MUURVEGETATIE VAN DE KROMME NIEUWEGRACHT UTRECHT

MUURVEGETATIE VAN DE KROMME NIEUWEGRACHT UTRECHT VERSLAG INVENTARISATIE 2014 Bert Maes en Erik Simons rapport in opdracht van Stadswerken, IBU Stadsingenieurs Gemeente Utrecht

MUURVEGETATIE VAN DE KROMME NIEUWEG- RACHT UTRECHT VERSLAG INVENTARISATIE 2014 Bert Maes en Erik Simons rapport in opdracht van Stadswerken, IBU Stadsingenieurs Gemeente Utrecht

Colofon Onderzoek en veldwerk: Rapportage: Foto s: Utrecht/Wageningen, juli 2014 Bert Maes Erik Simons Bert Maes (Ecologisch Adviesbureau Maes) Erik Simons (Simons Botanisch Advies) Bert Maes Erik Simons Emma van den Dool Gewone eikvaren (Polypodium vulgare, Kromme Nieuwegracht).

Inhoud Blz. 1. Inleiding 2 2. Inventarisatiegebied- rak 21 en 22 3 3. Werkwijze 4. Resultaten en evaluatie van de inventarisatie 5. Bespreking resultaten per soort 6. Experimenten met muurbegroeiing over de periode 1981-2014 4 5 6 12 7. Adviezen bij restauratie 14 8. Literatuur 15 Bijlage 1. Overzicht van karakteristieke muurplanten in 1996, 2000, 2008 en 2014 per adres Bijlage 2: Overzicht van karakteristieke muurplanten in 1996, 2000, 2008 en 2014 per rak Bijlage 3: Detailoverzicht van de inventarisatie per rak en adres 16 18 19

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 1. Inleiding Deze rapportage van de inventarisatie van de gracht- en werfmuurbegroeiing is verricht in opdracht van Ir. T. van Riezen, Stadswerken, IBU Stadsingenieurs van de Gemeente Utrecht. Het doel van het onderzoek is inzicht te verkrijgen in de groeiplaatsen van waardevolle en karakteristieke muurplanten. Dit rapport betreft een overzicht van de waarnemingen per adres. De resultaten van de inventarisatie worden vergeleken met de gegevens van 1996, 2000 en 2008. In die jaren heeft de Gemeente Utrecht eveneens een totale inventarisatie laten uitvoeren van de muurvegetatie (zie Maes en Bakker 1997, 2000, Maes 2009). Hierdoor kan de ontwikkeling in de afgelopen18 jaar worden gevolgd en de voor- of achteruitgang van de verschillende muurplantensoorten worden vastgesteld. Op grond van het onderzoek worden aanbevelingen ten aanzien van het beheer en behoud gedaan. Het veldwerk is verricht in juni 2014. De inventarisatie sluit aan op een landelijke evaluatie van het muurplantenbeleid die door het Ministerie van LNV is opgesteld (Maes en Bakker, 2000). Een aantal muurplanten is in Nederland sinds 1988 bij de wet beschermd (Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, 1988). Het gaat daarbij om soorten die expliciet aan het muurmilieu zijn gebonden en die zeldzaam zijn en bedreigd in hun voortbestaan. Voor de Utrechtse gracht- en werfmuren betreft dat de wettelijk beschermde soorten: Steenbreekvaren, Tongvaren en Gele helmbloem. Ook minder zeldzame soorten als, Muurleeuwenbek en Gewone eikvaren dragen bij aan de bijzondere sfeer en natuurwaarde van oude muren. Al deze typische muurplantensoorten hebben ragfijne wortels die het metselwerk niet aantasten. Gewone eikvaren (links) en (rechts) op de noordzijde van een brug. 2

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 2. Inventarisatiegebied rak 21 en 22 Overzicht van de rak-indeling van de gracht- en werfmuren. Deze rapportage geeft de resultaten weer van de inventarisatie van de muurbegroeiing van de Kromme Nieuwegracht, inclusief bruggen. Het inventarisatiegebied is onderverdeeld in zogenaamde raks, meestal grachtdelen van brug tot brug. In totaal zijn er 3 raks onderscheiden, waarvan nummer 21 is opgedeeld in een zuidelijk en een oostelijk gedeelte. rak straat rakcode huisnummers 21 Kromme Nieuwegracht zijde 21 Z Pausdam, 37-49 Kromme Nieuwegracht 21 O 17-35 hoek Pieterstraat 22 Kromme Nieuwegracht 22 hoek Pieterstraat, 1-15, Jansdam 3

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 3. Werkwijze Alle grachtmuren van de Kromme Nieuwegracht, inclusief rollagen, kademuren, ornamenten en gevels van de panden die direct aan de gracht liggen, zijn onderzocht op het voorkomen van karakteristieke muurplanten. Daar waar deze muurplanten aanwezig zijn, al dan niet met beschermde soorten volgens de Flora- en Faunawet, zijn opnamen gemaakt. Deze opnamen zijn geen steekproeven, het zijn totaalopsommingen van alle aanwezige karakteristieke muurplanten. Zijn er op een adres, of op een stuk kademuur geen opnamen, dan kan men er vanuit gaan dat er ook geen karakteristieke muurplanten aanwezig waren, ten tijde van de veldwerkperiode. Indien een populatie karakteristieke muurplanten wordt aangetroffen, die ruimtelijk duidelijk gescheiden is van een al bestaande opname, dan wordt een nieuwe opname gemaakt. Hierin worden alle karakteristieke muurplanten individueel geteld, en eventueel ook enkele andere opvallende plantensoorten. Duidelijk zal zijn dat het onderscheiden van individuen, zeker van soorten met een kruipende wortelstok zoals de eikvarens, altijd wat arbitrair is. De contouren van deze opname worden vervolgens ingetekend op een foto. De contouren van een opname op een foto kunnen worden gebruikt om bij restauratie of herstelwerkzaamheden muurplanten te sparen, bijvoorbeeld volgens de eerder beproefde 'wolkenmethode' (zie hoofdstuk 5 en 6). In praktijk zijn de meeste populaties muurplanten al wat ouder, en hebben ze in een vorige inventarisatie al een opnamenummer gekregen. Uiteraard wordt dan datzelfde opnamenummer gebruikt, en worden de soortensamenstelling, aantallen en ruimtelijke contouren op de foto aangepast. Zo kunnen niet alleen totaaltrends over de jaren heen worden beschreven, maar kunnen ook individuele populaties worden gemonitord. Essentieel bij monitoren is dat men over de jaren heen volgens een uniform protocol werkt. Dat is hier zeker gebeurd, de werkwijze is identiek aan die van eerdere inventarisaties in het verleden. Belangrijk is verder dat de inventarisatie wordt uitgevoerd in het late voorjaar tot en met de nazomer. De meeste muurplanten zijn wintergroen, maar sommige soorten zijn dat niet, en kunnen dus over het hoofd worden gezien als het veldwerk in de winter wordt uitgevoerd. Het veldwerk voor 2014 is uitgevoerd in de eerste helft van juni, voor alle planten valt dat middenin het groeiseizoen. De grootste kans op fouten en interpretatieverschillen ligt bij de aantalschatting. Zeer kleine (kiem)plantjes kunnen over het hoofd worden gezien. En bij sommige soorten, zoals Gewone eikvaren en Muurleeuwenbek, kan het lastig zijn om individuen duidelijk te onderscheiden. Door zorgvuldig en secuur te werken, en gebruik te maken van een verrekijker, is de kans op dit soort fouten geminimaliseerd. Links: zeer kleine (kiem)plantjes van, rechts: een groep Gewone eikvaren. 4

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 4. Resultaten en evaluatie van de inventarisatie In bijlage 3 zijn de gedetailleerde gegevens per adres, delen van een adres of bruggen weergegeven met foto s van muren en muurdelen waar begroeiing is aangetroffen. Alleen karakteristieke muurplanten zijn aangegeven, waaronder plantensoorten die onder de Flora en Faunawet vallen. Hieronder volgt een overzicht van alle waargenomen karakteristieke plantensoorten op de gracht- en werfmuren in de zomer van 2014. Ze worden per adres of brug weergegeven en vergeleken met de waarnemingen van 1996, 2000 en 2008. In die jaren is de muurflora op vergelijkbare wijze in kaart gebracht. Een samenvatting van de aantallen van de zes karakteristieke muurplantensoorten: soort 1996 2000 2008 2014 232 978 789 1283 Steenbreekvaren 12 27 47 107 Tongvaren 0 1 0 1 Gewone eikvaren 103 248 213 371 Muurleeuwenbek 94 238 97 229 Gele helmbloem 7 4 16 131 Uit deze tabel kunnen de volgende trends afgeleid worden (Tongvaren niet meegenomen; zie tabel hierboven): soort aantal exemplaren 1996 2000 trend t.o.v. 1996 2008 trend t.o.v. 1996 2008 trend t.o.v. 2000 2014 trend t.o.v. 1996 2014 trend t.o.v. 2000 2014 trend t.o.v. 2008 232 422% 340% 81% 553% 131% 163% Steenbreekvaren 12 225% 392% 174% 892% 396% 228% Gewone eikvaren 103 241% 207% 86% 360% 150% 174% Muurleeuwenbek 94 253% 103% 41% 244% 96% 236% Gele helmbloem 7 57% 229% 400% 1871% 3275% 819% Conclusie is dat deze vijf in de Kromme Nieuwegracht voorkomende muurplanten sinds 1996 spectaculair zijn toegenomen door ontbreken van ingrijpende maatregelen aan de muren en de zachte winters. In de periode 2000-2008 was een sterke achteruitgang te zien a.g.v. restauratiewerkzaamheden. 5

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 5. Bespreking resultaten per soort Van zes karakteristieke muursoorten worden de resultaten en trends afzonderlijk besproken, ook wordt kort iets vermeld over de ecologie van de betreffende soort (o.a. Weeda et al, 1985). Deze zes karakteristieke soorten van (Utrechtse) grachtmuren heeft een aantal eisen gemeen als het gaat om standplaatsfactoren. Het zijn pioniers die weinig concurrentiekrachtig zijn; ze kunnen zich al in de kleinste voegjes nestelen, maar verdragen geen overwoekering door andere planten. De soorten zijn lichtminners, maar hebben ook een zekere hoeveelheid schaduw nodig, en bovenal wat vocht in de lucht. Ze zijn slecht bestand tegen grote temperatuurschommelingen. Al deze voorwaarden zijn aanwezig op grachtmuren, en juist daarom groeien deze soorten daar vaak massaal. Tegelijkertijd behoren voor enkele van deze soorten deze grachtmuren tot de belangrijkste groeiplaatsen in Nederland. (Asplenium ruta-muraria). De is met 1283 exemplaren de algemeenste van de karakteristieke muurplanten. komt in ons land vrijwel alleen op muren voor. is meer dan andere varensoorten bestand tegen felle zon en is een pionier op muren die verder nog niet begroeid zijn (Weeda, 1985). Omdat ook landelijk algemeen is en niet bedreigd is de soort niet beschermd middels de Flora en Faunawet. Het voorkomen van duidt er wel op dat de betreffende muur geschikt is voor muurbegroeiing en het behoud waard is. is over de periode 1996-2014 fors vooruit gegaan (553%), maar kende in de periode 2000-2008 juist een achteruitgang, vermoedelijk als gevolg van restauraties. Een en ander duidt er op dat zonder geschikt muurmilieu (zuurgraad, ruwe voeg e.d.) geen vestigingsmogelijkheden voor de is. (Asplenium ruta-muraria). Steenbreekvaren (Asplenium trichomanes) Steenbreekvaren is met 107 exemplaren de derde algemeenste van de karakteristieke muurplanten. Landelijk is Steenbreekvaren vrij zeldzaam en is beschermd middels de Flora en Faunawet. In tegenstelling tot wat de naam zou doen denken is het varentje geen stenenbreker, maar maakt wel graag gebruik van bestaande spleetjes en gaatjes in het metselwerk. De ragfijne wortels zijn niet in staat om baksteenlagen uit elkaar te drukken. Steenbreekvaren is duidelijk kritischer dan de, in het bijzonder voor vocht en zuurgraad. De soort is echter wel spectaculair toegenomen (892% over de periode 1996-2014), vooral vanuit bestaande populaties. Opvallend is dat de soort in de periode 2000-2008, 6

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 evenals Gele Helmbloem, niet is afgenomen. Waarschijnlijk zijn populaties van deze twee wettelijk beschermde soorten met succes ontzien of getransplanteerd bij restauratiewerkzaamheden. Daarnaast heeft een reeks van zachte winters zeker ook positief gewerkt. Steenbreekvaren en (de laatste hier veel kleiner en donkerder groen). Gewone eikvaren De Gewone eikvaren is tweede soort in kwantiteit met 371 exemplaren. De soort is karakteristiek en kieskeurig (vermijdt liever volle zon en al te kalkrijke milieus) maar niet exclusief voor het muurmilieu. Eikvaren komt o.a. ook voor in N- en NW geëxponeerde heiden en stuifzanden en als epifyt in knotwilgen. De soort is niet bedreigd en niet opgenomen in de Flora en Faunawet. Evenals duidt het voorkomen van eikvarens op de geschiktheid van muur voor karakteristieke vegetatie. Eikvaren is een kruipende plant met wortelstokken, en vormt vaak dichte matten begroeiing op de muren en vooral de rollagen. De soort is afgenomen in de periode 2000-2008 vermoedelijk vanwege restauratiewerkzaamheden, maar heeft zich, net als veel andere muurplanten, daarvan volledig hersteld met een toename van 3360% over de periode 1996-2014. Gewone eikvaren (Polypodium vulgare). 7

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis) Muurleeuwenbek staat op de derde plaats met 229 exemplaren. Muurleeuwenbek is landelijk gezien niet zeldzaam en komt niet voor in de Flora en Faunawet. Het voorkomen van de soort duidt er echter wel op dat het milieu geschikt is voor andere karakteristieke muurplanten. Muurleeuwenbek is een van oorsprong Zuideuropese soort, die in de 17e eeuw is ingeburgerd in Nederland. Het waargenomen aantal van deze soort is enigszins betrekkelijk omdat individuen niet altijd goed van elkaar zijn te onderscheiden, zoals al genoemd in de foutendiscussie. Dit is een probleem dat ook bij andere soorten bestaat, maar hier het sterkst. Over de periode 1996-2014 is de soort overall met 244% toegenomen, na in de periode 2000-2008 tijdelijk met 60% te zijn afgenomen, vermoedelijk na herstelwerkzaamheden. Muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis). Tongvaren Tongvaren is op de muren van de Kromme Nieuwegracht zeldzaam en onbestendig, met over de jaren 0 tot 1 exemplaren, als er exemplaren over het hoofd zouden zijn gezien, zou het totaalaantal hoogstwaarschijnlijk nooit hoger dan 5 zijn geweest. Over trends op de Kromme Nieuwegracht valt dan ook weinig zinnigs te zeggen. Landelijk is de Tongvaren vrij zeldzaam en is beschermd middels de Flora en Faunawet. Tongvaren is in Nederland voornamelijk een echte muurplant en komt daarbuiten vrijwel alleen nog op stikstofrijke mergelbodems in de bossen van Zuid-Limburg en de Noordoostpolder voor. De soort is vorstgevoelig, heeft kalk nodig en is een stikstofminner; het is dan ook geen wonder dat de soort landelijk gezien de afgelopen decaden is toegenomen in steden, gegeven de milde winters en toenemende stikstofdepositie. Hoe dan ook heeft Tongvaren voorlopig nog niet echt voet aan de grond gezet in de Kromme Nieuwegracht, maar dit is zeker niet uit te sluiten in de (nabije) toekomst. 8

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Gele helmbloem (Pseudofumaria lutea) De Gele helmbloem komt met 131 exemplaren op de vijfde plaats, maar de soort is spectaculair vooruit gegaan: 1871% toename over de periode 1996-2014. Gele helmbloem is een soort van vochtige, beschaduwde, enigszins kalkrijke muren, stoepen en bestratingen. Mede ook door zachte winters is Gele helmbloem een geregelde verschijning op allerlei plaatsen in binnenstad, vooral op stoepen en tussen straatstenen. Vermoedelijk is een deel van de verspreiding te wijten aan spontane uitzaaiingen vanuit tuinen. Ook de reeks van zachte winters zal aan de toename hebben bijgedragen. De Gele helmbloem is beschermd middels de Flora en Faunawet. Eigenlijk geldt deze bescherming alleen voor de autochtone populaties, maar dit onderscheid is nauwelijks meer te maken. Gele helmbloem (Pseudofumaria lutea). Overige soorten Behalve bovengenoemde soorten kan nog een aantal soorten worden genoemd die als minder karakteristiek en meer als begeleidend en positief voor het muurbeeld kan worden gekenschetst. Het betreft o.a. de Mannetjesvaren (Dryopteris filis-mas), het Kruipklokje(Campanula poscharskyana) en andere soorten klokjes. Mannetjesvaren komt in enkele opnamen voor, het is een soort die behalve op muren vaker in andere biotopen te vinden is, in niet te droge bossen op enigszins lemige ondergrond, soms op (knot)bomen en veelvuldig in de duinen. Mannetjesvaren is algemeen en wettelijk ook niet beschermd. Klokjes, althans de wilde inheemse soorten zijn wèl wettelijk beschermd. In steden, op muren, gaat het echter vrijwel altijd om kweekvormen en planten van allochtone afkomst (tuinen). Als het om soorten gaat die óók in het wild voorkomen, is moeilijk te bepalen of de planten autochtoon zijn, in de stad is dat bij de meeste soorten vrijwel nooit het geval. Het in de Kromme Nieuwegracht aangetroffen Kruipklokje, is net als het sterk erop gelijkende Karpatenklokje (Campanula carpatica) en Dalmatiëklokje (Campanula portenschlagiana), een echte tuinvlieder. Deze soorten zijn niet wettelijk beschermd, maar ze 9

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 nemen de laatste jaren toe in het stedelijk milieu, met name ook op muren. Exoten kunnen soms optreden als hinderlijk invasief, maar dat lijkt met deze soorten niet het geval te zijn. Enkele warmteminnende soorten uit het Middellandse Zeegebied zijn, vermoedelijk als adventieven, terecht gekomen in dorpen en steden. Te denken valt aan grassen als Kransgras (Polypogon viridis), Baardgras (Polypogon monspeliensis) en Klein fakkelgras (Rostraria cristata; aangetroffen aan de Kromme Nieuwegracht; zie afbeelding), en kleine kruiden als Kransmuur (Polycarpon tetraphyllum). Het zijn soorten van zeer droge, warme en stenige terreinen, die in Nederland her en der in steden opduiken tussen straatstenen en op muren, maar niet zozeer specifiek op grachtmuren, die wat koeler, donderder en vooral vochtiger zijn. Tot slot is bij de Pausdam een fraaie Wolfskers (Atropa belladonna) aangetroffen; een niet wettelijk beschermde, maar wel zeldzame plant die in het wild als licht- en stikstofminner voor komt op kapvlakten in Zuid-Limburg, en in de stad her en der verwildert. Dit is geen muurplant, zij staat hier in een boomspiegel op een kade. Klein fakkelgras (Rostraria cristata) 10

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Kruipklokje (Campanula poscharskyana) Wolfskers (Atropa belladonna) 11

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 6. Experimenten met muurbegroeiing over de periode 1981-2014 Resultaten van experimentmuren uit 1981-82 over de periode 1981-2014 Gewone eikvaren experiment: vóór restauratie 1985 1989/1991 1996 2000 2008 2014 Kr. Nieuwegracht 62 70 10 0 21 47 34 31 experiment: vóór restauratie 1985 1989/1991 1996 2000 2008 2014 Kr. Nieuwegracht 24 60 3 10 6 26 21 8 Kr. Nieuwegracht 48-50 >300 6 7 3 8 1 1 Kr. Nieuwegracht 52-52A 65 1 2 0 2 4 9 Kr. Nieuwegracht 62 23 8 14 8 22 4 15 Steenbreekvaren experiment: vóór restauratie 1985 1989/1991 1996 2000 2008 2014 Kr. Nieuwegracht 24 8 2 15 10 12 30 23 Gerestaureerde muren 1981/1982 met aantallen exemplaren. Uit deze tabel blijkt dat de soorten zich op alle plaatsen hebben gehandhaafd. De aantallen blijken wel te wisselen in de tijd, deels te wijten aan werkzaamheden aan de muren. De Gele Helmbloem (hier niet vermeld) heeft zich goed kunnen handhaven. De Steenbreekvaren is aanvankelijk, na een terugval bij restauratie, aanzienlijk vooruit gegaan. Ten opzichte van 2008 is de soort enigszins achteruit gegaan. De Gewone eikvaren is achteruit gegaan. De situatie bij is wisselend. Kromme Nieuwegracht 24; succesvolle transplantatie van Steenbreekvaren in 1981, links de later gevestigde Gele helmbloem. 12

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Een voorbeeld van de zogenaamde Wolkenmethode Bij het lange muurtraject van Plompetorengracht 18 werd na 2000 een proefproject uitgevoerd waarbij begroeide muurdelen werden gespaard binnen te vervangen en herstelde muurdelen. De nummers 585 en 586 betreffen de ligging van de desbetreffende opnamen. De met rood omcirkelde opnamevlakken zijn volledig gespaard binnen de te vervangen muur. Plompetorengracht 18: restauratie met wolkenmethode. De bovenstaande foto laat zien hoe deze werkwijze er in de praktijk uitziet en hoe daarbij aanzienlijke begroeide muurdelen gespaard zijn. soort 1996 2000 2008 63 30 28 Steenbreekvaren 73 209 629 Gewone eikvaren 16 16 122 Muurleeuwenbek 75 192 56 Een vergelijking van de situatie in 1996, 2000 en 2008 laat zien dat er in de periode 1996-2000 (de periode zonder restauratie) een sterke afname plaats vond van. Steenbreekvaren en Muurleeuwenbek nam sterk toe, terwijl Gewone eikvaren gelijk bleef. Na de restauratie is ongeveer hetzelfde gebleven, Steenbreekvaren en Gewone eikvaren nemen sterk toe. Muurleeuwenbek neemt sterk af, maar er is nog steeds een groot aantal exemplaren. Geconcludeerd kan worden dat de betreffende restauratie een zeer gunstig effect heeft opgeleverd voor de karakteristieke muurplanten. De Steenbreekvaren (Flora- en Faunawetsoort) verdrievoudigde zelfs van 209 naar 629 exemplaren! 13

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 7. Adviezen bij restauratie In het algemeen is het plegen van doorlopend en kleinschalig onderhoud positief voor de muurflora. Kleine stukken gerestaureerde muur kunnen dan weer eenvoudig worden gerekoloniseerd vanuit nabij gelegen populaties op (nog) niet gerestaureerde muren. Wanneer honderden meters grachtmuur integraal en in korte tijd (grondig) worden gerestaureerd, zal het veel langer duren vooraleer de plantengroei zich weer kan herstellen. Onder de muurplantensoorten bevinden zich soorten die onder de Flora en Faunawet vallen: Steenbreekvaren, Tongvaren en Gele helmbloem. Indien er herstelwerkzaamheden plaats vinden bij muren die met deze soorten begroeid zijn, dient ontheffing bij Dienst Regelingen LNV-loket (voorheen LASER), uitvoerend onderdeel van het Ministerie van LNV, te worden aangevraagd. Soorten die onder de Flora en Faunawet vallen zijn in een aparte kolom op de formulieren (zie CD met pdf-file) aangegeven. Kleinschalig herstel heeft uit oogpunt van behoud van muurvegetatie altijd de voorkeur. Uitgaan van zoveel mogelijk behoud van bestaand muurwerk, kleinschalige verankeringen en inboetwerk zijn daarbij mogelijkheden. Gebruik van kalkspecie zonder portland, terugliggende en ruwe voegen bieden voor de toekomst de beste mogelijkheden voor nieuwe vestigingen van muurplanten. Met name de zogenoemde wolkenmethode, is zeer vruchtbaar en effectief gebleken. Extra aandacht verdient de wijze van voegen. In de afgelopen jaren zijn bij herstelwerkzaamheden aan de Oude- en Nieuwegracht muurplanten o.h.a gespaard. Daarbij zijn echter vaak de voegen nogal drastisch tot dicht bij de muurplanten met mortel dichtgesmeerd. Aan te bevelen is om rondom de te sparen planten oud verweerd voegwerk te handhaven, voor zover ze de constructie niet aantasten. Ook is aan te bevelen om verspreid in het muurwerk, waar zich geen muurplanten bevinden, verweerd of ruw voegwerk te handhaven of te creëren. Daardoor kunnen zich ook in de toekomst soorten weer uitbreiden. De resultaten van transplantaties van muurplanten zijn wisselend, maar indien zorgvuldig uitgevoerd blijkt deze wijze van behoud veelal geslaagd. Een vergelijking van enkele transplantie-proeven uit 1981 blijken o.h.a. goede resultaten te hebben opgeleverd. Belangrijk is dat er bronnen van sporen en zaden aanwezig zijn voor nieuwe vestigingen in de omgeving. Soms kunnen muurplanten bekneld raken tussen uitbundige gevelbegroeiing als klimop, of, in sommige gevallen, wingerd (Parthenocissus spec.). In het algemeen is het aan te raden klimop in een vroeg stadium te verwijderen, tenminste daar waar het gaat om waardevolle locaties voor (beschermde) muurplanten. Houd dan echter wel rekening met de natuurwaarde van klimop, bijvoorbeeld als nestplaats of schuilplaats voor kleine zoogdieren en vogels, die óók vallen onder de Flora- en Faunawet. Eikvaren bedolven onder klimopbegroeiing; Kromme Nieuwegracht. 14

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 8. Literatuur Boonen, C., 1979. De muurvegetatie van Utrecht e.o. Scriptie Rijksuniversiteit Utrecht. Utrecht. Boonen, C.,1984. Een steenhard bestaan. Utrecht. Maes, N.C.M. en K. van Herk, 1988. Zie de Wijfjesvaren, een wandeling langs de muurplanten in Utrecht. Utrecht. Maes, N.C.M. en P.A. Bakker, 1997. Muurvegetatie van de Utrechts gracht- en werfmuren; Inventarisatie en beheersadvies. Utrecht. Maes, N.C.M. en P.A. Bakker, 2000. Muurvegetatie van de Utrechtse gracht- en werfmuren. Utrecht. Maes, N.C.M. en P.A. Bakker, 2001. Evaluatie van het muurplantenbeleid in Nederland. Wageningen. Maes, N.C.M., 2009. Muurvegetatie van de Utrechtse gracht- en werfmuren. Utrecht. Maes, N.C.M. (B), H. Krüse e.a., 2011. Beschermde Muurplanten. Ecologie en technische maatregelen bij beheer en behoud. Praktijkreeks Cultureel Erfgoed. Den Haag. Ministerie van Landbouw en Visserij, 1988. Handleiding voor de bescherming van bedreigde muurplanten. s-gravenhage. Vries, G. de, 2010. Gele helmbloem in de stad Groningen. Floron Nieuwsbrief Groningen 17: 10-13. Groningen. Weeda, E.J., Westra, R., Westra, Ch., Westra, T., 1985. Nederlandse Oecologische Flora - Wilde Planten en hun relaties, deel 1. IVN / Vara / Vewin. Amsterdam/Hilversum. pp 36-40, 44-45, 49-50. Werkgroep Direkte Voorzieningen Binnenstad, 1980. Inventarisatie zeldzame muurvegetaties. Gemeente Utrecht. Werkgroep Herstel Leefbaarheid Oude Stadswijken, 1985. Muurbegroeiing en restauratie. Rapportage van enkele projecten en experimenten met muurbegroeiing in Nederland. Utrecht. 15

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Bijlage 1 Overzicht van karakteristieke muurplanten in 1996, 2000, 2008 en 2014 per adres: adres soort 1996 2000 2008 2014 Kromme Nieuwegracht 1, tegenover 6 0 0 39 28 Kromme Nieuwegracht 11 (24) 0 5 0 0 Kromme Nieuwegracht 13 (20) 0 1 82 158 Kromme Nieuwegracht 13 (20) Tongvaren 0 1 0 1 Kromme Nieuwegracht 15 (22) Gele helmbloem 4 2 0 0 Kromme Nieuwegracht 15 (22) 0 0 23 80 Kromme Nieuwegracht 15 (22) Steenbreekvaren 0 0 2 10 Kromme Nieuwegracht 19 + 17 (30) Gewone eikvaren 0 12 0 0 Kromme Nieuwegracht 19 + 17 (30) Muurleeuwenbek 0 0 0 2 Kromme Nieuwegracht 19 + 17 (30) 88 251 50 10 Kromme Nieuwegracht 19 + 17 (30) 0 0 0 10 Kromme Nieuwegracht 19 + 17 (30) Steenbreekvaren 0 2 2 0 Kromme Nieuwegracht 21 (32) Gele helmbloem 0 0 2 0 Kromme Nieuwegracht 21 (32) Gewone eikvaren 0 0 6 19 Kromme Nieuwegracht 21 (32) 0 0 129 230 Kromme Nieuwegracht 21 (32) Steenbreekvaren 0 0 0 9 Kromme Nieuwegracht 22, ingang Fac. Geesteswet. Gele helmbloem 0 0 0 20 Kromme Nieuwegracht 22, ingang Fac. Geesteswet. Muurleeuwenbek 0 0 0 5 Kromme Nieuwegracht 25 (36-42) Gewone eikvaren 16 44 40 64 Kromme Nieuwegracht 25 (36-42) Muurleeuwenbek 4 3 5 11 Kromme Nieuwegracht 25 (36-42) 21 149 66 100 Kromme Nieuwegracht 27 (44) Gewone eikvaren 0 12 0 Kromme Nieuwegracht 27 (44) 0 14 0 Kromme Nieuwegracht 28 0 0 0 4 Kromme Nieuwegracht 28 Steenbreekvaren 0 0 0 12 Kromme Nieuwegracht 29 (46-48) Gewone eikvaren 0 1 8 41 Kromme Nieuwegracht 29 (46-48) Muurleeuwenbek 15 1 8 29 Kromme Nieuwegracht 29 (46-48) 3 16 12 33 Kromme Nieuwegracht 3 (12) Gele helmbloem 0 0 1 18 Kromme Nieuwegracht 3 (12) Gewone eikvaren 0 1 0 0 Kromme Nieuwegracht 3 (12) Muurleeuwenbek 0 0 0 1 Kromme Nieuwegracht 3 (12) 13 102 34 14 Kromme Nieuwegracht 3 (12) Steenbreekvaren 0 6 10 28 Kromme Nieuwegracht 31 (50) Muurleeuwenbek 0 39 0 0 Kromme Nieuwegracht 31 (50) 0 9 0 0 Kromme Nieuwegracht 33 zuid (t.o. 50A) Gewone eikvaren 0 0 3 3 Kromme Nieuwegracht 33 zuid (t.o. 50A) Muurleeuwenbek 0 0 2 34 Kromme Nieuwegracht 33 zuid (t.o. 50A) 0 24 1 5 Kromme Nieuwegracht 35a/35 (t.o. 52) Gewone eikvaren 0 3 0 2 Kromme Nieuwegracht 35a/35 (t.o. 52) Muurleeuwenbek 6 11 12 11 16

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Kromme Nieuwegracht 35a/35 (t.o. 52) 7 6 29 49 Kromme Nieuwegracht 37 zuid en t.o. schoolplein (t.o. 56) Gele Helmbloem 0 0 0 5 Kromme Nieuwegracht 37 zuid en t.o. schoolplein (t.o. 56) Gewone eikvaren 0 0 6 9 Kromme Nieuwegracht 37 zuid en t.o. schoolplein (t.o. 56) Muurleeuwenbek 0 0 2 1 Kromme Nieuwegracht 37 zuid en t.o. schoolplein (t.o. 56) 3 34 51 85 Kromme Nieuwegracht 39 (64-66) Gele Helmbloem 15 Kromme Nieuwegracht 39 (64-66) Gewone eikvaren 0 1 57 100 Kromme Nieuwegracht 39 (64-66) Muurleeuwenbek 0 0 1 3 Kromme Nieuwegracht 39 (64-66) 0 4 22 39 Kromme Nieuwegracht 41 (66-68) Muurleeuwenbek 0 0 0 48 Kromme Nieuwegracht 41 (66-68) 0 0 0 14 Kromme Nieuwegracht 41a (66-68) Gele Helmbloem 0 0 0 1 Kromme Nieuwegracht 41a (66-68) Gewone eikvaren 40 43 46 52 Kromme Nieuwegracht 41a (66-68) Muurleeuwenbek 49 89 39 Kromme Nieuwegracht 41a (66-68) 41 58 42 4 Kromme Nieuwegracht 41b (66-68) 0 0 0 4 Kromme Nieuwegracht 41bis (66-68) Muurleeuwenbek 0 0 0 37 Kromme Nieuwegracht 41bis (66-68) 0 0 0 8 Kromme Nieuwegracht 43 0 1 0 5 Kromme Nieuwegracht 45 (72) Gewone eikvaren 0 0 4 12 Kromme Nieuwegracht 45 (72) Muurleeuwenbek 0 2 0 14 Kromme Nieuwegracht 45 (72) 11 54 38 25 Kromme Nieuwegracht 47e (74) Gele helmbloem 0 0 7 36 Kromme Nieuwegracht 47e (74) Gewone eikvaren 0 12 0 0 Kromme Nieuwegracht 47e (74) Muurleeuwenbek 0 2 12 12 Kromme Nieuwegracht 47e (74) 0 13 51 85 Kromme Nieuwegracht 49 (90-94) Pausdam/Paushuize Muurleeuwenbek 15 38 0 0 Kromme Nieuwegracht 49 (90-94) Pausdam/Paushuize 14 163 18 20 Kromme Nieuwegracht 7 (16-18) Muurleeuwenbek 3 7 5 12 Kromme Nieuwegracht 7 (16-18) 13 34 45 113 Kromme Nieuwegracht 7 (16-18) Steenbreekvaren 0 0 3 20 Kromme Nieuwegracht 9 (20) 0 0 24 49 Kromme Nieuwegracht 9 (20) Steenbreekvaren 0 0 0 1 Kromme Nieuwegracht t.o. nr. 8 0 0 0 40 Kromme Nieuwegracht tegenover 4 Steenbreekvaren 0 0 0 2 Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 35a (54) Muurleeuwenbek 0 0 0 1 Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 35a (54) 0 0 9 11 Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 39 (58-62) Gele helmbloem 3 4 6 10 Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 39 (58-62) Gewone eikvaren 47 119 34 70 Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 39 (58-62) Muurleeuwenbek 0 42 4 4 Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 39 (58-62) 6 9 4 59 Kromme Nieuwegracht tussen 47e en 47 (74) 0 0 0 3 Kromme Nieuwegracht tussen 47e en 47 (74) 0 0 0 3 Kromme Nieuwegracht/hoek Pieterstraat 11 (24-26) Gele helmbloem 0 0 0 15 Kromme Nieuwegracht/hoek Pieterstraat 11 (24-26) Muurleeuwenbek 2 4 5 3 Kromme Nieuwegracht/hoek Pieterstraat 11 (24-26) 12 31 21 11 Kromme Nieuwegracht/hoek Pieterstraat 11 (24-26) Steenbreekvaren 12 19 30 25 17

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Bijlage 2 Overzicht van karakteristieke muurplanten in 1996, 2000, 2008 en 2014 per rak. rak soort 1996 2000 2008 2014 Rak 21 oost-kromme Gele helmbloem 0 0 2 35 Nieuwegracht Rak 21 oost-kromme Gewone eikvaren 16 72 57 129 Nieuwegracht Rak 21 oost-kromme Muurleeuwenbek 27 58 32 95 Nieuwegracht Rak 21 oost-kromme 131 500 308 452 Nieuwegracht Rak 21 oost-kromme Steenbreekvaren 12 21 32 46 Nieuwegracht Rak 21 zuid-kromme Gele Helmbloem 3 4 13 67 Nieuwegracht Rak 21 zuid-kromme Gewone eikvaren 87 175 147 243 Nieuwegracht Rak 21 zuid-kromme Muurleeuwenbek 64 173 58 120 Nieuwegracht Rak 21 zuid-kromme 75 336 235 362 Nieuwegracht Rak 22-Kromme Gele helmbloem 4 2 1 18 Nieuwegracht Rak 22-Kromme Gewone eikvaren 0 1 0 0 Nieuwegracht Rak 22-Kromme Muurleeuwenbek 3 7 5 13 Nieuwegracht Rak 22-Kromme 26 142 247 482 Nieuwegracht Rak 22-Kromme Steenbreekvaren 0 6 15 61 Nieuwegracht Rak 22-Kromme Nieuwegracht Tongvaren 0 1 0 1 18

Inventarisatie muurplanten Kromme Nieuwegracht 2014 Bijlage 3 Detailoverzicht van de inventarisatiegegevens per rak en per adres 19

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht t.o. nr. 8 op bakstenen pilaar van ingangshek natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: opmerkingen 441B 40 op bakstenen pilaar van ingangshek Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

rak: adres: 22 Kromme Nieuwegracht tegenover 4 opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: 440B Steenbreekvaren 2 opmerkingen Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

rak: adres: 22 Kromme Nieuwegracht 1, tegenover 6 opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 333 333 333A 334 334 soort: Muursla Mannetjesvaren 25 1 7 6 1 opmerkingen brug noordzijde muur aan straatzijde, nu alleen onder muuranker Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

333 333a 334

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht 3 (12) bij parkeerterrein ten noorden van Kromme Nieuwegracht 3, Steenbreekvaren en Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: aanbevelingen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen opname 331 wordt overwoekerd door Klimop en zaailingen van Es, Esdoorn, verwijderen hiervan aan te bevelen MUURPLANTEN nummer soort: opmerkingen Flora Faunawet 329 330 330 330 331 331 332 Gele helmbloem Steenbreekvaren Mannetjesvaren Gele helmbloem Mannetjesvaren 6 28 1 7 7 5 1 muur aan overkant gracht muur aan overkant gracht, onder spuwer muur aan overkant gracht, onder spuwer muur aan overkant gracht, onder spuwer op voormalig bruggenhoofd op voormalig bruggenhoofd op muur aan straatzijde x x x OVERIGE PLANTEN

329 330

330 331

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 33 zuid (t.o. 50A) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 412 412 412 412A 412A 413 soort: Gewone eikvaren Muurleeuwenbek Muurleeuwenbek Gewone eikvaren 2 1 16 18 4 1 opmerkingen ook op rollaag ook op rollaag Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

412a 412

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 29 zuid (46) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 414 414 414A 415 415 416 416 416A 416A 416A soort: Muurleeuwenbek Muurleeuwenbek Muurleeuwenbek Muurleeuwenbek Muursla 6 6 1 7 3 3 5 12 15 1 opmerkingen ook op rollaag ook op rollaag ook op rollaag vlak onder ornament Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

415 414 414

416 416a 414a

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 29 noord (46) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 417 417 417A 417A 417B 417B 417B soort: Gewone eikvaren Gewone eikvaren Muurleeuwenbek Gewone eikvaren Muurleeuwenbek 3 1 21 1 17 1 1 opmerkingen voornamelijk rollaag voornamelijk rollaag voornamelijk rollaag voornamelijk rollaag voornamelijk rollaag Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

417 417b 417a

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 25 zuid (38) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 418 418 418 419 419 soort: Muursla Gewone eikvaren Gewone eikvaren 19 1 1 14 2 opmerkingen Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

418 419

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht 25 (38) brug (zuid en noord) natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 420 421 422 422 soort: Muurleeuwenbek Muursla 1 5 52 1 opmerkingen brug zuidkant brug zuidkant brug noordkant brug noordkant Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

421 420 422

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht 25 noord tot 21 (36-38) muurvaren opname 428 is verdwenen natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 423 423 423 423A 424 424 425 425 426 427 soort: Gewone eikvaren Muurleeuwenbek Gewone eikvaren Muurleeuwenbek Gewone eikvaren 10 4 2 8 20 8 19 4 4 2 opmerkingen inclusief rollaag inclusief rollaag inclusief rollaag inclusief rollaag Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN 423 Vingerhoedskruid 1

423 427 426 425 424 423a 423

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht 21 (32) Brug en grachtmuur bij voordeur 21. Gele Helmbloem, hier in 2008 aangetroffen (FF-wetsoort) is verdwenen. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 429 430 431 431 432 432 432 430A soort: Gele helmbloem Gele helmbloem Gewone eikvaren Steenbreekvaren Kruipklokje opmerkingen 0 132 5 0 18 37 1 2 vlak boven waterlijn Flora Faunawet x x x OVERIGE PLANTEN

430 430

432 432

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht 21 (32) Brug en grachtmuur bij voordeur 21. Steenbreekvaren FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 433 434 435 435 436 437 437 soort: Gewone eikvaren Steenbreekvaren 7 4 1 3 29 13 8 opmerkingen brug noord binnenkant brug noord binnenkant brug noord binnenkant brug noord binnenkant brug noord buitenkant brug noord buitenkant brug noord buitenkant Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

433 434

435 436 437

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 19 + 17 (30) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 438 438 soort: Muurleeuwenbek 10 2 opmerkingen Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht/hok Pieterstraat 11 (24-26) In 439 en 440 geslaagde transplantatie van Steenbreekvaren (1981!). Steenbreekvaren en Gele Helmbloem FF-wetsoort. Toename van deze soorten ten opzichte van 2008. natuurwaarde: maatregelen: zeer waardevol behoud zonodig met technische maatregelen zeer sterk aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: opmerkingen Flora Faunawet 439 439 439 440 440 440 440 441 442 442 442 Steenbreekvaren Muurleeuwenbek Steenbreekvaren Gele helmbloem Muurleeuwenbek Gele helmbloem Steenbreekvaren Gele helmbloem 1 2 1 23 11 6 2 3 3 1 1 grachtmuur grachtmuur grachtmuur grachtmuur grachtmuur grachtmuur grachtmuur brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant x x x x x x OVERIGE PLANTEN

439 442 440

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht 15 (22) Camera obscura. Steenbreekvaren FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: opmerkingen Flora Faunawet 316 316 317 Steenbreekvaren 10 13 67 muur aan straatzijde muur aan straatzijde x OVERIGE PLANTEN

317 316

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht 7 (16-18) Steenbreekvaren FF-wetsoort. oude opname 327 samengevoegd met 326. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: opmerkingen Flora Faunawet 325 325 325 326 Steenbreekvaren Muurleeuwenbek 20 12 70 43 brug zuid brug zuid brug zuid brug noord x OVERIGE PLANTEN

325 326 325 326

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht 3 (12) Schoevers. Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 328 328A 328A soort: Gele helmbloem Muurleeuwenbek 2 5 1 meter opmerkingen brug noord op beton gebouw Schoevers op beton gebouw Schoevers Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht 9 (20) Steenbreekvaren FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 323 324 324 soort: Steenbreekvaren 6 43 1 brug west brug west brug west opmerkingen Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

324 323

rak: adres: opmerking: 22 Kromme Nieuwegracht 13 (20) Tongvaren FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 318 319 320 320 321 322 soort: Tongvaren 47 30 50 1 10 21 opmerkingen muur aan straatzijde brug oost brug oost brug oost brug oost brug oost Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

318 320 319

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht 37 zuid en t.o. schoolplein (t.o. 56) opname 396 samengevoegd met 395. Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: zeer waardevol behoud zonodig met technische maatregelen zeer sterk aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 394 395 395 395 395 397 397 398 398 399 399 399A soort: Gele Helmbloem Mannetjesvaren Muurleeuwenbek Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren 3 9 5 1 1 3 3 8 2 9 1 5 opmerkingen Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

398 397 395 394 399 399a

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 37 brug (zuid en noord) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 400 400 400 400 401 402 403 soort: Gewone Eikvaren Muurleeuwenbek Muursla 2 10 1 1 7 29 2 opmerkingen brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant + rollaag brug noordkant + rollaag brug noordkant Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

401 400 402 403

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 35a (54) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 404 404A 405 405A 405A 405A soort: Muursla Muurleeuwenbek 5 3 2 1 1 1 opmerkingen inclusief rollaag rondom muuranker rondom muuranker rondom muuranker Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

405A 404A 404 404A

rak: adres: opmerking: 21 oost Kromme Nieuwegracht 35a/35 (t.o. 52) brug (zuid en noord) natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 406 406 406 407 407 407 408 soort: Gewone eikvaren Muursla Muursla Kruipklokje 33 2 1 5 1 1 2 opmerkingen brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug zuidkant brug noordkant Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN 407 Schijnaardbei 1

406 407 407

408 409

rak: adres: 21 oost Kromme Nieuwegracht 35 noord (t.o. 52) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 409 410 411 soort: Muurleeuwenbek 11 8 1 opmerkingen inclusief rollaag Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

409 411 410

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 49 (90-94) Pausdam Pausdam. Gerestaureerd met erg strak cement. 269 samengevoegd met 268. natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 268 268A soort: 5 5 opmerkingen Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

268 268a

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 39 (58-62) Daltonschool 'De Twijn' (met speelplaats); 307-310. Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: aanbevelingen: zeer waardevol behoud zonodig met technische maatregelen zeer sterk aanbevolen 307-310, Klimop, Cotoneaster en jonge boompjes (Iep, Eik, Es) verwijderen. MUURPLANTEN nummer 307 307 307 307 308 308 308 309 310 310 311 311 312 312 313 soort: Gele Helmbloem Muursla Gewone Eikvaren Gele Helmbloem Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Muurleeuwenbek 3 1 4 22 9 2 3 7 16 6 5 4 6 2 4 opmerkingen muur aan overkant gracht - klimop verwijderen muur aan overkant gracht - klimop verwijderen muur aan overkant gracht - klimop verwijderen muur aan overkant gracht - klimop verwijderen muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde muur aan straatzijde Flora Faunawet x x OVERIGE PLANTEN

307 308

309 311 312 313 310

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht tussen 37 en 39. Daltonschool 'De Twijn' (met speelplaats); zuilen en flank toegangspoort. natuurwaarde: maatregelen: aanbevelingen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen planten staan overal op zuil en op rollaag flank MUURPLANTEN nummer 307A 307A soort: Gewone Eikvaren 12 41 poort poort opmerkingen Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

307a 307a

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 39 (64-66) TiasNimbas Business School. Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: zeer waardevol behoud zonodig met technische maatregelen zeer sterk aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 304 304 305 305 306 306 306 306A soort: Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Muurleeuwenbek Gele Helmbloem 8 12 7 7 81 3 24 15 opmerkingen muur aan straat oost van brug, inclusief rollaag muur aan straat oost van brug, inclusief rollaag muur aan straat oost van brug, inclusief rollaag muur aan straat oost van brug, inclusief rollaag muur aan straat west van brug, inclusief rollaag muur aan straat west van brug, inclusief rollaag muur aan straat west van brug, inclusief rollaag gevelrand nr. 62, aan straat, niet aan gracht, t.o. opname 306 Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

304 305

306 306a

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 41 (66-68) familie Apol. opname 301 samengevoegd met opname 300. natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 299 300 300 300 soort: Muurleeuwenbek Muursla 9 5 48 3 opmerkingen muur aan straatzijde brug westzijde brug westzijde brug westzijde Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

299 298 300

rak: adres: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 41bis (66-68) opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 302 302 302 303 303 303 soort: Muurleeuwenbek Muursla Muurleeuwenbek Muursla 20 1 7 17 1 2 opmerkingen brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

303 302

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 41a (66-68) 297: veel kiemplanten Gewone Eikvaren tussen oudere exemplaren. Het lijkt erop dat de gehele populatie naar links is verschoven t.o.v. d vorige foto?! Transplantatie?? Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 297 298 298 298 soort: Gewone Eikvaren Gewone Eikvaren Gele Helmbloem 45 4 2 1 opmerkingen brug oostzijde op beton! op muur straatzijde op muur straatzijde op muur straatzijde, vlakbij waterlijn Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

279 298

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 41b (66-68) oorspronkelijke opname 296 is volledig door Klimop overwoekerd. natuurwaarde: maatregelen: aanbevelingen: enige natuurwaarde behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen Klimop in toom houden. MUURPLANTEN nummer 296A 296A soort: Gewone Eikvaren 4 5 opmerkingen muur aan straatzijde muur aan straatzijde Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

rak: adres: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 43 opmerking: natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: opmerkingen 295A 5 brug westzijde, straatzijde Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 45 (72) brug oostzijde. oude opname 295 is verdwenen; klimop. natuurwaarde: maatregelen: aanbevelingen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen Klimop in toom houden. MUURPLANTEN nummer 293 293 293 294 294 294 soort: Muurleeuwenbek Gewone Eikvaren Muursla Muurleeuwenbek 17 11 12 8 1 3 opmerkingen brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde brug oostzijde Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

294 293 293

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht tussen 47e en 47 (74) Kwaliteit licht achteruit gegaan sinds vorige opnamen. natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde behoud aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 277 278 soort: 3 3 opmerkingen Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN

278 277

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 47e (74) brug oostzijde. Gele Helmbloem FF-wetsoort. natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 275 275 275 276 soort: Muurleeuwenbek Gele Helmbloem opmerkingen 3 3 1 9 planten staan op gerestaureerd gedeelte, getransplanteerd? Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

276 275

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 47e (74) brug westzijde. Gele Helmbloem FF-wetsoort; opname 273,274 samengevoegd met 272. opname 274A: straatzijde gracht, alles tussen deuren en rollaag vanaf oude opname 273 ri. nr. 82 natuurwaarde: maatregelen: zeer waardevol behoud zonodig met technische maatregelen zeer sterk aanbevolen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 272 272 272 274A 274A soort: Gele Helmbloem Muurleeuwenbek Gele Helmbloem 2 34 6 32 1 opmerkingen Flora Faunawet x x OVERIGE PLANTEN

272 274a

rak: adres: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 47e Pietershof opmerking: natuurwaarde: maatregelen: waardevol behoud zonodig met technische maatregelen aan te bevelen aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer 271A 271A 271A soort: Gele Helmbloem Muurleeuwenbek 11 23 3 opmerkingen betonnen richel en onder spuwers uitsluitend op de oude grijze bakstenen (dus niet op de rode) uitsluitend op de oude grijze bakstenen (dus niet op de rode) Flora Faunawet x OVERIGE PLANTEN

rak: adres: opmerking: 21 zuid Kromme Nieuwegracht 49 (88) Paushuize Wolfskers in hoek op kade (bijgevoegde foto), geen beschermde soort. Planten oude opname 270 verdwenen. natuurwaarde: maatregelen: enige natuurwaarde geen bijzondere maatregelen noodzakelijk aanbevelingen: MUURPLANTEN nummer soort: 271 10 opmerkingen Flora Faunawet OVERIGE PLANTEN Wolfskers 1