BEOORDELINGSCRITERIA BOMENERFGOEDLIJST EN LANDSCHAPPELIJKE BEPLANTINGSLIJST INLEIDING Bomen in de gemeente Voerendaal vervullen een belangrijke rol. Ze verfraaien de buitenruimte, brengen natuur in de dorpskernen en het omligggende agrarische landschap, markeren belangrijke plaatsen en gebeurtenissen en zijn stille getuigen van het verleden. Alle bomen vertegenwoordigen daardoor op hun eigen manier een bepaalde waarde. Het is daarom van belang dat bomen op een gedegen manier worden beschermd tegen kap. Het is echter weinig zinvol en zelfs onmogelijk om alle bomen een zelfde bescherming te geven. Door alleen de belangrijkste bomen en groenelementen extra te beschermen kan men zich inzetten om de groene kernkwaliteiten van de gemeente Voerendaal te beschermen. Daarom heeft de gemeente Voerendaal ervoor gekozen de waarde en functies van bomen in objectieve criteria te vertalen om zo te bepalen welke bomen en houtopstanden daadwerkelijk een belangrijke toegevoegde waarde voor de gemeente hebben. De criteria, wegingsfactoren en bijbehorende opname kenmerken die hiervoor zijn opgesteld zijn zoveel mogelijk meetbaar, objectief en praktisch toepasbaar gemaakt. Op deze wijze is gewaarborgd dat de criteria aansluiten bij de karakteristieken van de gemeente Voerendaal. In onderstaande opsomming wordt per landschapstype de belangrijkste groene kwaliteiten beschreven. De Bomen erfgoedlijst en de Landschappelijke beplantingenlijst hebben tot doel deze kwaliteiten te beschermen. Plateau s Hagen en heggen Hoogtamboomgaarden Beplantingen langs akkers en holle wegen Wegkruizen Kappelletjes Beekdalen Beekbegeleidende beplanting Bossen Beplantingen langs kastelen Laanstructuren Parken Wegkruizen Kappelletjes Bergen Graften Hagen en heggen Hoogtamboomgaarden Wegkruizen Kappelletjes
DEFINITIES Tijdens de inventarisatie worden twee lijsten opgesteld: Bomen erfgoedlijst Landschappelijke beplantingenlijst Hieronder worden de verschillende definities uiteengezet om een boom of landschappelijke beplanting op één van beide lijsten te kunnen plaatsen: Bomen erfgoedlijst Een boom is een solitair exemplaar welke duidelijk als solitair een bepaalde waarde vertegenwoordigd. Daarnaast maakt de solitaire boom op geen enkele wijze deel uit van een eenheid met andere bomen. Landschappelijke beplantingenlijst Een landschappelijke beplanting bestaat uit 2 of meer bomen welke qua soort, leeftijd, beheerwijze, opbouw en / of structuur visueel gezien duidelijk een groep of rij (eenheid) vormen. Daarnaast moeten ze als groep bij beoordeling een hoger puntenaantal scoren dan als individu.
CRITERIA BOMEN ERFGOEDLIJST 1. Levensverwachting Alleen voor bomen met een voldoende levensverwachting is het zinvol deze te beschermen via de bomen erfgoedlijst. De levensverwachting van de boom wordt bepaald door de actuele conditie en de standplaatsfactoren van de boom te combineren. Om de beoordeling praktisch te houden wordt enkel aangegeven of de inschatting van de levensverwachting van een boom meer of minder dan 10 jaar is. Omdat de lijst periodiek gemuteerd wordt volstaat dit. Mocht de levensverwachting minder dan 10 jaar zijn dan wordt de boom niet opgenomen. Levensverwachting wegingsfactor: 1 < 10 jaar > 10 jaar 2. Boomsoort Per boomsoort zijn voor de beoordeling de volgende kenmerken bepaald: Duurzaamheid Duurzame boomsoorten als gewone beuk, zomereik, paardenkastanje en linde vervullen doorgaans langer hun functie in de openbare ruimte en zijn doorgaans beter bestand tegen veranderingen in de openbare ruimte en extreem weer (stormen / bliksem) dan niet duurzame boomsoorten als populier, wilg, berk en sierkers. Omdat de investering die bescherming via de bomen erfgoedlijst met zich mee brengt in een duurzame boomsoort dus op lange termijn meer zekerheid biedt dan investering in een niet - duurzame boomsoort krijgen duurzame boomsoorten meer punten dan niet-duurzame boomsoorten. Duurzaamheid wegingsfactor: 0,5 Snelgroeiend / niet duurzaam Gemiddeld Traaggroeiend / duurzaam Boomgrootte De visuele waarde van een boom wordt met name bepaald door de omvang van de stam en de kroon (habitus). Zo heeft een oude sierkers een kleinere habitus dan een oude eik waardoor de betekenis van de laatste in de omgeving vele malen groter is. Boomgrootte wegingsfactor: 0,5 3 e grootte 2 e grootte 1 e grootte Herkomst Oude, van oorsprong inheemse soorten (zoals Fraxinus excelsior (gewone es), Quercus robur (zomereik) en Alnus glutinosa (zwarte els)) vertegenwoordigen zowel landschappelijk als ecologisch een hogere waarde dan soorten die niet van oorsprong in Nederland voorkomen. Deze soorten zijn al eeuwen in het landschap aanwezig en zijn daarnaast genetisch aangepast aan de klimatologische omstandigheden. Herkomst wegingsfactor: 1 Uitheems Inheems
Dendrologie Soorten die in Nederland zeldzaam zijn hebben vanwege die zeldzaamheid een grote betekenis. De aanduiding van zeldzaamheid in de Nederlandse Dendrologie is voor de beoordeling van het voorkomen in Nederland bepalend. Dendrologische waarde wegingsfactor: 0,5 Zeer algemeen Algemeen Zeldzaam Zeer zeldzaam 3. Leeftijd De leeftijd van een boom bepaald voor een groot deel de relatie van de boom met de omgeving. Immers; hoe ouder de boom, hoe meer de boom een markeringspunt van een bepaalde plek is. Daarnaast wordt de verschijningsvorm van een boom karakteristieker en imposanter naarmate de boom ouder wordt. Om de leeftijd van een boom visueel niet altijd op het jaar nauwkeurig te bepalen is, is gekozen voor een indeling in klassen van 25 jaar. Leeftijd wegingsfactor: 1 25-50 jaar oud 50-75 jaar oud 75-100 jaar oud > 100 jaar oud 4. Cultuurhistorie Bomen kunnen een duidelijk cultuurhistorisch onderdeel vormen met de omgeving. Daarnaast komt het voor dat bomen slechts een relict vormen van het geheel waar zij vroeger deel van uitmaakten. Voorbeelden zijn (relicten van) graften, houtwallen. lanen, parken van landgoederen, erfafscheidingen, grachten etc. Deze bomen vertellen iets over hoe het landschap vroeger was of soms nog steeds is. Ook gedenkbomen (zoals bomen bij kruizen en kapellen) hebben een cultuurhistorische waarde, alleen hoeft er dan niet altijd sprake te zijn van een relatie met de omgeving. Cultuurhistorie wegingsfactor: 2 De boom heeft geen duidelijke cultuurhistorische waarde De boom is een gedenkboom De boom heeft cultuurhistorische waarde maar is geen onderdeel (meer) van een cultuurhistorisch element De boom heeft cultuurhistorische waarde en is onderdeel van een cultuurhistorisch element 5. Ecologie In principe vertegenwoordigt elke boom in onze cultuuromgeving een ecologische waarde. Een boom is van zichzelf natuurlijk een ecologisch systeem maar kan ook een rol spelen voor andere organismen in de omgeving. De ecologische waarde van een boom is op veel manieren te bepalen. Er is voor gekozen de bomen te beoordelen op visueel waarneembare kenmerken als holtes, nesten etc. die bij een visuele inspectie vanaf de grond zichtbaar zijn. Bij waarneming van deze kenmerken is sprake van een ecologische functie. Soms staan bomen in gebieden waar zij duidelijk bijdragen aan de totale ecologische waarde maar waar de individuele boom geen zichtbare ecologische functie vertegenwoordigd. Dan is sprake van ecologische potentie. Ecologie wegingsfactor: 1 De boom heeft geen duidelijk ecologische functie of potentie De boom heeft een duidelijke ecologische potentie De boom heeft een duidelijke ecologische functie
6. Zichtbaarheid Het behouden van waardevolle bomen is met name gericht op een instandhouding van de groene kwaliteit van de leefomgeving. Bomen die niet vanuit de leefomgeving te zien zijn, dragen slechts beperkt of helemaal niet bij aan deze kwaliteit. Ook de afstand van de boom tot openbaar toegankelijk gebied is voor de zichtbaarheid van belang. Zichtbaarheid wegingsfactor: 0,75 Niet zichtbaar vanuit openbaar toegankelijk gebied Gedeeltelijk zichtbaar vanuit openbaar toegankelijk gebied Vanaf alle zijden zichtbaar vanuit openbaar toegankelijk gebied Zichtbaarheid afstand wegingsfactor: 0,25 Afstand vanuit toegankelijk openbaar gebied <50 m Afstand vanuit toegankelijk openbaar gebied 50-100 m Afstand vanuit toegankelijk openbaar gebied > 100 m 7. Ruimtelijke functie De plek van een boom in zijn omgeving is bepalend voor de (visuele) betekenis. Een solitaire boom in het midden van een grasveld heeft ruimtelijk gezien een hele andere functie dan een boom in een park waarbij het kronendak compleet gesloten is. De afstand tot andere objecten is hierbij dus bepalend. Ruimtelijke functie wegingsfactor: 0,5 Afstand > 25 meter Afstand 10-25 meter Afstand < 10 meter 8. Recreatie Het landschap is vaak een belangrijke reden waarom toeristen een bepaald gebied bezoeken. (Oude) landschappelijke elementen maken een belangrijk onderdeel uit van het landschap. Om deze reden is de recreatieve waarde van een landschappelijke beplanting hoger wanneer deze zich langs belangrijke (fiets)routes bevind of rond toeristische trekpleisters (als kastelen of buitenplaatsen) bevind. Recreatie wegingsfactor: 1 Geen tot beperkte recreatieve functie Recreatieve functie
CRITERIA LANDSCHAPPELIJKE BEPLANTINGENLIJST De waarde van landschappelijke beplantingen (bijvoorbeeld lanen) gaat veel verder dan de waarde van de individuele bomen bínnen deze landschappelijke elementen. Wanneer de waarde van individuele bomen binnen een boombeplanting met bovenstaande criteria zou worden beoordeel is de kans groot dat deze als zodanig niet als waardevol zouden worden bestempeld. Toch zijn de boombeplantingen als geheel dit vaak wel en dienen er dus andere criteria te worden gehanteerd om de waarde van boombeplantingen te kunnen bepalen. De criteria voor het beoordelen van landschappelijke beplantingen zijn naast de criteria leeftijd en boomsoort en zichtbaarheid afstand van de criteria bomen erfgoedlijst als volgt: 1. Cultuurhistorie De belangrijkste indicatie van de waarde van een cultuurhistorisch waardevolle boombeplanting is de relatie met het landschap. Elementen als lanen, graften, hakhout, boomgaard e.d. hebben ooit een duidelijke gebruiksfunctie gehad of vervullen deze functie nog steeds. Belangrijk bij de beoordeling is daarnaast of het element nog grotendeels uit de oorspronkelijke elementen bestaat en wat voor type element het betreft. Cultuurhistorie oorspronkelijkheid wegingsfactor: 2 Nog geheel intact Deels intact, deels aangevuld met nieuw plantmateriaal Deels intact, niet aangevuld met nieuw plantmateriaal Cultuurhistorie type wegingsfactor: 3 Graft Laan Hakhout Hoogstam boomgaard Kapellen / wegkruizen Overig, namelijk 2. Ecologie Via bomenstructuren kunnen flora en fauna zich verplaatsen door een cultuurlandschap. Doordat de gemeente Voerendaal een kleinschalige, agrarische gemeente is kan fauna zich daarnaast ook via akkers en landbouwgebieden verplaatsen. De ligging van het element ten opzichte van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS) geeft aanknopingspunten voor het beoordelen van de ecologische waarde van landschapselementen. Ecologische waarde wegingsfactor: 2 Geen deel van EHS Onderdeel van EHS