Niet enkel op de gevels, maar ook binnenin is het nagenoeg al hout wat de klok slaat (CLT-structuren, parket, houten trapleuningen, ). Foto's Marc Sourbron STROOMOP INVESTEERT IN DUURZAME TOEKOMST Ingenieuze pelletverwarming voor ecologisch kantoorgebouw Stroomop heeft zijn voorbeeldfunctie als importeur van ecologische pelletverwarming kracht bijgezet. Sinds oktober vorig jaar opereren zaakvoerder Ludwig Van Wonterghem en zijn medewerkers vanuit een gloednieuw, passief kantoorgebouw. Het knappe volume is grotendeels opgetrokken uit bio-ecologische materialen, getuigt van een integrale visie op duurzaam energiegebruik en wordt verwarmd door een gesofisticeerde pelletketel met stirlingmotor. Tekst: Tim Janssens 4 Wonen met de Natuur nr. 73-2015
Elk groeiend bedrijf krijgt vroeg of laat te maken met plaatsgebrek. Stroomop vormde geen uitzondering op deze regel: het kantoor in het centrum van Kuurne werd na verloop van tijd te krap en blonk bovendien niet bepaald uit op het vlak van energie-efficiëntie. Als voorloper inzake ecologisch verwarmen droomde Stroomop al geruime tijd van een eigen kantoorgebouw dat de filosofie van de onderneming zou weerspiegelen aan de hand van een duurzame architecturale vormgeving en een vooruitstrevend energieconcept. Toen het even verderop in de Kattestraat een geschikt terrein vond, werd deze droom geleidelijk aan werkelijkheid. Vier oude vlasloodsen uit een lang vervlogen industrieel verleden maakten plaats voor twee hedendaagse nieuwbouwvolumes: een passief kantoorgedeelte met showroom en een achterliggende stockagehal. Zoals het een ware pionier betaamt, legde Stroomop de lat meteen zeer hoog. Het ging uit van een kantoor dat bovenal bio-ecologisch en passief moest zijn en vond in EA+ een architectenbureau dat al heel wat ervaring had met duurzaam bouwen en de implementatie van pelletverwarmingssystemen. Dit resulteerde in een vooruitstrevend nieuwbouwproject met de nodige allure. De showroom bestrijkt het volledige gelijkvloerse niveau. Geïnteresseerde bezoekers vinden er een grote diversiteit aan pelletkachels en cv-systemen. De kantoren, de opleidingsruimte en de vergaderzalen bevinden zich op de verdieping en zijn in een U-vorm gegroepeerd rond een ruime patio die fungeert als centrale eet- en ontmoetingsruimte. Deze patio vormt een integraal deel van de bedrijfsfilosofie van Stroomop, vertellen architecten Stijn Van den Broecke en Martijn De Coster. Anderzijds heeft het concept van de U-vorm rond een centrale kern ook een thermisch-energetische achtergrond, namelijk het vermijden van oververhitting. Je zit hier natuurlijk met een showroom vol kachels die regelmatig branden, en ook op de verdieping kan de interne warmtelast door de aanwezigheid van mensen en elektrische toestellen hoog oplopen. Om de zomerse warmte zo veel mogelijk buiten te kunnen houden, hebben we de U-vormige structuur zo massief mogelijk opgebouwd, meer bepaald met muren in kalkzandsteen en betonnen predallen. De gevels zijn ingepakt met een houtskeletstructuur (opgevuld met ingeblazen houtwolisolatie) en bekleed met thermisch verduurzaamd hout. Daglicht in overvloed Niet enkel op de gevels, maar ook binnenin is het nagenoeg al hout wat de klok slaat. Grote CLTstructuren doen dienst als muren en plafonds en U-vormige structuur Aangezien het dak boven het centrale gedeelte hoger opgetrokken is en extra ramen bevat, baadt ook de patio in het natuurlijke licht. OPBOUW DAKSTRUCTUUR In de opbouw van de dakstructuur zijn EPS-platen gebruikt, een materiaal dat niet meteen bioecologisch is. Stijn Van den Broecke legt uit: We hadden aanvankelijk de plaatsing van houtvezelplaten gevraagd, maar deze zijn drie keer zo duur als de nu gebruikte EPS-platen... Aangezien er meer dan 600 m² dakoppervlakte is in dit gebouw, zou dit dan ook grote consequenties hebben gehad op het bouwbudget. Er is in dit gebouw heel wat extra budget besteed aan bioecologische materialen (overal leempleister, de kelder is volledig ingepakt met cellenglas,...), maar voor het platte dak hebben we uiteindelijk voor de '2nd best option' gekozen. EPS is volgens de NIBE-classificatie het materiaal met klasse 1a, en het hier gekozen merk en type heeft bovendien een DUBOkeur-certificaat van NIBE. Wonen met de Natuur nr. 73-2015 5
bakenen de kantoren, de opleidingsruimte en de vergaderzalen af. De technische voorzieningen zijn gebundeld in drie houten kokers aan weerszijden van het centrale gedeelte. De vloer is bekleed met mooi, organisch parket. De kalkzandsteenmuren zijn geleemd en sluiten qua kleur perfect aan bij de rest van het interieur. Het overvloedig invallende daglicht zorgt voor een indrukwekkend ruimtegevoel. Grote ramen in de showroom, de kantoren en de vergaderruimtes zorgen voor een intensief contact met de buitenwereld. Ondanks de U-vormige structuur van het gebouw baadt ook de patio in het natuurlijke licht. Dit omdat we het dak boven de patio hoger opgetrokken hebben en er extra raampartijen in hebben geïntegreerd, vertelt Stijn Van den Broecke. Matte loopglazen en twee grote vides verdelen het daglicht ook naar de onderliggende showroom. Hoewel het gros van de ruimtes in het nieuwe Stroomop-gebouw natuurlijk verlicht wordt, heb je in een kantoorgebouw ook steeds een basis aan kunstmatige verlichting nodig (T5-armaturen en led). Via een uitgebreide lichtstudie is de lichtintensiteit en de spreiding van de armaturen geoptimaliseerd. In de showroom zorgen bewegingsmelders ervoor dat de verlichting automatisch aanspringt zodra er iemand binnenkomt, gaat Stijn verder. In de kantoren werken we dan weer met afwezigheidsdetectie: de verlichting springt er niet automatisch aan en moet dus manueel ingeschakeld worden, maar wordt wel automatisch uitgeschakeld wanneer het systeem niet langer beweging registreert. Verwarming op pellets Het inventieve verlichtingssysteem vormt slechts het topje van de ijsberg, want het nieuwe gebouw van Stroomop bulkt van de energiezuinige technieken. Een balansventilatiesysteem met warmteterugwinning houdt het binnenklimaat op peil. De hoofdverwarming wordt aangestuurd door een grote ÖkoFEN_e-pelletketel, een ingenieus stukje techniek dat niet enkel warmte produceert, maar ook elektriciteit opwekt. Het verbranden van de pellets (vermogen 8 kw) zorgt voor de verwarming van het water in een groot buffervat (600 liter), legt Stroomop-zaakvoerder Ludwig Van Wonterghem uit. Dit circuleert doorheen het gebouw en stuurt zo de wandverwarming in de kantoren en de vergaderruimtes aan. Tegelijk bevat De showroom bestrijkt het volledige gelijkvloerse niveau. 6 Wonen met de Natuur nr. 73-2015
de ketel een stirlingmotor die de retourwarmte van de muurverwarming gebruikt om elektriciteit op te wekken. Door het hoge isolatiepeil en de U-vormige opbouw van het complex is koeling een minstens even belangrijk aandachtspunt. Het koelingsmechanisme wordt automatisch aangestuurd aan de hand van temperatuursensoren en gebeurt in de eerste plaats door middel van nachtventilatie. In zomerse tijden genereren strategisch geplaatste kip ramen een verkoelende luchtstroom doorheen het gebouw. Anderzijds is het ventilatiesysteem uitgerust met een adiabatische koelmodule. Deze voegt verneveld water toe aan de inblaaslucht, waardoor de temperatuur in de ruimtes sneller afneemt. Tot slot is er het wandverwarmingssysteem, dat indien nodig ook kan worden ingezet als wandkoeling. Dit doen we door fris water doorheen de verwarmingsbuizen te stuwen, licht Stijn Van den Broecke toe. Naast het gebouw hebben we van de brandweer een grote bluswatervoorraad moeten voorzien (zes putten van elk 20.000 liter). We hebben een aantal bodemwarmtewisselaars in die waterputten geïntegreerd om het water op een natuurlijke wijze te koelen. Voorts worden deze warmtewisselaars ingezet voor de voorverwarming en -koeling van de ventilatielucht. Grote ramen in de showroom, de kantoren en de vergaderruimtes zorgen voor een intensief contact met de buitenwereld. Kantoor in het groen De vele voordelen van al dit technisch vernuft moeten evenwel nog blijken. De medewerkers van Stroomop hebben hun nieuwe kantoor in oktober in gebruik genomen en ze moeten hun eerste zomer nog beleven. Voorlopig zijn ze alvast laaiend enthousiast, net als de omwonenden en de rest van de Kuurnenaars. De aftandse vlasloodsen zijn verdwenen, en bovendien maakt de bestaande hoogspanningscabine dankzij haar strakke, grijze plaatbekleding voortaan integraal deel uit van het concept. Eens de lente intreedt, zal de omgeving van het gebouw grotendeels groen kleuren. Aangezien we ons in een woongebied bevinden, waren er een aantal stedenbouwkundige eisen op het vlak van buitenaanleg, vertelt Martijn De Coster. We hebben die zelfs aangevuld met een aantal eigen ideeën. De daken van de kantoren zijn ingericht als groendak met sedums en kruiden. Aan de rand van het terrein hebben we een pluktuin ingericht, Zelfs de sanitaire voorzieningen bestaan voor een groot deel uit hout. en aan de linkerkant van het gebouw hebben we streekeigen beplanting voorzien. Dit alles zal bijdragen tot de unieke beleving in en rond het gebouw. Wonen met de Natuur nr. 73-2015 7
TECHNISCHE FICHE ALGEMENE GEGEVENS Architect: EA+ architecten Bouwheer: Stroomop bvba Aannemers: Callens, De Noordboom, Interproject Adres: Kattestraat, Kuurne Bouwjaar: 2013-2014 Jaar / duur (ver)bouw(ing): 15 maanden Bereikbaarheid openbaar vervoer: bus Oriëntatie gevels: voorgevel = noordoost (Bebouwde) Oppervlakte: 1.200 m² kantoor + 800 m² loods Budget: 2.300.000 (excl. erelonen) OPBOUW EN MATERIAALGEBRUIK Soort constructie: Combinatie massiefbouw, houtskeletbouw en houtmassiefbouw (CLT) Buitenwanden, inclusief afwerking (van buiten naar binnen): Leempleister Metselwerk kalkzandsteen Prefabpanelen met OSB, houtskelet + inblaasisolatie houtwol, houtvezelplaat Gevelbekleding thermisch verduurzaamd hout Binnenmuren, inclusief afwerking: Gipsvezelplaat Houtskelet + vlaswol OSB Gipsvezelplaat Vloeren (van boven naar onder): GELIJKVLOERS: Tegels en chape Isolatie EPS tussen PE-folies* Betonplaat VERDIEPING: Parket Massiefhout CLT-plaat / beton predallen en chape Daken (van buiten naar binnen): Groendak sedum / grindballast EPDM gerecycleerde EPS * Dampscherm Massiefhout CLT-plaat / beton predallen en hellingschape Raamkaders: Hout-aluminium, thermisch onderbroken Isolatiewaarde glas: U = 0,6 W/m²K ENERGIE Isolatiepeil: passief (10 kwh/m²a) Hoofdverwarming: ÖkoFEN_e-pelletketel met stirlingmotor Koeling: passieve nachtventilatie, adiabatische koeling, geothermische wandkoeling Warm water: ÖkoFEN_e-pelletketel met stirlingmotor Elektriciteit: PV-panelen, stirlingmotor in verwarmingsketel Inzet hernieuwbare energie: Biomassa (pellets), PVpanelen, zonneboiler Ventilatie: balansventilatie met warmteterugwinning, adiabatische koeling De gevels zijn bekleed met thermisch verduurzaamd hout. WATER Regenwateropvang: totaal 30.000 liter voor hergebruik en 120.000 liter voor waterbuffering gecombineerd met blus- en koelwater. Gebruik regenwater: toiletten, loods, buitenkranen Infiltratie: nee, stockage ter plaatse voor bluswater en vertraagde afvoer 8 Wonen met de Natuur nr. 73-2015
extensief groendak filterdoek drainage wortelvaste EPDM gerecycleerde EPS 240mm dampscherm hellingschape predallen 1.70 ballast grind EPDM gerecycleerde EPS 240mm dampscherm hellingschape CLT-plaat 62 PATIO VERGADERRUIMTE OPLEIDINGSRUIMTE 3.00 SHOWROOM ÖKOFEN gevelbekleding hout dampopen houtvezelplaat 35mm houtskelet + houtwol 190mm OSB kalkzandsteen leempleister 35 3.05 TECHNISCHE KOKER SHOWROOM RIKA KELDER / TECHNIEKEN betonwand cellenglas isolatie 120mm keramische tegelvloer chape gerecycleerde EPS 200mm betonplaat DIKTES ISOLATIE BOUWDEEL DIKTE MATERIAAL Daken 240 mm EPS* Buitenmuren 190 + 35 mm houtvezel Vloeren 200 mm EPS* ANDERE Groendaken: 400 m² groendak op kantoren Ecologische aspect: De verhardingen op de site werden ontworpen met maximale waterdoorlaatbaarheid. Met het oog op maximale vergroening van de site is er gekozen voor streekeigen beplanting, gecombineerd met een groendak op de kantoordaken. De keuze van beplanting op het groendak en op de rest van de site werd gediversifieerd in functie van de bloeiperiode over een groot deel van het jaar (in functie van bijen en vlinders). De perceelgrenzen zijn voorzien van een doorlopende strook met een pluktuin. Daar worden leiperen en plukfruit zoals frambozen en bessen geplant. Noot: Achter de niet-bio-ecologische materialen zetten we een sterretje *. * Wonen met de Natuur nr. 73-2015 9