Overdenking 11 november 2012, Lev.19:1-2, 9-18, Mc. 12: 28-34 ds. A.J.Wouda Gemeente van Christus, Wees heilig, want ik, de Heer jullie God, ben heilig. En dan volgen, met andere woorden dan wij meestal gebruiken, 10 geboden. Heilig betekent heel. Uit één stuk, ongedeeld, gaaf. Leviticus is het boek van de regels die God geeft aan zijn volk dat zich beweegt tussen Egypte en Kanaan. Beide volken, de Egyptenaren en de Kanaänieten houden er in Gods ogen verderfelijke gebruiken op na. Van Gods volk wordt iets anders verwacht: Wees heilig, want ik, jullie God ben heilig. Zoals God is, zo wil God dat zijn volk zal zijn. Uit één stuk, niet onderling verdeeld, een gave gemeenschap. Wees heilig. Dat vraagt ook een mens uit één stuk te zijn. Mens uit één stuk zijn houdt volgens de Joodse filosoof Martin Buber in: 1. Doen wat je zegt, 2. zeggen wat je denkt en 3. met je gedachten zijn bij wat je doet Hij heeft er een prachtig boekje over geschreven: De weg van de mens. Hij vertelt kort en krachtig wat de gevolgen zijn als je geen mens uit één stuk bent, maar met twee gezichten rondloopt. Als je niet eenvoudig, maar dubbelzinnig bent. Als je niet doet wat je hebt gezegd, ben je onbetrouwbaar. Als je zegt dat je komt koffie drinken, maar je komt nooit, 1
dan zaai je bij de ander vertwijfeling en verwarring. Als je met gedachten niet bent bij wat je doet, ben je afgeleid en ongeconcentreerd. Wat je doet wordt niet wat het zou kunnen zijn. Je bent 2-slachtig. Het is al moeilijk om te doen wat je hebt gezegd; het is misschien nog moeilijker om je gedachten te concentreren op waar je mee bezig bent; nu je naar deze overdenking luistert je door helemaal niks daarvan af laten leiden. Niet door wat er de afgelopen week gebeurde, wat er voor de komende week op het programma staat en ook niet door pijn, ziekte, verdriet of een heel blij vooruitzicht. Het meest moeilijk zou wel eens kunnen zijn: zeggen wat je denkt. Eerlijk uit komen voor een lelijke gedachte, en, beter nog, je denken in bedwang houden die lelijke gedachte geen kans geven. Niet meteen je oordeel klaar hebben niet meteen denken: klier - maar je eerst hardop af te vragen: hoe komt het dat ik dit vervelend vind; of te zeggen: dit vind ik vervelend, hoe komt het dat je zó doet? Volgens Buber komen de problemen, het kwaad, in de wereld doordat wij geen mensen uit één stuk zijn. Doordat we geen heiligen zijn en we zíjn beslist geen heiligen. We zijn zondige mensen leert de catechismus, de oude kerkleer ons. Mensen die hun doel missen - Zonde betekent: het doel missen. Mensen die niet worden wat ze / we kunnen zijn. 2
Wees heilig, want ik, jullie God ben heilig. Wat een teleurstelling moet het voor God zijn dat wij mensen, de schepselen gemaakt naar zijn beeld zo weinig heilig zijn. De mens Jezus is een heilige; een man uit één stuk. Een, de, ware zoon van de heilige God. Door Jezus kennen wij God: zoals Jezus is, zo is God. Wie mij kent, kent de Vader, zegt Jezus. Op de vraag van een Schriftgeleerde wat het belangrijkste gebod is antwoord Jezus: Luister Israël. De Heer onze God is de enige Heer Heer wil zeggen meerdere, de hoogste baas; de enige geeft aan dat we uiteindelijk aan niemand anders verantwoording schuldig zijn. Richt je alleen op God, uiteindelijk is jouw leven en wat jij ervan maakt een zaak tussen God en jou en niemand anders dat doet denken aan het laatste oordeel, maar Jezus citeert Deuteronomium 6: 4-5. Heb de Heer uw God lief met hart en ziel, met je hele verstand en uit alle macht. Laat de ene Heer jouw enige bron van inspiratie, jouw enige richtingwijzer en je enige motivatie zijn in al je doen en laten, al je denken en je hele zijn. Wees niet tweeslachtig, niet een beetje van dit en een beetje van dat. Nee. Heb God lief met je hele hebben en houwen. Wees heilig, een mens uit één stuk, want ik, de heer uw God ben heilig Dat helpt om te voldoen aan het op één na belangrijkste gebod: 3
Heb uw naaste lief als uzelf. Dit overbekende gebod blijft vragen oproepen: Wie is mijn naaste? Zijn dat alle mensen van de wereld, of de mensen waarmee ik onder één dak woon; alleen mede-gemeenteleden - onze broers en zussen - of alle dorpsgenoten? Onze naasten zijn onze medemensen. Het gaat om het principe: de ene mens is voor God precies net zoveel waard als de ander. Tiener en hoog bejaarde, verstandelijk beperkte en professor; braaf meisje en hufter. Zijn daden maken van iemand een hufter. Wie weet zit er onder dat hufterige masker een zeer angstig en beschadigd wezen; heb niet te snel een oordeel klaar, maar heb lief. Tijdens het open huis, afgelopen dinsdag, zei iemand: Ook een dictator, ook Hitler moet ik liefhebben. Dat gaat ver. Vorige week hoorden we dat God niet wil dat zijn kinderen gepest worden en zelf de Rietzee sloot over de Egyptenaren. Soms lijkt zelfs God in het nauw gedreven en in staat tot iets wat absoluut niet tot zijn natuur behoort. Iemand die mensen vermoordt of gruwelijk kwetst krijgt in Nederland een eerlijk proces. Dat is ook naastenliefde. Jezus was een volmaakte heilige. Hij bad God aan het kruis zijn moordenaars te vergeven: Ze weten niet wat ze doen. 4
Misschien is het wel zo, dat mensen hufters worden door te weinig liefde. Wie is opgegroeid in een harteloze omgeving heeft veel moeite liefde te geven en vaak ook om liefde nog te ontvangen. Als je hebt geleerd dat liefde alleen maar te koop is, voor wat hoort wat, hoe kun je dan geloven in onbaatzuchtige, in echte liefde? Heb je naaste lief als jezelf. Maar hoe kun je, als je jezelf niks waard vind, niks bent en niks hebt, een ander iets liefde- geven? In de filosofie van Emmanuel Levinas is dat het teken van werkelijke volwassenheid: in staat zijn van je naaste te houden als van jezelf. Voor hem is dat uitverkoren zijn. En, zegt hij erbij, het is voorwaar geen pretje uitverkoren te zijn volwassen in het leven te staan. Het is een gebod, je naaste liefhebben als jezelf. De ander doet voortdurend een appèl op je. Je kunt je niet afzijdig houden, maar zult zijn als de barmhartige Samaritaan. Jouw leven is niet meer of minder waard dan van wie ook. Niet bang zijn de dood te vinden tijdens een reddingsoperatie. Heiligen leven in eeuwigheid: hun namen blijven genoemd worden. Jezus leeft in en onder ons! 5
Vandaag is het Sint Maarten; de heilige Maarten. Hij deelde de jas die hij aanhad in 2-en en gaf de helft aan een verkleumde zwerver. Heb je naaste lief als jezelf. Dat kost wat. Dat kan, in het uiterste geval, je leven kosten. Kijk maar naar Jezus. Lieve mensen, ik schrik er zelf ook van, van de uitleg van de teksten Toch kan ik er vandaag niks anders van maken. Er komt een andere tekst in mij naar boven: Wie zijn leven liefheeft verliest het, maar wie in deze wereld zijn leven haat, behoudt het voor het eeuwige leven. (Joh.12:25) Wees heilig, want ik, de Heer uw God ben heilig. Dan zijn we niet ver van het koninkrijk van God. AMEN 6