PADDENSTOELEN IN HET WATERWINGEBIED VAN DE WATERLEIDINGMAATSCHAPPIJ DRENTHE BIJ GASSELTE Eef Arnolds december 2013 1
Inleiding Op verzoek van het Waterleidingbedrijf Drenthe WMD) heeft de Paddenstoelenwerkgroep Drenthe (PWD) in het najaar van 2013 een paddenstoeleninventarisatie uitgevoerd in het waterwingebied ten zuiden van Gasselte. Hiertoe zijn drie veldbezoeken georganiseerd: een PWD excursie op 24 september, een landelijke excursie van de Nederlandse Mycologische Vereniging op 19 oktober en een excursie voor het personeel van de WMD op 6 novermber. Het terrein van circa 80 ha ligt in vier kilometerhokken, voor het grootste deel in kilometerhok 248-553, voor kleinere delen in 248-554, 249-553 en 249-554. Niet alle delen zijn even intensief bekeken. De meeste aandacht is besteed aan de omgeving van de bedrijfsgebouwen, in alle gevallen het vertrekpunt van de excursies, en aan de noordelijk daarvan gelegen heide. De schrale graslandgebieden aan de noordkant en langs de Borgerweg zijn slechts één maal bekeken. Het bos aan de zuidkant ten noorden van Kwartjesberg is helemaal niet bezocht. De soortenlijst van paddenstoelen Alle gevonden soorten zijn opgenomen in een tabel (Bijlage 1) met hun wetenschappelijke naam, Nederlandse naam en eventuele Rode-lijststatus. Per soort is globaal aangegeven in welk type vegetatie hij (voornamelijk) is aangetroffen. Er is nogal wat gemengd loof- en naaldbos op het terrein aanwezig, maar dit is niet als eigen type opgevoerd omdat het geen karakteristieke soorten bevat. Soorten die in gemengde bossen op of bij loofbomen groeiden zijn bij loofbos aangegeven; soorten op of bij naaldbomen bij naaldbossen. Eén soort kan voor meer dan één vegetatietype worden vermeld. De excursies van 24 september en 19 oktober leverden elk meer dan 200 soorten op, een zeer hoog aantal voor Drenthe. In totaal zijn 354 soorten of variëteiten aangetroffen, een bijzonder hoog totaal voor drie excursies in één jaar. Opvallend goed vertegenwoordigd zijn gordijnzwammen met 19 soorten, satijnzwammen met 17 soorten en vezelkoppen met 16 soorten. De rijkdom aan soorten wijst op een grote diversiteit aan habitats, maar hoeft nog niet te betekenen dat het terrein ook een bijzondere mycoflora bevat. Daarvoor is het aandeel Rode-lijstsoorten en zeldzame soorten van meer belang. Het aantal Rodelijstsoorten is met 37 zeer aanzienlijk. Daarvan zijn er 11 geclassificeerd als gevoelig, 24 als kwetsbaar, 1 als bedreigd en 1 als ernstig bedreigd. Daarnaast worden 10 andere soorten regionaal of nationaal als zeldzaam beschouwd. De belangrijkste soorten worden hieronder genoemd bij de bespreking van de verschillende habitats. Paddenstoelen in verschillende habitats Paddenstoelen in loofbossen Bossen beslaan ongeveer driekwart van het WMD terrein. Het grootste deel daarvan is in meerdere of mindere mate gemengd loof- en naaldbos, maar er zijn ook zuivere loofhout- en naaldhoutopstanden. De percelen aan de zuidkant van het pompstation zijn overwegend aangeplant tussen 1916 en 1962; die ten noorden daarvan tussen 1970 en 1983. Het merendeel van de bossen is minder dan 60 jaar oud en verkeert dus nog in de ontwikkelingsfase. Het loofbos bestaat merendeels uit Zomereik, eventueel gemengd met berken en Wilde lijsterbes. Langs de N34 liggen enkele beukenperceeltjes, maar verder komt die boom niet veel voor. De grootste groep paddenstoelen,150 soorten, groeit in loofbossen en bij of op loofbomen in gemengd bos. Het aantal bijzondere soorten is met 5 echter beperkt. De meest opvallende soort hiervan is de Bleke knoflooktaailing, een afbreker van eikenstrooisel, die (nog) als ernstig bedreigd op de Rode Lijst staat. Een grote populatie bevindt zich in een eikenbos even ten noorden van de waterbunker bij het bedrijfsgebouw. De laatste jaren vertoont deze paddenstoel in Drenthe een opvallend herstel. Hij is nu van 15 plaatsen in Drenthe bekend, waarvan er 9 ontdekt zijn vanaf 2008. Het aantal bijzondere soorten is 2
beperkt doordat de meeste door loofbomen gedomineerde terreindelen tamelijk voedselrijk zijn. Echt schrale, mosrijke plekken ontbreken vrijwel. De mycorrhizapaddenstoelen Valse wolvezelkop en Hanenkam, alsmede de strooiselafbreker Kleine bloedsteelmycena zijn Rode-lijstsoorten die voedselarmere omstandigheden indiceren en in zeer klein aantal zijn aangetroffen. Meer soorten uit dergelijke milieus zijn gevonden in de omgeving van de bedrijfsgebouwen, op geplagde terreinen en in wegbermen (zie aldaar) Verrassend was de vondst van de Bruine bosbekerzwam op een stuk sterk vermolmd eikenhout. Deze soort was slechts één keer eerder in Drenthe waargenomen (Eelde, 2005) en is ook elders in het land zeldzaam, met een voorkeur voor kalkhoudende gronden. Bruine bosbekerzwam (Peziza arvernensis), in Drenthe een grote zeldzaamheid van wat rijkere loofbossen (foto Rob Chrispijn) Paddenstoelen in naaldbossen De oudste bosopstanden in het terrein zijn een paar percelen van Grove den uit 1916. Later zijn er allerlei andere naaldbomen aangeplant, waaronder Douglasspar, Fijnspar, Sitkaspar, Japanse lariks en de in ons land weinig toegepaste Kustden (Pinus contorta), afkomstig uit Noord-Amerika. De groep paddenstoelen van naaldbossen of bij of op naaldbomen in gemengd bos is met 73 soorten een stuk kleiner, maar het aantal bijzondere soorten is met 5 even groot. Het gaat in alle gevallen om soorten die op naaldhout groeien, zoals de Krijtachtige kaaszwam, Goudvinkzwam en Ongesteelde krulzoom die alle drie als kwetsbaar op de Rode Lijst staan. Hun achteruitgang is voornamelijk veroorzaakt door stikstofdepositie. Een zeer bijzondere vondst is die van de Smalsporige wimperzwam, een betrekkelijk klein, maar opvallend felrood gekleurd bekerzwammetje. Enkele tientallen exemplaren groeiden op een liggende, rottende dennenstam even ten noordwesten van het bedrijfsgebouw. Het is de tweede vondst in Drenthe. Elders in Nederland is deze soort slechts van drie atlasblokken bekend. Wat minder zeldzaam is het Citroenhuidje, een geel korstzwammetje op naaldhout dat 3
voornamelijk op Jeneverbes is aangetroffen, maar in dit geval groeide het op een tak van de Douglasspar. Bijzondere mycorrhizapaddenstoelen van naaldbomen ontbreken in de bossen van het WMD gebied. Ze zijn daarvoor overal te rijk aan stikstof en andere nutriënten. Dergelijke indicatoren voor schrale naaldbossen zijn echter wel aangetroffen bij verspreide dennen in het heidegebied (zie aldaar). Omgeving van de bedrijfsgebouwen en bermen van wegen De omgeving van de bedrijfsgebouwen vormen een apart milieu voor paddenstoelen door het enigszins parkachtige karakter met verspreide loofbomen in geregeld gemaaid grasland. Dit draagt bij aan de diversiteit van het gebied, vooral door het optreden van paddenstoelen die mycorrhiza vormen met loofbomen. Daaronder zijn enkele Rode-lijstsoorten van schrale, voedselarme maar niet te zure bodems, zoals de Lila gordijnzwam, Porfieramaniet en Hanenkam en een zeldzame soort als de Verborgen gordijnzwam. De indruk bestaat dat zich in de bodem plaatselijk puin of ander basenrijk materiaal bevindt, gezien het voorkomen van kalkminnende soorten als de Bonte berkenrussula en diverse soorten vezelkoppen. De bermen van de halfverharde oprijlaan naar de gebouwen zijn enigszins vergelijkbaar maar minder schraal. Ook hier is de bodem aanmerkelijk minder zuur dan in de bospercelen, door uitspoeling uit het wegdek of/en de aanwezigheid van puin in de ondergrond. Karakteristieke soorten voor dergelijke verrijkte bermen zijn bijvoorbeeld de Witte kluifzwam en de Bruine en Gele pelargoniumvezelkop. Plaatselijk worden soortelijke condities ook aangetroffen langs het weggetje over de heide aan de noordkant van het hoofdgebouw. In totaal zijn in deze sterker door mensen beïnvloede milieus 91 soorten paddenstoelen aangetroffen, waaronder 6 Rode-lijstsoorten en 3 zeldzame soorten. Voorbeelden zijn hierboven al genoemd. Bonte berkenrussula (Russula versicolor), een mycorrhizapaddenstoel bij berken op kalkhoudende grond (foto Eef Arnolds) 4
Graslanden op waterkelders De daken van de twee waterkelders zijn afgedekt met een laag lemige, voedselarme grond, waarop zich een graslandvegetatie heeft ontwikkeld met plaatselijk heischrale elementen, onder meer Struikhei en Tormentil. De vegetaties worden voor het grootste deel jaarlijks gemaaid en afgevoerd. In de loop der jaren heeft zich op beide kelders een interessante mycoflora van schrale graslanden ontwikkeld, het beste op de oostelijke, met een hek omgeven kelder. In totaal zijn hier 40 soorten paddenstoelen aangetroffen, waaronder 10 Rode-lijstsoorten en 2 zeldzame soorten. Door de aanwezigheid van 5 soorten wasplaten kan dit deel officieel als wasplatengrasland worden aangemerkt. In Drenthe is dit soort graslanden op de vingers van één hand te tellen. De bijzonderste soorten zijn de Weidewasplaat (op de westelijke kelder) en de Elfenwasplaat (op de oostelijke kelder). In dit kader past ook de aanwezigheid van 8 soorten satijnzwammen, 2 knotszwammen en een aardtong. De meest bijzondere waarneming betreft de, overigens weinig opvallende, Bruine trechtersatijnzwam, een zeer zeldzame, kalkminnende soort die pas in 2011 voor het eerst in Drenthe is waargenomen. Dit is de tweede vondst. De kalk zal hier in de grond gekomen zijn door het legen van filters (mond. meded. P. Bartelds). Ook een kalkminnende soort als het Verkleurzwammetje, plaatselijk talrijk in de randzone van het omheinde gebied, heeft hieraan zijn vestigingsmogelijkheden te danken. Weidewasplaat (Hygrocybe pratensis), een kenmerkende paddenstoel voor goed beheerde, schrale hooi- en weilanden met een ongestoorde bodem (foto Eef Arnolds) Heidegebied met vliegdennen Het heidegebied aan de noordzijde van de bedrijfsgebouwen is in mycologisch opzicht het belangrijkste gedeelte van het WMD-gebied. Het omvat droge, geaccidenteerde heide met een afwisselende structuur en leeftijdsopbouw, en droog heischraal grasland, onder andere met belangrijke groeiplaatsen van Valkruid. In de heide staan verspreid oude vliegdennen. Een groot gedeelte in de omgeving van de groeiplaatsen van Valkruid is recent geplagd. In het heidegebied zijn in totaal 50 soorten paddenstoelen vastgesteld, waaronder niet minder dan 15 Rode-lijstsoorten, waarvan 8 satijnzwammen. De Rode-lijstsoorten 5
behoren tot geheel verschillende ecologische groepen. De meest bijzondere paddenstoelen groeien samen met Valkruid op de kleine, niet geplagde heischrale eilandjes in het gebied, zoals de landelijk en regionaal zeer zeldzame Zwartblauwe satijnzwam, Olijfgroene zwartsneesatijnzwam en het Geelplaatstaalsteeltje. Dit zijn, met de andere satijnzwammen, karakteristieke soorten van oude, voedselarme graslanden op enigszins basenhoudende, lemige grond. Wellicht waren ze vroeger in het WMD terrein wijder verbreid rond deze heischrale plekken in soortgelijke vegetaties die nu geplagd zijn. Het kan decennia duren voordat daar voldoende bodemvorming heeft plaats gehad, zodat ze zich vanuit relictpopulaties zouden kunnen vestigen. Ook de Heidekleefsteelmycena is een kenmerkende soort voor heischrale graslanden met voldoende bodemontwikkeling. Enkele andere soorten hebben juist geprofiteerd van het plaggen, waaronder als enige Rode-lijstsoort de Veenvlamhoed, een karakteristiek paddenstoeltje op recent vergraven plekken in het heidelandschap. Andere paddenstoelen vormen mycorrhiza met de vliegdennen die verspreid in het geplagde gebied staan, waaronder de Okergele vezeltruffel, Bruine ringboleet, Witbruine ridderzwam en de Duinbosrussula. Deze laatste soort komt in ons land vrijwel alleen in de kalkrijke duinen voor en is in Drenthe slechts op één andere plaats gesignaleerd. Al deze mycorrhizavormers zijn kenmerkend voor dennen op zeer voedselarme, minerale bodems zonder strooisellaag. Aan de zuidkant van het heideperceel, op de overgang naar de grasveldjes rond de gebouwen, is een zone met opslag van jonge bomen, waarin verspreid een paar bijzondere soorten voorkomen van (hei)schrale graslanden, onder meer het zeldzame en kwetsbare Blauwplaatstaalsteeltje. Kennelijk is dit vroeger ook een open, grazige vegetatie geweest. Blauwzwarte satijnzwam (Entoloma atrocoeruleum), een zeer zeldzame paddenstoel van oude, schrale graslanden (foto Eef Arnolds) Hooiland aan noordzijde van het WMD gebied Dit uitgestrekte grasland ten noorden van de Sodemorseweg is ongeveer twintig jaar geleden ontstaan op een voormalige akker. Het gras wordt jaarlijks voor het grootste deel gemaaid en afgevoerd. Het maaien vindt pas laat in de herfst plaats, mede omdat het terrein grote populaties herbergt van twee bijzondere, laat bloeiende planten: Blauwe knoop en 6
Echte guldenroede. Bij een kort bezoek op 6 november was het terrein nog niet gemaaid. Door de dichte en deels hoge grasmat waren paddenstoelen moeilijk te vinden. Er werden tijdens de twee korte bezoeken slechts 14 soorten genoteerd., waaronder 3 soorten die mycorrhiza vormen met opgeslagen berkjes. Het schaarse optreden van schraallandsoorten als de Elfenwasplaat, Kleverige aardtong, Spitse knotszwam en het Gewoon vuurzwammetje wijzen echter op de potentie voor de ontwikkeling van mycologisch waardevol grasland. De meeste graslandsoorten groeiden in het lage gras langs het voetpad door het terrein. Geplagde strook langs de Borgerweg Dit terrein bestaat uit droog grasland dat periodiek wordt gemaaid en afgevoerd, en droog, weinig begroeid zand op een perceel voormalig bos waar de bomen en de bovengrond verwijderd zijn. Opslag wordt periodiek handmatig verwijderd. Er zijn slechts 23 soorten op dit terreindeel genoteerd, maar de inventarisatie was hier ook beknopt. Daaronder bevinden zich wel 5 Rode-lijstsoorten en 2 andere bijzonderheden. Kenmerkende soorten voor schrale, geplagde plekken zijn onder meer de Veenvlamhoed, het Sombere trechtertje en het Blauwgroen trechtertje. De laatste soort is een klein paddenstoeltje maar het valt sterk op door de fraaie licht tot donker blauwgroene tint. De soort was tot het begin van deze eeuw in Nederland uiterst zeldzaam maar heeft sterk geprofiteerd van ontgrondingen in het kader van natuurontwikkeling, zodat het nu van 30 vindplaatsen in Drenthe bekend is en niet meer op de Rode Lijst staat. Daarnaast groeien in deze schrale plagstrook twee Rode-lijstsoorten van schrale graslanden, namelijk de Sneeuwvloksatijnzwam en het Oranje mosklokje. Opvallend is het optreden van twee bijzondere mycorrhizapaddenstoelen die met oude bomen samen leven, en wel de Zeepzwam en Bruingele wolgordijnzwam. Ze groeien in dit geval samen met de oude eiken langs de Borgerweg, waarvan de wortels tot in het schrale grasland doordringen. De Bruingele wolgordijnzwam is een landelijk en regionaal zeer zeldzame paddenstoel die na 1999 slechts twee maal in Drenthe is gesignaleerd. Van dit terreingedeelte is alleen het zuidelijke deel kort onderzocht. Er zijn stellig meer bijzondere paddenstoelen te verwachten. Bruingele wolgordijnzwam (Cortinarius lanatus), een zeldzame begeleider van eiken op zeer voedselarme zandgrond (foto Eef Arnolds) 7
Adviezen voor terreinbeheer Algemeen Het terrein van de WMD bij Gasselte is als geheel waardevol voor de paddenstoelenflora, plaatselijk zelfs zeer waardevol. Op grond van onze terreinbezoeken en de paddenstoelenwaarnemingen geven we hieronder enkele beknopte adviezen voor het beheer van de hierboven besproken landschapselementen met het oog op behoud en vergroting van mycologische waarden. Voor meer uitgebreide richtlijnen verwijzen we naar de Ecologische Atlas van paddenstoelen in Drenthe die binnenkort in druk zal verschijnen. Onze adviezen kunnen in sommige gevallen strijdig zijn met de belangen van andere groepen organismen, zoals vogels of insecten. Ook bedrijfseconomische of recreatieve belangen kunnen uiteraard tot andere afwegingen leiden. Naald- en loofbossen De verschillende bostypen worden hier tegelijk besproken omdat er wat ons betreft geen verschillen zijn in de benadering van beheer tussen loof- en naaldbossen. De bossen op het WMD terrein hebben nergens een uitgesproken schraal en voedselarm karakter. Paddenstoelen van (groot) dood hout zijn in het terrein bij Gasselte nog slecht vertegenwoordigd. Het beheer kan vanuit mycologisch standpunt daarom het beste worden gericht op het ontstaan van oud bos met veel dood hout en zo weinig mogelijke menselijke invloed (voor zo ver toegankelijkheid en veiligheid dat toelaten). Dergelijk bos is in Nederland nog altijd zeer zeldzaam en het WMD terrein heeft potenties wat dat betreft door enig reliëf, de afwisseling van droge en vochtiger delen, plaatselijk een lemige ondergrond en een grote variatie aan houtsoorten. Ook andere natuurwaarden zouden bij een dergelijk minimaal beheer gebaat zijn, in het bijzonder bosvogels en houtbewonende insecten. Wij staan dus in principe een beheer voor van niets doen. Meer concreet betekent dit onder meer: - Het handhaven van variatie in loof- en naaldbomen. Dit draagt sterk bij tot de diversiteit van het terrein, niet alleen in mycologisch opzicht, maar ook voor vogels, insecten en landschappelijk. Er is momenteel een sterke tendens in het natuurbeheer om veel naaldbos en gemengd bos om te vormen naar inheems loofbos, maar de argumenten hiervoor zijn zwak. Er is al veel eiken-berkenbos en beukenbos op zandgrond en de vegetatie daarvan is van nature soortenarm en eenvormig. De eenvormigheid wordt nog versterkt door de hoge stikstofbelasting uit de lucht. Het accepteren van Grove den, lariks, Fijnspar en Douglasspar als boscomponenten leidt tot een hogere afwisseling en een hogere belevingswaarde. Bovendien moet bij forse ingrepen in bossen de vegetatie ontwikkeling telkens van voren af aan beginnen, waardoor tientallen jaren van boomgroei en bodemvorming feitelijk verloren gaan. Alleen agressieve plaagorganismen als Amerikaanse vogelkers zouden ons inziens moeten worden bestreden. - Het beëindigen van dunningen. Dunningen worden door bosbeheerders vaak gezien als noodzakelijk voor het handhaven van een evenwichtig bos. Ze zijn echter alleen zinvol in productiebos, gericht op het leveren van hout van standaarddikte en kwaliteit. In natuurlijk bos treedt zelfdunning op die tot een grotere leeftijdsvariatie leidt en tot een veel natuurlijker bosbeeld. Dit geldt ook voor jonge, dichte opstanden. Vanuit een oogpunt van natuurwaarden zijn dunningen onnodig en ongewenst. - Het maken van gaten in het kronendak is een andere methode die tegenwoordig vaak wordt aanbevolen om de biodiversiteit in bossen te verhogen. Het gaat daarbij evenwel niet om de diversiteit van bosorganismen maar van bewoners van bosranden en open vegetaties. Die soorten hebben in een kleinschalig gebied met open grazige plekken en heide als bij Gasselte reeds voldoende mogelijkheden. Bovendien is het veel aantrekkelijker om open plekken op natuurlijke wijze te laten 8
ontstaan, bijvoorbeeld door windworp of groepsgewijs afsterven van bomen als gevolg van insectenaantastingen. - Het laten staan van kwijnende en dode bomen. Zulke bomen vormen een bijzonder belangrijk, en nog steeds schaars, microhabitat voor allerlei organismen, waaronder veel paddenstoelen. Uiteraard moet hierbij aan veiligheidsaspecten (bomen langs wegen en paden) worden gedacht. - Het laten liggen van dood hout. Ook liggende dode stammen vormen een bijzonder belangrijk, en nog steeds schaars, microhabitat voor allerlei organismen, waaronder veel paddenstoelen. Bij noodzakelijke kap- en snoeiwerkzaamheden is het wenselijk om het grote dode hout ter plekke achter te laten. Dat geldt ook na eventuele schade door stormen. Die kunnen vaak een positieve invloed hebben en opeens leiden tot een meer natuurlijk bosbeeld met geknakte, gespleten en onthoofde bomen, en tot open plekjes met natuurlijke verjonging. Takhout kan veelal het beste op hopen worden gezet, zodat niet de hele bosbodem wordt verrijkt tijdens het afbraakproces. Dit is ook gunstig voor de fauna. - Bij het aanvaarden van een dergelijk bosbeheer door de WMD kan het zinvol zijn om via informatieborden bezoekers voor te lichten over de doelstellingen. Natuurlijk bos roept bij sommigen weerstand op als slordig en onverzorgd. Opstand van Fijnspar met groot dood hout en natuurlijke open plek als gevolg van windworp (foto Eef Arnolds) Omgeving van de bedrijfsgebouwen en bermen van wegen Het meest wenselijke beheer voor paddenstoelen van zowel de directe omgeving van de gebouwen als voor de bermen van wegen die door auto s worden gebruikt, is het één of meer malen per jaar maaien en afvoeren van het maaisel. Hierdoor zal de productie van het gewas uiteindelijk kleiner worden en de kwaliteit van de mycoflora kan hierdoor sterk toenemen. Het is ongunstig om in deze milieus houtsnippers of takafval te dumpen. Dat kan wel zonder bezwaar in de meeste bosgedeelten. Een belangrijke voorwaarde is ook zo min mogelijk bodemstoring. Wegwerkzaamheden en de aanleg van leidingen of kabels is zeer ongunstig voor de mycoflora (en andere natuurwaarden). Ook het eventueel ophogen van bermen met zwarte, humusrijke grond moet worden vermeden. Het aanbrengen van 9
humusarm, geel zand of van leem is minder bezwaarlijk, soms zelfs gunstig als het om een dun laagje gaat.. Graslanden op waterkelders De graslandvegetaties op de daken van de twee waterkelders zijn mycologisch van groot belang. Deze waarden kunnen worden versterkt door continuering van het beheer van maaien en afvoeren vóór het begin van de herfst. Het is niet in belang van de mycoflora om gedeelten niet jaarlijks te maaien en de planten die er groeien kunnen maaien goed verdragen, ook Struikheide. Het consequent maaien voorkomt tevens het uitgroeien van boomopslag. Heidegebied met vliegdennen Bij het beheer van het heideterrein is het van het grootste belang om de kleine restanten heischraal grasland met Valkruid en een ontwikkeld humusprofiel integraal te behouden. Hier zijn de meest bijzondere paddenstoelen van het WMD gebied geconcentreerd. Het beheer van zorgvuldig maaien en afvoeren in het najaar is ook voor de mycoflora gunstig. Wellicht kan het gemaaide gebied nog wat worden uitgebreid, ook naar geplagde stukken als hier de vegetatieontwikkeling op gang gekomen is. Dit zou de kansen voor zowel Valkruid als bijzondere paddenstoelen vergroten. Het is van belang om op de recent geplagde delen de bodem zich te laten ontwikkelen en niet te snel (binnen 20-30 jaar) opnieuw tot plaggen over te gaan. Het handhaven van vrijstaande dennen, zoals nu wordt gedaan, draagt bij tot het voorkomen van bijzondere mycorrhizapaddenstoelen. Aan de zuidkant van het heideperceel, op de overgang naar de grasveldjes rond de gebouwen, is een zone met opslag van jonge bomen, waarin verspreid nog bijzondere soorten voorkomen van (hei)schrale graslanden. Kennelijk is dit vroeger ook een open, grazige vegetatie geweest. Uit mycologisch oogpunt zou het zeer de moeite waard zijn om hier het maaibeheer te hervatten, aanvankelijk twee maal per jaar om de opslag de kop in te drukken. Mogelijk komen dan snel meer bijzondere soorten tevoorschijn. Het verwijderen van de bovengrond is hier uit mycologisch oogpunt zeer ongunstig. Hooiland aan noordzijde van het WMD gebied De aanwezige graslandpaddenstoelen wijzen op potenties voor de ontwikkeling van een waardevol wasplatengrasland. Hiervoor is echter een kortere vegetatie nodig in de herfst, zeker vanaf ongeveer half september. Tevens is verdere verschraling door maaien en afvoeren van gewas noodzakelijk. Beide zaken hangen met elkaar samen. Bij het huidige late maaibeheer (na begin november) is niet alleen de vegetatie in het fructificatieseizoen van paddenstoelen te dicht en hoog, maar worden ook te weinig nutriënten met het maaisel afgevoerd. Een deel van het strooisel is dan al omgezet en nutriënten worden teruggetrokken in ondergrondse delen van planten. Aanbevolen wordt om te maaien volgens aan van jaar tot jaar wisselend mozaïek: ongeveer de helft van het terrein in de eerste helft van september, de rest later in de herfst (oktober-november) en kleine stukken helemaal niet ten behoeve van insecten. De niet te maaien stukken kunnen het beste elk jaar in andere delen van het terrein worden uitgespaard in verband met boomopslag en kans op verruiging. Een dergelijk mozaïekbeheer zal uiteindelijk ook bijdragen aan de rijkdom voor planten en dieren. 10
Kleverige aardtong (Geoglossum glutinosum), indicatorsoort voor verschraling in het hooiland aan de noordkant van het WMD terrein (foto Eef Arnolds) Geplagde strook langs de Borgerweg Continuering van een beheer van maaien en afvoeren wordt aanbevolen. Bij het verwijderen van opslag valt te overwegen om enkele berken en dennen te sparen. Hierbij kunnen zich bijzondere mycorrhizapaddenstoelen vestigen (zie het heideterrein ten noorden van de bedrijfsgebouwen). Het terrein leent zich ook goed voor extensieve (na)beweiding door schapen, eventueel in combinatie met het aangrenzende bos. Volgens een provinciale verordening is beweiding in waterwingebieden momenteel echter niet toegestaan (mond. meded. P. Bartelds). 11
Wetenschappelijke naam Rode Lijst 2008; zeldzaam Loofbos naaldbos omgeving gebouw en weg-bermen afgedekte water-kelders heide en schraal grasland met opslag hooiland aan noordkant plagplek langs Borgerweg Nederlandse naam Waarnemingen van paddenstoelen in het terrein van de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) ten zuiden van Gasselte in 2013 Waarnemers: Leden van de Paddenstoelenwerkgroep Drenthe (PWD), o.a. Eef Arnolds, Rob Chrispijn, Roeland Enzlin en Bernhard de Vries. Gegevens bijeengebracht door Eef Arnolds. Excursiedata: 24 september, 19 oktober, 6 november Kilometerhokken: voornamelijk 248-553, ook 249-553 en 248-554. Naamgeving naar Arnolds et al., Overzicht van de paddenstoelen in Nederland, 1995. Rode Lijst 2008: Positie op Rode Lijst paddenstoelen van 2008: GE: Gevoelig, KW: Kwetsbaar, BE: Bedreigd, EB: Ernstig bedreigd. Z: niet op Rode Lijst, maar landelijk of in Drenthe zeldzaam Agaricus silvaticus x Schubbige boschampignon Agaricus silvicola x Slanke anijschampignon Alnicola bohemica x Zilversteelzompzwam Amanita citrina var. alba x Gele knolamaniet (alb.) Amanita citrina var. citrina x Gele knolamaniet (cit.) Amanita fulva x Roodbruine slanke amaniet Amanita muscaria x x Vliegenzwam Amanita porphyria KW x Porfieramaniet Amanita rubescens f. annulosulfurea x x Parelamaniet (annulo.) Amanita rubescens f. rubescens x x Parelamaniet (rub.) Amylostereum chailletii x Sparrenkorstzwam Antrodiella semisupina x Wit dwergelfenbankje Armillaria ostoyae x x Sombere honingzwam Arrhenia retiruga x Gerimpeld mosoortje Ascocoryne sarcoides x x Paarse knoopzwam Ascotremella faginea x Zakjestrilzwam Athelia epiphylla sl x Gewoon vliesje (sl) Auriscalpium vulgare x x Oorlepelzwam Baeospora myosura x Muizestaartzwam Bjerkandera adusta x x Grijze buisjeszwam Bolbitius vitellinus x Dooiergele mestzwam Boletus badius x x Kastanjeboleet Boletus communis x x Blozende roodsteelfluweelboleet 12
Boletus edulis x Gewoon eekhoorntjesbrood Boletus erythropus x Gewone heksenboleet Boletus parasiticus x Kostgangerboleet Boletus pruinatus x Purperbruine fluweelboleet Boletus subtomentosus x Fluweelboleet Botryobasidium subcoronatum x x Gespentrosvlies Bulgaria inquinans x Zwarte knoopzwam Calocera cornea x Geel hoorntje Calocera viscosa x Kleverig koraalzwammetje Calvatia excipuliformis x Plooivoetstuifzwam Calvatia utriformis x Ruitjesbovist Cantharellus cibarius GE x x Hanekam Ceraceomyces crispatus x Aderig wasvlies Ceratiomyxa fruticulosa x x Gewoon ijsvingertje Ciboria batschiana x Eikelbekertje Clavaria falcata x x Spitse knotszwam Clavaria fragilis KW x Wormvormige knotszwam Claviceps microcephala x Pijpestrootjemoederkoren Clavulina coralloides x Witte koraalzwam Clavulina coralloides sl x Witte koraalzwam (sl) Clitocybe agrestis x x Bleke veldtrechterzwam Clitocybe candicans x Kleine bostrechterzwam Clitocybe clavipes x x Knotsvoettrechterzwam Clitocybe diatreta x Vaalroze trechterzwam Clitocybe ditopa x Kleinsporige trechterzwam Clitocybe foetens x Stinkende trechterzwam Clitocybe fragrans x Slanke anijstrechterzwam Clitocybe marginella x Bleekrandtrechterzwam Clitocybe metachroa x x Tweekleurige trechterzwam Clitocybe nebularis x x Nevelzwam Clitocybe odora x Groene anijstrechterzwam Clitocybe vibecina x Gestreepte trechterzwam Clitopilus prunulus x Grote molenaar Collybia amanitae x Dwergcollybia Collybia butyracea var. asema x Gewone botercollybia Collybia confluens x Bundelcollybia Collybia cookei x Okerknolcollybia Collybia dryophila sl x Eikebladzwammetje Collybia maculata x Roestvlekkenzwam Coniophora puteana x Dikke kelderzwam Conocybe arrhenii x Geringd breeksteeltje Conocybe mesospora x Weidebreeksteeltje Conocybe rickeniana x Roestbruin breeksteeltje Conocybe subovalis Dikvoetbreeksteeltje Coprinus atramentarius x Grote kale inktzwam Coprinus bellulus Z x Sneeuwwitje Coprinus comatus x Geschubde inktzwam Coprinus laanii x Zaagvlakinktzwam Coprinus micaceus x x Gewone glimmerinktzwam Coprinus xanthothrix x Kleine viltinktzwam Cordyceps militaris x x Rupsendoder Cortinarius alboviolaceus KW x Lila gordijnzwam Cortinarius anomalus x Vaaggegordelde gordijnzwam Cortinarius cinnamomeus x Kaneelkleurige gordijnzwam Cortinarius croceus x Geelplaatgordijnzwam 13
Cortinarius delibutus x Okergele gordijnzwam Cortinarius diasemospermus x Kleine pelargoniumgordijnzwam Cortinarius eburneus x Kleinsporige galgordijnzwam Cortinarius erythrinus x Lilastelige gordijnzwam Cortinarius hemitrichus x Witschubbige gordijnzwam Cortinarius incisus x Streephoedgordijnzwam Cortinarius lanatus GE x Bruingele wolgordijnzwam Cortinarius miraculosus x x Roodvezelgordijnzwam Cortinarius paleaceus x Gewone pelargoniumgordijnzwam Cortinarius parvannulatus x Cederhoutgordijnzwam Cortinarius saniosus x Bleke geelvezelgordijnzwam Cortinarius sertipes x Siersteelgordijnzwam Cortinarius subbalaustinus x Roodbruine gordijnzwam Cortinarius umbrinolens x Bietengordijnzwam Cortinarius valgus Z x Verborgen gordijnzwam Crepidotus cesatii var. cesatii x Rondsporig oorzwammetje (ces.) Crepidotus variabilis x x Wit oorzwammetje Cudoniella acicularis x Houtknoopje Cylindrobasidium laeve x Donzige korstzwam Cystoderma amianthinum x x x x x Okergele korrelhoed Cystolepiota seminuda x Kleine poederparasol Dacrymyces capitatus x Gesteelde druppelzwam Dacrymyces stillatus x x Oranje druppelzwam Daedaleopsis confragosa x Roodporiehoutzwam Datronia mollis x Wijdporiekurkzwam Diatrypella favacea x x Berkenschorsschijfje Diatrypella quercina x x Eikenschorsschijfje Entoloma atrocoeruleum GE x Zwartblauwe satijnzwam Entoloma chalybaeum KW x x Blauwplaatstaalsteeltje Entoloma conferendum GE x x Sterspoorsatijnzwam Entoloma fernandae x x Heidesatijnzwam Entoloma formosum GE x Gele satijnzwam Entoloma hebes x x Dunsteelsatijnzwam Entoloma papillatum KW x Tepelsatijnzwam Entoloma querquedula GE x Olijfgroene zwartsneesatijnzwam Entoloma rhodopolium f. nidurosum x Stinksatijnzwam Entoloma rusticoides KW x Kortstelige satijnzwam Entoloma sericatum x Moerasbossatijnzwam Entoloma sericellum KW x x Sneeuwvloksatijnzwam Entoloma sericeoides KW x Bruine trechtersatijnzwam Entoloma sericeum x x Bruine satijnzwam Entoloma serrulatum KW x Zwartsneesatijnzwam Entoloma xanthocaulon KW x Geelplaatsatijnzwam Entoloma xanthochroum GE x Geelplaatstaalsteeltje Exidia truncata x Eiketrilzwam Exidiopsis effusa x Rozeblauwig waskorstje Fomes fomentarius x Echte tonderzwam Galerina calyptrata KW x Oranje mosklokje Galerina camerina x Dennemosklokje Galerina clavata x x Groot mosklokje Galerina hypnorum x Geelbruin mosklokje Galerina laevis x Grasmosklokje Galerina mniophila x x Vaal mosklokje 14
Galerina pumila x x x x Honinggeel mosklokje Galerina vittaeformis var. atkinsoniana x x x Behaard barnsteenmosklokje Galerina vittaeformis var. vittaeformis x Barnsteenmosklokje Ganoderma lipsiense x Platte tonderzwam Geoglossum elongatum x Kortsporige aardtong Geoglossum glutinosum x Kleverige aardtong Gymnopilus fulgens KW x x Veenvlamhoed Gymnopilus sapineus x Dennevlamhoed Gyroporus castaneus x Kaneelboleet Hapalopilus rutilans x Kussenvormige houtzwam Hebeloma cavipes x Holsteelvaalhoed Hebeloma crustuliniforme sl x Radijsvaalhoed s.l. Hebeloma fragilipes x Witte vaalhoed Hebeloma velutipes x Opaalvaalhoed Helvella crispa x Witte kluifzwam Helvella macropus x Schotelkluifzwam Heterobasidion annosum x Dennemoorder Humaria hemisphaerica x Kleine bruine bekerzwam Hygrocybe ceracea GE x x Elfenwasplaat Hygrocybe conica x x Zwartwordende wasplaat Hygrocybe miniata var. miniata x x Gewoon vuurzwammetje (min.) Hygrocybe pratensis var. pratensis KW x Weidewasplaat Hygrocybe virginea GE x x Gewoon sneeuwzwammetje Hygrophoropsis aurantiaca sl x Valse hanekam (sl) Hyphoderma puberum x Fluwelig harskorstje Hyphodontia barba-jovis x Franjetandjeszwam Hypochnicium bombicynum x Harlekijnkorstje Hypocrea aurantioviridis x Gele kussentjeszwam Hypomyces chrysospermus imperfect x x Goudgele zwameter (imp.) Hypoxylon multiforme x Vergroeide kogelzwam Inocybe assimilata x Kleine knolvezelkop Inocybe cincinnata var. major x Violetbruine vezelkop (maj.) Inocybe dulcamara x Gewone viltkop Inocybe flocculosa x Vlokkige vezelkop Inocybe fuscidula x Sombere vezelkop Inocybe geophylla var. geophylla x Witte satijnvezelkop Inocybe hirtella x Amandelvezelkop Inocybe jacobi x Vals poedersteeltje Inocybe lacera var. lacera x x Zandpadvezelkop Inocybe longicystis KW x Valse wolvezelkop Inocybe maculata x Gevlekte vezelkop Inocybe napipes x Bruine knolvezelkop Inocybe obscurobadia KW x Bruine pelargoniumvezelkop Inocybe pelargonium x Gele pelargoniumvezelkop Inocybe sindonia x Blonde vezelkop Inocybe whitei z x Blozende dennenvezelkop Laccaria amethystina x Amethistzwam Laccaria bicolor x x Tweekleurige fopzwam Laccaria laccata x x x Gewone fopzwam Laccaria proxima x x x x Schubbige fopzwam Lactarius blennius x Grijsgroene melkzwam Lactarius deliciosus x Smakelijke melkzwam Lactarius glyciosmus x Kokosmelkzwam 15
Lactarius helvus x Viltige maggizwam Lactarius hepaticus x Levermelkzwam Lactarius necator x Zwartgroene melkzwam Lactarius pubescens x Donzige melkzwam Lactarius quietus x x Kaneelkleurige melkzwam Lactarius theiogalus x Rimpelende melkzwam Lasiobelonium nidulum x Gladharig franjekelkje Leccinum scabrum x x Gewone berkeboleet Lenzites betulinus x x Fopelfenbankje Leocarpus fragilis x Glanzend druivenpitje Leotia lubrica x Groene glibberzwam Lepiota castanea x Lepiota cristata x Stinkparasolzwam Lepista flaccida x x Roodbruine schijnridderzwam Lepista nuda x Paarse schijnridderzwam Lycogala epidendrum x Gewone boomwrat Lycoperdon foetidum x Zwartwordende stuifzwam Lycoperdon perlatum x Parelstuifzwam Macrolepiota olivieri x Geen Nederlandse naam Macrotyphula fistulosa var. fistulosa x Pijpknotszwam (fist.) Macrotyphula juncea x Draadknotszwam Marasmiellus ramealis x x Takruitertje Marasmiellus vaillantii x Halmruitertje Marasmius androsaceus x x Paardehaartaailing Marasmius querceus EB x Bleke knoflooktaailing Marasmius setosus x Tengere beuketaailing Melanoleuca polioleuca f. polioleuca x x Zwartwitte veldridderzwam (polio.) Melanophyllum haematospermum x Verkleurzwammetje Merulius tremellosus x Spekzwoerdzwam Micromphale perforans x Sparrestinktaailing Mutinus caninus x Kleine stinkzwam Mycana stipata x Bundelchloormycena Mycena abramsii x Vroorjaarsmycena Mycena acicula x Oranje dwergmycena Mycena adscendens x Suikermycena Mycena albidolilacea Z x Lila mycena Mycena amicta x Donzige mycena Mycena epipterygia x x Graskleefsteelmycena Mycena filopes x x x x x Draadsteelmycena Mycena flavescens x Geelsnedemycena Mycena flavoalba x Geelwitte mycena Mycena galericulata x Helmmycena Mycena galopus var. galopus x x x Melksteelmycena (galop.) Mycena galopus var. nigra x Melksteelmycena (nigra) Mycena haematopus x Grote bloedsteelmycena Mycena leptocephala x Stinkmycena Mycena metata x Dennemycena Mycena olivaceomarginata x x Bruinsnedemycena Mycena pearsoniana x Vals elfenschermpje Mycena pelliculosa KW x Heidekleefsteelmycena Mycena polygramma x Streepsteelmycena Mycena pura f. alba x Gewoon elfenschermpje (alba) 16
Mycena pura f. ianthina x Gewoon elfenschermpje (ianthina) Mycena pura f. pura x Gewoon elfenschermpje (pura) Mycena rorida x Slijmsteelmycena Mycena sanguinolenta GE x Kleine bloedsteelmycena Mycena sepia x x Donkerbruine mycena Mycena speirea x Kleine breedplaatmycena Nectria cinnabarina imperfect x Gewoon meniezwammetje (imp.) Oligoporus caesius x Blauwe kaaszwam Oligoporus leucomallelus KW x Krijtachtige kaaszwam Oligoporus ptychogaster imperfect x Boompuist (imp.) Oligoporus stipticus x Bittere kaaszwam Oligoporus subcaesius x Vaalblauwe kaaszwam Omphalina baeospora Z x Kleinsporig trechtertje Omphalina chlorocyanea Z x Blauwgroen trechtertje Omphalina obscurata x Somber trechtertje Orbilia delicatula x Niersporig wasbekertje Otidea bufonia x Donker hazeoor Paecilomyces farinosus x Bepoederde rupsendoder Panaeolus acuminatus x Spitse vlekplaat Panaeolus sphinctrinus x Franjevlekplaat Panellus mitis x Denneschelpzwam Panellus stipticus x Scherpe schelpzwam Paxillus involutus x Gewone krulzoom Paxillus panuoides KW x Ongesteelde krulzoom Peniophora quercina x x Paarse eikeschorszwam Pezicula livida x Geel schorsbekertje Peziza arvernensis Z x Bruine bosbekerzwam Peziza badia x Bruine bekerzwam Phanerochaete velutina x Ruig huidje Phlebia livida x Veranderlijke aderzwam Phlebia radiata x Oranje aderzwam Phlebia rufa x Porieaderzwam Phlebiella vaga x Zwavelschorszwam Phlebiopsis gigantea x Denneharszwam Pholiota astragalina KW x Goudvinkzwam Pholiota flammans x Goudgele bundelzwam Pholiota mutabilis x Stobbezwammetje Pholiota squarrosa x Schubbige bundelzwam Pholiota tuberculata x Oranjegele bundelzwam Physisporinus sanguinolentus x Bloedende buisjeszwam Piptoporus betulinus x Berkezwam Pluteus cervinus x Gewone hertezwam Poculum firmum x Eiketakstromakelkje Polyporus brumalis x Winterhoutzwam Psathyrella artemisiae x Wollige franjehoed Psathyrella candolleana x Bleke franjehoed Psathyrella conopilus x Langsteelfranjehoed Psathyrella corrugis x x Sierlijke franjehoed Psathyrella friesii KW x Vezelige franjehoed Psathyrella frustulenta x Beukefranjehoed Psathyrella fulvescens x Bruinwordende franjehoed Psathyrella piluliformis sl x Witsteelfranjehoed (s.l.) Psathyrella rannochii Z x Broekbosfranjehoed Psilocybe aeruginosa x Echte kopergroenzwam 17
Psilocybe fascicularis v. fascicularis x x x Gewone zwavelkop Psilocybe inquilina var. crobula x Franjekaalkopje Psilocybe montana x x Zandkaalkopje Psilocybe sublateritia x Rode zwavelkop Resupinatus applicatus x Kaal dwergoortje Rhizopogon luteolus x Okerkleurige vezeltruffel Rickenella fibula x x x Oranjegeel trechtertje Rickenella swartzii x x x Paarsharttrechtertje Ripartites tricholoma x Gewoon vilthoedje Russula aeruginea x Groene berkerussula Russula amoenolens x Scherpe kamrussula Russula betularum x Roze berkerussula Russula cessans BE x Duinbosrussula Russula coerulea x Papilrussula Russula cyanoxantha f. cyanoxantha x Regenboogrussula (cyanox.) Russula drimeia x Duivelsbroodrussula Russula emetica f. silvestris x Braakrussula (silves.) Russula fellea x Beukerussula Russula fragilis var. fragilis x Broze russula (frag.) Russula fragilis var. knauthii x Broze russula (knaut.)) Russula graveolens x Vissige eikerussula Russula mairei x Stevige braakrussula Russula nigricans x Grofplaatrussula Russula ochroleuca x x Geelwitte russula Russula parazurea x Berijpte russula Russula pectinatoides x Onsmakelijke kamrussula Russula velenovskyi x Schotelrussula Russula versicolor KW x Bonte berkerussula Russula vesca x Smakelijke russula Schizopora flavipora x Abrikozenbuisjeszwam Schizopora paradoxa sl x Witte tandzwam (s.l.) Scleroderma areolatum x Kleine aardappelbovist Scleroderma citrinum x Gele aardappelbovist Scopuloides hydnoides x Wastandjeszwam Scutellinia cejpii Z x Smalsporige wimperzwam Scutellinia scutellata x Gewone wimperzwam Serpula himantioides x Dakloze huiszwam Sistotrema oblongispora x Grijze urnkorstzwam Skeletocutis carneogrisea x Grauwroze dennezwam Sparassis crispa x Grote sponszwam Stereum gausapatum x Eikebloedzwam Stereum hirsutum x x Gele korstzwam Stereum rugosum x x Gerimpelde korstzwam Stereum sanguinolentum x Dennebloedzwam Strobilurus esculentus x Sparrekegelzwam Suillus bovinus x x Koeieboleet Suillus grevillei x Gele ringboleet Suillus luteus GE x Bruine ringboleet Thelephora terrestris x Gewone franjezwam Tomentella sublilacina x x Gewoon rouwkorstje Trametes versicolor x x Gewoon elfenbankje Trechispora cohaerens x Gladsporig dwergkorstje Tremella foliacea x Bruine trilzwam Trichaptum abietinum x Paarse dennezwam Tricholoma albobrunneum KW x Witbruine ridderzwam 18
Tricholoma saponaceum var. squarrosum KW x Zeepzwam (squarrosum) Tricholoma sulphureum x Narcisridderzwam Tricholomopsis rutilans x Koningsmantel Trichopeziza sulphurea x Zwavelgeel franjekelkje Trochila ilicina x Hulstdekselbekertje Tubaria conspersa x Zemelig donsvoetje Tubaria furfuracea sl x x Donsvoetje s.l. Vesiculomyces citrinus Z x Citroenhuidje Xylaria hypoxylon x Geweizwam 19