VIBE-keuzefiche Behang januari 2013 blz 1 /11 Afwerking van binnenmuren - behang Overzicht van mogelijke soorten invloed op de gezondheid en milieu technische aspecten keuze van VIBE 4 3 5 6 7 8
Inhoud blz 2 / 11 Inhoudstafel Inhoudhoudstafel 1 1. Inleiding 3 2. Soorten behang 3 2.1. Papieren behang 3 2.1.1. Samenstelling en eigenschappen 3 2.1.2. Milieuaspecten 4 2.1.3. Gezondheidsaspecten 4 2.2. Vinylbehang 4 2.2.1. Samenstelling en eigenschappen 4 2.2.1.1. Vinylbehang op basis van papier 4 2.2.1.2. Vinylbehang op basis van textiel 5 2.2.1.3. Schuimvinyl 5 2.2.1.4. opgeschuimd vinyl 5 2.2.2. Milieuaspecten 6 2.2.3. Gezondheidsaspecten 6 2.3. Glasvezelbehang 6 2.3.1. Samenstelling en eigenschappen 6 2.3.2. Milieuaspecten 7 2.3.3. Gezondheidsaspecten 7 2.4. Vliesbehang 7 2.4.1. Samenstelling en eigenschappen 7 2.4.2. Milieuaspecten 8 2.4.3. Gezondheidsaspecten 8 2.5. Textiel 8 2.5.1. Samenstelling en eigenschappen 8 2.5.2. Milieuaspecten 8 2.5.3. Gezondheidsaspecten 9 3. Lijmen 9 4. Overzichtstabel 10 5. Keuze VIBE 10 5.1. Behang 11 5.1. Lijm 11 6. Bronnen /nuttige links 11 Deze fiche werd opgemaakt door VIBE vzw. Enkel VIBE vzw kan verantwoordelijk worden gesteld voor de inhoud ervan.
Behang blz 3 /11 1. Inleiding Om je interieur meer karakter en textuur te geven, kan je behangen met papierbehang, textielbehang of synthetisch behang. Andere behangsoorten zoals glasvezelbehang, cellulosebehang of rijstpapier dienen in de eerste plaats om pleisterwerk te verstevigen en barstjes weg te werken. Normaal gezien moet je die laatste achteraf zelf nog een extra kleur geven. Een ecologisch behang, bijvoorbeeld van natuurlijke vezels, bevat geen schadelijke stoffen. Wanneer je zeker weet dat de materialen van een duurzame bron afkomstig zijn, kan je het behang na gebruik recycleren of biologisch laten afbreken. 2. Soorten behang 2.1. Papieren behang 2.1.1. Samenstelling en eigenschappen Papieren behang is de meest traditionele behangsoort. Het is éénlagig (simplex) of tweelagig (duplex), en het heeft een achterkant (de rug) van papier. Je kan het behang verkrijgen in een gladde of in een reliëf uitvoering. Eénlagig behang bestaat uit één laag papier en is een goedkopere behangsoort die je zowat in elke handel kan vinden. Simplexbehang is minder stevig en slijtvast dan duplexbehang. Vermits het slechts uit één laag papier bestaat, vraagt het om een gladde, zeer egale ondergrond. Duplexbehang bestaat uit twee lagen papier. Dit maakt dat oneffenheden op de ondergrond zich minder zullen aftekenen. Duplexbehang is steviger en slijtvaster dan éénlagig behang. Naast een gladde uitvoering bestaat er ook duplexbehang met reliëf. Wil je de slechte staat van de muren camoufleren, kies dan voor tweelagig reliëfbehang waarbij lucht tussen de twee papierlagen is gespoten. Het behang voelt dikker en een beetje verend aan. Men spreekt dan van een gecouvreerde uitvoering.
Behang blz 4 / 11 Het meest milieu- en kostenvriendelijke tweelagig reliëfbehang is cellulosebehang, ook gekend als rijstpapier. Het behang bestaat uit twee lagen papier met daartussen houtvezeltjes, die lijken op rijstkorrels in het papier. Het is stevig en je kan het overschilderen in de kleur die je wenst. Je kan ook cellulose behang vinden dat gewapend is met polyester vezel voor extra stevigheid. 2.1.2. Milieuaspecten Papieren behang is één van de meest milieuverantwoorde behangsoorten, niet alleen op het gebied van gebruikte grondstoffen, maar ook wat het productieproces zelf betreft. Milieuverantwoord behangpapier is verkrijgbaar met alle mogelijke prints. Het papier is 100% FSC-gelabeld of het heeft een hoog percentage aan gerecycleerde papiervezels. De gebruikte inkten zijn van plantaardige oorsprong. In veel behangsoorten zijn chemische kleurstoffen verwerkt. Tracht deze te vermijden. Kijk uit naar behang met watergedragen kleurstoffen of met inkten op basis van natuurlijke grondstoffen. 2.1.3. Gezondheidsaspecten Papierbehang ademt, is vochtregulerend en heeft de eigenschap vervuilende stoffen op te nemen en later meer geleidelijk weer vrij te geven. Het trekt geen stof aan omdat papier niet elektrostatisch oplaadbaar is. Papierbehang bevat geen schadelijke stoffen. 2.2. Vinylbehang Deze behangsoort bestaat geheel of gedeeltelijk uit vinyl. Er zijn veel verschillende kleuren en dessins beschikbaar. Vinylbehang verdeelt men in vier soorten: op basis van papier, textiel, schuimvinyl of opgeschuimd vinyl. 2.2.1. Samenstelling en eigenschappen 2.2.1.1. Vinylbehang op basis van papier Het meest gebruikte vinylbehang is gemaakt op basis van papier. Dit behang leunt nauw aan bij traditioneel behangpapier. Het verschil zit in de afwerkingslaag: dit is een klein laagje kunststof (vinyl). Vinylbehang is zeer geschikt voor gebruik in intensief gebruikte kamers zoals de keuken, kantoor en de woonkamer.
Behang blz 5 / 11 2.2.1.2. Vinylbehang op basis van textiel De basislaag van dit behang bestaat uit een linnen rug. De plaatsingswijze is iets moeilijker dan vinylbehang op basis van papier maar het is wel sterker, beter te reinigen en beter bestand tegen agressieve stoffen. Dit vinyl behangpapier gebruikt men vaak in openbare ruimtes zoals ziekenhuizen, kantoren en laboratoria. 2.2.1.3. Schuimvinyl Deze behangsoort bestaat uit een laag vinyl van zo n 2 à 3 mm. Je brengt het aan op de muur met een speciale lijm en het is sterk, elastisch, stootvast en reinigbaar. Dit soort vinylbehang gebruikt men voornamelijk in sportzalen, ziekenhuizen en kantoren. 2.2.1.3. Schuimvinyl Deze behangsoort bestaat uit een laag vinyl van zo n 2 à 3 mm. Je brengt het aan op de muur met een speciale lijm en het is sterk, elastisch, stootvast en reinigbaar. Dit soort vinylbehang gebruikt men voornamelijk in sportzalen, ziekenhuizen en kantoren. 2.2.1.4. Opgeschuimd vinyl Bij opgeschuimd vinyl wordt vinyl in schuimvorm aangebracht op het papier. Opgeschuimd vinylbehang lijkt op sierpleister en kan je gemakkelijk overschilderen. Het nadeel van deze behangsoort is dat het snel vuil wordt, vooral wanneer mensen roken in de kamer. In vergelijking met papierbehang is vinylbehang vrij duur. Het is wel steviger en het gaat langer mee dan papier behang. Vinyl is een plasticsoort die er voor zorgt dat wanden of muren spatwaterbestendig en reinigbaar zijn. Vinylbehang zal je daarom vaak terugvinden in vochtige ruimtes zoals de badkamer en keuken. Geschuimd vinylbehang heeft een specifieke structuur waardoor het ideaal is om kleine oneffenheden in de muur te verbergen. Door de geschuimde structuur is dit behang wel gevoeliger voor vuil en de bijhorende verkleuringen. Synthetische behangsoorten verlijmt men meestal met sterkere lijmsoorten. Hierdoor is het verwijderen van het behang behoorlijk moeilijk en kan het pleisterwerk meekomen.
Behang blz 6 / 11 2.2.2. Milieuaspecten Vinylbehang is gemaakt op basis van PVC, en dus afkomstig uit de petrochemische industrie. Het productieproces van PVC is energievretend. Dit soort behangpapier is zeer moeilijk te recycleren door de afgifte van schadelijke stoffen (zoals chloor) tijdens de behandeling. 2.2.3. Gezondheidsaspecten Synthetische behangsoorten behandelt men vaak met fungiciden (schimmelwerende producten). Ze bevatten vaak stoffen die schadelijk zijn voor de mens en het milieu, vb weekmakers, fluorkoolwaterstof, PVC of gechloreerde plastic stoffen. In tegenstelling tot papierbehang zijn synthetische behangsoorten minder ademend en minder vochtregulerend. Ze zijn elektrostatisch oplaadbaar en trekken gemakkelijker stof aan. 2.3. Glasvezelbehang Deze behangsoort bestaat geheel of gedeeltelijk uit vinyl. Er zijn veel verschillende kleuren en dessins beschikbaar. Vinylbehang verdeelt men in vier soorten: op basis van papier, textiel, schuimvinyl of opgeschuimd vinyl. 2.3.1. Samenstelling en eigenschappen Het verschil met de hierboven beschreven behangsoorten, is dat er in glasvezelbehang geen papier, maar glasvezel is verwerkt. Een unieke manier van weven en persen zorgt voor een zeer sterke, gaasachtige constructie. Glasvezelbehang is daarom ideaal om gescheurde of gebarsten muren te verstevigen. De structuur van de glasvezel maakt de beschadigingen onzichtbaar en verkleint de kans op verder scheuren aanzienlijk. Glasvezelbehang is goed bestand tegen vocht, krimpt niet, werkt brandvertragend, is duurzaam en stootvast Het behang is verkrijgbaar met verschillende structuren, zoals visgraat, ruitjes of een soort van natuurlijke geweven structuur. Omdat het steeds neutraal van kleur is, kan je het achteraf de kleur geven die je zelf wenst. Na plaatsing is het wel moeilijker terug te verwijderen. Voor glasvezelbehang moet je speciale lijm gebruiken die je ook zeer nauwkeurig moet aanbrengen. In tegenstelling tot papieren behang smeer je de lijm rechtstreeks op de muur en niet op het behang.
Behang blz 7 / 11 2.3.2. Milieuaspecten Het smeltproces van glas bij de productie van glasvezelbehang vergt veel meer energie dan nodig is voor de aanmaak van bijvoorbeeld papierbehang. Bij behang dat je achteraf nog moet schilderen bepaalt de verf mee hoe milieuverantwoord het product is. 2.3.3. Gezondheidsaspecten Glasvezelbehang blijkt in tegenstelling tot wat sommige mensen vrezen, niet schadelijk te zijn voor de ademhalingswegen. De vezels zijn te grof zijn om zich vast te zetten in de longen. Wel kan er, zolang de vezels niet door een verflaag gebonden zijn, huidirritatie optreden bij de verwerking. De lijmen zijn echter niet onschuldig: het gaat om kunstharslijmen. Glasvezelbehang is net zoals ander structuurof reliëfbehang gevoeliger voor stofophoping. 2.4. Vliesbehang Vaak verwart men vliesbehang met glasvezelbehang. Het grote verschil zit in de productie: vliesbehang wordt geperst, glasvezelbehang wordt meestal geweven. Vliesbehang is een behang met als rugmateriaal een non-woven vlies in plaats van papier. 2.4.1. Samenstelling en eigenschappen Vliesbehang bestaat uit een onderkant van vlies en een toplaag van papier, cellulose, vinyl of polyester. Doordat de vezels in elkaar haken vormen zo een stevig vlechtwerk. Vliesbehang bestaat zowel in een getinte als overschilderbare uitvoering. Je kan het ook gebruiken als onderlaag voor een ander behang. De stof van vliesbehang is licht en toch stevig. Voor het bekleden van licht beschadigde of oneffen muren is vliesbehang ideaal. Het is immers sterker dan normaal behang en zal niet snel vervormen, scheuren, uitzetten of krimpen. Een andere naam voor vliesbehang is snelbehang. Deze naam heeft vliesbehang te danken aan het feit dat je de lijm niet op het behang maar rechtstreeks op de muur aanbrengt en dat zonder wachttijd. Dit maakt het aanbrengen van vliesbehang net iets eenvoudiger dan het aanbrengen van andere soorten behang. Ook het verwijderen van het behang kan op een eenvoudige manier, meestal zonder stomer.
Behang blz 8 / 11 2.4.2. Milieuaspecten Vliesbehang op basis van papier of cellulose bevat geen bestanddelen die schadelijk zijn voor het milieu. Het is biologisch afbreekbaar, tenzij er kunststoffen in de toplaag zijn gebruikt. Bij behang dat je achteraf nog moet schilderen, bepaalt de verf mee hoe milieuverantwoord het product is. 2.4.3. Gezondheidsaspecten Vliesbehang op basis van papier of cellulose bevat geen bestanddelen die schadelijk zijn voor het milieu. Het is biologisch afbreekbaar, tenzij er kunststoffen in de toplaag zijn gebruikt. Bij behang dat je achteraf nog moet schilderen bepaalt de verf mee hoe milieuverantwoord het product is. 2.5. Textiel 2.5.1. Samenstelling en eigenschappen Textielbehang is een behangsoort die bestaat uit natuurlijke vezels, synthetische vezels of een combinatie van beide. De textielvezels zijn meestal gecombineerd met een onderlaag van papier of een vlies. Textielbehang heeft een bijzondere, warme uitstraling maar is wel vrij duur. Textielbehang is niet afwasbaar en ook niet bestand tegen vocht. Onderhoud is dus moeilijk. Je gebruikt het best ook niet op plaatsen waar je intensief leeft zoals de living, speelkamer enz. 2.5.2. Milieuaspecten De milieu-impact van bekledingen uit stof is afhankelijk van de gebruikte textielvezels. Zie hiervoor ook de fiche over textiel.
Behang blz 9 / 11 2.5.3. Gezondheidsaspecten Bekledingen uit stof nemen vervuilende stoffen op en geven deze later weer vrij. Textielbehang trekt stof aan. Bij een hoge relatieve vochtigheid in huis kan textielbehang ook een goede voedingsbodem zijn voor de huisstofmijt. Als je allergisch reageert op huisstof, kan je dit soort behang beter niet aanschaffen. De gezondheidsaspecten zijn afhankelijk van de lijm waarmee de textielvezels zijn verlijmd en de lijm die je zelf gebruikt om het behang te plaatsen. Probeer schimmelvlekken op de muren niet te verstoppen achter behang of andere muurbekledingen. Los eerst de oorzaak van het schimmelprobleem op! Meestal gaat het om condensatievocht van binnenshuis (dan moet je intensiever verluchten of ventileren), om een koudebrug waar vocht op condenseert (dan moet je de koudebrug opheffen) of om doorslaand vocht van buiten (dan moet je de gevel dicht maken: hervoegen, bepleisteren, waterwerende behandeling toepassen). Het is niet omdat je de schimmel niet meer ziet, dat hij er niet meer is. Als je het vochtprobleem niet wegneemt, zal de schimmel na verloop van tijd terug zichtbaar worden door de muurbekleding heen. Als je er zeker van wilt zijn dat je behang geen schadelijke emissies vrijgeeft, gebruik dan behangpapier met het Blaue Engel - label en verlijm het met natuurlijmen of met klassieke behangpoederlijm (methylcelluloselijm). Het Blaue Engel -label bewijst dat het papier getest is op emissies en gevaarlijke samenstellende stoffen (formaldehyde, zware metalen, enz.) Rijstpapier met het Blaue Engel label bevat tot 80% gerecycleerd papier. 3. Lijmen Lijmen voor klassiek behangpapier zijn lijmen met een synthetisch derivaat van cellulose (methylcellulose) als hoofdbestanddeel. Deze lijmen zijn verkrijgbaar in poedervorm of in kant-en-klaar gemaakte behanglijm. Ze zijn niet schadelijk voor de gezondheid. Lijmen voor zware behangsoorten of moeilijke ondergronden bevatten vaak meer chemsiche stoffen en organische oplosmiddelen dan de gewone wateroplosbare lijmen. Probeer lijmen met vluchtige organische stoffen (VOS) te vermijden. Deze stoffen worden gebruikt als oplosmiddel en verdampen na het aanbrengen van de lijm. Lijmen voor kunststofbekledingen of glasvezelbehang zijn meestal gemaakt op basis van kunstharslijmen (vinyl- of acrylharsen) en zijn daarom meer belastend voor het binnenmilieu. Behanglijm met oplosmiddelen of polyvinylacetaat-lijm (PVA) zijn te vermijden.
Behang blz 10 / 11 4. Overzichtstabel behang Gezondheid Milieu Eigenschappen ademend houdt stof vast stootvast toepasbaar in natte ruimtes lijmen op muur mogelijk onderhoud/afwasbaar papieren behang A nee A 5 h h h cellulosebehang A nee A A h h h vinylbehang h ja h A A h A glasvezelbehang 5 ja 5 A A 5 vliesbehang A/h* neen/ja* A/h* A A/h* A A/h* textielbehang A/h* ja A/h* A/h* h A/h** h 5. Keuze VIBE 5.1. Behang 1e keuze: Behangpapier met het Blaue Engel -label Ecologisch behangpapier uit natuurlijke cellulose afkomstig van gerecycleerde papiervezels of van papier uit duurzaam beheerde bossen (100% FSC) waarbij gebruik is gemaakt van (niet- zuurhoudende) inkt op waterbasis (geen VOS of oplosmiddel). 2e keuze: Textielbehang op basis van natuurlijke vezels met (niet-zuurhoudende) inkt op waterbasis (geen VOS of oplosmiddel). 3e keuze: Klassiek papierbehang. Niet-synthetisch behangpapier op basis van watergedragen kleurstoffen of inkten (ter vervanging van inkten op basis van solventen).
Vloerbekleding blz 11 / 11 5.2. Lijm 1e keuze: Lijmen op basis van natuurlijke grondstoffen en met zo weinig mogelijk petrochemische toevoegstoffen, bewaarmiddelen, schimmelwerende producten enz. Lijmen van Leinos: op basis van natuurlatex, boomharsen en cellulose. Lijmen van Auro: lijmen voor behangpapier, universeellijmen op basis van natuurlijke harsen. 2e keuze: Klassieke behangerslijm op basis van cellulose, met water als oplosmiddel en zonder schadelijke stoffen, biociden of bewaarmiddelen. 6. Bronnen /nuttige links Oliver Heath: Ecochic wonen. Kosmos uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 2008, 176 p. Drs Suzanne et Pierre Déoux: Le guide de l habitat sain. Medieco Editions, Andorra-la-Vella, 2002, 409 p. Josef Kroiss, August Bammer: Biologisch natürlich bauen. S. Hirzel verslag, Stuttgart, 2000, 495 p. Armin Radünz, Alexandra Krings: Selbst renovieren-öko-logisch! Verbraucher Zentrale, Düsseldorf, 1999, 238p. Gerd Zwiener: Ökologisches Baustoff-Lexikon. C.F. Müller Verslag GmbH, Heidelberg, 1994 Interne berichten natureplus. Merken van verven en behangpapier met het Blaue Engel -label vind je op: www.blauer-engel.de (Engels- en Duitstalig) www.bewustverbruiken.org www.natureplus.org www.labelinfo.be www.mmk.be www.milieucentraal.nl www.consumentenbond.nl www.allesduurzaam.nl Foto s Sandberg De nieuwe gooye Behangpapier-info.be Freetime.be Swiet.be Redactie Sigrid Van Leemput Ann Vereycken Eindredactie Dimitri Alderweireldt Layout ID-advertising Colofon Nagelezen door Stuurgroep LNE Verantwoordelijke uitgever Thomas Lootvoet Grotesteenweg 91 2600 Antwerpen-Berchem