Speech NKC, Den Bosch 23/11/16 In maart 2001 liet de toenmalige president van de Verenigde Staten, George W. Bush, weten dat de VS het Kyoto Protocol niet zou ratificeren. Toch werden in de herfst van 2001 in Marrakech de regels aangenomen voor de implementatie van het Protocol. 15 jaar later is er een President elect die mogelijk de VS uit het Parijs Akkoord zal terugtrekken. Toch is in Marrakech besloten om in 2018 de regels aan te nemen voor de implementatie van het Parijs Akkoord. Tot zover de vergelijking. Want als er in Marrakech iets duidelijk is geworden dan is het wel dat we inmiddels in een andere wereld leven dan in 2001. Namelijk in een wereld waarin landen en niet-statelijke actoren ook na de verkiezing van Trump - laten zien eensgezind te zijn in hun steun aan het Parijs Akkoord en vastberaden zijn om de afspraken uit het akkoord uit te voeren. Het Parijs Akkoord is op 4 november in werking getreden, 11 maanden na het bereiken van overeenstemming in Parijs, en dat is voor een internationaal akkoord met een dergelijke grote impact echt opmerkelijk snel. Het Kyoto Protocol had hier 8 jaar voor nodig. Inmiddels hebben 112 landen het akkoord geratificeerd. En 7 landen hebben dat gedaan na de verkiezing van Donald Trump. Australië bijvoorbeeld, niet bepaald het meest ambitieuze land op dit moment. 1
Dat is wel het beeld van deze COP: de verkiezing van Donald Trump had absoluut impact maar misschien wel juist in positieve zin. Daags na de verkiezingen waren veel mensen boos, verdrietig en in verwarring, zeker in de NGO gemeenschap. De Amerikaanse onderhandelaars herpakten zich na een dag bewonderenswaardig. Zij lieten weten hun mandaat van Obama gekregen te hebben en engageerden zich in de onderhandelingen zoals ze dat de afgelopen jaren op een positieve manier gedaan hebben. Maar als je ze onder vier ogen sprak dan deden ze geen moeite om hun boosheid en teleurstelling te verbergen. Op de technische onderhandelingen heeft de verkiezing van Trump geen zichtbare invloed gehad. Buiten de onderhandelingen deed iedereen moeite om te laten zien dat de wereld al een richting op aan het gaan is die Trump niet meer kan veranderen. Tal van aankondigingen zijn gedaan door niet-statelijke actoren en regeringen waaruit blijkt dat de wereld inclusief de VS of in ieder geval belangrijke delen van de VS - de weg naar de benodigde transitie is ingeslagen. Een paar voorbeelden: De Under2 Coalition liet weten dat het ledenaantal gegroeid is naar 165 sub-nationale overheden die samen een bevolking van 1 miljard mensen hebben. Het gezamenlijke BNP van deze leden is 26 biljoen dollar, een derde van de mondiale economy. De leden van deze coalitie streven er naar hun emissies in 2050 verminderd te hebben met 80-95%. Leden komen uit alle delen van de wereld. 2
Een groep van 47 zeer kwetsbare landen verenigd in het Climate Vulnerable Forum commiteerden zich in hun Marrakech Vision aan het bereiken van 100% hernieuwbare energie tussen 2030 en 2050. Er is een zogenaamd 2050 Pathways Forum gelanceerd. 22 landen, 15 wereldsteden, 17 staten en regio s en 200 bedrijven commiteerden zich via dit platform aan het opstellen van lange termijn strategieën naar klimaatneutrale en klimaatweerbare ontwikkeling. Canada, Duitsland, Mexico en de VS dienden ter plekke een strategie voor 2050 in. 200 bedrijven die samen 4,8 biljoen dollar waard zijn en een totale uitstoot hebben die te vergelijken is met die van Zuid-Korea, hebben zich in het Science Based Targets Initiative gecommiteerd aan doelstellingen die in lijn zijn met de ruim beneden 2 graden doelstelling. 33 landen en 9 internationale instituten lanceerden de NDC Partnership, een zeer ambitieus initiatief dat ontwikkelingslanden gaat ondersteunen bij het uitvoeren van hun nationaal bepaalde bijdragen, hun NDCs. Nederland heeft een actieve rol in deze Partnership. Het Marrakech Investment Committee for Adaptation Fund ter waarde van 500 miljoen dollar is gelanceerd door een aantal private investeerders en de Global Environment Facility. De Europese Commissie lanceerde het European Fund for Sustainable Development, gericht op projecten in Afrika en de Europese buurlanden. 4,1 miljard euro zit er in dit fonds en dat moet tot 2020 44 miljard euro aan privaat kapitaal mobiliseren. En zo kan ik nog wel even doorgaan 3
Dit is misschien een wat droge opsomming maar al deze aankondigingen en initiatieven vormden een belangrijk onderdeel van deze COP, die van te voren geafficheerd werd als de Actie COP. Wat deze Actie COP ook weer liet zien is dat de snelheid waarmee de transitie in de echte wereld plaats vind, niet wordt gekopieerd in de onderhandelingen. Graag hadden we gezien dat we in Marrakech meer voortgang hadden geboekt in de onderhandelingen. Nu bleef dat beperkt tot het minimum van wat wij van te voren als uitkomst hadden voorzien. Zo is het Parijs Comité voor Capaciteitsopbouw geoperationaliseerd. De leden zijn gekozen en vanaf mei 2017 zal het Comité starten met de coördinatie van activiteiten rondom capaciteitsopbouw in ontwikkelingslanden. Daarnaast is het internationale Warschau Mechanisme voor verlies en schade (WIM) geëvalueerd en is een nieuw vijf jarige werkplan goedgekeurd. Verder is een werkprogramma voor gender vastgesteld. Voortgang in de onderhandelingen over de regels die nodig zijn voor een goede werking van het Parijs Akkoord bleef beperkt tot een besluit over het werkprogramma dat in 2018 moet leiden tot het vaststellen van alle regels die nodig zijn voor de uitvoering van het Parijs akkoord. Het gaat dan om regels voor het monitoren van en het rapporteren over emissies, regels voor het gebruik van marktmechanismen, de invulling van het comité dat moet toezien op naleving van de afspraken van het akkoord en die naleving ook moet faciliteren. Het gaat om regels in het kader van adaptatie en om de vormgeving van het mechanisme dat er voor moet zorgen dat iedere 5 jaar de ambitie van landen omhoog gaat. 4
Om in 2018 over al deze regels te kunnen besluiten moeten we er wel een schepje bovenop doen. Tussen nu en de laatste dag van COP24 die in 2018 in Polen zal plaatsvinden hebben we ongeveer 7 weken van formele onderhandelingen gepland. En die zullen we hard nodig hebben. Zeker als zoals we in Marrakech gezien hebben sommige onderhandelaars terugvallen in hun pre-parijs reflexen over het strikte onderscheid tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden. Zowel staatssecretaris Dijksma al minister Ploumen waren een of meer dagen aanwezig in de tweede week van de COP. In haar zogenaamde Nationale Verklaring heeft de staatssecretaris onder andere gerefereerd aan de Nationale Klimaattop van 26 oktober. Daarnaast heeft zij gewezen op het belang van een zogenaamde Just Transition. Getriggerd door de stemmen die Trump kreeg van mensen in de Amerikaanse kolenstaten, wees zij er op dat we bij een transitie naar een duurzame en koolstofarme economie, de werknemers in de fossiele economie niet in de kou moeten laten staan. Met andere woorden: een just transition of the workforce. Nederland heeft in Marrakech een aantal aankondigingen gedaan: Zo hebben we 1 miljoen Euro toegezegd aan het zogenaamde Capacity Building Initiative for Transparency, een fonds dat ontwikkelingslanden moet gaan helpen bij het vergroten van hun capaciteit bij het monitoren en rapporteren van emissies. Daarnaast heeft de staatssecretaris een kleine 4 miljoen euro gegeven aan de Wereldbank dat gebruikt zal worden voor het bevorderen van systemen van koolstofbeprijzing. 5
Met UNEP is Nederland de mogelijkheid aan het onderzoeken van het opzetten van een mondiaal Centre of Excellence voor adaptatie, en ook dat hebben we in Marrakech aangekondigd. Minister Ploumen heeft in Marrakech bekend gemaakt 20 miljoen euro extra vrij te maken voor het programma Geodata for Agriculture and Water (G4AW). Dit is een programma dat uitgevoerd wordt door het Netherlands Space Office, en kleine boeren met gebruik van technologie en satellietdata helpt meer en beter te produceren en zich te wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering. En tot slot heeft de staatssecretaris aangekondigd zogenaamde CDM emissierechten die Nederland niet zal gebruiken of verkopen, te zullen annuleren. Het gaat dan om een kleine 4 miljoen ton aan CO2 equivalenten. Nog even terug naar die Actie COP waar ik het eerder over had. De zogenaamde actieagenda is geen onderdeel van de formele onderhandelingen tussen Partijen; doel is samenwerking tussen staten en niet-statelijke actoren te bevorderen en concrete actie op te schalen via mondiale initiatieven en coalities. Onder leiding van de twee champions Minister Hakima El Haite (Marokko) en klimaatambassadeur Laurence Tubiana (Frankrijk) werd in Marrakech de Global Climate Action Agenda steviger geïnstitutionaliseerd voor toekomstige COPs. Onder de nieuwe naam Marrakesh Partnership for Global Climate Action wordt de actieagenda verder uitgebouwd en krijgt de samenwerking met niet-statelijke actoren een stevige plaats in de UNFCCC processen. Wij hebben hier in de afgelopen jaren steeds op ingezet en zijn dan ook tevreden met deze ontwikkeling. 6
Een uitdaging voor de komende jaren zal zijn dat de actieagenda enerzijds de ambitie ook in de onderhandelingen kan versterken, maar dat tegelijkertijd de beide processen elkaar niet in de weg moeten gaan zitten. Marokko had in de tweede week van deze COP eigenlijk geen onderhandelingen meer voorzien en een constante stroom aan ministeriële bijeenkomsten in het kader van de actieagenda gepland. Onderhandelingen in de tweede week waren echter eigenlijk nog wel nodig maar omdat kleine delegaties niet en hun minister kunnen begeleiden en kunnen onderhandelen, werd dat tot een minimum beperkt, tot grote ergernis van sommige onderhandelaars. Hoe we in de toekomst de COP zo gaan vormgeven dat de onderhandelingen en de steeds belangrijker wordende actieagenda elkaar niet in de weg gaan zitten is een vraagstuk waar we ons de komende tijd over gaan buigen. Tot slot: Op initiatief van de Marokkaanse Koning Mohammed VI is de Marrakesh Actie Proclamatiei aangenomen. Hoewel de Proclamatie geen formele status heeft, geeft deze het signaal dat klimaatbeleid een 'urgente plicht' is en dat alle landen volledig gecommitteerd blijven aan het klimaatakkoord van Parijs. Zeker in het licht van de Amerikaanse verkiezingen is dit misschien wel de belangrijke boodschap van COP22. En als ik vandaag de berichtgeving over een interview van Donald Trump met de New York Times lees, dan is die boodschap heel misschien wel een beetje aangekomen. Dank u wel. 7