Tui u n& n L & a L n a d n s d c s h c a h p 12A ntwerpwedstrijd 2006

8 juni 2006 12A Tuin&Landschap ntwerpwedstrijd 2006

Inhoud Colofon Dit themanummer is een bijlage bij nummer 12 van Tuin&Landschap, een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en Reed Business Information. Secretariaat (geen abonnementen) Linda Laman en Alice Hoogenboom Schipholweg 1, Postbus 9324, 2300 PH Leiden T (071) 565 96 78 F (071) 565 96 66 E tuinenlandschap@hortipoint.nl Wendy Bakker Hoofdredacteur (071) 565 96 55 Dennis Boogerd Scanoperator (071) 565 96 50 Exploitatie Reed Business Information Postbus 16500, 2500 BM Den Haag T (070) 441 56 90 Uitgever: Geert van Oosterhout Jacqueline v. Wetten Angelique Bosman Redacteur Bureauredacteur (071) 565 96 55 (071) 565 96 51 Gerrie v. Adrichem Vormgever (071) 565 96 47 Advertenties F (070) 441 56 91 Marc Klumper (commercieel manager) Dhierinder Ramcharan (account manager) T (070) 441 56 81 Les Weijenborg (verkoop) T (070) 441 56 65 Michael Schröder (verkoop) T (070) 441 56 42 Jack Glasbergen Vormgever (071) 565 96 75 De wedstrijd: de opdracht / de jury / het oordeel 1e prijs Grenzeloos / Ronald Bakker 2e prijs Groen poldermodel / Frank Stegers 3 e prijs Hans en Grietje / Sofia Opfer S tudentenaanmoedigingsprijs Poldertuin / Jeroen Nouwens Beïnvloeding / Erik Lens en Saskia Dusomos Flirten met het landschap / Gerwin Lorkeers 4 6 10 14 18 20 24 Marketing manager abonnementen Jaap Smit, T (070) 441 56 48 Druk: Senefelder Misset BV, Doetinchem Reed Business Information, 2006 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Algemene voorwaarden: op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Reed Business Information zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Lezers wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren. Ecologisch genieten / Marion Ruigrok-Duijndam Heldere contrasten / Erik van Gelder Leeftuin / Jan Schutte De natuur de tuin in! / Lilian Verhaak 28 32 36 40 3

De wedstrijd De opdracht De jury Het oordeel De redactie van Tuin&Landschap heeft lezers gevraagd een ontwerp te maken voor een moderne, natuurvriendelijke tuin met aandacht voor afkoppeling en opvang van regenwater. De keuze voor het thema de ecologische siertuin komt voort uit een aantal gedachten. Zo speelt verantwoord en ecologisch groen nu nog vooral in het De grondsoort bestaat uit zware, doch zeer vruchtbare, zeeklei. De tuineigenaren vragen om een onderhoudsvriendelijke, ecologische tuin met hergebruik van verhardingsmaterialen (52 grindtegels van 40 bij 60 cm en 28 m² gebakken klinkers) en afkoppeling en opvang van het regenwater. Ook moet er een mogelijkheid zijn om tuinafval Thijs van Hees (juryvoorzitter) is tuin- en landschapsarchitect en eigenaar van bureau Van Hees Tuin- en Landschapsarchitectuur in Gouda. Van Hees maakte het ontwerp voor tuinarchitectuurpark Makeblijde in Houten. Een tuin die én modern én ecologisch verantwoord is, met die schijnbare tegenstelling bleken niet alle inzenders even goed uit de voeten te kunnen. Veertig ontwerpers beten hun tanden stuk op de opgave van de tuinontwerpwedstrijd 2006. Een selectie uit de inzendingen staat in deze uitgave. De jury meent dat de opgave hoog is gegrepen.,,de natuurrijke culiere tuinen mist.,,tuinontwerp is een vak, een leuk en veelzijdig vak, een vak dat je moet leren, meent juryvoorzitter Thijs van Hees. Het beoordelen bleek een moeilijke klus die veel discussie opleverde. Stond bij het ene jurylid de natuurlijke uitstraling van de beplanting voorop, de ander bleek de vormgeving het belangrijkste openbaar groen, maar ook in een te composteren. De voorkeur tuinen die op dit moment worden te vinden. Voor weer een ander particuliere tuin zou dit prima tot uitdrukking kunnen worden gebracht. Daarnaast verwacht de redactie dat het niet lang meer zal duren eer gemeenten bewoners van bestaande bouw vragen om oplossingen aan te dragen voor de opvang van regenwater in de tuin. Uit recent onderzoek blijkt bovendien dat milieu en gaat uit naar een strakke, moderne vormgeving met sober materiaalgebruik. De beplanting daarentegen mag weelderig zijn. De tuin herbergt een Hamamelis en een klimhortensia, die beide moeten worden behouden maar wel mogen worden verplant. Een uitdrukkelijke wens is om geen gras toe te passen in de tuin. Willem Verhoeven werkt als docent beplantingsleer aan de Hogeschool Van Hall Larenstein. Tevens is hij daar bezig met het opzetten van de afstudeerrichting tuinarchitectuur. Verhoeven is tuin- en landschapsarchitect en runt onder zijn eigen naam een ontwerpbureau. aangelegd, hebben vaak een romantische inslag met bijvoorbeeld organisch gevormde stapelmuurtjes, vertelt jurylid Ruurd van Donkelaar.,,De kentering naar een meer moderne uitstraling (want stapelmuurtjes kunnen ook strak zijn) begint te komen, maar is op dit moment nog lang niet gangbaar. was juist de budgettering en of het ontwerp goed te realiseren was van hogere orde. Boven alles spreekt de jury haar waardering uit voor de tijd en moeite die de inzenders staken in het maken van een ontwerp. Twee beoordelingsrondes Om tot een afgewogen oordeel natuur een thema is dat leeft De afvalcontainers moeten Bij het bekijken van de inzen- te komen werd de beoordeling bij jongeren. En ten slotte sluit de ontwerpopdracht aan bij het T&L-themanummer 25a (2005) Natuurlijk met planten. De bewoners, het huis en de wensen De familie Agterberg* bestaat uit man, vrouw (tweeverdieners) en drie kinderen: een dochter een plek krijgen in de buurt van de keuken maar uit het zicht. De schutting aan de kant van de buren mag vervangen worden door een groene of natuurlijk ogende afscheiding. De waterkant vraagt om een creatieve oplossing. En zoals iedere tuinbezitter wil ook de familie Agterberg in de tuin kunnen zitten, liefst in de zon. Harry Esselink is hovenier en eigenaar van hoveniersbedrijf Harry Esselink in De Heurne. In 2002 werd een tuin van zijn hand verkozen tot Tuin van het Jaar. dingen concludeerde de jury dat het voor veel inzenders moeilijk lijkt te zijn om de beplanting en het beeld van de tuin aan te laten sluiten bij de identiteit van de tuin. Waarom gebruikt iemand zink als oeverbekleding terwijl er zoveel andere, meer natuurvriendelijke materialen voorhanden zijn? Waarom blokhagen plaatsen verdeeld in twee rondes. In de eerste ronde werden de drie hoogst scorende inzendingen per jurylid bekeken alsmede de inzendingen die in totaal goed scoorden. Voor ronde twee kozen de juryleden op basis van hun persoonlijke oordeel elk twee inzendingen uit de eerste ronde. De jury was van vier ontwerpen van zeventien en twee zoons van respectievelijk veertien en negen jaar. De dochter gaat volgend jaar studeren. Het huis dat de familie bewoont, een eenvoudige jarenzestigwoning, staat in een stadje in de kop van Noord-Holland grenzend aan het IJsselmeer. De familie houdt van watersport en tuinieren. Voor de kinderen moet er een plek komen waar ze zich kunnen terugtrekken. De tuineigenaren hebben een budget van 10.500. De ligging De tuin ligt op het zuidwesten. De lengte van het perceel bedraagt 14 m, de breedte is 8 m. Ruurd van Donkelaar is hovenier en eigenaar van een Groenadvies- en Projectbureau dat zich richt op natuurtuinen. Van Donkelaar is tevens voorzitter van de Vereniging Wilde Weelde. als de beplanting zonder die toevoeging veel natuurlijker oogt? Een natuurrijke beplanting samenstellen bleek sowieso voor veel inzenders een valkuil.,,je moet weten wat dat plantje doet op die plek. Aan de inzendingen zie je dat veel mensen dat niet meer kunnen, meent jurylid Harry Esselink. De drie andere speciaal onder de indruk. Omdat geen enkele inzending boven alle kritiek verheven was, bleek de keuze voor plaats één, twee en drie niet makkelijk. Twee inzendingen blonken uit qua vormgeving, terwijl de andere twee juist budgettair in orde en goed te realiseren waren. Uiteindelijk waardeerde de jury het ontwerp De tuin grenst links aan die Het talud naar de sloot achter in juryleden zijn het met hem eens Grenzeloos van Ronald Bakker van de buren. Aan de rechter- de tuin is 2 m. De totale opper- en denken dat dit komt door de het hoogst. Volgens de jury is kant is een pad en een 25 jaar vlakte van de tuin is 104 m². gebrekkige aandacht voor het vak dit een sterk ontwerp waarin de oude gemeentelijke groenstrook. Het peil van het huis staat op beplantingsleer in het onderwijs. beplanting goed in elkaar zit, de De tuin komt uit op een sloot nul. De tuin ligt 10 cm lager en Ook het ontbreken van gevoel omgeving bij de tuin betrokken die tot 1 m uit de kant in eigen- het peil van het grondwater ligt voor verhoudingen en ruimte wordt door de schutting weg te dom is. Vanuit de achtertuin is 70 cm lager. veel inzenders verkeken zich op halen en de toepassing van cas- N zicht op een natuurgebied. In de tuin staat een fietsenschuurtje. * Naam en opdracht zijn fictief de schaal wijt de jury unaniem aan het feit dat Nederland een cades vernieuwend en slim is.,,in één woord spectaculair, aldus de echte ontwerpopleiding voor parti- jury. 4 5

Grenzeloos 1 e prijs Leidend thema bij de hoofdopzet van het tuinontwerp is grenzeloos. Deze tuin, aan twee zijden gesitueerd aan water en groen, biedt een uitgelezen kans om tot uitwisseling te komen met de aanliggende ruimte en de tuin veel groter Aan de overzijde van de vijver komt een mijmerbankje in de bosrand. Het houthok wordt verplaatst naar de noordzijde van de schuur zodat hier niet de regen op staat. Hiernaast komt een composteervat. Grof tuinafval als takken en snoei- Stijgend water kan direct in de oever (boven het niveau van de folie) infiltreren. Ook kan een deel van het regenwater direct via drainleidingen in de tuin worden geïnfiltreerd. Om het waterpeil in de vijver in droge tijden op peil te houden, wordt Ronald Bakker uit Rozenburg werkt als landschapsontwerper bij de gemeente Rotterdam. Daarnaast is hij freelance tuinontwerper. De keuze voor de beplanting maakte hij samen met bioloog en milieukundige Ronald Flipphi. te laten lijken dan hij is. Aan hout worden in een takkenril een pomp aangebracht die op de westzijde zal daarvoor de in het bos verwerkt. zonne-energie werkt. schutting worden afgebroken. Achter de keuken in de hoek Dieren kunnen zo makkelijk de tuin in komen. Ter afbakening komt de vuilcontainer. Door de schutting en de verplante Materialen van de tuin zal alleen nog een toverhazelaar warmt de contai- Het grote terras zal worden eenvoudige pergola worden ner niet op. Een regenton op de gemaakt van hergebruikte en De bodemafdichting van de geplaatst. hoek onttrekt hem vanaf het omgekeerde 40 x 60-tegels. vijver en de cascade wordt Het openbare pad, dat grote terras aan het zicht. De overige verharding bestaat vervaardigd van EPDM-folie. slechts voor de ontsluiting van uit hergebruikte klinkers. In De folie wordt eenvoudig deze tuin dient, wordt in het kader van de ontsnippering en Klei overleg met de gemeente wordt het zijpad ook omgezet onder de zinkbeplating van damwand en overstorten weg- de ontharding in overleg met Klei in combinatie met het in klinkerverharding (er blijft gewerkt. de gemeente weggebroken. Het criterium inheems stelt duide- buiten de tuin nog zo n 10 m 2 De schutting naar de buren grote hoofdterras grenst zo lijke beperkingen maar biedt over). De kade en de overstort- is een horizontaal open lat- direct aan de bosrand. Het ook kansen. De al aanwezige elementen worden gemaakt tenwerk. Ruimtelijk wordt zo water van de sloot wordt de milieus van bos en bosrand van houten damwand bekleed de schuur gekoppeld aan het tuin in getrokken zodat ook worden de tuin in getrok- met zink. De pergola bestaat huis. Een aantal praktische water- en oeverorganismen ken en bieden de mogelijk- uit gegalvaniseerde vierkante elementen als de composteer- naar de tuin kunnen migreren. heid voor een aantrekkelijke kokerprofielen verankerd in be- bak en de vuilcontainer krij- Via cascades wordt het water- (varen)begroeiing. Ook veel ton. Voor het bospaadje wordt gen zo ook een zonbeschutte niveau opgetild tot net onder bloembolsoorten en stinsenve- dennenschors gebruikt. en afgeschermde plek. het terras. getaties komen goed tot ont- Een pad met een strakke wikkeling op de klei. metalen kade leidt naar de schuur en een intiem terras aan het water. De grond die Verder bieden de vegetaties van de Zeeuwse dijken en het rivierengebied kansen voor Doorsnede van huis tot oever uit de vijver komt (ongeveer zonnige vegetaties. Er zullen 8 m 3 ) wordt gebruikt om een echter ook enige Europese, lage heuvel op te werpen, het makkelijk verwilderende soor- weggebroken pad aan te vullen ten worden ingebracht. Langs en de tuin nog deels 5 cm op de vijverrand wordt een geva- te hogen. rieerde oevervegetatie aangebracht. Gebruik In de tuin komen twee terras- Waterberging sen, waarvan een grote van Door in de vijver 5 cm water- 3 bij 5 m dicht bij het huis. De fluctuatie toe te staan, on- forse maat is noodzakelijk om staat de mogelijkheid om een ook fietsbewegingen naar de halve kuub water te bergen. Via schuur te kunnen maken. Ach- kleine buisjes in de overstort- ter de schuur komt een klein wanden kan het overtollige terras, georiënteerd op het regenwater vertraagd naar de water en de avondzon. sloot worden afgevoerd. 6 7

Grenzeloos Beplantingsplan Materialen / peilen En verder in de beplanting Salix viminalis Osmunda regalis Purpurascens Carex pendula Ligustrum vulgare Convallaria majalis Corylus avellana Molinia caerulea Moorhexe Voorjaarsbloeiers door de hele tuin Pulmonaria angustifolia Viola odorata Primula vulgaris Primula veris Primula elatior Lathyrus vernus Anemone nemorosa Galanthus nivalis Leucojum vernum Ornithogalum nutans Narcissus Thalia Narcissus February Gold Scilla siberica Hyacinthoides non-scripta Fritillaria meleagris Klimplanten Clematis viticella Lonicera Halliana Parthenocissus Pyrus Gieser Wildeman Parthenocissus Hedera helix Arborescens Luzula sylvatica Athyrium filix-femina Colchicum autumnale Lonicera japonica Halliana Carex pendula Lamium orvala Sedum spectabile Polystichum setiferum Clematis viticella Hamamelis (verplant) Luzula nivea Crataegus monogyna Polystichum setiferum Doronicum orientale Sambucus nigra Purpurea Helleborus atrorubens Viburnum opulus Crataegus monogyna Sedum spectabile Geranium phaem Primula florindae Phyllitis scolopendrium Ligustrum vulgare Osmunda regalis Purpurascens Molinia caerulea Moorhexe Lysichiton americanus Helleborus atrorubens Galium verum Corydalis cava Ilex aquifolium Lysichiton americanus Deschampsia cespitosa Ilex aquifolium Bodembedekkers (bosrand) Ajuga reptans Vinca minor Oeverbeplanting Caltha palustris Leucojum aestivum Thalictrum flavum ssp glaucum Lythrum salicaria Robert Mentha aquatica Myosotis palustris Scutellaria galericulata Ranunculus lingua Grandiflorus Typha minima Equisetum fluviatile Filipendula ulmaria Thelypteris palustris Onoclea sensibilis Waterplant Eriophorum angustifolium Hydrocharis morsus-ranae Sagittaria sagittifolia Sparganium erectum Stratiotes aloides Grassen en biezen Molinia caerulea Moorhexe Deschampsia cespitosa Luzula sylvatica Luzula nivea Carex pendula Varens Athyrium filix-femina Vaste planten - zon/halfschaduw Salvia pratensis Sedum spectabile Centaurea montana Ononis spinosa Campanula rapunculoides Scabiosa columbaria Thalictrum minus Veronica austriaca Knautia Origanum vulgare Geranium pratense Coronilla varia Lamium orvala Aquilegia vulgaris Digitalis Astrantia major Lilium martagon Vaste planten - schaduw/halfschaduw Polygonatum multiflorum Campanula persicifolia Campanula trachelium ordeel van de jury Een spectaculair, gedurfd en slim ontwerp. Spectaculair vanwege de ruimtelijke indeling door de sloot de tuin in te trekken. Gedurfd is het om de schutting grenzend aan de gemeentelijke groenstrook af te breken. En slim zijn de cascades in de vijver waardoor het waterniveau tot net onder het terras komt te staan. De openzonevegetatie aan de rechterkant in combinatie met de 25 jaar oude beplanting van de gemeente is prachtig. Maar er is ook kritiek, onder andere op de materiaalkeuze: zink en folie als vijverbekleding zijn ecologisch beslist niet onomstreden. En ook de budgettering klopt niet. Toch spreekt de ambitie die het ontwerp uitstraalt de jury aan. Soms moet je je opdrachtgevers overhalen om een ontwerp te realiseren dat verre van standaard is. 8 9

Groen poldermodel 2 e prijs Toen eind jaren negentig de milieubeweging zich ging mengen in de politieke besluitvorming sprak men van het groene poldermodel. Met inspraak in SER-commissies maken organisaties als de Vereniging voor Milieudefensie en Uit budgettair oogpunt is niet gekozen voor voorzieningen voor opslag en hergebruik ten behoeve van huishoudelijke doeleinden. Het pad is een steiger van thermisch verduurzaamd grenenhout en vormt naar de De rangschikking is gebaseerd op in de natuur voorkomende plantengemeenschappen voor een vochtig en voedselrijk milieu. Ze bestaat merendeels uit soorten die vanuit ecologisch/ strategisch perspectief tot de groep concurrenten behoren. Frank Stegers werkt bij hoveniersbedrijf Hans Verstraaten in Eindhoven waar hij het onderhoud van tuinen en het maken van ontwerpen voor zijn rekening neemt. Daarnaast heeft hij een eigen ontwerpbureau. de Stichting Natuur & Milieu sloot toe een flauwe oever, een Het beplantingsplan zou zich hard voor onder andere belangrijk ecologisch aspect in de titel weidse borders kun- ruimtelijke inrichting en duur- de context van de biodiversi- nen dragen. De combinaties zame ontwikkeling met als teit. Tevens is dit de plek voor bestaan uit die algehele har- doel draagvlak te vormen voor de tieners, die zich iets kunnen monie met op relatief kleine een beleid ten behoeve van afzonderen door de open- schaal kleurcontrasten. Er is vorm van enerzijds groeperen natuur en milieu. staande poort dicht te trekken. wel meer vorm- en textuur- en anderzijds mengen van Staat deze open dan is dit contrast. Zo is er een span- plantensoorten. De knotwil- Tuin voor morgen een uitnodigend gebaar naar het achterliggende natuurge- ningsveld tussen de weelderige beplanting en de gesnoeide gen (Salix alba Chermesina ) voorzien in ritme en dienen De voorgestelde tuin is als het bied. Het zicht daarop wordt beukentorens die borg staan tevens als leverancier voor ware een schaalmodel met versterkt door het Hollandse voor de continuïteit. Er is geko- de wilgentenenwand en voor als doelstelling een tuin voor laantje van knotwilgen. De tuin zen voor een minder regelma- reservetakken bij uitval in de morgen, waarbij morgen in een associeert zo met het land- tige herhaling met een tussen- vlechtheg. breed perspectief gezien moet schap en maakt daar wellicht worden (dus ook over honderd jaar). Verbeter de natuur en deel van uit. Er zijn geen optische trucjes Schets van het talud begin bij jezelf is het thema toegepast om de toch kleine en dus moet je nadenken over tuin groter te doen lijken. Er alles wat je wilt realiseren in is diepte, dus deze hoeven we je tuin. niet te suggereren. De schans- Uitvoerders, beheerders muurtjes gevuld met basaltkei- maar ook particulieren krijgen en en in de kern (en fundering) steeds meer te maken met re- met de aanwezige tegels zijn stricties omtrent milieubepa- een metafoor voor elke soort lingen. Het betreft materiaal- Hollandse waterkering en doen gebruik, middelen maar ook dienst als zitmuurtjes. irrigatie. En omdat de periode waarin we veel te kwistig met afval omspringen nog niet Beplanting voorbij is, is het goed stil te De beplanting van de tuin is staan bij de spullen die we een min of meer decoratieve kwijt willen, afkomstig uit onze versie van een weidehabitat welvaartsmaatschappij. met polvormende grassen als Dat geldt ook voor het af- basis waarbij bondgenoten zijn valwater. Het regenwater van gezocht van soorten die in het deze achtertuin wordt voor het wild voorkomen of hier dicht- betreffende gebied behouden bij staan. De planten hebben door middel van een geschei- een natuurlijk karakter en zijn den schoonwaterafvoer. Infil- geschikt voor kleigrond. Wel tratie vindt plaats vanuit het wordt voorgesteld om de top- oppervlaktewater (sloot) waar laag te draineren met behulp het opgevangen water naartoe van grof zand (al dan niet met wordt gevoerd via de afwa- een organische bodemverbe- teringsgootjes langs het pad. teraar). 10 11

Groen poldermodel Beplantingsplan Beplantingslijst Code in tek. Aantal Naam Type Hoogte (cm) Bloemkleur Bloeimaand Bijzonderheden Sal 5 Salix alba Chermesina Toonzetter 200 (stam) Oranje takken Aro 1 Aronia melanocarpa Aron Heester 150 Wit 4 Vruchten (juli) 2 Fagus sylvatica Constante 200 Vorm An 2 Angelica gigas Solitair 140 Dieppaars 7-8 Mis 2 Miscanthus sinensis Malepartus Structuur 200 Purperrood 9-10 Ep 3 Euphorbia palustris Walenburg s Glorie Solitair 100 Geel 5-6 Eu 3 Eupatroium maculatum Atropurpureum Structuur 180 8-9 Ly 6 Lythrum salicaria Robert Structuur 70 Roze 6-8 P 5 Persicaria bistorta Vul 70 Roze 5-6 Aru 1 Aruncus Horatio Structuur 120 Wit 6-7 Ir 5 Iris pseudacorus Structuur 80 Geel 5-6 num 8 Lysimachia nummularia Vul 10 Geel 6-8 T 3 Thalictrum rochebrunianum Vul 180 Lilapaars 7-8 Cm 4 Carex muskingumensis Structuur 70 Geelgroen 7-8 Waardplant Br 5 Brunnera macrophylla Jack Frost Vul 40 Blauw 4-5 Bladplant Pa 6 Persicaria amplexicaulis Firedance Structuur 120 Rood 7-10 Ra 5 Anthriscus sylvestris Ravenswing Structuur 100 Wit 6-7 Roodbruin blad As 12 Astrantia major Lars Vul 50 Wijnrood 6-9 Doorbloeier Mi 2 Miscanthus sinensis Kleine Fontäne Structuur 180 Roodbruin 7-8 Zilverkleurig Ac 6 Achnatherum (Stipa) calamagrostis Structuur 80 Geelgroen Ca 4 Calamagrostis brachytricha Solitair 120 Zilver 8-10 Era 7 Eragrostis curvula Solitair 80 Goudgeel 7-9 Waardplant Ech 3 Euphorbia characias ssp. wulfenii Solitair 100 Geel 3-5 Ook bladplant Big 8 Stachys byzantina Big Ears Bodembedekker 40 Zilvergrijs Bladplant Se 4 Selinum wallichianum Structuur 100 Wit 8-10 Ch 5 Chaerophyllum hirsutum Roseum Structuur 80 Roze 6-5 Ec 3 Echinops ritro Veitch s Blue Structuur 80 Staalblauw 7-9 Zaad Sa 7 Sanguisorba menziesii Vul 80 Rood 5-6 Waardplant mi 5 Hemerocallis middendorfii Structuur 70 Geel 6-7 S 9 Sedum Matrona Structuur 40 Rozerood 8-10 Bruin blad N 8 Nepeta clarkei Vul 50 Paarsblauw 6-7 Herbloei Or 4 Origanum Rosenkuppel Bodembedekker 50 Roze 7-9 So 6 Solidago Golden Mosa Vul 70 Geel 8-9 St 8 Stachys monieri (officinalis) Rosea Vul 35 Roze 7-8 Al 10 Allium Purple Sensation Strooiplant 80 Purper 5-6 Pu 8 Astilbe chin. var. taquetii Purpurlanze Structuur 100 Purperrood 7-8 He 6 Helenium hoopesii Structuur 60 Oranjegeel 5-6 G 6 Geum chiloense Mrs. Bradshaw Bodembedekker 50 Rood 5-6 Herbloei Sca 6 Scabiosa ochroleuca Vul 60 Geel 7-9 ordeel van de jury Een ontwerp met een eenvoudige, sterk ruimtelijke indeling door de centrale as. De helling van verduurzaamd grenenhout naar de sloot is minder praktisch; het kan glad en glibberig worden waardoor de toegankelijkheid vermindert. De jury waardeert het dat er nu eens geen vlonder bij de sloot is geplaatst. De afwateringsgoot is eenvoudig maar effectief. De beplantingskeuze refereert aan de weidehabitat in de buurt. De beplanting bestaat uit een gering aantal inheemse soorten en veel Amerikaans sortiment, maar de gebruikte soorten ogen natuurlijk en vormen een duurzame combinatie. De jury vermoedt hier te maken te hebben met een Piet Oudolf-adept. De keuze voor solitaire, lagere bodembedekkers en polvormige planten is afgewogen gemaakt. De blokhaagjes zijn onnodig, evenals de dwarsmuurtjes. 12 13

Tuin voor Hans en Grietje 3 e prijs De tuin van de familie Agterberg is een veilige thuishaven in het weidse land- Nederlandse Plantengemeenschappen van J.J. den Held (wetenschappelijke mededeling standigheden er vochtig tot nat zijn, zou zich van nature een oevervegetatie kunnen De toverhazelaar krijgt een plek dicht bij het terras, zodat de mooie vormen en de bijzon- schap van de zeekleipolder. KNNV nr. 134). De tuin bevat ontwikkelen van het moeras- dere bloei ook vanuit de woon- Door de unieke ligging aan de drie verschillende ecotopen: spirea-verbond met soorten kamer goed te beleven zijn. De rand van een natuurgebied de greppel, de ruigte en de als kattenstaart, oeverzegge nadruk ligt in deze beplanting biedt de tuin tegelijkertijd bosrand. en watermunt. De beplanting op gele bloemen die in het na- beschutting en een prachtig langs de greppel is op deze jaar bloeien. In de winter zor- uitzicht. Er zijn dan ook twee verschillende zitplekken ge- De greppel plantengemeenschap gebaseerd. In deze beplanting over- gen grote klis, duizendblad en pijpenstrootje voor structuur in creëerd. Grenzend aan de Omdat de grond uit zware klei heersen roze bloemen die in de tuin. woonkamer is een ruim terras bestaat zal ondergrondse ber- de zomer het meest uitbundig aangelegd, uit de wind en in de zon. Aan het water ligt een ging van regenwater moeilijk zijn. Daarom is gekozen voor bloeien. De bosrand steiger in nauw contact met de natuur en het landschap. een greppel van 40 cm diep waar overtollig water in opge- De ruigte Tussen de schuur en de keuken ligt een beschaduwde strook De randen van de tuin wor- vangen kan worden. Onder in Het centrale deel van de tuin die je zou kunnen vergelijken den gevormd door de oude de greppel ligt een laagje witte bestaat uit een gecomponeerde met een bosrand. Op vochtige, schutting begroeid met klimop. stenen waar het water makke- ruigte. Op de vochtige, voedsel- voedselrijke grond kan zich De vuilcontainers en de com- lijk tussen kan stromen. Wan- rijke kleibodem zou een vege- een elzen-vogelkers-verbond postbak krijgen een plekje ach- neer de greppel halfvol is, is er tatie kunnen ontstaan van het ontwikkelen waarin man- ter coulissen die met klimop een overstort naar de sloot. klissen-verbond met soorten netjesvaren, sneeuwklokje en en kamperfoelie begroeid zijn. De greppel heeft naast een als grote klis, duizendblad en gele dovenetel te vinden zijn. De tuin heeft rechte paden hydrologische ook een struc- scherpe boterbloem. Voor deze De klimhortensia krijgt een die de verschillende onderde- turerende functie. Het is een beplanting wordt een gras- plek in de hoek bij het keuken- len op een directe manier met spoor dat de verschillende landzaadmengsel gebruikt met raam. De bloemen in de bos- elkaar verbinden. Deze paden delen van de tuin met elkaar twintig verschillende soorten. rand zijn wit of lichtgekleurd vormen rechthoekige vakken verbindt. De geul valt op door Op deze manier ontstaat een en bloeien voornamelijk in het met weelderige, natuurlijke de witte stenen op de bodem natuurlijke, transparante com- voorjaar. beplanting. De beplanting en de afwijkende beplanting positie waardoor het landschap is geïnspireerd op het boek op de taluds. Doordat de om- achter de tuin zichtbaar blijft. Sofia Opfer uit Bilthoven werkt aan het opzetten van een eigen bedrijf. Daarvoor deed ze een jaar werkervaring op bij een adviesbureau. Sofia Opfer studeerde landschapsarchitectuur aan Wageningen Universiteit. 14 15

Tuin voor Hans en Grietje Beplantingsplan Beplantingslijst Nummer in tek. Latijnse naam Hoogte (cm) Bloeikleur Bloeimaand Bijzonderheden 26 12 11 11 11 De bosrand (vrij naar het elzen-vogelkers-verbond) 1 Prunus padus Pandora 500 Lichtroze 4-5 Donkere vruchten, vogels, herfstkleur, wortelopslag 2 Hedera helix Vaalgeel 9-10 Wintergroen, zwarte bessen, vogels, bijen 3 Lonicera periclymenum Serotina Roze/wit 6-7 Rode bessen, vogels, vlinders 4 Hydrangea anomala Petiolaris Wit 7-8 5 Dryopteris filix-mas tot 150 6 Lamiastrum galeobdolon Herman s Pride tot 40 Geel 4-6 7 Polygonatum odoratum Flore Pleno 60 Wit 5-6 Donkerblauwe bessen, vogels 8 Vinca major Horning Blue tot 30 Lichtblauw 2-6 Wintergroen 9 Anemone nemorosa Grandiflora 10-15 Wit 4 10 Galanthus nivalis 10-20 Wit 1-2 23 26 20 18 15 13 De greppel (vrij naar het moerasspirea-verbond) 11 Salix alba 300-900 Geel 3-4 Bijen 12 Petasites hybridus 100-150 Roze 3-4 Vlinders, bijen, hommels 13 Lythrum salicaria 60-200 Paars-rood 6-9 Vlinders, bijen, hommels 14 Eupatorium cannabinum 30-170 Roze 7-9 Vlinders, hommels 15 Carex riparia 60-120 Bruin 5-6 16 Filipendula ulmaria 30-60 Wit-roze 6-8 Bijen 17 Iris pseudacorus 80 Geel 5-6 Bijen, hommels 18 Fritillaria meleagris 10-50 Donkerroze 4-5 19 Mentha aquatica 25-70 Roze 7-9 Vlinders, bijen, hommels 20 Myosotis palustris 15-40 Blauw 5-8 21 Lysimachia nummularia 10-50 Geel 6-8 Bijen 5 2 1 8 9 10 18 24 16 21 26 22 25 20 21 19 16 15 13 14 17 De ruigte (vrij naar het klissen-verbond) 22 Hamamelis virginiana 200-400 Geel 9-10 23 Molinia caerulea Heidebraut 120 Geel 7-10 Winterbeeld 24 Pennisetum alopecuroides 100 Bruin 8-10 Winterbeeld 25 Glechoma hederacea 15-50 Blauw 4-5 Bijen, hommels 26 Graslandmengsel met de volgende soorten: Arctium lappa 80-150 Purper 7-8 Winterbeeld, vlinders, bijen, hommels Achillea millefolium 15-70 Wit 7-10 Winterbeeld, vlinders Anthriscus sylvestris 60-170 Wit 5-6 Vlinders, bijen, hommels Barbarea vulgaris 30-80 Geel 4-6 Vlinders Cardamine pratensis 20-50 Roze 4-6 Vlinder, bijen Daucus carota 30-150 Wit 7-9 Vlinders, bijen, hommels Galium mollugo 10-80 Wit 5-9 Vlinders Heracleum sphondylium 90-180 Wit 7-9 Vlinders, bijen, hommels Leontodon autumnalis 15-80 Geel 7-9 Bijen Leucanthemum vulgare 30-60 Wit met geel 5-8 Malva sylvestris 50-140 Roze 6-10 Bijen, hommels Melilotus albus 50-200 Wit 7-9 Bijen, hommels Melilotus altissimus 50-200 Geel 6-9 Bijen, hommels Pastinaca sativa 80-150 Geel 7-9 Vlinders Pulicaria dysenterica 60-80 Geel 7-9 Vlinders, bijen Ranunculus acris 10-50 Geel 4-10 Bijen Silene latifolia subsp. alba 30-70 Wit 5-10 Vlinders Tanacetum vulgare 60-150 Geel 7-9 Vlinders, bijen, hommels Tragopogon pratensis 30-100 Geel 5-6 Vlinders, bijen, hommels Vicia cracca 50-150 Paars 6-9 Vlinders, bijen, hommels 16 6 20 17 19 12 4 7 17 13 21 19 3 2 2 ordeel van de jury Een échte ecologische tuin voor de diehard. Het ontwerp is sober en rustig. De waterafvoer via een greppel met witte keitjes is eenvoudig en fascinerend. Ook de steiger wordt gewaardeerd omdat die terughoudend in het ontwerp is toegepast. Over de beplantingskeuze wordt heftig gediscussieerd. Het is een origineel idee om de samenstelling te inspireren op het boek Plantengemeenschappen in Nederland. Voor elke soort is een plaats ingetekend in het beplantingsplan, maar in werkelijkheid zal zich dat nooit handhaven. Binnen een jaar ontstaat een hooiland, voorspelt de jury, waar je een keer per jaar met de bosmaaier of zeis overheen moet. De ene opdrachtgever vindt een dergelijke beplanting een ramp maar de ecologische diehard zal het fantastisch vinden, is de verwachting van de jury. Het is daarom zaak om zulke plannen goed door te spreken met de eigenaren. De beplanting zou meer in de hand te houden zijn als wat minder sterk woekerende soorten (hoefblad en oeverzegge) zouden zijn gebruikt. 16 17

Poldertuin S tudentenaanmoedigingsprijs A 3 x Salix viminalis Salix alba Salix alba B C De opdrachtgevers uit de polder willen veel, maar beschikken maar over een relatief kleine tuin. De ontwerper moet dus noodzakelijke keuzes maken en deze verantwoorden, en een visie kenbaar te maken. Een eerste vereiste was om het huis maken de verbinding tussen het voor- en achterstuk van de tuin sterker. Verbinding komt ook tot stand door het pad en het bruggetje. Vanuit het huis is het zicht op het natuurgebied behouden; er wordt onder de hoofden van inheems en daarom onmisbaar voor inheemse dieren. De Hamamelis, afkomstig uit China, is dan ook met inachtneming van ecologische principes verwijderd. De klimhortensia heeft nog nut als broedplaats voor vogels en is daarom be- Jeroen Nouwens uit Eindhoven is tweedejaars student aan de HAS Den Bosch. Daar volgt hij de studierichting Tuin- en landschapsmanagement. D orde te scheppen en niet te veel te willen realiseren, tenzij de knotwilgen door gekeken en over het pad. Het openhaard- houden. een kaboutertuin gewenst is. hout en de afval- en compost- De nadrukkelijke wens van de bakken hebben een plaats E opdrachtgevers was al een moderne tuin met rechte vakken. gekregen die vanuit het huis en de tuin niet direct zichtbaar Beplantingslijst 10 x Ilex aquifolium F G H L Die wens sluit hier goed op aan. Wat op papier kwam te staan is dan ook onmiskenbaar modern. De opbouw is gestructureerd en helder. Er zijn duidelijke plantvakken en geen slingerende foefjes die de indruk willen wekken dat het hier een imposante tuin betreft. De beplanting daarentegen is gelaagd en van rijkelijke omvang weelderigheid was een wens van de opdrachtgevers. is. De afval- en compostbakken zijn snel en direct te bereiken vanaf de bijkeuken. Het is trouwens aan te raden om te kiezen voor natuurlijk ogende bakken. Onmisbaar Zelfs al wilden de opdrachtgevers niet zo heel graag een vijver, een tuin ontworpen vanuit ecologische principes dient er een te hebben. Water Code in tek. Aantal Latijnse naam Hoogte (cm) Bloeikleur Bloeimaand Bijzonderheden A 10 Lythrum salicaria 50-120 Paars 6-9 Bijen, blad verkleurt B 10 Lythrum salicaria 50-120 Paars 6-9 Bijen, blad verkleurt C 10 Polygonum bistorta 30-60 Roze 6-9 Geneeskrachtig 10 Butomus umbellatus 50-150 Roze 6-8 Graafwespen D 20 Tussilago farfare 10-30 Geel 2-4 Kleine vos (dagvlinder) E 1 Hydrangea anomala ssp. Wit 6-7 Merels, lijsters, decoratief in winter petiolaris F 6 Dryopteris filix-mas 30-120 Gewone pad, bruine kikker, salamander, slakken G 8 Alchemilla mollis 20-40 Geel 5-10 Geneeskrachtig, lichtgroen blad H 12 Alchemilla mollis 20-40 Geel 5-10 Geneeskrachtig, lichtgroen blad I 18 Alchemilla mollis 20-40 Geel 5-10 Geneeskrachtig, lichtgroen blad J 30 Ranunculus ficaria Geel 2-5 Voorjaarsbode 10 Caltha palustris 20-50 Geel 3-6 Vroegbloeiend K 6 Tussilago farfara 10-30 Geel 2-4 Kleine vos (dagvlinder) 3 x Alnus glutinosa M 3 x Salix alba I K J 5 x Amelanchier lamarckii Twee delen De tuin vormt een geheel, met als omsluiting aan de oostzijde de hulsthaag (stevig en geborgenheid scheppend: geen inkijk) en aan de westzijde krentenboompjes met als achtergrond een donkergroene schutting. Vanuit deze basis verdeelt een centraal gelegen en recht pad de tuin in tweeën. De delen sluiten op elkaar aan door een is onmisbaar: het geeft rust en is van groot belang voor veel (inheemse) dieren en planten die anders de tuin zelden of nooit zouden bezoeken. In zo n kleine tuinvijver met stilstaand water dat niet in verbinding staat met groot, open water leven geen snoeken en andere grote roofvissen die kleine beesten het leven zuur maken. Een vijver zoals in dit ontwerp functioneert als toevluchtsoord Waterplanten L 25 Hydrocharis morsus-ranae Wit 6-8 Drijfplant 4 Ranunculus peltatus 10-50 Wit 4-6 Geel hart 8 Alisma plantago-aquatica 30-100 7-8 Zweefvliegen Bomen en struiken M 10 Hedera helix Arborescens 100-500 9-11 Groenblijvend, insecten, bessen aantrekkelijk voor vogels 3 Salix viminalis 2-4 Katjes 5 Amelanchier lamarckii tot 10 m Wit 4-5 Bessen, vogels, oranjerood blad in winter 3 Alnus glutinosa tot 20 m 2-3 Vogels, karakteristiek blad 5 Salix alba 4-5 Knotten 11 Ilex aquifolium 5-6 Groenblijvend, bessen, vogels, nestplaats rijke beplanting en de vijver die het oog als het ware meeneemt. en is bovendien leerzaam voor jong en oud. ordeel van de jury Ilex aquifolium Het terras voorbij het bruggetje is ruim en biedt een mooi uitzicht op het natuurgebied. Omdat de twee wilgen hier binnen de perken worden gehouden (knotten), krijgt de zon genoeg ruimte. Een oer-hollands gezicht waardoor deze poldertuin goed in het landschap past. De vijver vangt regenwater op (berging), en ook het water dat op het dak van de schuur valt, wordt via een regenpijp onopvallend naar de vijver geleid. Een regenton is ook ecologisch verantwoord. De beplanting zorgt voor belevenissen het hele jaar door. Het getuigt van moed om als student deel te nemen aan een ontwerpwedstrijd met de lastige en complexe opdracht voor het aanleggen van een moderne, natuurrijke tuin. De studentenaanmoedigingsprijs is een beloning voor die moed en dient als aansporing om meer kennis en inzicht te verwerven op het gebied van tuinontwerp, vooral op ecologisch vlak. Het winnende studentenontwerp toont een tuin met een eenvoudige en heldere ruimtelijke indeling. De beplantingskeuze is ecologisch in orde, maar met meer zomersoorten erin zou de tuin aantrekkelijker voor vlinders en andere insecten zijn. De technische uitwerking en de materiaalkeuze zijn onduidelijk. Ook vraagt de jury zich af waarom er tegen de wens in van de bewoners toch een vijver is aangelegd. Drie andere wilgen dichter bij Bovendien is de beplanting 18 19

Beïnvloeding De natuurlijke dynamiek van een landschap wordt veroorzaakt door abiotische processen (erosie, uitspoeling en sedimentafzetting door water, bodemrijping en andere chemische processen) en door biotische processen (vegeta- Water Een langgerekte waterpartij, in open verbinding met de achterliggende sloot, is een centraal element in de tuin. Het vormt een fraaie zichtas naar het landschap en maakt de afkoppeling van het water voelbaar in meer thuishoren in een open gebied zijn milieus gecreëerd. Beide tuindelen worden aangeplant met passende soorten waarbij nadrukkelijk ook ruimtelijke en esthetische overwegingen zijn betrokken. Op het bosrijke deel ontstaat Erik Lens en Saskia Dusomos werken beide als tuinontwerper bij BTL Planburo in Oisterwijk. Dit bedrijf voert opdrachten uit voor overheidsorganisaties, bedrijven en instelllingen. tieontwikkeling, verlanding en de hele tuin. Daarnaast verdeelt een nat, schaduwrijk milieu fauna-activiteit). Dit samenspel het de tuin in twee delen. Een waar amfibieën en vogelsoorten van processen leidt op elke bosachtig deel met een zompige hun onderkomen vinden. De locatie tot unieke natuurlijke bodem herbergt een intiem gemengde haag als erfafschei- landschappen. Deze tuin is ge- schaduwterras. Het zonnige, ding, de elzen, die door hak- legen in een open, uitgestrekt open deel bevat oevervegetaties, houtbeheer meerstammig en landschap waarbij water een een vlonderpad en een bijzon- laag worden gehouden, en de aangetrokken voelen. De be- een schaduwplek met bomen grote invloed heeft. der steigerterras. verschillende soorten bodem- planting wordt ruim aangeplant voor hangmatten ingepast. Anders dan bij de ontwik- Het regenwater van het dak begroeiing van stinsenplanten, en zal fungeren als zaadbron Ouders, tieners en hun bezoe- keling van een natuurlijk van de woning wordt verzameld ruigtekruiden en bosplanten voor verdere verspreiding. Tus- kers vinden elk een eigen favo- landschap zijn op deze kleine in een open goot boven op de dragen hieraan bij. sen de aanplant kan ook spon- riete plek. schaal de oppervlakte en tijd stalen beschoeiing en afgevoerd Op het noordelijke open tane vegetatie zich ontwikkelen. Het ontwerp biedt een fraaie voor ontwikkeling beperkt. naar het retentiegebiedje rond tuindeel wordt de zonrijke tuin door de strak vormgegeven Ook worden aan de inrichting functionele en esthetische het schaduwterras. Hier creëert het water een uniek patroon overgang van water naar land benut voor de ontwikkeling van Leefomgeving elementen, ruimtelijke werking van de zichtas en functionele eisen gesteld die direct na van uitspoelingssporen in de een soortenrijke oevervegeta- Behalve voor de inheemse flora indeling. Het watersysteem en aanleg verwezenlijkt moeten zachte natuurstenen tegels en tie. De afwisseling van steilere en fauna zal de tuin ook een de natuurlijke processen beïn- zijn. het zorgt voor een natte bio- en flauwere oeverdelen en het uitstekend leefmilieu vormen vloeden de ontwikkeling en de Slechts enkele van de pro- toop. Ook het regenwater van extensieve beheer scheppen voor de bewoners van het huis. groei van de tuin in de loop der cessen die van nature in het de bestaande berging wordt hier hiervoor de juiste omstandighe- Naast een ruim en praktisch jaren. Het volgen van dit proces landschap plaatsvinden, kun- verzameld. Het overtollige wa- den. Vissen zullen de watergang terras bij het huis zijn een klein zal voor de liefhebber interes- nen in deze tuin tot uitdruk- ter stroomt terug de goot in om gebruiken als paaiplaats en ook steigerterras met avondzon en sant en spannend zijn en veel king komen. Door de aanwe- via uitlopen aan het eind in de libellen en vlinders zullen zich uitzicht over het landschap en tuinplezier geven. zigheid van water in de directe waterpartij te stromen. omgeving is vooral gestreefd naar het inzichtelijk maken In het noordelijke tuindeel wordt het dakwater van de Doorsnede waterpartij van de invloed van regen op overkapping afgevoerd via een de gecreëerde milieus. Drie goot langs de tuinschutting. belangrijke ontwerpprincipes Ter hoogte van het terras drup- daarbij zijn: pelt het water door vernuftige Het regenwater wordt afge- gaatjes op regelmatige afstand koppeld en ingezet als vorm- langs de wand waardoor een gevingsmiddel alvorens het bij bijzondere tekening van groene het oppervlaktewater stroomt. algenaanslag ontstaat. Ten slot- Door het bieden van verschil- te wordt dit water, samen met lende milieus en het aanplan- het water dat op het terras valt, ten van passende beplanting verzameld en komt het weer in wordt de vorming van natuur- de centrale goot terecht. lijke en streekeigen vegetatie gestimuleerd. Behalve het functionele Bos- en oeverzone gebruik is de tuin ook gericht Het tuinplan biedt aantrekkelij- op het zoveel mogelijk afwis- ke biotopen voor flora en fauna. selend waarnemen van de natuurlijke processen. Zowel voor schaduwminnende soorten als voor soorten die Boszone Oeverzone 20 21

Beïnvloeding Beplantingsplan Beplantingslijst Code in tek. Aantal Latijnse naam Hoogte (cm) Bloeikleur Bloeimaand Bijzonderheden Bomen ALGLUTIN 7 Alnus glutinosa 2xv 10-12 100-200 Bruin/geel 3-4 Elzenproppen, katjes Solitaire heester SACINERE 1 Salix cinerea 100-125 300 Witte knoppen 3 Katjes A A A A 8 7 9 22 23 13 14 3 21 1 5 ALGLUTIN ALGLUTIN ALGLUTIN 20 ALGLUTIN 2 4 ALGLUTIN 10 6 11 12 ALGLUTIN 15 16 17 18 19 39 40 41 42 27 26 25 24 36 37 35 33 31 ALGLUTIN 30 28 SACINERE 29 38 34 32 Gemengde haag A 16 Sambucus racemosa 80/100 300 Geelgroen 4-5 Bes A 16 Crataegus monogyna 80/100 300 Wit 5 Bes A 16 Ligustrum vulgare 80/100 300 Wit 6-7 Bes Vak in tek. Aantal/m 2 Latijnse naam Hoogte (cm) Bloeikleur Bloeimaand Bijzonderheden 1 2 Petasites hybridus 80 Roze 3-4 2 2 Anthriscus sylvestris 100 Wit 6 3 3 Hedera helix 30 Groen 9-10 4 4 Carex pendula 100 Groen 6-7 Groenblijvend 5 2 Melandrium rubrum 30 Rozerood 4 6 5 Geranium phaeum 70 Roodbruin 5-7 7 5 Glechoma hederacea 15 Blauw 4-5 8 4 Carex pendula 100 Groen 6-7 Groenblijvend 9 1 Rodgersia podophylla 100 Wit 5-6 10 5 Lysimachia nummularia 5 Geel 5-7 11 6 Galanthus nivalis 15 Wit 2-3 12 3 Hedera helix 30 Groen 9-10 13 3 Arum italicum 30 Groen 7-8 Wintergroen 14 4 Ranunculus ficaria 5 Geel 3-4 15 4 Narcissus 30 Geel 3-4 16 4 Carex pendula 100 Groen 6-7 Groenblijvend 17 3 Arum italicum 30 Groen 7-8 Wintergroen 18 5 Glechoma hederacea 15 Blauw 4-5 19 4 Narcissus 30 Geel 3-4 20 5 Geranium phaeum 70 Roodbruin 5-7 21 4 Melandrium rubrum 30 Rozerood 4 22 3 Hedera helix 30 Groen 9-10 23 4 Carex pendula 100 Groen 6-7 Groenblijvend 24 3 Equisetum japonicum 40 Groen Groenblijvend 25 5 Caltha palustris 30 Geel 4-5 26 2 Petasites hybridus 80 Roze 3-4 27 3 Typha angustifolia 70 Geel 5-7 28 3 Iris pseudacorus 70 Geel 5-6 29 5 Glechoma hederacea 15 Blauw 4-5 30 3 Typha angustifolia 70 Geel 5-7 31 5 Sanguisorba minor 40 Donkerrood 5-6 Eenjarig 32 5 Salvia pratensis 60 Blauw 6-8 33 4 Alisma plantago-aquatica 40 Wit 5 34 1 Heracleum mantegazzianum 250 Wit 7-9 35 3 Equisetum japonicum 40 Groen Groenblijvend 36 1 Ribes nigrum 120 Groen 4-5 Zwarte bes juli-augustus 37 4 Primula veris 30 Geel 4-5 38 5 Sanguisorba minor 40 Donkerrood 5-6 Eenjarig 39 3 Typha angustifolia 70 Geel 5-7 40 4 Alisma plantago-aquatica 40 Wit 5 41 4 Sparganium emersum 70 Groen 6-7 42 3 Ranunculus lingua 90 Geel 4-5 ordeel van de jury Een origineel, creatief en gedurfd ontwerp. Aan het plan zitten echter een aantal haken en ogen. Zo worden veel nieuwe materialen gebruikt. Het ontwerp wordt daardoor ecologisch minder duurzaam en het budget is te krap. Ook kloppen de verhoudingen niet: het schuurtje is niet te bereiken en het terras is te klein. De overkapping bij het water is te nadrukkelijk aanwezig. Het belangrijkste punt van kritiek vormt echter de lage waterstand: de oevervegetatie is nauwelijks zichtbaar omdat de waterstand 70 cm onder het peil van het huis staat. De beplanting in de oeverzone zal bovendien snel een te grote wildernis vormen door de sterke concurrentie. De beplanting in het bosrijke milieu is prachtig. 22 23

Flirten met het landschap Een moderne tuin, negen ecologische vuistregels en hergebruik van grindtegels: op het eerste gezicht een aantal tegenstrijdige eisen voor een tuin bij een jarenzestigwoning. Gelukkig zorgt de natuurrijke omgeving voor voldoende aan het gezin om van de tuin en het uitzicht te genieten. De omgekeerde grindtegels worden aangevuld met nieuwe en gecombineerd met de gebakken klinkers. Het middelste gedeelte is de bloementuin. Soorten die van Dejo-roosters die voor het kruidenveld ligt. Door het bijzondere materiaal en de opvallende kleur vormt de brug een aardig contrast met de natuurlijke beplanting. Onder de brug ligt een brede sleuf met grind die dienst Gerwin Lorkeers uit Schalkhaar werkt als landschapsontwerper bij een ingenieursbureau. Daarnaast is hij sinds 2000 eigenaar van Lorkeers Groen-Ontwerpen, een freelance tuinontwerp- en groenadviesburo voor particulieren en bedrijven. uitgangspunten om deze tuin nature op kleigrond voorko- doet als waterbuffer voor het geheel aan de wensen van de men, een weelderige uitstraling afgekoppelde hemelwater. De bewoners te laten voldoen. hebben en refereren aan het verhardingsvlakken wateren af In het ontwerp vormen rust, natuurpark achter de woning op deze sleuf. Teveel aan water ruimte en riet de sleutelwoor- hebben de voorkeur gekregen. wordt door een overstort onder den. Door de natuur een hoofd- De bovenste 10-15 cm van de de vlonder op het oppervlakte- hoger. Dit geeft de plek aan rol te laten spelen zal deze tuin tuin wordt afgegraven voor de water geloosd. het water nog meer een be- een rustgevende werking heb- aanleg van de terrassen ener- Het achterste deel van de schut karakter. Plaatsnemend ben op de bewoners en tegelijk zijds en het verschralen van de tuin ligt 15 cm lager dan de in een van de relaxkussens op voor de kinderen een ideale tuin anderzijds. De afgegraven rest van de tuin en loopt ge- de vlonder lijkt het alsof je je verblijfplaats zijn. grond wordt verwerkt in de leidelijk over in het flauwe midden in de natuur waant. Het aspect ruimte komt te- drie gestapelde bloembakken. natuurvriendelijke talud. Het Kortom: verrekijker in de aan- rug in de eenvoudige indeling De afgegraven delen van de wandje van wilgentenen wordt slag, voetjes in het water en van de tuin: een ruim terras, tuin worden aangevuld met aan de slootzijde een stukje genieten maar. grote plantvakken, een simpel grond die vrijkomt door de lijnenspel en uiteraard het behoud van het fantastische aanleg van het flauwe talud. De hagen aan weerszijden Doorzicht naar de sloot uitzicht op het achtergelegen van de tuin (Crataegus en Acer) natuurpark. De belangrijkste hebben een grote aantrek- zichtlijn naar het achterland kingskracht op tal van vogels. wordt versterkt door het toe- Verder zorgt het kruidenveld passen van een opvallende (met Achillea, Campanula en loopbrug van blauwgecoate Luzula) in het midden van de Dejo-roosters. De lage wandjes tuin behalve voor veel insecten van wilgentenen zorgen voor en vogels ook voor de nodige een spanningsveld tussen net kleur en variatie gedurende het wel en net geen zicht op het jaar. Van de gebakken klinkers achterste deel van de tuin. worden 80 cm hoge, trapezi- Riet, tot slot, is de verper- umvormige plantenbakken soonlijking van de natuur en gestapeld met daarin siergras- komt in ruime mate voor in de sen (Carex en Pennisetum) als tuin en de directe omgeving. In verwijzing naar het wuivende het beplantingsplan is gezocht riet langs de slootkanten in de naar rust en eenvoud en uiter- achterliggende polder. aard de relatie met het karak- De gelaagde beplanting van teristieke van het omliggende bodembedekkers, kruiden en gebied. vaste planten geven insecten, vogels en kleine zoogdieren Drie ruimtes mogelijkheden om voedsel en beschutting te vinden. De tuin is heel basic en overzichtelijk verdeeld in drie ruimtes, elk met een eigen Opvallende brug functie. Het terras bij de tuin- Blikvanger in het midden van deuren biedt voldoende ruimte de tuin is de strakke brug van 24 25

Flirten met het landschap Beplantingsplan Beplantingslijst 7 7 Nummer in tek. Latijnse naam Hoogte (cm) Bloemkleur Bloeimaand Bijzonderheden Haag 1 Crataegus monogyna Wit 5-6 Inheems, bladverliezend, oranje vrucht geliefd bij vogels 1 Acer campestre Inheems, bladverliezend, zeer geliefd bij vogels Heesters 2b Euonymus alatus 200 Onopvallend 5-6 Kurklijsten, herfstkleur 2a Hamamelis 230 Geel 1-3 Bestaand 2f Hypericum hirsutum 40-80 Geel 7-9 Bodembedekker, inheems 2d Ilex aquifolium J.C. van Tol 150 (d.m.v. snoei) Wit 5-6 Talrijke oranje vruchten, wintergroen, vogels 2c Rosa nitida 50 Helderroze 6-7 Rode stekeltjes, geur, bottels 2e Stipa gigantea 200 7-9 Solitair 3c 3d Vaste planten 3a Artemisia lactiflora 125 Wit 8-10 3a Astrantia major Rubra 70 Purperrood 6-10 Borderplant/snijbloem 3a Campanula glomerata 30-60 Paarsblauw 6-7 Inheems 3a Fritillaria meleagris 20-40 Purper-wit Bol, inheems, bodembedekker 3b Asarum europaeum 10 Purper 3-4 Wintergroen, schaduw 3b Campanula glomerata 30-60 Paarsblauw 6-7 Inheems 3b Fritillaria meleagris 20-40 Purper-wit Bol, inheems, bodembedekker 3b Persicaria bistorta 50 Roze 5-7 Solitair 3c Astrantia major Rubra 70 Purperrood 6-10 Borderplant/snijbloem 3c Fritillaria meleagris 20-40 Purper-wit Bol, inheems, bodembedekker 3c Phlox subulata Benita 15 Lavendelblauw 5-6 Bodembedekker, wintergroen 3d Fritillaria meleagris 20-40 Purper-wit Bol, inheems, bodembedekker 3d Pulmonaria officinalis Sissinghurst White 25-30 Wit 3-4 Bodembedekker 3d Symphytum officinale 50-60 Wit/roze 5-8 Bodembedekker 4 Acaena microphylla 10 Wit 6-7 Wintergroen 4 Allium ursinum 15-30 Wit 4-6 Vulplant, inheems 5 Arum italicum 25-40 Crème 5-6 5 Carex pendula Solitair 5 Pennisetum villosum 50-70 Rozerood 8-10 Gras 1 4 6 3a 5 2a 2b Kruiden 6 Achillea ptarmica Perry s White 60-90 Wit 7-9 Inheems 6 Ajuga reptans 15 Blauw 4-5 Schaduw, wintergroen 6 Campanula persicifolia 100 Helderblauw 6-7 6 Campanula rotundifolia 6 Eupatorium cannabinum 120 Rozerood 8-9 Inheems, vlinderplant 6 Filipendula ulmaria 75 Roomwit Inheems 6 Geranium pratense 50 Blauwviolet 6-8 Inheems 6 Geranium pyrenaicum 30-60 Lila 5-9 Inheems, bijenplant 6 Geum rivale 50-60 Rozerood 5-6 Inheems 6 Luzula nivea 60-90 5-7 Wintergroen, inheems, gras 6 Thalictrum flavum 45-90 Geelgroen 6-7 Inheems, blauw blad 6 Veronica austriaca ssp teucrium 15-50 Diepblauw 5-7 Inheems, blauw blad 6 3b 2c 2d Water(rand)planten 7 Iris pseudacorus 100 Geel 6-7 Waterplant, inheems 7 Lychnis flos-cuculi 30-80 Rood 5-7 Waterrand, inheems 7 Lythrum salicaria 100 Purper 5-7 Waterrand, inheems, vlinders 7 Phragmites australis 200 Violet/bruine pluimen 7 Typha angustifolia 150 Bruine sigaren 2e 3a 4 5 2f 2f 1 ordeel van de jury 5 1 Een speels ontwerp waarvan de brug van Dejo-roosters met daaronder het bloemenweitje het meest in de smaak valt bij de jury. Het weitje bestaat uit een mix van redelijk forse soorten die stuk voor stuk toch ruimte bieden aan andere. Een enkel onkruidje ertussen valt niet op, waardoor het onderhoud beperkt kan blijven tot een keer maaien in de zomer. In de tuin worden vrij veel materialen toegepast, soms hinkend op twee gedachten. Zo contrasteert het gebruik van wilgentenen voor de lage wandjes met het moderne materiaal voor de brug. De afkoppeling van het water wordt matig gewaardeerd. Het betrekken van de slootkant bij de tuin is niet bijzonder. 26 27

Ecologisch genieten Begin nu alvast te leven zoals je dat in de toekomst graag zou doen (Citaat uit Project Aarde van Hans Carlier) -0,90 Een ecologische tuin is een tuin waarin het milieu schoon is. De materialen die gebruikt worden zijn niet belastend voor het milieu. Er zit geen gif in. Ze zijn niet over grote afstand vervoerd en kunnen hergebruikt worden. langs het huis, via de achterdeur naar achteren, naar het moeras, dat bedekt wordt door metalen roosters om op te lopen. Het water stroomt door het moeras, waarin het langzaam kan wegzakken. Via het talud loopt het overtollig water overblijft zal moeten worden afgevoerd. Natuurlijke erfafscheidingen. De linkerafscheiding tussen buren en bewoners wordt gevormd door een heidemat met Engels kastanjehouten lattenhekwerk ertegenaan van Marion Ruigrok-Duijndam heeft sinds februari 2001 haar eigen ontwerpbureau MQM Tuinontwerpen in Naaldwijk dat opdrachten uitvoert voor hoveniers, particulieren en bedrijven. In 1988 zette ze haar eerste schreden in het ontwerpvak. De planten in de tuin zijn uit het moeras het binnenwa- circa 200 cm hoog. Langs dit -0,30 +0,50 bruikbaar voor vogels, vlinders en insecten; de mens eet ze of gebruikt ze medicinaal. De ter in. Plek voor de kinderen. Het binnenwater wordt aan de lattenwerk groeien frambozen en kiwi s. De rechterafscheiding bestaat uit een vlechtheg, planten horen thuis op de rechterzijde begrensd door waarin vogels, slakken, insec- -0,20 aanwezige grond. Wel kunnen we door middel van organische schanskorven. Deze schanskorven zijn gevuld met oude ten, vlinders en zoogdieren zich thuis voelen. ras en geeft er een intiemere sfeer aan. Bovendien zorgt de mest de bodem verbeteren. bakstenen en puin, met daar- Opslag voor schuur. Voor de pergola voor diepte. Water in de tuin is onmis- tussen aarde. In, op en tussen schuur komt een plaatsje voor Verhoogde bakken. De bak- baar voor mens en dier. Hoogte de schanskorven gaat van alles de containers, de compostton ken zijn gemaakt van kastan- en diepte van de tuin worden groeien. Op de schanskorf met en het openhaardhout. Het jehouten balken en schans- -0,18-1,00 benut. De ecologische tuin zal in de wijk deel uit kunnen peil = -0,20 kun je zitten op drie zitvlonders van douglas dak boven het openhaardhout komt aan de schuur en wordt korven, gevuld met baksteen en aarde. Op de schanskorven maken van een veel groter na- planken, eventueel met zitkus- gemaakt van douglas schaalde- zijn zitplanken van douglas- tuurreservaat, waar bedreigde sens erop, met als rugleuning len en kastanjehouten staan- hout gemaakt. Zo krijg je een -0,30 planten en diersoorten kunnen overleven. de schanskorf met peil = +50. De kinderen kunnen luieren, ders. Over het plaatsje komt een pergola van kastanjehout. terras met veel zitruimte. Weelderige beplanting. Eet- kletsen en vissen. Hierover kan mooi de aanwe- baar voor dieren en mensen; -0,18 Vertaling wensen Hieronder staan de wensen Zachte linkeroever. Deze oever loopt af naar de lage kastanjehouten beschoeiing die zige klimhortensia groeien. De pergola loopt ook langs het ter- klimt, groeit, bloeit overal tegenaan. van de bewoners en de manier daar is gemaakt. De planten -0,15 +0,50 waarop ze in het ontwerp op ecologische basis vertaald zijn. groeien over deze beschoeiing heen. Voor de beschoeiing komen in het water zwarte Veen- Dwarsdoorsnede Genieten van de zon. Een man-kisten te staan, met daar- +0,50 groot terras van aanwezige tegels en gebakken klinkers. in lisdodde, gele lis en andere waterplanten. Zo krijg je een -0,10 Genieten van het uitzicht. plantrijke oever, waarop dieren Vanonder de kastanjehouten uit het water het land op kun- pergola is vanaf het terras uit- nen komen en andersom. zicht op eigen binnenwater en Plek achter de schuur. Er op de omgeving. loopt een talud naar de aanleg- Water in de tuin. Het water steiger met daarin een trapje. waar de tuin aan grenst, wordt Op het bankje kun je genieten naar binnen getrokken, zodat van het uitzicht. Voor de aan- een binnenwater ontstaat. Op legsteiger en het trapje zijn deze manier beleef je het wa- kastanjehouten palen en doug- ter beter, met alles wat er in las profielplanken gebruikt. zwemt, groeit en erom en over- De grond die ontgraven wordt heen vliegt. voor het binnenwater kan ge- Afkoppeling van regenwater. deeltelijk worden hergebruikt Het water van het dak komt in de verhoogde plantvakken, -0,02 via de regenpijpen in een goot met een rooster. De goot loopt gemaakt van kastanjehout en schanskorven. De grond die 28 29

Ecologisch genieten Beplantingsplan Steiger van kastanjeen douglashout Talud Zitbank Schuur Gegalvaniseerde looproosters Afdak openhaardhout Pergola van kastanjehout Containers en compostton Haag Verhoogde bak van schanskorven, 50 cm hoog, met daarop zitplanken van douglashout. Afscheiding van Engels kastanjehouten lattenhekwerk en heidemat met klimplanten. Afwateringsgoot 5 2 1 1 6 6 3 5 7 7 5 Binnenwater 5 4 4 Zacht glooiende oever met waterplanten in oeverzone. Harde oever van schanskorven gevuld met keien, grind, puin en aarde (zodat er planten uit gaan groeien) met drie zitvlonders erop. Poort/veldhek van kastanjehout Terras van gebakken klinkers en hergebruikte tegels. De tegels geven de looprichting aan bij binnenkomst van de tuin via de poort. Vlechtheg Beplantingslijst Hoogte Vak in tekening Latijnse naam (cm) Bloeikleur, bijzonderheden 1 Kruiden- en sierplantenvak dicht bij keuken Solitaire boomheester Hamamelis Aanwezig Solitaire heesters Ribes rubrum Jonkheer van Tets 150 Rode aalbes Laurus nobilis 150 Groenblijvend, voor in de keuken Buxus sempervirens 30 Groenblijvend, bolvorm, voor de sier Solitaire kruiden Valleriana officinalis 150 Roze, mei-juni Tanacetum vulgare 100 Geel, zomer Levisticum officinale 170 Wit, voorjaar Bodembedekkende kruiden Prunella vulgaris 30 Paars, voorjaar Fragaria vesca 10 Wit, voorjaar Glechoma hederacea 10 Wit, voorjaar Vulplanten Thymus vulgaris 15 Roze, zomer Salvia officinalis 25 Paars, zomer Rosamarinus officinalis 35 Paars, zomer Origanum majorana 30 Roze, zomer Melissa officinalis 30 Sterk geurend Sedum spectabile Carl 40 Roodroze, nazomer Nepeta x faassenii 35 Paars, zomer Klimplanten tegen het kastanjehekwerk Frambozen Fruit Kiwi s Fruit Klimplant tegen pergola Hydrangea petiolaris Aanwezige klimhortensia 2 Haag om de containers te verbloemen Haag Ligustrum vulgare Past in ecologische tuin, halfwintergroen 3 Ecologische sierplantenvak dichtbij terras Solitaire boom Cornus mas Geel, voorjaar, rode bessen, najaar, vogels Solitaire heesters Ilex meserveae Blue Angel 150 Groenblijvend, vogels Buddleja davidii Paarsrood, nazomer, vlinders Bodembedekkers Alchemilla mollis Geel, mei-juni, vlinders, bijen Galium odoratum Wit, voorjaar, goed uitstoelend, insecten Viola odorata Blauw, voorjaar, insecten Vulplanten Echinacea purpurea Roze, zomer, vlinders Athyrium filix-femina Onder de Cornus Klimplant pergola Lonicera periclymenum Geelwit, zomer, geurend, insecten 4 Vlechtheg Sortiment Acer campestre Insecten, vogels, vlinders, zoogdieren Carpinus betulus Cornus sanguinea Corylus avellana Crataegus monogyna Ilex aquifolium Prunus spinosa Rosa rubiginosa Rosa rugosa Staken van kastanjehout om de 50 cm in de grond steken. Boven in de heg strengen van wilgentenen tussen de staken doorvlechten 5 Sloottalud Solitaire bomen Salix alba Past mooi in het landschap Solitairen Eupatorium cannabinum Hoog Roodbruin Angelica gigas Hoog Wit, voorjaar Euphorbia palustris 100 Groengeel Vullende planten Persicaria bistorta 60 Roze aren Symphytum officinale 50 Wit, voorjaar Carex muskingumensis Grasachtige Iris laevigata 80 Blauw, voorjaar-zomer Lythrum salicaria 80 Roze, zomer Petasites albus Wit, groot blad Bodembedekkers Myosotis palustris 25 Blauw, voorjaar Mimulus luteus 25 Oranjegeel, zomer Lysimachia nummularia Geel, zomer, kruipend Moerasplanten Iris pseudacorus 80 Geel, voorjaar Butomus umbellatus 80 Roze schermen, voorjaar Alisma plantago-aquatica 40 Pluimvormig, roze Ranunculus lingua 150 Geel, voorjaar Bollen Leucojum aestivum Gravetye Giant Wit 6 Moeras onder de roosters Bodembedekkers Caltha palustris 25 Geel Mimulus luteus 20 Oranjegeel Carex flacca Grasachtige Mentha aquatica 20 Ranunculus flammula 20 Geel Scutellaria galericulata 20 Crèmegeel Myosotis palustris 25 Blauw, voorjaar Lysimachia nummularia Geel, zomer, kruipend 7 Waterplanten in ondiepe zone Waterplanten Typha angustifolia 150 Bruine kolven Sagittaria sagittifolia 80 Pijlvormig blad Pontederia cordata 60 Lichtblauw Nuphar lutea Geel, drijvend Myosotis palustris 25 Blauw Iris pseudacorus 60 Geel Butomus umbellatus 80 Roze bloemscherm Acorus calamus Variegatus 60 Bonte vorm ordeel van de jury Een rustig ontwerp met een heldere, ruimtelijke indeling. Vindingrijk is het doortrekken van de pergola over het plaatsje bij de schuur en langs het terras. Gedurfd is het om de sloot de tuin in te leiden. De toegepaste materialen zijn ecologisch duurzaam. Ook de linkeroever waar de Veenmankisten met waterplanten een lage instap naar het water vormen voor amfibieën wordt positief beoordeeld. Bovendien staan de woekeraars aan de slootkant op deze manier geïsoleerd van elkaar. De plantcombinatie is goed, veel inheemse soorten zijn toegepast en de gebruikte niet-inheemse soorten zijn goed voor de dieren. Minder is de jury te spreken over het terras. De maatvoering is weliswaar realistisch maar het is een kale plek. De relatie met de omgeving ontbreekt en het zicht vanuit de woning op het terras is leeg. Beter was het als ook op het terras wat meer planten (in potten) toegepast waren. 30 31

Heldere contrasten Tijdens het ontwerpproces van deze tuin is steeds gestreefd naar een goede combinatie tussen modern/strak en natuurlijk/ecologisch. In eerste instantie leek dit een moeilijke opgave, maar door de contrasten op een heldere manier met elkaar te combineren versterken deze tegenstellingen elkaar juist. Het totaalplan straalt rust uit en biedt ruimte aan de diverse wensen van de tuineigenaren. De beplantingslijst bevat planten die onderhoudsvriendelijk zijn en die door de vruchten of bloemen voor veel organismen aantrekkelijk zijn. De afkoppeling en tijdelijke opvang van het regenwater is in de tuin als belangrijk uitgangspunt genomen. Wadi Naast het riante terras van grote betontegels ligt een zogenoemde wadi. Dit woord komt uit het Arabisch en betekent droog dal. In het waterbeheer staat de term voor Water Afvoer Drainage en Infiltratie (WADI). Het regenwater komt erin samen en kan in een goed doorlatende bodem infiltreren. Het gebruikte platte grind en de sierkeien zorgen voor stevigheid en een natuurlijk geheel. Deels over de wadi ligt een gegalvaniseerd rooster dat erboven lijkt te zweven. Door de uitsparingen in de moderne constructie groeien moeras- en waterplanten zoals lis en mattenbies. De verlichting eronder zorgt in de avond voor een aparte sfeer. Rechts achter het strakke rooster ligt een natuurlijke buxuswolk tegen de antraciet geverfde, bestaande tuinaf- scheiding aan. Als tuinafscheiding aan de linkerzijde is gekozen voor gegalvaniseerde betonmatten waar klimop tegenaan groeit. Bij de keuken achter de haagbeuk zijn de afvalcontainers aan het zicht onttrokken. De transparante groeiwijze van de valse christusdoorn zorgt ervoor dat er niet te veel licht in huis wordt weggenomen. Tussen de plek van de afvalcontainers en de loungebank is de al aanwezige Hamamelis herplant. De aanwezige grindtegels worden op de kop hergebruikt. De klinkers die nu in de tuin liggen krijgen geen plek meer in dit ontwerp omdat zij de rust zouden verstoren in het geheel. De halfverharding van het warme dolomietzand zorgt ervoor dat het water ook hier kan infiltreren in de bodem. Verkoeling Het groene dak van de platanen zal op een hete zomerdag voor de nodige verkoeling zorgen. s Avonds worden de bomen van onderen verlicht met spots. Op het dak van de schuur worden sedummatten aangebracht welke een vertragend effect op de waterafvoer geven. Een ronde compostbak heeft achter in de tuin een plek gekregen achter een scherm van klimop. Rechts achterin op het talud is gekozen voor een boom die aansluiting vindt bij de natuurlijke omgeving. De Prunus sargentii valt op door zijn schitterende herfstkleur. De vruchten van deze boom worden graag gegeten door vogels. De klimhortensia, die de bewoners graag wilden behouden, krijgt een plek tegen de subtiele, zwart stalen pergola bij de vlonder. De drie klimopzuilen, die van binnenuit verlicht zijn, zorgen voor een verticaal accent zonder het zicht op het natuurgebied en de sloot weg te nemen. Uitzicht De hardhouten vlonder waar je teruggetrokken in de zon van het mooie uitzicht kunt genieten, ligt ongeveer 45 cm onder het peil van de tuin. De grond die hierdoor vrijkomt wordt gebruikt om de waterkant met 30 cm te verhogen en een flauwer talud te creëren. Onder de vaste zitbank is de opslag voor het haardhout Taludschets gepland. In de drie ronde potten op de vlonder zijn hemelsblauw bloeiende liefdesbloemen geplant. De kuipplanten geven een exotisch tintje aan de tuin. Mede door de toepassing van groenblijvende planten is de tuin het hele jaar interessant. Erik van Gelder uit Nieuwerkerk a/d IJssel heeft sinds twee jaar een eigen bedrijf met de naam VG Design. Hij studeerde Tuinen landschapsinrichting aan Hogeschool Larenstein. 32 33

Heldere contrasten Beplantingsplan Beplantingslijst 34 11 Nummer in tek. Aantal Latijnse naam Hoogte (cm) Bloeikleur Bloeimaand Bijzonderheden Bomen 1 1 Gleditsia triacanthos Sunburst 60-100 Goudgele scheuten in het voorjaar 2 4 Platanus acerifolia Als dakvorm gesnoeid, van onder belicht met spots 3 1 Prunus sargentii 80-120 Oranjerode herfstkleur 8 34 34 31 22 8 8 24 8 22 22 17 21 3 21 21 4 Heesters 4 1 Buddleja davidii Nanho Blue 5 7 Buxus sempervirens 100 Langzaam groeiend en wintergroen 6 12 Carpinus betulus n.v.t. Houdt zeer lang blad vast 7 1 Caryopteris clandonensis Heavenly Blue 100 Donkerblauw 8-9 Geurend naar kruiden 8 74 Hedera helix Baltica 300 Donkerblauwgroen blad 9 1 Viburnum opulus Compactum 120 Wit 5-6 Felrode vruchten in het najaar 10 1 Hamamelis 260 Geel 1-3 Al aanwezig 11 1 Hydrangea Wit 6-7 Aanwezige klimhortensia 32 Op schuurdak 2 2 7 8 Siergras en bamboe 12 1 Fargesia murieliae Jumbo 150-200 Frisgroen 13 32 Festuca gautieri 20 Helgroen 6-7 Vormt kussentjes 14 1 Molinia arundinacea Transparent 150 Lichtgroen 7-9 Transparante aren 15 3 Molinia caerulea Moorhexe 60 Groen 8-10 Donkere bloeiaren 16 3 Stipa pennata 80-125 Groen 5-6 8 8 10 5 9 26 2 16 16 16 13 18 15 2 27 12 15 15 20 14 28 29 Kunst op sokkel Vaste planten, bodembedekkers en waterplanten 17 18 Asarum europaeum 15 Purperbruin 4-5 Mooi glimmend blad 18 16 Astilbe chinensis Pumila 40 Lilaroze 8-9 19 1 Astilbe chinensis Superba 100 Lilaroze 7-9 Mooie bloeiaren 20 15 Bergenia cordifolia 30 Purperroze 4-5 21 3 Digitalis purpurea 120 Gemengd 6-7 Insecten 22 3 Iris germanica Helga 50 Geel 5-6 23 1 Iris laevigata Snowdrift 50 Wit 6-7 24 26 Lavandula angustifolia Hidcote 60 Paars 5-8 Zeer welriekend 25 1 Lythrum salicaria 100 Roze-paars 7-11 26 18 Pachysandra terminalis 20 Wit 4 Wintergroen en zeer dicht groeiend 27 14 Salvia nemorosa Ostfriesland 50 Paars 6-8 Insecten 28 1 Scirpus lacustris Albescens 120 7-8 Geel-groen gestreept in de lengte 29 1 Thypha gracilis 75 Sigaren 30 38 Vinca minor 15 Blauw 4-5 Wintergroen en zeer dicht groeiend 31 45 Waldsteinia ternata 10 Geel 5-6 Wintergroen en zeer dicht groeiend 32 Mat Sedum diverse soorten Varens 33 3 Polystichum setiferum 60 Mosgroen blad Kuipplanten 34 3 Agapanthus africanus 60 Blauw 7-8 In pot 35 1 Strelitzia reginae 160 Oranje 5-6 In pot, zeer aparte bloem 6 23 25 8 19 33 1 33 33 30 5 35 ordeel van de jury Een tuin die scoort wat betreft architectuur maar waar de ecologie in de verdrukking komt. In de tuin zijn veel nieuwe harde materialen toegepast. Door de transportkosten van grind en natuursteen is dit materiaal ecologisch niet-duurzaam. Ook wordt hardhout gebruikt maar het is niet bekend of dit wel het FSC-keurmerk heeft. De jury vindt de toepassing van het rooster boven de wadi creatief, maar heeft grote moeite met de hoeveelheid tuinverlichting. De beplanting is architectonisch gevarieerd maar niet erg ecologisch. Aan de waterkant zijn er geen mogelijkheden gecreëerd voor oevervegetatie. Door de waterkant te verhogen en daar klimopzuilen te plaatsen wordt de relatie tussen de tuin en het water verstoord. Ook kloppen de verhoudingen niet: de vier platanen staan te dicht op elkaar; een was genoeg geweest. 34 35

Leeftuin De toekomstige tuin van de familie Agterberg is vooral een leeftuin. De tuin biedt verschillende gebruiksmogelijkheden voor de familie. Een ruim, zonrijk terras grenst aan de woonkamer en de keuken. Ook is er een met klimplanten schillende vestigingsmilieus. Deze variëteit wordt nog versterkt door het maken van geleidelijke overgangen tussen de milieus (gradiënten) in plaats van plotselinge overgangen. In de plantvakken A en B wordt dit toegepast. tropisch hardhout maar duurzame Europese houtsoorten. Deze uitgangspunten zijn in het ontwerp verwerkt. De bestrating bestaat uit gebakken klinkers: 28 m 2 wordt hergebruikt, 16 m 2 wordt bijgekocht. Jan Schutte uit Amerongen runt een eenmanszaak onder de naam Natuurrijk. Hij werkt ecologisch. Naast het maken van ontwerpen voor tuinen en buitenruimten voert hij ook de aanleg en het beheer uit. Jan Schutte studeerde Tuin- en landschapsarchitectuur aan Wageningen Universiteit. overdekte schaduwrijke zit- en Het karakter van plantvak A De muur rondom plantvak A eethoek en een vlonderterras sluit aan bij het natuurgebied. wordt gestapeld van aanwezige waar in de namiddag en avond Het beheer is extensief. Door grindtegels (hiervan zijn er pre- genoten kan worden van de fluctuatie van de grondwater- cies voldoende, gehalveerd en sfeer van het natuurgebied en de stand ontstaat langs de sloot met de breukzijde naar buiten ondergaande zon. Deze verscho- een grote milieudynamiek. gericht). Aan de pergolazijde tanjepalen worden met draad- wateroppervlak maakt dit bas- len plek achter in de tuin zal ook De steile oever is veranderd wordt de grond in het plantvak eind en moer robiniahouten sin geschikt als badplaats voor favoriet zijn bij de kinderen. in een oever die langzaam af- gekeerd (30 cm hoog). Omdat langslatten bevestigd. Daar vogels. Het bassin heeft een De tuin is niet alleen een leef- loopt vanaf de pergola tot aan het plantvak richting sloot af- bovenop komen robiniahouten overstort naar een filter- en tuin voor de mens maar ook een de sloot. Er is een geleidelijke loopt wordt aan de slootzijde dwarslatten waaraan met rvs- infiltratiezone. Deze zone heeft leeftuin voor plant en dier. Door overgang van de grondwater- de grond buiten het plantvak schroeven robiniahouten plan- een noodvoorziening: als bij de aanleg van verschillende stand 1 m onder het maaiveld gekeerd. ken worden bevestigd. zeer zware regenval de infiltra- vestigingsmilieus en gradiënten tot 0. Gradiënt: diep water Erfafscheidingen zijn ge- De compostbak is gemaakt tiecapaciteit onvoldoende is, heeft de tuin optimale groeimo- - ondiep water - moeraszone maakt van wilgentenen. Dit van restanten zaaghout en wordt overtollig water via een gelijkheden voor een grote varië- - droge oever - land. materiaal hoort thuis in het krijgt een plaats naast de drainagesysteem en afvoerlei- teit aan plantensoorten. Deze Het karakter van plantvak waterrijke natuurgebied achter schuur, verscholen achter een ding naar de sloot geleid. bloeiende en vruchtdragende B wordt bepaald door de infil- het huis. De wilgentenen wor- vlechtscherm. De toegang naar het zijpad planten trekken veel insecten, tratiezone van het regenwater den gevlochten rond tamme- langs de tuin is verplaatst. Wel- vlinders en vogels aan. De lage oever en de moeraszone langs (diepste punt ligt 0,2 m lager dan de omgeving). De bodem kastanjepalen die 0,5 m van elkaar en 1 m diep geplaatst Water licht kan het ongebruikte pad worden aangekocht en de tuin de sloot zijn zeer aantrekkelijk wijkt plaatselijk zeer af van worden. De erfscheiding met Het regenwater wordt door een meter verbreed worden. De voor amfibieën. de omgeving (zandbed). De de buren, de erfscheiding een afvoergoot in een beton- af te voeren grond kan dan ge- milieudynamiek is groot (soms ter hoogte van de pergola en nen bassin geleid. Een schuin bruikt worden om een aarden Vormgeving zeer nat, soms zeer droog). Het karakter van het achter- de afscheiding rondom de afvalcontainers zijn 1,8 m geplaatste tegel net onder het wal op te werpen. De tuin heeft een duidelijke, ste gedeelte van de tuin, gren- hoog. Het vlechtwerk langs de eenvoudige en ingetogen basis- zend aan het natuurgebied, is plantvakken A en C is 0,8 m vorm. De heldere rechte lijnen van de harde elementen (paden, zeer natuurlijk. Naar het huis toe wordt cultuur meer bepa- hoog (ze zorgen voor een visuele vergroting van de tuin; de ordeel van de jury terrassen, stapelmuurtjes en erfscheidingen) contrasteren met de losse vormen van de beplanting. De diagonale lijnen verkleinen het pijpenla-effect, de tuin lijkt breder. Centraal loopt een zichtlijn vanaf het huis over het vlonderterras naar het achterliggende natuurgebied. De pergola vergroot de dieptewerking. Milieus en gradiënten Een grote variëteit aan planten en andere organismen wordt lend. In het beplantingsplan worden de gevolgen voor de plantkeuze toegelicht. Materiaal Uitgangspunten bij de materiaalkeuze voor de tuin zijn: zoveel mogelijk hergebruik van al aanwezige materialen, passend bij de karakteristieken van de omgeving en het natuurlijk milieu ter plaatse, en een zo gering mogelijke milieubelasting, dus bijvoorbeeld groenstrook biedt voldoende privacy). De pergola wordt gebouwd van tammekastanjepalen, verbonden door middel van draadeind en moer. Om de pergola niet te massief te maken worden in het dak staaldraden gespannen, waaraan, zolang de klimplanten nog niet volgroeid zijn, eenvoudig een (wit) zeildoek kan worden gespannen. Het vlonderterras wordt bevestigd aan dikke kastanjepalen staanders die in de bodem Een écht hovenierstuintje met gezellige hoekjes én een goede maatvoering. Dat laatste is het vermelden waard want veel ontwerpen gingen met de verhoudingen de mist in. In het traditionele ontwerp voegt de diagonale lijn niet veel toe. Het ontwerp is eenvoudig, maar als je wat langer kijkt valt je oog steeds op weer een ander aardig plekje. De keuze voor de beplanting is goed, alleen de bollen worden gemist. Jammer is dat het vlonderterras op kastanjepalen in de klei staan; binnen vier jaar zijn die verrot, meent de jury. Ook is het zicht op het water wat minder door de begroeiing van de pergola. De ontwerper heeft als een van de weinigen de toegang via het zijpad naar de tuin verplaatst. Dat was toegestaan. Jammer is dat de afvalcontainers direct bij de ingang een plek hebben gekregen. Dat is geen leuke binnenkomer. bereikt door het maken van ver- geen geïmpregneerd hout of worden geheid. Aan de kas- 36 37

Leeftuin Beplantingsplan Plantvak A Gradiënt van relatief droog naar moeras en sloot. Dit plantvak heeft het meest natuurlijke karakter van de tuin, alleen inheemse soorten worden hier toegepast. Het hoger gelegen deel wordt ingezaaid met een bloemmengsel voor voedselrijke kleigronden. De oever- en moeraszone wordt ingezaaid met een zaadmengsel voor (voedselrijke) moerassen en ondiepe watermilieus. De planten zoeken in plantvak A zelf hun favoriete plaats in de gradiënt. In het diepe water worden gele plomp en drijvend fonteinkruid geplant. Plantvak B Plantvak B bestaat uit de infiltratiezone voor regenwater, omzoomd door vaste planten. Omdat de vochtigheid van de bodem in de (zanderige) infiltratiezone in de tijd zeer uiteen zal lopen, worden hier soorten toegepast met een hoge vochtigheidstolerantie. Dat wil zeggen planten die goed tegen droogte kunnen maar ook kortstondig grote vochtigheid goed kunnen doorstaan. In de strook langs de erfscheiding staan relatief hoge planten, langs de pergola relatief lage tot middelhoge planten. Dit plantvak bevat een heester aan het terras en een heester nabij de composthoop. Plantvak C De Hamamelis is wel een zeer vreemde gast op de zeeklei. Omdat de familie hem graag wil behouden en hij toch goed gedijt wordt hij naar dit plantvak verplaatst: dichter bij de woonkamer zodat van de winterbloei genoten kan worden. Langs de pergola komen vaste planten. Plantvak D Tegen de schuur groeit de bestaande Hydrangea. Verder bevat dit plantvak tussen de schuur en het vlonderterras vaste planten en een heester. Beplantingslijst Bloei- Hoogte Latijnse naam Bloemkleur maand (cm) Bijzonderheden A Boom Crataegus monogyna Wit 5 600 Rode vruchten (9-10), waardplant groot geaderd witje Heester Rosa glutinosa Roze 5-6 30-70 Lage botanische roos, fraaie bottels Zaadmengsel voedselrijke kleigrond Silene latifolia Wit 5-10 45-100 Nectarplant voor nachtvlinders Prunella vulgaris Purperviolet 5-10 10-50 Drachtplant voor honingbijen, hommels en solitaire bijen Tragopogon pratensis Geel 6-7 60-120 Drachtplant voor honingbijen, hommels en solitaire bijen Barbarea vulgaris Geel 4-6 30-80 Waardplant voor geaderd witje, knollewitje en gr. koolwitje Achillea millefolium Wit 6-10 30-60 Nectarplant voor dagvlinders, drachtplant voor solitaire bijen Leontodon autumnalis Geel 7-10 10-40 Nectarplant voor dagvlinders, drachtplant hommels en bijen Centaurea jacea Paars 6-8 40-70 Drachtplant voor honingbijen, hommels en solitaire bijen Leucanthemum vulgare Wit/geel 5-8 30-70 Pastinaca sativa Geel 7-9 80-120 Drachtplant voor bijen, hommels, kevers en zweefvliegen Trifolium pratense Rood 5-11 15-50 Waardplant icarusblauwtje, nectarplant dagvlinders Ranunculus acris Geel 4-11 30-90 Drachtplant voor honingbijen Vicia cracca Blauwpaars 6-9 50-150 Nectarplant dagvlinders, drachtplant honingbijen, hommels en solitaire bijen Lychnis flos-cuculi Roze 5-7 30-90 Nectarplant voor dagvlinders Achillea ptarmica Wit 7-9 30-90 Zaadmengsel oever- en moeraszone/ondiep water Sagittaria sagittifolia Geel 8-10 50-120 Juncus inflexus 5-8 30-100 Oenanthe aquatica Wit 5-8 30-120 Symphytum officinale Wit tot paars 4-9 30-100 Drachtplant voor honingbijen, hommels en solitaire bijen Sium latifolium Wit 7-8 60-140 Berula erecta Wit 7-9 30-60 Carex acuta 50-100 Iris pseudacorus Geel 5-6 60-120 Drachtplant voor hommels Butomus umbellatus Roze 6-9 50-130 Drachtplant voor honingbijen, nectarplant voor graafwespen Bidens cernua Geel-bruin 7-10 30-100 Eenjarig Cicuta virosa Wit 5-8 60-120 Alisma plantago-aquatica Wit 7-9 30-150 Soorten in diep water Nuphar lutea Geel 5-8 60-200 Drachtplant voor honingbijen en hommels Potamogeton natans 5-8 60-150 B Heesters Rosa Mozart Lilaroze/wit 6-10 tot 120 Lage doorbloeiende botanische roos, rijkbloeiend Viburnum opulus Wit 5-6 400 Najaar rode bessen Plantensoorten infitratiezone: totaal 5 m 2 x 7 = 35 planten Achillea filipendulina Geel 7-8 90-120 Artemisia canescens 25-50 Dianthus amurensis Lilapurper 7-9 10-25 Molinia arundinacea (3 x) 8-10 150-250 Grasachtige Plantensoorten langs erfscheiding: totaal 6 m 2 x 7 = 42 planten Anemone Honorine Jobert Wit 9-10 60-120 Campanula lactifolia Blauw 6-7 60-90 Ligularia przwalskii Geel 7-8 120-200 Aconitum carmichaelli Arendsii Diepblauw 9-10 100-150 Plantensoorten langs pergola: totaal 6 m 2 x 7 = 42 planten Centaurea nigra Purper 6-8 50-90 Polemonium reptans Lichtblauw 5-6 30-60 Potentilla argentea Geel 6-8 10-50 Potentilla alba Wit 4-6 10-20 Scutellaria altissima Blauwgrijs 6-7 50-90 Astrantia major Wit-roze 6-8 40-80 Astrantia major Rubra Wijnrood 6-9 40-80 C Plantensoorten langs pergola: totaal 3 m 2 x 7 = 21 planten Aquilegia vulgaris Blauw 5-7 45-60 Anemone hupehensis Purper 9-10 60-80 Euphorbia amygdaloides Groengeel 5-6 20-50 Luzula sylvatica Bruin 4-6 40-100 D Heester Leycesteria formosa Wit 200 Roodpaarse schutbladeren, purperen bessen Plantensoortvak D: totaal 2 m 2 x 7 = 14 planten Veronica longifolia Blauw 7-8 60-120 Campanula persicifolia Alba Wit 6-10 60-90 Klimplanten Vitis vinifera (3 x) Rosa Francis E. Lester (1 x) Wit 7-8 Botanische klimroos, sterk geurend, mooie bottels Rosa Mme Alfred Carrière (2 x) Roomwit 5-10 Doorbloeiende botanische klimroos Wisteria sinensis (2 x) Violetblauw 4-5 Geurend Akebia quinata Purper Geurend Humulus lupulus Bellen 38