INVENTARISATIE PADDENWAARD EN KIKKERPOEL

INVENTARISATIE PADDENWAARD EN KIKKERPOEL DECEMBER 2014 Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard Matenaweg 1 3356 LS Papendrecht door: Richard Slagboom Medewerking: Pieter Bieren Theo Jaspers Corné Stam Anthonie Stip Jacques Verhagen Bram van Vliet 1

INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Opbouw rapport 4 1 / Werkwijze 5 2 Gebiedsbeschrijving 2.1 Paddenwaard 6 2.2 Kikkerpoel 7 3 Paddenwaard 3.1 Flora 8 3.2 Broedvogels 9 3.3 Amfibieën 11 3.4 Vissen 12 3.5 Wintervogels 13 3.6 Vleermuizen 14 3.7 Dagvlinders 15 3.8 Libellen 16 4 Kikkerpoel 4.1 Flora 17 4.2 Broedvogels 18 4.3 Amfibieën 20 4.4 Vissen 21 4.5 Wintervogeltelling 22 4.6 Vleermuizen 23 4.7 Dagvlinders 25 4.8 Libellen 26 5 Conclusie 27 Bijlage 1 overzicht waargenomen flora Bijlage 2 overzicht territoria broedvogels Bijlage 3 overzicht monitoring amfibieën Bijlage 4 vleermuizenonderzoek 2

INLEIDING De Paddenwaard en Kikkerpoel zijn waterwingebieden van OASEN drinkwater in Nieuw-Lekkerland (gemeente Molenwaard). OASEN heeft binnen haar visie het duurzaam inrichten van haar waterwingebieden. Dit duurzaam inrichten bestaat uit het winnen van drinkwater in combinatie met natuur. Met het extensief te beheren van de waterwingebieden en rekening te houden met de bestaande natuurwaarden, verwacht OASEN de biodiversiteit in het gebied te kunnen vergroten. OASEN heeft de Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard (NVWA) gevraagd om de Paddenwaard en de Kikkerpoel te inventariseren op diverse soortgroepen. Het is de bedoeling dit onderzoek eenmaal per twee jaar uit te voeren, waardoor er een vergelijking kan worden gemaakt tussen de resultaten van de verschillende jaren. Op deze manier kan worden vastgesteld of de maatregelen die OASEN heeft genomen daadwerkelijk effect hebben op de natuurwaarden en de biodiversiteit in deze gebieden. 3

OPBOUW RAPPORT In deze rapportage vindt u een overzicht van de in 2014 door de NVWA en Steco natuuradvies verrichtte inventarisaties, in achtereenvolgens de Paddenwaard en de Kikkerpoel. In hoofdstuk 1 wordt de methode van inventariseren van de verschillende soortgroepen besproken. In hoofdstuk 2 worden een gebiedsbeschrijving gegeven van de twee natuurgebieden van OASEN. In hoofdstuk 3 worden per soortgroep de resultaten besproken van natuurgebied de Paddenwaard In hoofdstuk 4 worden per soortgroep de resultaten besproken van natuurgebied de Kikkerpoel. In hoofdstuk 5 zijn een aantal belangrijkste resultaten per soortgroep op een rijtje gezet en worden waar mogelijk conclusies getrokken. Ook wordt er naar de toekomst gekeken en beschreven welke soorten te verwachten zijn in de komende jaren. 4

1 WERKWIJZE / METHODE In 2014 is door leden van de NVWA en Corné Stam van Steco natuuradvies onderzoek verricht naar de natuurwaarden in natuurgebieden de Paddenwaard en de Kikkerpoel. Beiden gebieden zijn in de afgelopen jaren, om kennis van het gebied te vergaren, regelmatig bezocht door leden van de NVWA. Het onderzoek dat in 2014 is verricht is echter uitgebreider en vond plaats door middel van landelijk vastgestelde en gebruikte methoden. Aan de hand van dit onderzoek kan in de toekomst de gevolgen van het gevoerde beheer worden vastgelegd, en indien gewenst worden bijgesteld. De inventarisaties vonden plaats door middel van de volgende methoden (tabel 1) Soortgroep Aantal bezoeken* Flora Tansley-methode 3 Broedvogels** BMP (SOVON) 8 Amfibieën RAVON (meetnet Amfibieën) 4 Vissen Steeknet (vast traject) 1 Wintervogels Wintervogeltelling (SOVON) Niet compleet Vleermuizen** Vleermuisprotocol 2013 (VZZ) 2 Vlinders NVWA methode 2 Libellen NVWA methode 2 Tabel 1 gebruikte methode inventarisatie Paddenwaard en Kikkerpoel *Per gebied ** monitoring verricht door Steco natuuradvies. De door de NVWA gebruikte (monitoring)methoden /werkwijzen dienen plaats te vinden binnen een bepaalde periode. De meeste soorten zijn actiever in een bepaalde periode, en hierdoor beter te onderzoeken. In tabel 2 is per soortgroep de periode te zien, waarbinnen de in tabel 1 genoemde bezoeken moeten plaatsvinden. Door externe factoren, zoals het weer, kan in beperkte mate hiervan worden afgeweken. Soortgroep Jan. Feb. Mrt. Apr. Mei Jun. Jul. Aug. Sep. Okt. Nov. Dec. Flora Amfibieën Vissen Vogels Wintervogels Vleermuizen Vlinders Libellen Tabel 2 onderzoeksperiode per soortgroep 5

2 GEBIEDSBESCHRIJVING 2.1 PADDENWAARD De Paddenwaard is een ongeveer 4,5 hectare groot natuurgebied, en dankt zijn naam aan de grote populatie Rugstreeppadden die hier leeft. De Paddenwaard bestaat uit het kenmerkende eeuwenoude slagenlandschap dat zo typisch is voor het veenweidegebied. Het gebied ligt ten oosten van het zuiveringsstation De Put aan de Middelweg in Nieuw-Lekkerland (gemeente Molenwaard). In de Paddenwaard liggen een aantal waterputten ten behoeve van de waterwinning. Het doel van OASEN is het combineren van waterwinnen met natuurontwikkeling, om zo de waterwinning veilig te stellen voor bedreigingen. Daarnaast wordt op deze manier de biodiversiteit vergroot. In 2013 is de Paddenwaard ingericht. Er zijn een groot aantal natuurvriendelijke oevers aangelegd, en in de zuidwesthoek is een grote poel aangelegd. Daarnaast is het beheer afgestemd op de bestaande natuurwaarden. Eind 2014 zijn in de Paddenwaard een tweetal greppels gegraven, die kunnen dienen als voortplantingswater voor de Rugstreeppad. kaart 1 Ligging Paddenwaard Nieuw-Lekkerland, gemeente Molenwaard (bron Kadaster) 6

2.2 KIKKERPOEL Natuurgebied de Kikkerpoel is in totaal 1.3 hectare groot en is gesitueerd ten noordwesten van zuiveringsstation De Put in Nieuw-Lekkerland. Het gebied bestaat uit twee delen: een moerasbos en grasland met een aantal waterhoudende greppels en een poel. In natuurgebied de Kikkerpoel bevinden zich een aantal waterputten, door waterwinning met natuur te combineren probeert OASEN de drinkwatervoorziening voor lange termijn veilig te stellen en de natuurwaarden in het gebied te beschermen. Het grasland is sinds 2012 in bezit van OASEN en is in 2012 ingericht als natuurcompensatie voor de natuurwaarden die verloren zijn gegaan bij de uitbreiding en herinrichting van Sportcomplex Excelsior. Hiervoor zijn in 2012 een aantal natuurvriendelijke oevers aangelegd en zijn de greppels in het grasland verdiept en hierdoor bijna het hele jaar waterhoudend. Daarnaast is een poel aangelegd. Naast het moerasbos zijn in maart 2013 ruim 1000 bomen en struiken aangeplant. In november 2013 heeft de NVWA in opdracht van OASEN een aantal vleermuizenkasten opgehangen in het bosgedeelte van de Kikkerpoel. kaart 2 Ligging Paddenwaard Nieuw-Lekkerland, gemeente Molenwaard (bron Kadaster) 7

3 RESULTATEN PADDENWAARD 3.1 FLORA IN DE PADDENWAARD Het onderzoek naar de Flora in de Paddenwaard is verricht door Bram van Vliet. Dit is gebeurd aan de hand van de vegetatieschaal van Tansley. Hiermee kan voor landschapselementen of andere grotere oppervlakten een indicatie gegeven worden van de abundantie (talrijkheid) of de frequentie van voorkomen van verschillende plantensoorten. De talrijkheid en frequentie van voorkomen wordt per aangetroffen plantensoort weergegeven door middel van een lettercode. Deze zijn te vinden in Bijlage 1 Bezoeken Datum Weersomstandigheden door 25 april 2014 22 C half bewolkt 3-4 O Bram 12 september 2014 21 C licht bewolkt 2-3 NNO Bram Het overzicht van het onderzoek naar de flora in de Paddenwaard is te vinden in Bijlage 1 Bijzonderheden De koppen van de percelen en de oevers op de ZO-zijde van de sloten zijn in het voorjaar van 2013 afgeschuind (natuurvriendelijke oevers) De grond die hierbij is vrijgekomen is in het midden van de percelen uitgespreid. Aan de afgeschuinde oevers te zien bestaat de bodem uit klei op veen. Op de natuurvriendelijke oevers, net op de rand van nat en droog, staat veel Blaartrekkende boterbloem, iets hogerop veel Moerasmuur en bovenaan veel Vogelmuur. Soorten als Blaartrekkende boterbloem, Moerasmuur, Korrelganzenvoet, Canadese fijnstraal, Waterpeper en Moeraskers zijn pioniers die vaak massaal optreden als de grond geroerd wordt, zoals bij het afschuinen van de slootoevers gebeurd is. Deze soorten zullen vermoedelijk na enkele jaren in aantal afnemen. Door regelmatig maaien en afvoeren treedt verschraling van de bodem op, waardoor bloemrijker soorten een kans krijgen. Planten zoals Heelblaadjes, Egelboterbloem, Blauw glidkruid en Moeraswederik wijzen op minder voedselrijke omstandigheden, zij profiteren van een beheer van verschraling. Soorten als Liesgras en de Tandzaden wijzen echter nog op zeer stikstofrijke omstandigheden. In de percelen zelf staat veel Grote vossenstaart, Engels raaigras en Ruw beemdgras. In 2014 heeft er een volledige inventarisatie plaatsgevonden, dit in tegenstelling tot de beperkte inventarisatie van flora in het gebied in augustus 2013. Toen is, doordat er reeds gemaaid was alleen gekeken naar de flora in bepaalde slootranden. 8

3.2 BROEDVOGELS PADDENWAARD De broedvogels in de Paddenwaard zijn gemonitord volgens de BMP-methode (broedvogel monitoring project) van SOVON Vogelonderzoek Nederland (Van Dijk et al.2011). In totaal zijn tussen eind maart en eind juni acht bezoeken gebracht. Elke ronde begon een kwartier tot een half uur voor zonsopkomst. De waarnemingen werden zijn in het veld direct ingevoerd in ObsMapp, en na de telling geüpload naar het internet. Na het broedseizoen zijn alle waarnemingen volgens de protocollen van BMP verwerkt tot territoria. Een overzicht van deze territoria is te vinden in Bijlage 2. Bezoeken Datum Weersomstandigheden door 25 maart -1 C Licht bewolk 2-3 NNO Corné 7 april 12 C Vrijwel geheel bewolkt 3 ZZW Corné 18 april 7 C Geheel bewolkt 3 NNW Corné 29 april 12 C Geheel bewolkt 1-2 NNW Corné 12 mei 7 C Vrijwel geheel bewolkt 2-3 W Corné 23 mei 13 C Half tot zwaar bewolkt 2-3 Z Corné 9 juni 16 C Zwaar bewolkt 2-3 O Corné 23 juni 8 C Half bewolkt 2-3 N Corné Soort Aantal territoria Nijlgans 1 Wilde Eend 8 Soepeend 1 Meerkoet 6 Scholekster 1 Witte kwikstaart 1 Ringmus 1 Putter 1 TOTAAL 20 Tabel 3 aantallen territoria broedvogels Paddenwaard In Bijlage 2 zijn de resultaten met ingetekende territoria van de broedvogelinventarisatie in de Paddenwaard opgenomen. Bijzonderheden Tijdens het veldbezoek zijn in totaal 20 territoria van 8 soorten vogels. De Paddenwaard blijkt (nog) niet echt een vogelrijk biotoop. Alleen de rij knotwilgen biedt momenteel voldoende beschutting en broedgelegenheid voor bosvogels. Hier bevond zich bijvoorbeeld een territorium van de Ringmus. 9

Foto 1 De steenuilenkast die in juni 2014 door de NVWA is opgehangen in de Paddenwaard (foto Anthonie Stip) In de knotwilgen is in juni 2014 een nestkast voor Steenuilen opgehangen. (zie foto 1) In plaats van een Steenuil, maakte een Holenduif gebruik van deze kunstmatige nestplaats. Deze is niet in het overzicht meegenomen, omdat het broedgeval buiten de BMP-telling plaats vond. Hoewel het de Paddenwaard voor weidevogels vrij klein is en gelegen aan een drukke Tiendweg heeft er toch een scholekster weten te broeden. Meermalen werd een paartje waargenomen, tijdens de ronde van 12 mei werd ook een nest ontdekt, met daarin twee eieren (foto 2). Foto 2 Scholeksternest in de Paddenwaard (foto Corné Stam) Naast broedvogels wordt het gebied ook gebruikt door andere vogels om te foerageren. Zo zijn er watersnippen waargenomen, werd een jagende visdief gezien en foerageerde er een purperreiger in de Paddenwaard. 10

3.3 AMFIBIEENMONITORING PADDENWAARD Voor het onderzoek naar amfibieën in de Paddenwaard is de RAVON methode (Groenveld, A., G. Smit & E. Goverse, 2011) gebruikt. Het gebied is tijdens het voortplantingseizoen minimaal vier keer bezocht. Dit gebeurde zowel s avonds, als overdag. Op deze manier kunnen alle aanwezige soorten worden gevolgd. Om verstoring voor weidevogels zoveel mogelijk te voorkomen, is ervoor gekozen om de (luister)bezoeken in het vroege voorjaar te houden vanaf de Tiendweg. Voor elke soort wordt per bezoek aangegeven of een soort er afwezig (0) is dan wel zeldzaam (1), algemeen (2) of zeer algemeen (3) voorkomt. Bezoeken Datum Weersomstandigheden door 24 maart 10 C Half bewolkt 2 N Richard 28 april 13 C Half bewolkt 1 NO Richard 14 juni 16 C Zwaar bewolkt 2 N Richard 1 augustus 22 C Licht bewolkt 1 ZZW Richard 22 augustus * 15 C Geheel bewolkt regen 3 ZW Richard *extra telling zie bijzonderheden Soort Aanwezigheidsklasse Bruine Kikker - Rana temporaria 2 Gewone Pad - Bufo bufo 1 Rugstreeppad - Bufo calamita 3 Groene Kikker spec. - Pelophylax spec. 3 Tabel 4 soort amfibieën en de hoogste aanwezigheidscategorie van 2014 afwezig (0), zeldzaam (1), algemeen (2), zeer algemeen (3) Een overzicht van de resultaten per bezoek is opgenomen in Bijlage 3 Bijzonderheden In 2014 is een extra bezoek gebracht op 22 augustus. Op deze natte regenachtige avond is de Tiendweg ter hoogte van de Paddenwaard met een zaklamp afgezocht op overstekende amfibieën. Er werden naast twee subadulte Rugstreeppadden ook 10 Kleine watersalamanders (Lissotriton vulgaris) gezien. Tijdens de visinventarisatie op 18 oktober is een Bastaardkikker (Pelophylax kl. Esculentus) gevangen Deze tellingen worden niet meegenomen in de methodiek. In 2014 zijn in totaal 5 soorten amfibieën waargenomen in de Paddenwaard. 11 Foto 3 Nieuwe poel in de Paddenwaard (foto Richard Slagboom)

3.4 VISINVENTARISATIE PADDENWAARD Op 18 oktober zijn de sloten van de Paddenwaard Noord bemonsterd met behulp van een groot RAVON steekschepnet. In alle binnen het gebied liggende sloten is steekproefsgewijs (op 5 plekken per sloot) gevist. Bezoek Datum Weersomstandigheden door 18 oktober 21 C half bewolkt 3 Z Richard Vissoort Aantal Kleine modderkruiper (Perca fluviatilis) 40 Tiendoornige stekelbaars (Pungitius pungitius) 4 Zeelt (Tinca tinca) 1 Tabel 5 Soort vis en aantallen gevangen in de Paddenwaard in 2014 Foto 4 Kleine Modderkruiper (foto Richard Slagboom) Bijzonderheden De sloten in en aan de randen van de Paddenwaard zijn over het algemeen zeer ondiep en/of zitten vrij vol met waterplanten. Hierdoor is het vissen met een schepnet vrij lastig. 12

3.5 WINTERVOGELS PADDENWAARD Tijdens de maandelijkse wintervogeltelling, die wordt gehouden in de maanden januari, februari, maart, oktober, november en december wordt het landelijk gebied in de gehele Alblasserwaard geteld op aanwezige watervogels, steltlopers en roofvogels. Dit gebeurd in de gehele Alblasserwaard door vrijwilligers van de NVWA. De tellingen worden doorgegeven aan Sovon in het kader van de Wintervogeltelling. Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 12 januari -* 16 februari -* 15 maart 10 C vrijwel geheel bewolkt 3-4 NNW Pieter 12 oktober Geen gegevens 16 november 8 C Geheel bewolkt (regen) 2 ZZW Richard 14 december 5 C Half bewolkt 3-4 Z Pieter *niet geteld Ganzen maken weinig tot geen gebruik van de Paddenwaard. Vermoedelijk is de verstoring van de Tiendweg te groot. Daarnaast wordt de Paddenwaard extensief beheerd (geen mest) waardoor het gras veel minder voedzaam is dat het omliggende intensief beheerde landbouwgebied. Het zijn vooral watervogels die gebruik maken van de vele sloten in de Paddenwaard, zo zaten er in december 45 wilde eenden, 4 meerkoeten, 2 krakeenden, 6 knobbelzwanen en 2 blauwe reigers. Bijzonderheden Op 12 januari en 16 februari 2014 is niet geteld. Het was destijds nog niet bekend dat de NVWA de natuurgebieden van OASEN zou inventariseren. Hierdoor is er (nog) geen representatief beeld van het gebruik van de Paddenwaard door wintervogels. Tijdens de wintervogeltellingen van 2015 zal de vogelstand in de Paddenwaard (en Kikkerpoel) apart worden meegenomen. 13

3.6 VLEERMUISONDERZOEK PADDENWAARD Het vleermuizenonderzoek in de Paddenwaard is uitgevoerd volgens het Vleermuisprotocol 2013, dat is samengesteld door de Gegevensautoriteit Natuur en de Zoogdiervereniging VZZ. Door drie gespreide bezoeken te brengen kan onderzoek worden gedaan naar de verschillende functies van in dit geval de Paddenwaard. Vleermuizen kunnen een gebied gebruiken als bijvoorbeeld kraam-, zomer-, paarverblijfplaats en foerageergebied. Het onderzoek werd uitgevoerd met een batdetector. Elk dier werd in het veld gedetermineerd, in een enkel geval was nader onderzoek nodig met behulp van speciale software om tot een goede determinatie te komen. Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 9 juni 23 C Zwaar bewolkt 1-2 O 22.45-23.30 Corné 18 augustus 17 C Half tot zwaar bewolkt 2-3 W 23.15-00.00 Corné 29 september 17 C Vrijwel geheel bewolkt 1-2 Z 22.15-22.45 Corné Vleermuizen Aantal Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) 4 Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii) 4 Laatvlieger (Eptesicus serotinus) 1 Tabel 6 aantallen vleermuizen tijden de 3 bezoeken in 2014 Grondgebonden zoogdieren Tijdens andere inventarisatie zijn ook een aantal Hazen (Lepus europaeus) waargenomen. Ook werden sporen van de Mol (Talpa europaea) gezien. Bijzonderheden In het open gebied van de Paddenwaard komen niet gek veel vleermuizen voor. De vleermuizen die zijn gehoord en gezien gebruiken vooral de bomenrijen (knotwilgen) langs de Tiendweg om te foerageren. Aan het einde van het seizoen zijn alle waarnemingen, onderscheiden naar datum en activiteit, ingetekend op kaart. Een overzicht van de vleermuizenwaarnemingen is te vinden in Bijlage 4 14

3.7 DAGVLINDERS IN DE PADDENWAARD De tellingen zijn verricht volgens de methode die gebruikt wordt binnen de NVWA om gebieden te inventariseren. Dit betekent dat er 2 bezoeken aan de paddenwaard zijn gebracht in de beste vliegperiode van dagvlinders (mei/juni en augustus/september) Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 23-05 20 C Half tot zwaar bewolkt 2-3 Z Corné 01-8 23 C Licht bewolkt 1-2 ZZW Theo Soort Latijnse naam 2013* 2014 1 Klein koolwitje Pieris rapae 1 2 2 Kleine vos Aglais urticae 2 1 3 Bont zandoogje Pararge aegeria 1 1 4 Argusvlinder Lasiommata megera 4 6 5 Oranje luzernevlinder Colias crocea 1 6 Atalanta Vanessa atalanta 2 3 7 Distelvlinder Vanessa cardui 1 8 Icarusblauwtje Polyommatus icarus 1 Tabel 7 Waargenomen soorten tijdens de vlindertellingen in 2013 en 2014 *slechts één telronde Naast de waarnemingen in tabel 7 zijn tijdens andere inventarisaties nog een Groot koolwitje (Pieris brassicae) en Oranje luzernevlinder (Colias crocea) in de Paddenwaard waargenomen Bijzonderheden De meest bijzondere vlindersoort die in de Paddenwaard voorkomt (en zich vermoedelijk ook voortplant) is de Argusvlinder (Lasiommata megera). De Argusvlinder is een algemene standvlinder die verspreid over het hele land voorkomt. Het laatste decennium is deze soort in Nederland 80% achteruit gegaan. Recent is door de Vlinderstichting een soortbeschermingsplan gemaakt voor de Argusvlinder. In de veenweiden van de Krimpener- en de Alblasserwaard, gebieden die niet echt rijk aan vlindersoorten zijn, komt de Argusvlinder gek genoeg nog veel voor. In de Paddenwaard is het zelfs de meest algemene dagvlindersoort. Foto 5 Argusvlinder (foto Richard Slagboom) 15

3.8 LIBELLEN IN DE PADDENWAARD De tellingen zijn verricht volgens de methode die gebruikt wordt binnen de NVWA om gebieden te inventariseren. Dit betekent dat er 2 bezoeken aan de Paddenwaard zijn gebracht: één in mei/juni en één in augustus/september Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 23-05 20 C Half tot zwaar bewolkt 2-3 Z Corné 01-08 23 C Licht bewolkt 1-2 ZZW Richard Naam Latijnse naam 2013 2014 1 Houtpantserjuffer Chalcolestes viridis 1 2 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 1 3 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 7 11 4 Lantaarntje Ischnura elegans 5 5 Paardenbijter Aeshna mixta 1 6 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 4 7 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 1 Tabel 8 overzicht resultaten libellentellingen in de Paddenwaard Opmerkingen Wij troffen tijdens ons bezoek slechts vier soorten in de Paddenwaard aan: Variabele waterjuffer (Coenagrion pulchellum), Kleine roodoogjuffer (Erythromma viridulum), Gewone oeverlibel (Orthetrum cancellatum) en Bloedrode heidelibel (Orthetrum cancellatum). De Kleine roodoogjuffer vloog in hoge aantallen. Het is de verwachting dat rond de grote poel komend seizoen ook libellen uitsluipen. Deze poel is in het najaar van 2013 aangelegd, waardoor er dit jaar nog maar weinig libellen aanwezig waren. Foto 6 De Vroege glazenmaker is een soort die komende jaren in de Paddenwaard is te verwachten. (foto Richard Slagboom) 16

4 RESULTATEN KIKKERPOEL 4.1 FLORAONDERZOEK KIKKERPOEL Het onderzoek naar de Flora in de Kikkerpoel is verricht door Bram van Vliet. Dit is gebeurd aan de hand van de vegetatieschaal van Tansley. Hiermee kan voor landschapselementen of andere grotere oppervlakten een indicatie gegeven worden van de abundantie (talrijkheid) of de frequentie van voorkomen van verschillende plantensoorten. De talrijkheid en frequentie van voorkomen wordt per aangetroffen plantensoort weergegeven door middel van een lettercode. Bezoeken Datum Weersomstandigheden door 22 mei 2014 21 C zwaar bewolkt 3-4 Z Bram 12 september 21 C licht bewolkt 2-3 NNO Bram Het overzicht van de 93 plantensoorten die gevonden zijn tijdens het onderzoek naar de flora in de Kikkerpoel zijn te vinden in Bijlage 1 Bijzonderheden De inventarisatie van 2014 is de eerste, dat betekent dat het een nulmeting is. De Kikkerpoel is in 2012 aangelegd als natuurcompensatie voor de aanleg van het naastgelegen sportcomplex. Eind 2012 werd OASEN eigenaar van de Kikkerpoel. Alle oevers (op de oevers aan de noordzijde na) zijn afgeschuind. (natuurvriendelijk) Daarnaast zijn er verdiepte greppels aangelegd, die bijna het gehele jaar waterhoudend zijn. Ook is er een poel op het terrein aanwezig. Foto 7 Gele maskerbloem (foto Corné Stam) 17

4.2 BROEDVOGELS KIKKERPOEL De broedvogels in de Kikkerpoel zijn gemonitord volgens de BMP-methode (broedvogel monitoring project) van SOVON Vogelonderzoek Nederland (Van Dijk et al.2011). In totaal zijn tussen eind maart en eind juni acht bezoeken gebracht. Elke ronde begon een kwartier tot een half uur voor zonsopkomst. De waarnemingen werden zijn in het veld direct ingevoerd in ObsMapp, en na de telling geüpload werden naar het internet. Na het broedseizoen zijn alle waarnemingen volgens de protocollen van BMP verwerkt tot territoria. Een overzicht van de territoria in de Kikkerpoel is te vinden in Bijlage 2. Bezoeken Datum Weersomstandigheden door 25 maart -1 C Licht bewolk 2-3 NNO Corné 7 april 12 C Vrijwel geheel bewolkt 3 ZZW Corné 18 april 7 C Geheel bewolkt 3 NNW Corné 29 april 12 C Geheel bewolkt 1-2 NNW Corné 12 mei 7 C Vrijwel geheel bewolkt 2-3 W Corné 23 mei 13 C Half tot zwaar bewolkt 2-3 Z Corné 9 juni 16 C Zwaar bewolkt 2-3 O Corné 23 juni 8 C Half bewolkt 2-3 N Corné Soort Aantal territoria Knobbelzwaam 2 Wilde Eend 4 Soepeend 1 Meerkoet 4 Waterhoen 1 Houtduif 2 Merel 1 Winterkoning 3 Koolmees 2 Pimpelmees 1 Gaai 1 Ekster 1 Zwarte kraai 1 Tjiftjaf 1 Zwartkop 1 TOTAAL 26 Tabel 8 aantallen territoria broedvogels Kikkerpoel In Bijlage 2 zijn de resultaten van de broedvogelinventarisatie in de Kikkerpoel opgenomen. 18

Bijzonderheden Tijdens het veldbezoek zijn in totaal 26 territoria van 15 soorten vogels gevonden. De Kikkerpoel heeft een groter aantal soorten dan bijvoorbeeld de Paddenwaard. Dit komt door het moerasbosgedeelte, waar een aantal bosvogels tot broeden komen. In het grasland van de Kikkerpoel zijn bijna geen broedvogels te vinden, alleen in de slootranden waar een aantal meerkoeten nestelen. Het is gebleken dat deze nesten met regelmaat worden verstoord of gepredeerd. Naast broedvogels wordt het gebied ook gebruikt door andere vogels om te foerageren. Zo is er tijdens de BMP een aantal malen een Sperwer (Accipiter nisusis) waargenomen. Eén keer zelfs drie exemplaren. Ook worden er een aantal keren roepende fazanten Phasianus colchicus gehoord, maar telkens net buiten de gebiedsgrens. In het gebied scharrelt ook een paartje verwilderde Nepalfazanten (Lophura leucomelanos) rond. Buiten de BMP om leverde de Kikkerpoel nog een aantal leuke waarnemingen op: zo riep er op 4 mei een Koekoek vanuit het moerasbos, en joeg er op 24 mei een Bruine Kiekendief. Er is twee maal een roepende Groene specht gehoord. 19

4.3 AMFIBIEENMONITORING KIKKERPOEL Voor het onderzoek naar amfibieën in de Kikkerpoel is de RAVON methode (Groenveld, A., G. Smit & E. Goverse, 2011) gebruikt. Het gebied is tijdens het voortplanting seizoen minimaal vier keer bezocht. Dit gebeurde zowel s avonds, als overdag. Op deze manier kunnen alle aanwezige soorten worden gevolgd. Voor elke soort wordt per bezoek aangegeven of een soort er afwezig (0) is dan wel zeldzaam (1), algemeen (2) of zeer algemeen (3) voorkomt. Bezoeken Datum Weersomstandigheden door 24 maart 10 C Half bewolkt 2 N Richard 16 mei 17 C Onbewolkt 2-3 NNO Richard 28 juni 21 C Geheel bewolkt 2-3 WZW Richard 1 augustus 22 C Licht bewolkt 1 ZZW Richard Soort Aanwezigheid Bruine Kikker - Rana temporaria 2 Gewone Pad - Bufo bufo 1 Groene Kikker spec. - Pelophylax spec. 3 Kleine watersalamander - Lissotriton vulgaris 1 Tabel 9 soort amfibieën en de hoogste aanwezigheidscategorie in 2014 Een overzicht van de resultaten per bezoek zijn opgenomen in Bijlage 3 Bijzonderheden De verdiepte greppels herbergen enorme aantallen groene kikkers spec. Ook de Bruine kikker gebruikt deze greppels om zich voort te planten. Tijdens het monitoren van de Kikkerpoel zijn afgelopen jaar rugstreeppadden gehoord. Deze riepen echter vanuit het helofytenfilter van het sportcomplex, ongeveer 200 meter ten noorden van de Kikkerpoel. 20

4.4 VISINVENTARISATIE KIKKERPOEL Op 18 oktober zijn de sloten van de Paddenwaard Noord bemonsterd met behulp van een groot RAVON steekschepnet. In alle, binnen het gebied liggende, sloten is steekproefsgewijs (op 5 plekken per sloot) gevist. Dit ging niet altijd even makkelijk, de meeste sloten waren erg ondiep. Bezoek Datum Weersomstandigheden door 16 mei 17 C Onbewolkt 2-3 NNO Richard Vissoort Aantal Kleine modderkruiper (Perca fluviatilis) 4 Tiendoornige stekelbaars (Pungitius pungitius) 4 (>100) Snoek (Esox lusius) 2 Blankvoorn (Rutilus rutilus) 1 Vetje (Leucaspius delineatus) 10 Bittervoorn (Rhodeus amarus) 1 Ruisvoorn (Scardinius erythrophthalmus) Tabel 10 Soort vissen en aantallen in de Kikkerpoel in 2014 Foto 8 Vetje (foto Richard Slagboom) Bijzonderheden In een aantal verdiepte greppels werden veel Tiendoornige stekelbaarsjes (Pungitius pungitius) gezien. In de zomer zijn een aantal van de greppels drooggevallen, waardoor de vis er weer is verdwenen. 21

4.5 WINTERVOGELS KIKKERPOEL Tijdens de maandelijkse wintervogeltelling, die wordt gehouden in de maanden januari, februari, maart, oktober, november en december wordt de gehele Alblasserwaard door vrijwilligers van de NVWA geteld op aanwezige watervogels, steltlopers en roofvogels. De tellingen worden doorgegeven aan Sovon in het kader van de Wintervogeltelling. Bezoek Er is niet op alle data geteld. Het was destijds nog niet bekend dat de NVWA de natuurgebieden van OASEN mocht inventariseren. Ook de telling van oktober is niet compleet. Omdat de graslanden van Kikkerpoel pal naast het sportveld en de Tiendweg liggen zijn er (zeker op zaterdag) weinig vogels te zien. Alleen in de sloten rond die het moerasbos omsluiten zijn vaak eenden te vinden. Het betreft voornamelijk wilde eenden. In de sloten rond de graslanden van de Kikkerpoel hangen meestal wat meerkoeten rond. In de sloot aan de zuidzijde zaten in maart 2 paar kuifeenden Bijzonderheden Geen representatieve tellingen. Aantallen zullen in 2015 worden genoteerd tijdens de wintervogeltellingen. 22

4.6 VLEERMUISONDERZOEK KIKKERPOEL Het vleermuizenonderzoek in de Kikkerpoel is uitgevoerd volgens het Vleermuisprotocol 2013, dat is samengesteld door de Gegevensautoriteit Natuur en de Zoogdiervereniging VZZ. Door drie gespreide bezoeken te brengen kan onderzoek worden gedaan naar de verschillende functies van in dit geval de Kikkerpoel. Vleermuizen kunnen een gebied gebruiken als kraam-, zomer-, paarverblijfplaats en foerageergebied. Het onderzoek werd uitgevoerd met een batdetector. Elk dier werd in het veld gedetermineerd, in een enkel geval was nader onderzoek nodig met behulp van speciale software om tot een juiste determinatie te komen. Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 9 juni 23 C Zwaar bewolkt 1-2 O 22.00-22.45 Corné 18 augustus 17 C Half tot zwaar bewolkt 2-3 W 22.30-23.15 Corné 29 september 17 C Vrijwel geheel bewolkt 1-2 Z 21.30-22.15 Corné Vleermuizen Aantal Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) 13 Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii) 6 Laatvlieger (Eptesicus serotinus) 3 Myotis spec. 2 Watervleermuis (Myotis daubentonii) 1 Tabel 11 aantallen vleermuizen tijdens de 3 bezoeken in 2014 Grondgebonden zoogdieren Tijdens andere inventarisatie zijn een aantal Hazen (Lepus europaeus) waargenomen. Ook werden sporen van de Mol (Talpa europaea) gezien. In het moerasbos is door onderaannemers van OASEN afgelopen voorjaar een Ree waargenomen (Capreolus capreolus) Bijzonderheden Op de vele luwe plekken rond het moerasbos van de Kikkerpoel komen flink wat vleermuizen voor. Tijdens de laatste ronde werden ook paarroepjes van gewone dwergvleermuizen gehoord. Hiermee bakenen ze een territorium af en proberen ze een vrouwtje te lokken 23

Watervleermuis De waarneming van een Watervleermuis (Myotis daubentonii) mag bijzonder worden genoemd. Deze soort behoord tot de Myotis-groep. Deze familie is, ook met behulp van een batdetector, in het veld moeilijk te determineren. Het geluid dient opgenomen te worden en kan dan later achter de computer met speciale software gedetermineerd worden. Foto 9 Leden van de NVWA plaatsen een paarverblijf voor vleermuizen in de Kikkerpoel (foto Corné Stam) In november 2013 zijn in het moerasbos bij de Kikkerpoel een aantal vleermuizenkasten opgehangen. In het seizoen 2015 zullen deze geïnspecteerd worden op de aanwezigheid van overzomerende vleermuizen. 24

4.7 DAGVLINDERS IN DE KIKKERPOEL De tellingen zijn verricht volgens de methode die gebruikt wordt binnen de NVWA om gebieden te inventariseren. Dit betekent dat er 2 bezoeken aan de Kikkerpoel zijn gebracht in de beste vliegperiode van dagvlinders (mei/juni en augustus/september) Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 25 mei 21 C Half bewolkt 2-3 ZZW Richard 1 augustus 23 C Licht bewolkt 1-2 ZZW Theo Soort Latijnse naam 2012 2013 2014 1 Klein koolwitje Pieris rapae 3 2 Klein geaderd witje Pieris napi 3 Kleine vos Aglais urticae 9 4 Bont zandoogje Pararge aegeria 1 5 Argusvlinder Lasiommata megera 2 6 Atalanta Vanessa atalanta 3 7 Distelvlinder Vanessa cardui 8 Icarusblauwtje Polyommatus icarus 1 9 Dagpauwoog Aglais io Dagvlindersoorten totaal 8 5 8 Tabel 12 Waargenomen soorten in de Kikkerpoel in 2012, 2013 en 2014 (groen) en aantallen tijdens vlindertellingen 2014 Bijzonderheden De Kikkerpoel is vrij soortenrijk qua vlinders, zeker als het wordt vergeleken met veel andere graslanden in de Alblasserwaard. Vermoedelijk profiteert de Kikkerpoel van het naastgelegen braakliggende voormalige sportterrein, waarop woningbouw is gepland. Volgend jaar wordt een idylle aangelegd rondom het nieuwe sportterrein. Dit zal ook veel vlinders aantrekken. Wellicht kan de Kikkerpoel hiervan profiteren. Foto 10 Distelvlinder in de Kikkerpoel (foto Richard Slagboom) De Distelvlinder is een trekvlinder, die in sommige jaren massaal opduikt in Nederland. In 2008 was dit voor de laatste keer. Afgelopen jaar is geen Distelvlinder in de Kikkerpoel gezien, maar in 2013 wel (zie foto 10) 25

4.8 LIBELLEN IN DE KIKKERPOEL De tellingen zijn verricht volgens de methode die gebruikt wordt binnen de NVWA. Dit betekent dat er 2 bezoeken aan de Kikkerpoel zijn gebracht: één in mei/juni en één in augustus/september Bezoek Datum Weersomstandigheden teller 25 mei 21 C Half bewolkt 2-3 ZZW Richard 1 augustus 23 C Licht bewolkt 1-2 ZZW Theo Naam 2012 2013 2014 1 Houtpantserjuffer Chalcolestes viridis 2 Variabele waterjuffer Coenagrion pulchellum 2 3 Grote roodoogjuffer Erythromma najas 126 4 Kleine roodoogjuffer Erythromma viridulum 25 5 Lantaarntje Ischnura elegans 1 6 Vroege glazenmaker Ischnura elegans 2 7 Paardenbijter Aeshna mixta 8 Grote keizerlibel Anax imperator 1 9 Platbuik Libellula depressa 10 Viervlek Libellula quadrimaculata 11 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 2 12 Zwarte heidelibel Sympetrum danae 13 Bloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum 1 14 Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum 2 15 Steenrode heidelibel Sympetrum vulgatum 4 Libellensoorten totaal 11 15 11 Tabel 13 Waargenomen soorten in de Kikkerpoel in 2012, 2013 en 2014 (groen) en aantallen tijdens libellentellingen 2014 Opmerkingen Er zijn in de Kikkerpoel minder soorten aangetroffen dan het voorgaande jaar (2013). Houtpantserjuffer en Paardebijter waren twee opvallende afwezige tijdens de telling in augustus. Deze soorten vliegen echter pas later in het jaar, waardoor deze mogelijk gemist zijn. 26

5 CONCLUSIES Flora Het is voor het eerst dat de Paddenwaard en de Kikkerpoel (grasland) gebiedsdekkend zijn geïnventariseerd op flora. Beide gebieden zijn, in respectievelijk 2012 (Kikkerpoel) en 2013 (Paddenwaard), ingericht met natuurvriendelijke oevers. Daarnaast worden deze natuurgebieden sindsdien niet bemest en beweid. De verandering in samenstelling van de vegetatie gaat over het algemeen heel langzaam, na een jaar is er (nog) niet zo veel verschil te zien. Bij een volgende inventarisatie kan wellicht beter worden bekeken wat het effect is van het beheer op de flora in beide gebieden. Broedvogels Er zijn in het afgelopen jaar in totaal 20 (Paddenwaard) en 26 (Kikkerpoel) territoria van broedvogels. Vooral in de Kikkerpoel zijn er minder broedpaar dan verwacht. Er zijn hier echter veel bomen dood gegaan door verandering in de grondwaterstand door de aanleg van het nieuwe sportcomplex. Hierdoor is het biotoop wellicht minder geschikt. Door het verwijderen van de dode grote bomen en de aanplant van ruim duizend jonge struiken en bomen kan het aantal broedvogels zich mogelijk herstellen. Amfibieën Vooral in de greppels van de Kikkerpoel zijn heel veel groene kikkers spec. te vinden. Het ligt in de lijn der verwachting dat door het extensieve beheer ook de Paddenwaard een eldorado voor amfibieën zal worden. De twee verdiepte greppels, die eind 2014 zijn aangelegd, zullen hieraan bijdragen. In het voorjaar waren de sloten van de Paddenwaard bedekt met een dikke laag kroosvaren, waardoor de sloten minder geschikt waren voor de voortplanting. De poel in de Paddenwaard is in het eerste jaar direct gebruikt voor de voorplanting. In het voorjaar van 2014 is hier een roepende man Rugstreeppad gehoord, en in juni zijn larven gezien in het, niet door kroosvaren bedekte, heldere water van de poel. Vissen Vooral de sloten rond de Kikkerpoel herbergen veel (soorten) vis. De nieuwe sloten zijn diep, en hebben een weelderige plantengroei. Hierdoor vormen de sloten een eldorado voor jonge vis. Gevangen jonge vis is echter niet of nauwelijks te determineren. Een verrassing waren de vangsten van Vetje (rode lijst) en de Bittervoorn (Habitat IV). De sloten in de Paddenwaard zijn daarin tegen erg ondiep en vol met modder. Er zit weinig vis. Opvallend zijn wel de grote aantallen kleine modderkruipers die zijn gevangen. Wintervogels Door verstoring van de druk bewandelde en befietste Tiendweg zijn er weinig grote wintervogels (ganzen) te vinden in de Paddenwaard en de Kikkerpoel. Wel zijn er vrij veel eenden te vinden. Daarnaast wordt het waterhoen relatief vaak gezien. De tellingen van de wintervogels zijn niet volledig uitgevoerd, doordat er begin 2014 nog niet bekend was dat de NVWA beide natuurgebieden mocht inventariseren. Tijdens de wintervogeltellingen van 2015 zullen de Kikkerpoel en Paddenwaard worden meegenomen. 27

Vleermuizen In de beide deelgebieden komen in totaal 4 soorten vleermuizen voor, en zijn tijdens de 3 bezoeken in de donkere uren 31 vleermuizen waargenomen. Vooral boven de Kikkerpoel zijn er veel vleermuizen actief. Hier zijn bij alle windrichtingen luwe plekjes te vinden, waar vleermuizen op insecten kunnen jagen. Door het extensieve beheer zal het aantal insecten in de Kikkerpoel en Paddenwaard vermoedelijk gaan toenemen. Ook de groei van de bosschage rond de grote poel in de Paddenwaard in de komende jaren zorgt voor luwte en draagt daardoor bij aan de toename van vleermuizen in de Paddenwaard. Dagvlinders In vergelijking met de omgeving zijn er al vrij veel bloemen en waardplanten voor vlinders in de Kikkerpoel en Paddenwaard te vinden. De verwachting is dat dit in de toekomst alleen nog maar meer zal worden. Eén van de meest talrijke soorten in beide deelgebieden is de Argusvlinder. Een vlinder die het in Nederland erg moeilijk heeft en de afgelopen 10 jaar met 80% achteruit is gegaan. Volgend jaar wordt vlak bij de Kikkerpoel een idylle aangelegd. Dit zal vlinders lokken, die ook de Kikkerpoel zullen weten te vinden. Libellen Voor de voortplanting zijn libellen afhankelijk van het weer en vliegen hierdoor het ene jaar beter, dan het andere jaar. Ook komt het voor dat soorten migreren en opeens opduiken in een gebied, zoals in 2013 de zwarte heidelibel. In de Kikkerpoel werden afgelopen jaren meer soorten gezien dan in de Paddenwaard. De Kikkerpoel is eerder aangelegd, waardoor er meer geschikt voortplantingswater is te vinden. Komend jaar zal naar alle waarschijnlijkheid de diversiteit aan libellen in de Paddenwaard toenemen. De grote poel is eind 2013 aangelegd, waardoor pas het komende jaar de libellen zullen uitsluipen uit dit visarme water. Ook de twee verdiepte greppels zullen in de toekomst bijdragen aan de libellenfauna. 28