Spraak, taal en leren

Spraak, taal en leren

Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Spraak, taal en leren is het vijfde deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten Problemen en risicosituaties. Deze reeks geeft een vrijwel volledig overzicht van problemen en risicosituaties die zich bij deze leeftijdsgroepen kunnen voordoen. Per deel wordt een bondige en toegankelijke beschrijving gegeven van het onderwerp, gevolgd door de meest actuele kijk op de diagnostische en behandelingsmogelijkheden. Deze reeks is bedoeld voor al diegenen die beroepsmatig betrokken zijn bij kinderen en adolescenten. In de reeks Kinderen en adolescenten Problemen en risicosituaties verschijnen de volgende delen: Deel 1, Psychiatrische stoornissen Deel 2, Psychosociale problemen Deel 3, Somatische problemen Deel 4, Ziekten en handicaps Deel 5, Spraak, taal en leren Deel 6, Gezin Deel 7, Opvoeden Deel 8, Geboorte en dood Deel 9, Seksualiteit Deel 10, Maatschappij Redactie reeks Kinderen en Adolescenten De boeken uit deze reeks zijn een bewerking van het Handboek Kinderen & Adolescenten. Dit handboek verscheen onder redactie van mw. drs. G.A. Bakker (eindredactie), mw. dr. D.M.C.B. van Zeben-van der Aa, dr. J. Dewispelaere, mw. drs. R. Vecht-van den Bergh, mw. dr. M. van der Meulen-van Dijk en mw. drs. V.H. Soyez. Bestellen De boeken van de reeks Kinderen en Adolescenten zijn te bestellen via de boekhandel, of rechtstreeks via de webwinkel van Bohn Stafleu van Loghum te Houten: www.bsl.nl. U kunt zich ook abonneren op de reeks Kinderen en Adolescenten. U ontvangt dan 15% korting op ieder deel van deze reeks.

Spraak, taal en leren Drs. J.B.M. Bronkhorst Drs. T. Eimers Drs. M. Embrechts Dr. M.C. Franken Prof. dr. S.M. Goorhuis-Brouwer Drs. F.J. Hakvoort Dr. J.G.M. Hendriksen Dr. E.J. van Houten-van den Bosch Dr. P.G.C. Kooijman J. Kuipers Drs. J.C. Lepeltak Dr. E. van der Linden Prof. dr. J.E.H. van Luit Dr. W.A.M. Peters Prof. dr. A.J.J.M. Ruijssenaars Drs. C. J. Scharree Prof. dr. J.W. van Strien Dr. B. M. van Widenfelt Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 78357 NUR 848 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, India Eindredactie: Hanna Molenaar B o h n St afleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud Over de auteurs 7 1 Inleiding 10 J.E.H. van Luit 2 Dyslexie 18 J.G.M. Hendriksen en F.J. Hakvoort 3 Spraak- en taalontwikkelingsstoornissen 42 S.M. Goorhuis-Brouwer 4 Problemen met voorbereidende schoolse vaardigheden bij kleuters 62 J.E.H. van Luit 5 Linkshandigheid 84 J.W. van Strien 6 Tweetaligheid 104 E. van der Linden 7 Rekenproblemen en dyscalculie 123 A.J.J.M. Ruijssenaars 8 Computerverslaving 142 J.C. Lepeltak en J.B.M. Bronkhorst 9 Schoolweigering 162 C.J. Scharree en B.M. van Widenfelt

6 spraak, taal en leren 10 Stotteren 181 M.C. Franken en M. Embrechts 11 Stemstoornissen 202 P.G.C. Kooijman 12 Hoogbegaafde kinderen 223 E.J. van Houten-van den Bosch, J. Kuipers en W.A.M. Peters 13 Voortijdig schoolverlaten 242 T. Eimers

Over de auteurs Drs. J.B.M. Bronkhorst is projectleider multimedia en ICT aan het Expertise centrum Nederlands van de St Radboud Universiteit Nijmegen en was docent aan de Hogeschool Edith Stein in Hengelo. Drs. T. Eimers, arbeidssocioloog, is mededirecteur van het onderzoeksbureau Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt ( KBA ) te Nijmegen. Hij schreef beleidsadviezen voor het ministerie en was betrokken bij regionale initiatieven om voortijdig schoolverlaten terug te dringen. Drs. M. Embrechts, spraak/taalpatholoog-logopedist (tevens stottertherapeut), is tot 2007 verbonden geweest aan het Audiologisch Centrum van de afdeling KNO van het Universitair Medisch Centrum St Radboud te Nijmegen en werkt momenteel bij het Leo Kannerhuis, centrum voor autisme, te Doorwerth. Dr. M.C. Franken is als linguïst-logopedist (tevens stottertherapeut) verbonden aan het Gehoor- en Spraakcentrum van de afdeling KNO en Hoofd-Halschirurgie van het Erasmus MC-Sophia te Rotterdam. Prof. dr. S.M. Goorhuis-Brouwer, orthopedagoog, is als bijzonder hoogleraar spraak- en taalstoornissen bij kinderen verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, disciplinegroep Keel-, Neus- en Oorheelkunde, Academisch Ziekenhuis Groningen. Drs. F.J. Hakvoort, orthopedagoog/gezondheidszorgpsycholoog, is verbonden aan De Berkenschutse, Onderwijscentrum voor kinderen met epilepsie, dat deel uitmaakt van de Stichting Kempen - haeghe te Heeze.

8 spraak, taal en leren Dr. J.G.M. Hendriksen, klinisch neuropsycholoog en kinder- en jeugdpsycholoog specialist, is werkzaam bij de gedragswetenschappelijke dienst van het epilepsiecentrum Kempenhaeghe. Hij is tevens verbonden aan de vakgroep neurologie van het Academisch Ziekenhuis Maastricht. Dr. E.J. van Houten-van den Bosch, orthopedagoog, is docent sectie leerproblemen van de vakgroep Pedagogiek en Onderwijskunde van de Rijksuniversiteit Groningen. Dr. P.G.C. Kooijman is als logopedist verbonden aan het Universitair Medisch Centrum St Radboud te Nijmegen. J. Kuipers is senior adviseur en als specialist in hoogbegaafdheid werkzaam bij Cedin, een organisatie in educatieve dienstverlening voor het primair onderwijs. Drs. J.C. Lepeltak was lector ICT en veranderende didactiek aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en is als onafhankelijk adviseur werkzaam in Amsterdam. Dr. E. van der Linden is linguïst en werkzaam als universitair hoofddocent bij de leerstoelgroep Tweedetaalverwerving van de Universiteit van Amsterdam; ze doet onderzoek naar de verwerving van tweede talen en naar vroege tweetaligheid. Prof. dr. J.E.H. van Luit is hoogleraar diagnostiek en behandeling van kinderen met dyscalculie en directeur van het Departement voor Pedagogische en Onderwijskundige Wetenschappen Universiteit Utrecht. Dr. W.A.M. Peters, ontwikkelingspsycholoog, is werkzaam bij het Centrum voor Begaafdheidsonderzoek van de St. Radboud Universiteit Nijmegen. Prof. dr. A.J.J.M. Ruijssenaars is als hoogleraar orthopedagogiek verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij publiceerde enkele handboeken over rekenproblemen, alsook over de diagnostiek en de behandeling van leerstoornissen.

Over de auteurs 9 Drs. C. J. Scharree is als psychotherapeut verbonden aan Triversum, Centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie te Alkmaar Prof. dr. J.W. van Strien is als hoogleraar biologische en cognitieve psychologie verbonden aan het Instituut voor Psychologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dr. B. M. van Widenfelt is als universitair docent verbonden aan de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het Leids Universitair Medisch Centrum.