POLITIEKE PEILING I&O RESEARCH 25 november 2016 Minder-minder-proces lijkt Wilders zetels op te leveren In de meest recente I&O-peiling gaat de PVV voor het eerst sinds juni weer aan kop. Als er vandaag verkiezingen voor de Tweede Kamer zouden worden gehouden, zou de PVV virtueel 30 zetels halen, waarmee zij de VVD (27 zetels) achter zich laat. Rekening houdend met statistische nauwkeurigheidsmarges (2 à 3 zetels) zijn PVV en VVD even groot, maar de stijging van de PVV is ten opzichte van drie weken geleden significant. De PVV is daarmee terug op het niveau van juni, toen zij op 31 zetels stond. De stijging van de PVV lijkt deels te maken te hebben met het proces tegen Geert Wilders. Veel PVVkiezers vinden het onterecht dat Wilders vanwege zijn minder Marokkanen-uitspraak voor de rechter moet verschijnen. Velen zijn het met hem eens. Ook andere actuele redenen worden genoemd: de Zwarte Piet-discussie en het Oekraïne-referendum (de manier waarop er door de regering mee wordt omgegaan). Al met al is er veel onvrede over de vermeende ontkenning van problemen en de politieke correctheid door partijen als de VVD, PvdA, maar ook D66 en GroenLinks worden in dit rijtje geplaatst. Nederlanders: Trump zal negatief effect hebben op verhoudingen moslims en niet-moslims Op 8 november werd Donald Trump gekozen tot president van de Verenigde Staten. Zes op de tien Nederlanders vinden het slecht dat Donald Trump de nieuwe president wordt van de VS, slechts één op de tien vindt dat goed. Alleen onder PVV-stemmers zijn meer mensen positief dan negatief. Kiezers van alle andere partijen zijn niet blij met Trump als de nieuwe Amerikaanse president. Men verwacht vooral dat de verhoudingen tussen moslims en niet-moslims negatief beïnvloed zullen worden. Twee derde van de Nederlanders denkt dat Trump een negatief effect zal hebben op het klimaat en de wereldvrede. Positieve effecten ziet men het meest voor de Amerikaanse economie; hier denkt een even groot deel dat Trumps presidentschap een positief (33%) als negatief (3) effect zal hebben. Dit blijkt uit landelijk representatief onderzoek van I&O Research onder 2.890 Nederlanders van 18 jaar en ouder. Het onderzoek werd uitgevoerd tussen 17 tot en met 21 november. Meer informatie Peter Kanne (06-31943707) Laurens Klein Kranenburg (053-4825025) Overname uit deze publicatie is alleen toegestaan met expliciete vermelding van I&O Research als bron. Politieke peiling I&O Research 1
Politieke peiling PVV stijgt In de meest recente I&O-peiling gaat de PVV voor het eerst sinds juni weer aan kop. Als er vandaag verkiezingen voor de Tweede Kamer zouden worden gehouden, zou de PVV virtueel 30 zetels halen, waarmee zij de VVD (27 zetels) achter zich laat. Rekening houdend met statistische nauwkeurigheidsmarges (2 à 3 zetels) zijn PVV en VVD even groot, maar de stijging van de PVV is ten opzichte van drie weken geleden significant. De PVV is daarmee terug op het niveau van juni, toen zij op 31 zetels stond. D66 (-3) en het CDA (-4) vallen wat terug, terwijl de SP stabiel op 15 zetels blijft. Op links blijft het spannend welke partij de grootste zal worden. PvdA (17 zetels) en SP (15) lijken hierop de meeste kans te maken, maar ook GroenLinks (12) blijft in de race om de grootste op links te worden. 50 Plus zou op dit moment 9 zetels halen, een forse winst ten opzichte van het huidige zetelaantal (+7). Tabel 1 Als er vandaag verkiezingen voor de Tweede Kamer zouden worden gehouden, op welke partij zou u dan stemmen? (exclusief blanco, ongeldig, weet ik niet en wil ik niet zeggen) TK 1 P E I L I N G VERSCHIL Zetels Zetels Zetels Zetels Sept 2012 Juli 15 Sept. 15 Dec. 15 Jan. Feb. Mrt. Jun. Sep. 3 nov. 21 nov. +/- t.o.v. 3 nov. +/- t.o.v. TK 2012 VVD 41 28 29 27 26 26 27 27 28 28 27-1 -14 PvdA 38 16 18 17 15 17 19 16 19 18 17-1 -21 PVV 15 17 20 24 27 26 25 31 27 21 30 +9 +15 SP 15 21 18 17 16 16 16 17 14 15 15 0 0 CDA 13 16 18 17 17 15 16 16 13 16 12-4 -1 D66 12 20 15 17 18 16 16 12 13 16 13-3 +1 ChristenUnie 5 5 5 6 6 6 6 6 5 6 6 0 +1 GroenLinks 4 13 11 13 14 14 14 12 14 14 12-2 +8 SGP 3 3 3 4 4 4 3 4 3 4 4 0 +1 PvdD 2 5 4 4 3 5 4 3 3 5 4-1 +2 50 Plus 2 6 9 4 4 5 4 6 9 6 9 +3 +7 VNL - 0 0 0 0 0 0 0 2 1 1 0 +1 Piratenpartij - - - - - - - 0 0 0 0 0 0 DENK - - - - - - - 0 0 0 0 0 0 Forum voor Democratie - - - - - - - 0 0 0 0 0 0 TOTAAL 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 Bron: I&O Research 2016 1 Geen rekening gehouden met opstappen Kamerleden PVV, PvdA, VVD en 50 Plus. Politieke peiling I&O Research 2
Stijging PVV dankzij minder-minder proces en Zwarte Piet-discussie De stijging van de PVV lijkt deels te maken te hebben met het proces tegen Geert Wilders. Veel PVVkiezers geven in een toelichting aan dat ze het onterecht vinden dat Wilders vanwege zijn minder Marokkanen-uitspraak voor de rechter moet verschijnen. Velen zijn het met hem eens. Ook andere actuele redenen worden genoemd: de Zwarte Piet-discussie en het Oekraïne-referendum (de manier waarop er door de regering mee wordt omgegaan). Al met al is er veel onvrede over de vermeende ontkenning van problemen en de politieke correctheid door partijen als de VVD, PvdA, maar ook D66 en GroenLinks worden in dit rijtje geplaatst. Hieronder een aantal citaten van mensen die in 2012 nog niet op de PVV stemmen, maar deze partij nu wel als eerste voorkeur hebben. Het gedoe van de minder minder rechtszaak en al het gekloot van de andere partijen die veel te ver van de echte Nederlander afstaat. Lees traditie (zwarte piet) en dat de Nederlanders volgens DENK alleen maar discrimineren en de huidige partijen hun kop in het zand blijven steken. Ben het gewoon zat dat de gekleurde medelanders zo lopen te zeiken. Ik wil mijn land en tradities behouden. Ik ben het in vele uitspraken van Geert Wilders eens, we staan op 1 lijn, waarom zou de heer Wilders ook niet n keer de kans krijgen!!! Slechter als t nu gaat kan niet, en dat m dan nog eens een boete opgelegd wordt van 5000 euro vind ik schandalig!!! Hij heeft nooit n eerlijke kans gehad, niet door de andere partijen en de media. Om de flauwekul over de Rechtszaak over Marokkanen. Zwarte Piet moet blijven (ik ben niet racistisch maar ze moeten van ons kinderfeest afblijven). Het klopt dat Marokkanen overlast geven, meer dan andere bevolkingsgroepen. Mijn broer is moeten verhuizen vanwege ruzie met zijn Marokkaanse buren. In Amsterdam Nieuw-West zijn al 3 homostellen moeten verhuizen vanwege bedreigingen door Marokkanen. Ik heb zelf verschillende zeer slechte ervaringen met Marokkanen. Dit is een reëel probleem en ik ben blij dat eindelijk iemand zijn mond durft open te doen. Wat er momenteel allemaal in NL gaande is: Sint en Piet discussie, Steeds meer macht van de EU, migranten probleem, Rechtszaak Geert Wilders, een zwalkende premier Rutte, die geen enkele belofte nakomt (Oekraïne referendum; geen cent meer naar Griekenland, 1000,- voor iedere werkende Nederlander) Kijk eens om je heen. Driekwart van de misdrijven wordt gepleegd door buitenlanders en Nederlanders met (dubbele ) paspoort. Als je mij begrijpt. Dit wordt al jaren door de gevestigde politiek ontkent,maar de PVV noemt gewoon feiten. Heb altijd gestemd op VVD en Mark Rutte heeft van al zijn beloftes er geen enkele waargemaakt. VVD krijgt mijn stem niet meer! Ik weet niet of Wilders de juiste keuze is maar hij zegt wel wat ik denk en ik vindt dat de tijd is aangebroken dat er een frisse wind moet gaan waaien en dat politiek Nederland ingrijpend gaat veranderen. Luister naar de kiezers en vertegenwoordig hun mening. Mijn eventuele stem op de PVV moet worden gezien als proteststem tegen VVD, PvdA, D66 en GroenLinks. Deze partijen horen wel, maar luisteren niet naar de kiezer en beloven van alles zonder waar te maken. Ik besef dat ook de PVV niet zal waarmaken wat men zegt, maar deze partij verwoordt in ieder geval wel een duidelijk standpunt over zaken, zoals de EU en opvang van vluchtelingen. Ik heb geen alternatieven meer. Politieke peiling I&O Research 3
Tabel 2 Zetelpeiling Tweede Kamer maart 2015 november 2016 (% van de stemmen) (exclusief blanco, ongeldig, weet ik niet en wil ik niet zeggen) PEILING TK I&O % % % % % % % % % % % Juli 15 Sept. 15 Dec. 15 Jan. Feb. Mrt. Jun. Sep. 3 Nov. 21 Nov. VVD 18,3 18,8 17,6 16,9 17,0 18,0 17,4 18,5 18,1 17,7 PvdA 10,5 12,0 11,1 9,7 11,5 12,4 10,2 12,5 11,7 11,2 PVV 11,4 13,1 15,6 17,6 16,9 16,2 20,3 17,6 14,0 19,4 SP 13,4 12,2 11,2 10,7 10,7 10,9 11,3 9,2 9,6 9,5 CDA 10,4 11,6 11,2 10,9 9,8 10,6 10,8 8,9 10,2 7,9 D66 13,2 9,9 11,1 12,1 10,3 10,4 8,0 8,4 10,4 8,6 ChristenUnie 3,8 3,8 4,2 4,4 4,2 3,9 3,9 3,3 3,9 4,4 GroenLinks 8,4 7,7 8,9 9,2 9,4 9,0 7,8 9,5 9,6 8,0 SGP 2,4 2,1 2,7 2,6 2,8 2,5 2,8 2,2 3,0 2,8 PvdD 3,5 2,8 2,9 2,6 3,4 2,9 2,5 2,2 3,6 2,6 50 Plus 4,0 5,9 2,9 2,9 3,6 3,1 4,4 6,4 4,4 5,8 VNL 0,6 0,0 0,4 0,3 0,0 0,0 0,6 1,3 0,8 1,0 Piratenpartij - - - - - - 0,0 0,0 0,3 0,4 DENK - - - - - - 0,0 0,0 0,3 0,3 Forum voor Democratie - - - - - - 0,0 0,0 0,3 0,5 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Bron: I&O Research 2016 Politieke peiling I&O Research 4
Switchers De trouw aan de politieke partijen is niet groot. Kiezers die in 2012 stemden op SGP, ChristenUnie of PVV doen dat hoogstwaarschijnlijk in 80 tot 90 procent van de gevallen ook in 2017. Ook de GroenLinks- en CDA- stemmers zijn relatief trouw. Maar kiezers van de toen grote partijen, VVD en PvdA, haken in de helft tot twee derde van de gevallen af of twijfelen sterk. De PvdA verliest vooral kiezers aan GroenLinks () en opvallend weinig aan SP en D66 (). Ook nog enigszins aan 50Plus (5%). De VVD verliest vooral aan de PVV () en eveneens aan 50 Plus (5%). Het is opvallend hoe 50 Plus van alle grotere partijen (VVD, PvdA, CDA, SP en D66) kiezers aftroggelt. De PVV, grootste in deze peiling, wint vooral van de VVD, maar daarnaast doet deze partij het opvallend goed onder degenen die in 2012 niet stemden: maar liefst 21 procent van hen overweegt de partij van Wilders. Tabel 3 Gestemd bij Tweede Kamerverkiezingen 2012 versus partij van eerste voorkeur nu (eind november 2016) GESTEMD BIJ TK2012: PARTIJ VAN 1STE VOORKEUR NU: TOTAAL VVD PVDA PVV SP CDA D66 CU GL SGP PVDD 50+ NIET GESTE MD VVD 1 52% 1% 3% 3% 1% 8% PvdA 8% 1% 37% 3% 3% 1% 1% 7% PVV 15% 3% 85% 8% 7% 2% 22% 21% SP 7% 1% 3% 58% 1% 2% 1% 8% CDA 2% 1% 62% 1% 3% 2% D66 7% 2% 3% 1% 53% 7% ChristenUnie 3% 1% 5% 1% 83% 1% 1% GroenLinks 1% 0% 1% 68% 1% 8% SGP 2% 1% 2% 91% Partij voor de Dieren 2% 3% 1% 68% 3% 50 Plus 5% 5% 5% 2% 2% 1% 2% 1% 47% Piratenpartij 0% 1% 1% VNL 1% 1% 1% 1% 2% 1% 1% DENK 0% 2% 1% Forum voor Democratie 0% 1% Andere partij 0% 1% Blanco / ongeldig Weet ik (nog) niet Wil ik niet zeggen 21% 20% 2 5% 1 1 18% 8% 1% 28% 2% 0% 0% 1% 1% 1% 2% 3% TOTAAL 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Politieke peiling I&O Research 5
Zwevers Op het moment van deze peiling, ongeveer vier maanden voor de verkiezingen, kan 77 procent van degenen die van plan zijn te gaan stemmen een partij noemen op de vraag waar zou u op stemmen als er nu verkiezingen zouden zijn? (tabel 3). Als we daarna vragen of men nog andere partijen overweegt (tabel 4), blijkt slechts een kwart al een definitieve keuze te hebben gemaakt. Deze tabel maakt ook duidelijk dat er met name op links nog veel kan veranderen. Primaire PvdA-, SP-, D66- en GL-kiezers zijn weinig zeker van hun zaak en overwegen ook deze partijen (PvdA, SP, D66 en GL). Van de PvdA-stemmers overweegt maar liefst 42% ook GroenLinks bijvoorbeeld, en omgekeerd is 28%. Op rechts is men zekerder van zijn zaak: voor de VVDstemmers komt slechts in 12% van de gevallen de PVV in aanmerking, omgekeerd is 1. Tabel 4 Partij van eerste voorkeur versus 2 de, 3 de voorkeur etc. (eind november 2016) PARTIJ VAN 1STE VOORKEUR: TOTAAL VVD PVDA PVV SP CDA D66 CU GL SGP PVDD 50+ PARTIJ VAN 2 DE, 3 DE VOORKEUR: Geen andere partij, mijn keuze staat volledig vast 25% 31% 22% 32% 21% 2 18% 2 1 51% 20% 17% VVD 8% 0% 1 2% 22% 1 5% 2% 8% 1% 12% PvdA 8% 3% 0% 2% 1 25% 28% 0% 15% 7% PVV 12% 1% 0% 10% 8% 3% 1% 0% 5% 5% 21% SP 10% 2% 1 0% 3% 10% 1% 30% 0% 1 1 CDA 10% 22% 3% 7% 5% 0% 8% 33% 1 D66 23% 31% 1% 1 0% 2% 23% 0% 8% 12% ChristenUnie 1% 2% 1% 18% 2% 0% 33% 0% 3% GroenLinks 12% 3% 42% 1% 20% 7% 30% 5% 0% 0% 40% 7% SGP 2% 2% 0% 1% 0% 2% 0% 2 0% 0% 0% 1% Partij voor de Dieren 1% 2% 5% 10% 2% 2% 0% 17% 0% 0% 5% 50 Plus 7% 18% 22% 1 3% 7% 0% 0% Piratenpartij 1% 1% 0% 2% 5% 0% 1% 0% 1% 0% 1% VNL 3% 0% 0% 12% 2% 0% 0% 2% 0% 3% 0% 2% DENK 0% 0% 0% 0% 1% 0% 1% 0% 1% 0% 1% 0% Forum voor Democratie 1% 0% 0% 3% 2% 1% 0% 0% 1% 0% 0% 2% Andere partij 1% 0% 0% 0% 2% 0% 0% 0% 3% 2% 0% 0% Weet ik (nog) niet 7% 7% 8% 7% 12% 8% 1% 10% TOTAAL 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Politieke peiling I&O Research 6
Nederlanders verwachten weinig goeds van Trump als president van de VS Op 8 november werd Donald Trump gekozen tot president van de Verenigde Staten. We vroegen de Nederlanders wat ze daar in het algemeen en op een aantal onderdelen van vinden. Zes op de tien Nederlanders vinden het slecht (31%) tot heel slecht (28%) dat Donald Trump de nieuwe president wordt van de VS. Eén op de tien vindt dat juist goed (7%) tot zeer goed (3%). Alleen onder PVV-stemmers zijn meer mensen positief (3) dan negatief (17%). SGP-kiezers houden elkaar in evenwicht: 2 positief, 2 negatief. Kiezers van alle andere partijen zijn (per saldo) niet blij met Trump als de nieuwe Amerikaanse president. Het meest sceptisch zijn GroenLinks-, PvdA-, D66-, SP- en CDA-kiezers. Figuur 1 Donald Trump is gekozen tot president van de Verenigde Staten. Wat vindt u daar in het algemeen van? TOTAAL 3% 7% 25% 31% 28% PVV 15% 2 3 8% SGP 1% 23% 38% 20% 15% VVD 1% 35% 3 18% 50 Plus 2% 3% 32% 2 2 10% ChristenUnie 3% 27% 33% 27% CDA 2 41% 2 PvdD 2% 23% 17% 4 SP D66 1% 3% 1% 2% 21% 2 41% 42% 3 5% PvdA 2% 42% 45% 2% GroenLinks 0% 37% 50% 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Heel goed Goed Niet goed en ook niet slecht Slecht Heel slecht Weet ik niet Politieke peiling I&O Research 7
We hebben de respondenten 13 belangrijke zaken voorgelegd met de vraag wat hierop de invloed zal zijn van het presidentschap van Donald Trump. Men verwacht vooral dat de verhoudingen tussen moslims en niet-moslims negatief beïnvloed zullen worden (78% negatieve invloed), gevolgd door het vertrouwen in de Amerikaanse politiek (68%). Twee derde van de Nederlanders denkt dat Trump een negatief effect zal hebben op het klimaat (6) en de wereldvrede (63%). Positieve effecten ziet men het meest voor de Amerikaanse economie; hier denkt een even groot deel dat Trumps presidentschap een positief (33%) als negatief (3) effect zal hebben. Figuur 2 Wat zal, denkt u, het effect zijn van het presidentschap van Donald Trump op de volgende zaken? omgang moslims/niet-moslims VS vertrouwen in politiek VS Klimaat Wereldvrede omgang moslims-niet-moslims Europa omgang M/V VS europese economie veiligheid in VS veiligheid in Europa vertrouwen in politiek Europa NL economie amerikaanse economie omgang M/V Europa 2% 1% 8% 2% 3% 3% 7% 10% 30% 12% 21% 18% 32% 25% 3 30% 3 27% 20% 1 33% 43% 35% 2 17% 61% 48% 3 41% 32% 31% 38% 2 32% 2 33% 2 22% 20% 1 10% 21% 15% 7% 12% 12% 1 1 1 1 1 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zeer positief effect Licht positief effect Geen effect Licht negatief effect Zeer negatief effect Weet ik niet Enkele toelichtingen van respondenten: Terug naar een protectionistische politiek, geen respect voor anderen en anders denkenden, minder vrijheid voor minorities, terug naar een maatschappij van eeuwen geleden. Aan de ene kant Trump, aan de andere kant Poetin, in ons kleine landje misschien straks Wilders...in mijn ogen overwint haat en agressie op meerdere plaatsen in de wereld momenteel. Het effect is/zou kunnen zijn: Haat, agressie, arrogantie, angst en wantrouwen regeren de wereld. Het effect is/ zou kunnen zijn o.a. uitsluiting van bevolkingsgroepen en oorlog. de Europese Unie zal meer beseffen dat zij zelf meer voor hun eigen veiligheid moet zorgen. Minder interventie van de VS in buitenlandse conflicten. Verharding van de Amerikaanse maatschappij wanneer zou blijken dat ook Trump geen wonderen kan verrichten in economisch opzicht. Misschien escalatie van geweld doordat wapengebruik nu zeker niet aan banden wordt gelegd in de VS. Meer oorlog en onstabiliteit in de wereld. Economische achteruitgang in de VS die ons economie ook remt door afname export Meer oppressie en discriminatie van minderheden zoals LGBT+, personen van kleur en vrouwen, een achteruitgang in klimaatbeleid en slechtere wereldwijde relaties. Politieke peiling I&O Research 8
Uiteenvallen NAVO, meer dreiging van Rusland. Veel haat, geen respect voor vrouwen, dat de armen niet geholpen worden, dat de wereld gaat veranderen. verdere polarisatie binnen de US, de armen worden armer, de rijken rijker, geen bevordering handel met arme landen, oorlogsdreiging groter in Midden-Oosten, Oekraïne. Dat weet nog niemand. Hij is geen politicus maar als hij zich met de juiste mensen omringt kan het best nog wel positief uitvallen. In het ergste geval een derde wereld oorlog. Onderzoeksverantwoording De vragenlijst kon worden ingevuld van donderdag 17 november tot en met maandag 21 november 2016. Aan dit onderzoek namen 2.890 Nederlanders van 18 jaar en ouder deel. Het grootste deel van de deelnemers is afkomstig uit het I&O Research Panel (9). De overige deelnemers () zijn via PanelClix benaderd voor dit onderzoek. De onderzoeksresultaten zijn na herweging op geslacht, leeftijd, provincie en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 representatief voor alle Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard. I&O Research Panel Het I&O Research Panel is geworven op basis van aselecte personen- en huishoudensteekproeven op traditionele manier (geen zelfaanmelding). De respondenten hebben geen financiële vergoeding gehad voor hun aanmelding voor het panel. Ook voor deelname aan dit onderzoek kregen respondenten uit het I&O Research Panel geen vergoeding. I&O Research I&O Research is een maatschappelijk betrokken bureau voor beleids- en marktonderzoek. Het is onze missie bij te dragen aan beter onderbouwde keuzes van onze klanten, op basis van onderzoek en advies. Wij werken voor overheids- en non-profitorganisaties. I&O Research is de laatste jaren gegroeid tot het achtste marktonderzoekbureau van Nederland. In de sector overheid & onderwijs is I&O Research de nummer 1 (volgens de MarktOnderzoeksAssociatie, MOA). I&O Research heeft vestigingen in Amsterdam en Enschede. I&O Research is lid van de MarktOnderzoeksAssociatie (MOA), maakt deel uit van de Research Keurmerk Groep en onderschrijft de internationale ICC/ESOMAR gedragscode voor markt- en sociaalwetenschappelijk onderzoek. I&O Research is ISO 9001- en ISO 20252-gecertificeerd. Het online onderzoekspanel (I&O Research Panel) is ISO 26362-gecertificeerd. Dit is de norm voor online en offline access panels. Politieke peiling I&O Research 9