Rapport M.2010.0914.01.R001 Project 3 Noord, Arnhem Onderzoek naar de luchtkwaliteit Status: DEFINITIEF Adviseurs voor bouw, industrie, verkeer, milieu en software info@dgmr.nl www.dgmr.nl Van Pallandtstraat 9-11, Postbus 153 NL-6800 AD Arnhem T +31 (0)26 351 21 41 F +31 (0)26 443 58 36 Eisenhowerlaan 112, Postbus 82223 NL-2508 EE Den Haag T +31 (0)70 350 39 99 F +31 (0)70 358 47 52 Morra 2, Postbus 671 NL-9200 AR Drachten T +31 (0)512 52 23 24 F +31 (0)512 52 25 19 Geerweg 11, Postbus 640 NL-6130 AP Sittard T +31 (0)46 411 39 30 F +31 (0)46 411 39 31 DGMR Bouw B.V. Hr. 09142407 DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. Hr. 09142408 DGMR Software B.V. Hr. 09142409 DGMR Beheer B.V. Hr. 09142400 DGMR Raadgevende Ingenieurs B.V. Hr. 09052991
Colofon Rapportnummer: M.2010.0914.01.R001 Plaats en datum: Arnhem, 26 januari 2011 Versie: 001 DEFINITIEF Opdrachtgever: Contactpersoon: Project 3 Noord p/a Centraal Bureau Siza Postbus 532 6800 AM ARNHEM de heer drs. R.J. de Redelijkheid Telefoon: +31 (0)26 377 91 99 Fax: E-mail: Rob.redelijkheid@siza.nl Uitgevoerd door: Informatie: E-mail: DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. ing. E.P.M. (Edwin) de Backer eba@dgmr.nl Telefoon: +31 (0)26 351 21 41 Fax: +31 (0)26 443 58 36 Auteur(s): ing. E.P.M. (Edwin) de Backer Eindverantwoordelijke: Voor deze: ing. J.J.A. (Hans) van Leeuwen ing. J.J.J. (Koos) Joosen Verwerkt door: JS/EBA/MBR DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. Alle rechten voorbehouden. Wilt u (delen van) dit rapport kopiëren of vermenigvuldigen, vraagt u dan schriftelijk toestemming daarvoor bij DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 2
Inhoudsopgave 1. INLEIDING... 4 2. SITUATIE... 5 3. REGELGEVING LUCHTKWALITEIT... 6 3.1 Wet milieubeheer, hoofdstuk 5... 6 3.2 Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL)... 7 3.3 Regeling projectsaldering luchtkwaliteit 2007... 7 3.4 Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007... 7 4. UITGANGSPUNTEN... 9 4.1 Rekenmethode... 9 5. REKENRESULTATEN... 10 5.1 Rekenresultaten NIBM toets... 10 5.2 Toets aan de grenswaarden... 10 6. CONCLUSIE... 11 Bijlage 1: invoergegevens en resultaten onderzoek naar de luchtkwaliteit k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 3
1. Inleiding In opdracht van Centraal Bureau Siza heeft DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. een onderzoek uitgevoerd naar de luchtkwaliteit ten behoeve van de ontwikkeling van de planlocatie Project 3 Noord in Arnhem. Het doel van het onderzoek naar de luchtkwaliteit is het vaststellen of het plan in betekenende mate bijdraagt aan de luchtverontreiniging van de omgeving (NIBM-toets). Daarnaast zal een toets aan de grenswaarden uit de Wet milieubeheer worden uitgevoerd. In dit rapport worden de situatie, de relevante onderdelen van de Wet milieubeheer en de rekenresultaten toegelicht. Vervolgens worden de conclusies gegeven. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 4
2. Situatie Het plangebied omvat de terreinen van Het Dorp, Groot Klimmendaal, SG Mariëndaal en de ROC Rijn IJssel. Het terrein is circa 34 hectare groot en wordt begrensd door de Amsterdamseweg, landgoed Mariëndaal en ROC Rijn IJssel (locatie Veluwestraat). In onderstaande figuur is het plangebied weergegeven. plangebied Figuur 1: ligging van het plangebied In het plangebied zijn op dit moment 320 woningen en 11.050 m 2 b.v.o. aan ondersteunende functies aanwezig. In de toekomstige situatie zullen maximaal 382 woningen en 21.500 m 2 b.v.o. aan overige functies worden gerealiseerd (onder andere restaurant, winkel, kunst en een zorghotel). k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 5
3. Regelgeving luchtkwaliteit Bij wet van 11 oktober 2007, tot wijziging van de Wet milieubeheer, zijn normen (grenswaarden en plandrempels) vastgesteld voor onder andere de concentraties zwaveldioxide (SO 2 ), stikstofdioxide (NO 2 ), zwevende deeltjes (fijn stof (PM 10 ), koolmonoxide (CO) en benzeen (C 6 H 6 ) in de lucht. Deze normen zijn vastgelegd in de Wet milieubeheer en gebaseerd op de waarden in de tot voor kort van kracht zijnde Europese Kaderrichtlijn en dochterrichtlijnen voor luchtkwaliteit. Een grenswaarde geeft de kwaliteit aan die op een aangegeven tijdstip tenminste moet zijn bereikt. Een plandrempel is het kwaliteitsniveau, dat bij overschrijding aanleiding geeft tot het opstellen van een plan, waarin aangegeven wordt op welke wijze kan worden voldaan aan bepaalde waarden. De voor dit onderzoek relevante plandrempel- en grenswaarden zijn in tabel 1 weergegeven. Tabel 1 Grenswaarden en plandrempelwaarden Wet milieubeheer stof type norm grenswaarde 2011 2015/2020 zwevende deeltjes (PM 10 ) jaargemiddelde concentratie in µg/m 3 40 40 24-uursgemiddelde dat 35 keer per jaar 50 50 overschreden mag worden in µg/m 3 stikstofdioxide (NO 2) jaargemiddelde concentratie in µg/m 3 60 40 uurgemiddelde dat 18 keer per jaar 300 200 overschreden mag worden in µg/m 3 Op 11 juni 2008 is de nieuwe Europese Richtlijn betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa (20 mei 2008) gepubliceerd. Daarmee zijn de oude kaderrichtlijn en de dochterrichtlijnen komen te vervallen. Een belangrijke toevoeging in de nieuwe Europese richtlijn is een grenswaarde voor het meest schadelijke fijn stof, PM 2.5. Vooralsnog wordt PM 10 nog als maatgevend gezien bij overschrijdingen van de grenswaarden. Wanneer de grenswaarde voor PM 10 niet wordt overschreden zal dat ook het geval zijn voor PM 2.5. Er vindt op dit moment nog onderzoek plaats naar de concentraties en toetsing van PM 2.5. De nieuwe Richtlijn is daarom nog niet in zijn geheel geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving. 3.1 Wet milieubeheer, hoofdstuk 5 Op 15 november 2007 is de zogenoemde Wet luchtkwaliteit, hoofdstuk 5 van de Wet milieubeheer (Wm), in werking getreden ter vervanging van het Besluit luchtkwaliteit 2005. In deze wet is gestreefd naar meer flexibiliteit als het gaat om de koppeling van luchtkwaliteitseisen en ruimtelijke ontwikkelingen. Deze flexibiliteit is met name terug te vinden in een verdeling in projecten die wel of niet in betekenende mate ((N)IBM) bijdragen aan de luchtkwaliteit. NIBMprojecten hoeven niet langer getoetst te worden aan de grenswaarden. Tegelijk met het inwerking treden van het nieuwe hoofdstuk 5 in de Wet milieubeheer zijn nieuwe regelingen van kracht geworden. Alle regelingen onder het Besluit luchtkwaliteit 2005 zijn hiermee komen te vervallen. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 6
3.2 Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) Om te kunnen voldoen aan de grenswaarden heeft het ministerie van VROM het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) ontwikkeld. Het NSL is een samenhangend pakket van ruimtelijke en infrastructurele projecten en maatregelen van Rijk en regio's die de luchtkwaliteit verbeteren. Ook staan in het NSL financiële middelen van het Rijk voor de maatregelen die gemeenten en provincies nemen. Tenslotte bevat het NSL een onderzoeksysteem waarmee gevolgd kan worden of de maatregelen inderdaad het beoogde effect hebben. Bij het van kracht worden van het NSL en de implementatiewet (1 augustus 2009) is de NIBMgrens verschoven van 1% naar 3%. In het Besluit niet in betekenende mate is vastgelegd dat het gaat om 3% van de jaargemiddelde grenswaarde voor stikstofdioxide of fijn stof van 40 microgram, zijnde 1.2 µg/m 3. De 3% is met andere woorden gerelateerd aan de grenswaarden waarvoor derogatie is verkregen. Gedurende de derogatieperiode gelden er op grond van de richtlijn tijdelijke overschrijdingsmarges. Die zijn in de implementatiewet technisch vertaald in grenswaarden. Tot 2015 geldt er voor stikstofdioxide (NO 2 ) een verhoogde grenswaarde van 60 µg/m 3 (jaargemiddelde), respectievelijk 300 µg/m 3 (uurgemiddelde). Tot 2011 geldt er voor fijn stof (PM 10 ) een verhoogde grenswaarde van 48 µg/m 3 (jaargemiddelde) en 75 µg/m 3 (24 uurgemiddelde, maximaal 35 dagen per jaar te overschrijden). De verhoogde waarden zijn opgenomen in de voorschriften van bijlage 2 van de Wet milieubeheer (voorschrift 2.1a en voorschrift 4.2). In deze periode blijft de NIBM-grens gewoon gerelateerd aan de grenswaarde van 40 µg/m 3. In het Besluit en de Regeling niet in betekenende mate bijdragen (luchtkwaliteitseisen) is geregeld welke projecten niet meer getoetst hoeven te worden aan de grenswaarden. De 1%-/3%- bijdrage is voor bepaalde ruimtelijke ontwikkelingen, zoals woningbouwlocaties, omgezet in eenduidige kengetallen die de criteria vormen of wel of niet sprake is van een NIBM-project. 3.3 Regeling projectsaldering luchtkwaliteit 2007 Op 15 november 2007 is ook de Regeling projectsaldering luchtkwaliteit 2007 in werking getreden. Op grond van artikel 5.16 Wm kunnen projecten in overschrijdingssituaties die in betekenende mate bijdragen aan de luchtkwaliteit, toch doorgang vinden door toepassing van de Regeling projectsaldering luchtkwaliteit 2007. Deze regeling gaat ervan uit dat per saldo, door de inzet van extra maatregelen of door het optreden van gunstige effecten elders, sprake is van een verbetering van de luchtkwaliteit. De regeling sluit zo veel mogelijk aan bij de (oude) Regeling saldering luchtkwaliteit 2005. 3.4 Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007 De Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007 bevat voorschriften over metingen en berekeningen om de concentratie van luchtverontreinigende stoffen vast te stellen. Verder schrijft de regeling rapportage voor van de uitkomsten van metingen en berekeningen. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 7
De regeling vereist ook een plan met maatregelen om een goede luchtkwaliteit te bewerkstelligen in geval van overschrijding. In de regeling zijn gestandaardiseerde rekenmethodes opgenomen om concentraties van diverse luchtverontreinigende stoffen te kunnen berekenen. Deze gestandaardiseerde rekenmethodes geven resultaten die rechtsgeldig zijn. Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie standaardrekenmethoden met ieder een toepassingsgebied waarbinnen gebruik mag worden gemaakt van de betreffende methode. De eerste twee methoden zijn, elk met hun eigen randvoorwaarden, geschikt voor het in kaart brengen van het effect van voertuigbewegingen op de luchtkwaliteit langs wegen. De derde methode beschrijft dat voor het berekenen van het effect van industriële bronnen op de luchtkwaliteit van de omgeving het Nieuw Nationaal Model toegepast dient te worden. De Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007 is op 19 december 2008 gewijzigd. Deze wijziging betreft de invoering van het zogenaamde toepasbaarheidsbeginsel. Met dit beginsel wordt nadere invulling gegeven aan de locaties waar moet worden voldaan aan de luchtkwaliteitseisen. Samengevat houdt dit in dat enkel wordt beoordeeld op plaatsen waar significante blootstelling van personen plaatsvindt. Geen beoordeling van de luchtkwaliteit vindt plaats: op plaatsen waar het publiek geen toegang heeft en waar geen bewoning is; op bedrijfsterreinen of terreinen van industriële inrichtingen. Hierbij geldt dat wel getoetst moet worden op publiekstoegankelijke locaties; op de rijbaan van wegen en op de middenberm van wegen, tenzij voetgangers toegang hebben tot de middenberm. In artikel 35 en bijlage 4 van de regeling beoordeling luchtkwaliteit is de hoogte van de aftrek bij fijn stof vastgelegd. De nieuwe meetregeling staat een plaatsafhankelijke aftrek voor de jaargemiddelde norm voor fijn stof toe. De aftrek varieert van 3 tot 7 microgram per kubieke meter (µg/m 3 ) en betreft het aandeel zeezout. Voor de gemeente Arnhem bedraagt deze aftrek 4 µg/m 3. Voor PM 10 geldt naast een jaargemiddelde grenswaarde ook een 24-uursgemiddelde grenswaarde per etmaal. Deze (etmaalgemiddelde) grenswaarde mag maximaal 35 keer in een jaar worden overschreden. Het blijkt dat de invloed van de in de buitenlucht aanwezige concentratie zeezout, op het aantal dagen waarop de concentratie van fijn stof de maximale dagwaarde overschrijdt, voor nagenoeg heel Nederland gelijk is. Derhalve geldt een vaste aftrek van zes dagen voor de dagnorm van fijn stof. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 8
4. Uitgangspunten 4.1 Rekenmethode Voor kleinere ruimtelijke plannen die effect kunnen hebben op de luchtkwaliteit heeft VROM in samenwerking met InfoMil een specifieke rekentool ontwikkeld. Daarmee kan op een eenvoudige en snelle manier worden bepaald of een plan niet in betekenende mate bijdraagt (NIBM) aan luchtverontreiniging. Het grote voordeel van deze NIBM-rekentool is dat slechts een beperkt aantal invoergegevens nodig is. Alleen het extra aantal voertuigbewegingen en het aandeel vrachtverkeer worden ingevoerd. Voor de overige invoergegevens is in de tool uitgegaan van worst case scenario. Met beperkte invoergegevens kan dus worden vastgesteld of een plan NIBM is. De NIBM-tool is een Excel tool op basis van standaardrekenmethode I. Om een indruk te krijgen van de hoogte van de concentraties NO 2 en PM 10 is een berekening gemaakt in CARII, dat rekent conform standaardrekenmethode I. 4.1.1 Toepassing achtergrondconcentraties, zeezoutaftrek, meteo Het immissiegebied in het model ligt op rijksdriehoekscoördinaten. Op basis van de rijksdriehoekscoördinaten wordt rekening gehouden met lokale achtergrondconcentraties. Voor de berekeningen is uitgegaan van de gemiddelde meteorologische condities. 4.1.2 Toename in verkeersintensiteit Om te bepalen of een project in betekenende mate bijdraagt aan de luchtverontreiniging is de verkeersaantrekkende werking van plan bepaald. Voor de bepaling van de toename is uitgegaan van 320 woningen in de huidige situatie en 382 woningen in de toekomstige situatie. Verder is uitgegaan van 11.050 m 2 b.v.o. aan overige functies in de huidige situatie en 21.500 m 2 b.v.o. aan overige functies in de toekomstige situatie. Voor de woningen zijn vijf voertuigbewegingen per etmaal aangehouden. Voor de overige functies zijn twee voertuigbewegingen per 30 m 2 aangehouden. In het totaal genereert het plan derhalve maximaal 2336 voertuigbewegingen in de huidige situatie en 3344 voertuigbewegingen in de toekomstige situatie. In de berekeningen is uitgegaan van een toename van 1008 lichte motorvoertuigen per etmaal. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 9
5. Rekenresultaten 5.1 Rekenresultaten NIBM toets De toename ten gevolge van het plan is vastgesteld met behulp van de NIBM tool van VROM (versie mei 2010). Voor de bepaling van het aantal extra motorvoertuigen is uitgegaan van de aannames in paragraaf 4.1.2. Er is uitgegaan van een worst case scenario waarbij al het extra verkeer over één weg afgewikkeld wordt. Uit de berekeningen volgt dat de toename ten gevolge van het plan 0.80 µg/m 3 bedraagt voor NO 2 en 0.23 µg/m 3 voor PM 10. Deze toenames zijn lager dan 3% van de grenswaarde voor NO 2 en PM 10. Dit wil zeggen dat het plan in niet betekenende mate bijdraagt aan de luchtverontreiniging van de omgeving. De rekenresultaten zijn opgenomen in bijlage 1. 5.2 Toets aan de grenswaarden Aangezien het project niet in betekenende mate bijdraagt aan de luchtverontreiniging van de omgeving, is het niet noodzakelijk een toets naar de grenswaarden uit de Wet milieubeheer uit te voeren. Om een indruk te krijgen van de hoogte van de concentraties NO 2 en PM 10 is in het kader van een goede ruimtelijke ordening, een berekening uitgevoerd in CARII (versie 9.0) voor de meest maatgevende weg nabij het plangebied (de Amsterdamseweg). De verkeersgegevens van de Amsterdamseweg zijn ontleend uit het RVMK-model van de gemeente Arnhem (versie april 2010). Voor zowel de huidige als de toekomstige situatie is uitgegaan van de toekomstige verkeersgegevens. Dit is een worst case aanname. Uit de berekeningen volgt dat de concentraties NO 2 en PM 10 voldoen aan de gestelde grenswaarden in de Wet milieubeheer. De jaargemiddelde concentratie NO 2 bedraagt 30.2 µg/m 3 in 2011 en 20.8 µg/m 3 in 2020. De jaargemiddelde concentratie PM 10 bedraagt 22.1 µg/m 3 in 2011 en 19.4 µg/m 3 in 2020. De rekenresultaten en invoergegevens zijn opgenomen in bijlage 1. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 10
6. Conclusie In opdracht van Centraal Bureau Siza heeft DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. een onderzoek uitgevoerd naar de luchtkwaliteit ten behoeve van de ontwikkeling van de planlocatie Project 3 Noord in Arnhem. Het doel van het onderzoek naar de luchtkwaliteit is het vaststellen of het plan in betekenende mate bijdraagt aan de luchtverontreiniging van de omgeving (NIBM-toets). Daarnaast is een toets aan de grenswaarden uit de Wet milieubeheer uitgevoerd. Uit de berekeningen volgt dat de toename ten gevolge van het plan 0.80 µg/m 3 bedraagt voor NO 2 en 0.23 µg/m 3 voor PM 10. Deze toenames zijn lager dan 3% van de grenswaarde voor NO 2 en PM 10. Dit wil zeggen dat het plan in niet betekenende mate bijdraagt aan de luchtverontreiniging van de omgeving. In het kader van een goede ruimtelijke ordening zijn de concentraties NO 2 en PM 10 langs de meest maatgevende weg langs het plangebied in kaart gebracht (Amsterdamseweg). De concentraties langs deze weg voldoen aan de gestelde grenswaarden uit de Wet milieubeheer. Uit het bovenstaande kan worden opgemaakt dat luchtkwaliteit geen belemmering vormt voor de realisatie van het plan. Arnhem, 26 januari 2011 DGMR Industrie, Verkeer en Milieu B.V. k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011 11
Bijlage 1 Invoergegevens en rekenresultaten onderzoek naar de luchtkwaliteit k:\doc\m\2010\091401\m2010091401r001.docx 26-01-2011
Worst-case berekening voor de bijdrage van het extra verkeer als gevolg van een plan op de luchtkwaliteit Extra verkeer als gevolg van het plan Extra voertuigbewegingen (weekdaggemiddelde) 1008 Aandeel vrachtverkeer 0.0% Maximale bijdrage extra verkeer NO 2 in µg/m 3 0.80 Grens voor "Niet In Betekenende Mate" in µg/m 3 PM 10 in µg/m 3 0.23 1.2 Conclusie De bijdrage van het extra verkeer is niet in betekenende mate; geen nader onderzoek nodig
Implementatie van Standaard RekenMethode 1 op basis van de worst-case benadering Type gegevens NO 2 PM 10 Weggegevens Breedte van de ontsluitingsweg 5 5 Afstand van het rekenpunt tot de wegrand 5 5 Afstand van het rekenpunt tot de wegas 7.5 7.5 rekenparameter a 0.000488 0.000488 rekenparameter b -0.0308-0.0308 rekenparameter c 0.59 0.59 verdunningsfactor 0.38645 0.38645 Autonoom verkeer Aantal voertuigbewegingen 9000 nvt Percentage vrachtverkeer 0% nvt Extra verkeer Aantal voertuigbewegingen (weekdaggemiddelde) 1008 1008 Percentage vrachtverkeer 0% 0% Autonoom + extra verkeer Aantal voertuigbewegingen (weekdaggemiddelde) 10008 nvt Percentage vrachtverkeer 0.0% nvt Emissiefactoren NO X en PM 10 (gram/km) Licht verkeer 0.372 0.053 Vrachtverkeer 19.100 0.408 Emissies NO X en PM 10 (microgram/m/s) Autonoom 38.75 nvt Extra verkeer 4.34 0.62 Autonoom + Extra verkeer 43.09 nvt Fractie direct uitgestoten NO 2 Licht verkeer 0.378 nvt Vrachtverkeer 0.039 nvt Gemiddelde fractie direct uitgestoten NO 2 Autonoom 0.378 nvt Extra verkeer 0.378 nvt Autonoom + Extra verkeer 0.378 nvt Overige invoergegevens Bomenfactor 1.5 1.5 Regiofactor meteorologie 1.05 1.05 Parameters B 0.6 0.6 K 100 100 Jaargemiddelde bijdrage NO X Autonoom 14.6 nvt Autonoom + Extra verkeer 16.3 nvt Locatiespecifieke achtergrondconcentraties Jaargemiddelde in µg NO 2 /m 3 33.1 nvt Jaargemiddelde in µg O 3 /m 3 35.8 nvt Totaal autonoom jaargemiddelde in µg/m 3 40.4 nvt Bijdrage autonome verkeer in µg/m 3 7.32 nvt Bijdrage autonome+extra verkeer in µg/m 3 8.12 nvt Maximale bijdrage extra verkeer in µg/m 3 0.80 0.23
Rekenresultaten onderzoek luchtkwaliteit Naam ing. E.P.M. de Backer CAR II versie 9.0 Project Project 3 Noord Meteorologische conditie Meerjarige meteorologie Resultaten inclusief zeezoutcorrectie 6 dagen Resultaten inclusief zeezoutcorrectie 4 ug/m3 NO2 [ug/m3] PM10 [ug/m3] Peiljaar Plaats Straatnaam X 2011 Arnhem Amsterdamseweg 188900 444900 30.2 21.6 0 0 22.1 20.7 12 0 2020 Arnhem Amsterdamseweg 188900 444900 20.8 16.3 0 0 19.4 18.5 6 0 Y Jaargemiddelde Jm achtergrond # Overschrijdingen grenswaarde # Overschrijdingen plandrempel Jaargemiddelde Jm achtergrond # Overschrijdingen grenswaarde # Overschrijdingen plandrempel Invoergegevens intensiteit fractie middel fractie zwaar snelheidstype wegtype bomenfactor rekenafstand tot wegas 17250 mvt/etmaal 0.05 0.05 normaal stadsverkeer basis 1 15 meter