject 'ecodynamisch ondernemen' van Leefmilieu Brussel. Door het charter te ondertekenen verbindt de AB 11
en vermijden dat we ons vastrijden. Dat is zeker een doelstelling van dit i nitiatief. Waarop kunnen we ons eerst richten? Een ketenanalyse van elk product kan een aandachtspunt zijn. Sleutelbegrippen daarbij zijn: productie, gebruik, afval, hergebruik. De eerste stap van goed ecobeheer is altijd een doorlichting. Daar zijn verschillende mogelijkheden voor: - Kijkaudit: een deskundige loopt rond en stelt een aantal gewoonten in vraag, geeft praktische oplossingen die niet te ingrijpend zijn en snel resultaat kunnen opleveren. - Technische audit: metingen met gespecialiseerde apparatuur (vb.: warmteverlies van een gebouw). De suggesties die een audit oplevert, geven een indicatie van nodige investering en terugverdieneffect op langere termijn. Een andere belangrijke insteek is het gedrag van de mensen op de werkvloer: betrokkenheid van iedereen is onmisbaar. Lange termijnplanning is nodig om te vermijden dat de acties stilvallen. We moeten streven naar een combinatie van infrastructuur, techniek en gedrag. Voor welke aspecten is een algemene benadering van ecologie binnen de podiumsector onvoldoende? Hieromtrent moet een inventaris worden gemaakt zodat waar nodig specifieke deskundigheid kan worden gezocht. Calculators zijn een mogelijk instrument. Ecolife maakte er voor evenementen en voor gebouwen (o.a. Wereldwinkels). In Londen werd een calculator ontwikkeld voor productieprocessen in theater, die we binnenkort op de website van BASH plaatsen. Probeer deze calculator uit, het resultaat is niet perfect, maar het geeft je wel een zeer mooi inzicht in de C02-productie, waardoor je al heel wat verder kan. Ecobeheer in de artistieke productie De bedoeling is om deze kennis ook mee te nemen in het hele artistieke productieproces. Ook moeten we proberen om opgebouwde kennis te Laten doorstromen naar de opleidingen. Voor de sector zijn workshops mogelijk via BASH of SFP. Daarvoor zijn al contacten gelegd. De tijd zal uitwijzen welke opleidingen daaruit kunnen voortvloeien. Steven Vromman van Ecolife maakt een workshop voor theaterpersoneel die gegeven wordt tijdens toernee van de nieuwe voorstelling van Dimitri Leue. Ensemble Leporello, Circus Ronaldo en Dwama werken samen met Tom Michielsen van CC Muze. Ze investeren in LED-lampen om een basislichtplan te maken voor hun projecten. Voor de nieuwe productie van Rosas wordt zo lang mogelijk met zo weinig mogelijk materiaal gewerkt. In de laatste drie producties gebruikten ze hoe Langer hoe minder halogeenlampen. Nu wordt naar manieren gezacht om met spiegels het Licht op de scene zoveel mogelijk te benutten. Op die manier creeer je bovenop een specifiek scenisch effect ook een mogelijkheid am met minder lichtbronnen te werken. Je moet kunnen aantonen hoeveel energie elke beslissing vraagt en dan kan op een doordachte manier een artistieke beslissing genomen worden. Compagnie Marius heeft de denkoefening gemaakt, met als resultaat dat ze alleen nog overdag spelen met daglicht. Soms willen organisatoren daar niet in meegaan omdat ze hun publiek dan niet zouden kunnen bereiken. Het publiek neemt signalen snel op. we moeten dat niet onderschatten. Compagnie Marius krijgt spontane reacties over het gebruik van stoffen servetten en de buitentribune. In Landen heeft men al succes geboekt door het uur van voorstellingen te vervroegen. Het publiek kan zo gemakkelijker met openbaar vervoer van het werk naar het theater en terug naar huis. Een nadeel daarvan is de gezinsonvriendelijkheid; veel ouders willen tussen werk en theater hun kinderen zien. 12 Toch moet het mogelijk blijven om's avonds naar theater te gaan. Als alle schouwburgen op groene stroom zauden draaien, hoeft dat geen probleem te zijn. Rosas is volledig overgeschakeld naar groene stroom en realiseert sindsdien zelfs een financiele besparing. Onderhandelen is de boodschap! Voor verwarming is iedereen nog aangewezen op fossiele brandstof. De verspilling van decors en kostuums is soms stuitend. Hier kan het 'cradle to cradle'-principe een oplossing bieden. Kleine gezelschappen of centra doen dat soms noodgedwongen of vanuit een grotere persoonlijke betrokkenheid. Het is nu een goed moment om dat te overstijgen. Informeel wordt er al veel materiaal en kennis gedeeld, maar dit moet verder gestimuleerd en ondersteund worden. Het gebruiken van een calculator, zoals eerder besproken, en het onderzoeken van bepaalde productieprocessen kan interessante informatie opleveren voor collega's. Belangrijk is dat de kunstenaars hieraan meewerken. Ecologie is nog niet zo'n 'cool' onderwerp, spreek erover en Licht de voordelen toe. Kunnen we leveranciers en producenten niet meer onder druk zetten? De ontwikkeling van nieuwe lampen gaat nu te traag of is te weinig gericht op de podiumsector. Hier speelt de regelgeving (EU) en anderzijds de vraag van de consument. Kan de sector hier genoeg gewicht in de schaalleggen? Dat kan door zowel met onderzoekers (vb. IBBT) als met producenten contacten te leggen om mee te werken Ban de ontwikkeling van technologie. Op een volgende klimaatconferentie moeten leveranciers zeker aanwezig zijn. BASH zal de standhouders op LOUNGE09vragen om extra aandacht te besteden aan ecologie. Mobiliteit Mobiliteit is voor veel gezelschappen essentieel, een bestaansreden. Internationaal actief zijn zander te vliegen is niet haalbaar. Een probleem is dat trein soms duurder is dan vliegen. Vliegen is gewoon te goedkoop, je kan zelf oak vrijwillig compensatie betalen. Bij het organiseren van tournees wordt geprobeerd am zo efficient mogelijk te reizen. Het transport van decors kan anders aangepakt worden maar het vervoer van personen kan niet anders dan met het vliegtuig. Gezelschappen zouden moeten vermijden om voor eenmalige voorstellingen intercontinentaal te reizen. Men kan oak op zoek gaan naar oplossingen om voor het decor met lokale materialen te werken. Zowel met organisatoren als met de kunstenaars wordt er onderhandeld over wat wel en niet kan. Kunstenfestivaldesarts is een organisatie die daar expliciet werk van maakt. Belangrijk om te weten is oak hoe belastend de beslissingen zijn die je neemt. Hoe wordt er bij het programmeren rekening gehouden met ecologie? Zowel voor prospectie als voor programmatie zijn er oplossingen denkbaar. Een mogelijkheid is om tournees van gezelschappen samen met andere organisatoren te plannen. Door deels met lokale technici te werken, moeten er minder mensen worden overgevlogen. Rosas en Stan deelden een technicus bij een recente tournee in het MiddenOosten. De noodzaak van internationale residenties van kunstenaars kan in vraag gesteld worden. Dit gebruik is ontstaan als ondersteuning van kunstenaars die geen vaste uitvalsbasis hebben, maar is de meerwaarde ervan wel bewezen? Ondersteuning kan oak betekenen dat je helpt om een lokaal netwerk op te bouwen. Er zijn nag steeds mogelijkheden om bestaande middelen beter te benutten. Een beleidsvoorstel: de overheid betaalt de meerkost van de trein, maar komt niet tussen in de reiskosten voor eenmalige voorstellingen in het buitenland. Dit vergt uiteraard een pak moed van de overheid en een drastische wijziging van de werkwijze. Ook de verplaatsingen binnen de Benelux worden zelden qecoordineerd, Sommige verbindingen zijn niet mogelijk met het openbaar vervoer.
Avonds is openbaar vervoer al helemaal een probleem. Leporello vraagt programmatoren om in dat geval overnachting te regelen. '5 Afspraak We onderscheiden vier clusters van prioriteiten: blok 1 : infrastructuur en ecobeheer blok 2 : productieproces blok 3 : mobiliteit blok 4 : attitude, communicatie en promotie Beleidsaspecten worden in elk blok meegenomen. Elke bijeenkomst wordt voorbereid door een aantal vrijwilligers. Ook andere deskundigen uitnodigen is mogelijk. Wilje hier bij zijn, laat dat dan even weten aan Nikol Wellens, zoals vermeld in de inleiding. ECOCENTRA, -PLEKKEN, -MATERIALEN ECOCENTRA FSC (Forest Stewardship Council) Internationale organisatie, opgericht door boseigenaars, houtsector, sociale bewegingen en milieuorganisaties. Zowel voor papier als voor hout (al is gerecycleerd papier nog milieuvriendelijker dan FSC-papier) Verzekert hout/papier uit duurzaam beheerde bossen > Respect voor natuurlijke/kwetsbare bossen en inheemse populaties > Geen genetisch gemanipuleerde bomen > Schadelijkste pesticiden worden geweerd > Elk bos wordt jaarlijks gecontroleerd door FSC > Geen houtkap langs rivieren om erosie tegen te gaan > Herstelperiode na houtkap > Beperking op hoeveelheid gekapte bomen per oppervlakte-eenheid. > Eventuele heraanplanting met inheemse soorten, niet met de economisch interessantste. > Inspraak van de bewoners van de bossen. > 100 miljoen hectare in 80 verschillende Landen is al FSCgecertificeerd. Toch gaat jaarlijks nog 13 miljoen hectare bos verloren door illegale kap. > Prijsverschil voor afgewerkte houtproducten is erg klein tot onbestaand. Voor tropische houtsoorten is er wel een prijsverschil dat kan oplopen tot meer dan 10 procent. Sommige gemeenten bieden een financiele tussenkomst wanneer men kiest voor FSC-hout. Hoe te herken nen? > Label op afgewerkte producten. > Voor half-afgewerkte (terrasplanken) en niet-afgewerkte producten (constructiehout): vermelding op de factuur van verkoper, die over een FSC Chain of Custody certificaat moet beschikken. Vzw Fair Timber: bedrijvengroep die zich schaart achter het FSClabel. Gamma was de eerste in haar sector die hier lid van werd. Meer en meer aannemers en architectenbureaus kiezen voor ecologie, vb. ZAmpone architectuur (Tom De Fraine) ECOPLEKKEN Belgie - Antwerpen - plein voor de Antwerpse Stadsschouwburg: Zonnepanelen op de luifels - BULKarchitecten. Belgie - Antwerpen - Sportpaleis: Het Sportpaleis werkt aan een plan om de energiefactuur te drukken. Het nam daarvoor een architectenbureau onder de arm. Zij willen de luchtcirculatie en de isolatie grondig aanpakken. Het Sportpaleis wordt overspoeld door firma's die op een plek met grote visibiliteit zonnepanelen willen aanbieden. Maar het dak, dat dateert uit 1933, is er waarschijnlijk niet tegen bestand. Belgie - Brussel - Bozar (Paleis voor Schone Kunsten): De verwarming kan niet gecompartimenteerd worden. Als er tech gestookt wordt geldt dat voor het hele gebouw. De renovatie van Horta's cultuurtempel moet het mogelijk maken in 2009 de verouderde stookinstallatie te vervangen. Als je in een internationaal museumcircuit meedraait, moet je voldoen aan de ICOM-normen. Dat brengt verhoogde stookkosten met zich mee, een airco die het hele jaar door draait. De enige mogelijkheid is alternatieve energiebronnen te zoeken. Belgie - Gent - de Bijloke: De daken worden beplant. Belgie - Gent - repetitielokalen Passiefbouw Duitsland: Birkenstockarchitectuur van De Vieze Gasten:.,' van de jaren '70. Nederland - Amsterdam - Stopera: Wellicht verrijst er een windmolen bovenop het gebouw. Verenigd Koninkrijk: Met het Green Theatre Plan verklaarden meer dan 130 theaters zich bereid hun ecologische voetafdruk permanent onder toezicht te stellen. (o.a. National Theatre, Sadler's Wells, Royal Opera, Royal Court Theatre, Almeida Theatre,... ). - Een van de maatregelen in het plan is de 'Big Switch Off. De meeste theaters Laten hun lichten de hele dag branden. Als ze die pas een half uur voor de aanvang van de voorstelling zouden aansteken, zou dat jaarlijks, voor alle Londense theaters samen, een besparing van 100 000 euro met zich meebrengen. - Veel transport valt te rationaliseren als de tournees economischer in elkaar gepuzzeld zouden worden. Daarenboven hoeven technici veel minder materiaal te transporteren als ze gebruik zouden maken van techniek die plaatselijk beschikbaar is. Dat zou bijvoorbeeld kunnen met lichtinstallaties. - En wat gebeurt er na de voorstellingenreeks met attributen en decorstukken? Vaak worden ze opgeslagen, in het beste geval nog eens gerecycleerd. Daarom leggen de Londense theaters hun lot in handen van Dirty Harry, een dienst om materiaal te verkopen (bedrijf Scenery Salvage - http://www.scenerysalvage.com). Zo'n tachtig procent van de attributen en veertig procent van de decors blijkt versjacherbaar. 13
Verenigd Koninkrijk - Londen - National Theatre: Het National Theatre was zo slim om een deal met Philips af te sluiten, waardoor Philips nu heel de tent van spaarlampen en LED-licht voorziet. Verenigd Koninkrijk - Londen - Arcola Theatre: Het Arcola Theatre aast op de titel van het eerste koolstofneutrale theater ter wereld. Daarvoor heeft het als energiebron al een brandstofcel op waterstof gei"nstalleerd. Die cel, samen met een batterij lageenergielampen deed het energieverbruik tijdens het Latitude festival van het Arcola Theatre al met zeventig procent dalen. Verenigde Staten - New York: Met Broadway goes green namen tien theaters eind 2008 al het initiatief om tienduizend lampen te vervangen door energiezuinige exemplaren en decors te recycleren. Verenigde Staten - San Francisco - Academy of Science: Het natuurkundig museum van architect Renzo Piano heeft een levend dak, dat 60 000 fotovoltatsche cellen en 1,7 miljoen plantjes bevat. Er is natuurlijk ventilatie en Piano maakte ook gebruik van extreme recyclagetechnieken. Voor de isolatie werden afgedankte jeans in de muren qemteqreerd. minder energieverbruik. - Isolatie (Dewaele: tussen binnen- en buitenwand 12 cm minerale wol + 4 cm minerale wol in de spouw: isolatiewaardeju-waarde van 0,21) - Snelle bouwtijd (financieel aantrekkelijk) - Relatief licht materiaal (minder transportkosten) - Houtskeletbouw + goede ventilatie draagt bij aan fysisch en psychisch welzijn van de bewoners. Dewaele maakt gebruik van speciale techniek: watervaste oregonmultiplex plaat aan de buitenzijde in combinatie met een Duragip gewapende gipsplaats van 15 mm aan de binnenzijde. Spaarlampen - Verwonderd las ik onlangs het artikel "Een ramp genaamd spaarlamp" van Douglas De Coninck. In een degelijk onderbouwde tekst raakt hij drie ijkpunten aan: er zit giftig kwik in de spaarlampen, het milieu wordt er niet noodzakelijk beter van, u betaalt evenveel voor uw verlichti ng als voorheen. Deze negatieve gegevens werden nadien in een lezersbrief aangevuld: spaarlampen zonder een extra glazen omhulsel geven ook nog eens UV-straling af, waarvan de schadelijkheid voor huid en ogen algemeen bekend is. Spaarlampen zorgen daarnaast ook voor radiofrequente ECOMATERIALEN Besparende douche: - Hausgrohe ontwikkelde een besparende douche die het water vermengt met lucht en zo tot 60 procent bespaart. / Groendaken: - Ecoworks opent een webwinkel waar aile benodigdheden daken besteld kunnen worden. voor groen- Houtskeletbouw (delen van) draagconstructie uit hout. Uiterlijk geen verschil met stenen huis. In Belqie: Dewaele Bouwbedrijven Voordelen van hout: - Duurzaam - Hernieuwbaar - Goed isolerend - Lange levensduur - Recycleerbaar Voordelen van houtskeletbouw: - Natuurlijk, warm, behaaglijk gevoel - Voorkomt koudebruggen in het huis: perfecte isolatie en hierdoor ook 14 elektromagnetische straling, die zeer hoog kan oplopen tot op een meter afstand. Ze worden best niet gebruikt als bureau of leeslamp. Tot slot waarschuwen Duitse wetenschappers dat het grote aandeel blauwe licht bij spaarlampen kan leiden tot verminderde productie van melatomine, wat kan leiden tot een verstoord biologisch ritme, slaapproblemen, kanker,... - Drastische energiebesparende maatregelen zijn zeker nodig, maar een verbod op gloeilampen is louter symboolpolitiek.
... '~ i I - Kans op allergische reacties erg klein: weinig schimmelsporen in schcon, vers stro. Bevat geen halmen zaden en pollen. Bovendien worden muren geleemd. - Geen extra aantrek van muizen ratten of insecten: stro bevat veel cellulose en dus geen voedsel voor deze dieren. Stevig aanpersen, speciale folie en bepleistering zorgt ervoor dat deze dieren wegblijven. - Geschikt voor zelfbouw (mogelijke kostenbesparing) - Minder bouwmaterieel nodig (lichtheid van stro) - Mooie houten constructie, minder extra uitgaven voor het verbergen - Toch is er nog een positief'licht': sinds kort is er de LED-lamp, een op het eerste zicht goed alternatief voor de CFL. Er zit geen kwik in en de besparing is nog groter. LEDis de toekornst. maar de techniek is zich nog volop aan het ontwikkelen, zoals men ook nog volop bezig is CFL:ste ontwerpen waarbij het kwik wordt vervangen door een ander product. - Het is niet de taak van de overheid om gloeilampen te verbieden, maar wel om duidelijkheid te scheppen zodat wij geen slachtoffer worden van de geslaagde marketingstunts. Strobalen: De Berlijnse firma Stroh Unlimited gaf twintig werkloze bouwvakkers met jarenlange ervaring een hoogst ongewone opleiding. Ze werden ingewijd in de techniek van het bouwen met strobalen. In het begin van de twintigste eeuw ontdekten boeren in de Amerikaanse staat Nebraska de bijzondere kwaliteit van strobalen als bouwmateriaal. Ze zijn gemakkelijk te stapelen, goedkoop en bezitten ook onvermoede isolerende kwaliteiten. De firma biedt ook seminaries en workshops aan. Vzw Coso Calida: - deze overkoepelende organisatie van verschillende actoren binnen de Belgische strobalenbouw (2004) staat in voor promotie en begeleiding van strobouw in Belqie, ontwikkeling en optimalisering van nieuwe strobouwtech nieken. Voordelen: - Afvalproduct van de voedingsindustrie - Balen zijn grote natuurlijke bouwstenen - Goede en goedkope isolatie - Hoge geluidswerende kwaliteit - Aangenaam binnenklimaat in zomer en winter door ademende werking - Geen schadelijke stoffen bij bouwproces - Geen chemische middelen nodig om natuurlijk materiaal duurzamer te maken. -.~-'" J--.(-iY-- ~.--- -- - - ~ --.. van constructieve delen. - Optimale isolatie: minder stookkosten Nodelen: - Dikke muren (50 cm): rekening houten met 1 meter minder woonoppervlakte. - Het plaatsen van stro vraagt droog weer. - Seizoensgebonden indien vers stro: wachten op de oogst van de boeren. Brandveiligheid? - Binnen en buiten een lemen bepleistering van 2 cm: biedt volgens een Oostenrijkse een brandweerstand van 90 min. Strobalen worden zo aangebracht dat er geen zuurstof door het stro kan: geen extra brandgevaar. Brandverzekering tegen normaal tarief mogelijk adhv dit Oostenrijkse attest. Windmolens in de stad Mogelijke problemen: - Te weinig (regelmatige) wind in centrum Brussel. Kan wel op hoge vrijstaande gebouwen of langs wegen met weinig bebouwing, bijvoorbeeld langs het kanaal ten zuiden van Brussel. - Kleine molentjes zijn minder rendabel. Beste rendement bij een doorsnede vanaf 8 meter. Zo'n toestel kost al 54 000 euro. - Veiliqheid: stabiele verankering nodig om stormen te trotseren. Ijsvorming mogelijk in de winter met gevaar voor rondvliegende pegels. Zonnepanelen Koramic brengt kleidakpannen uit met volledig integreerbare taische zonnepanelen. fotovol- 'I 'II Research: Rose Werckx 15