Donatus Verzekeringen werpt zich op als hoeder cultureel er fgoed Onlangs heeft Donatus Verzekeringen een historische beslissing genomen. De maatschappij die al sinds 1852 kerken verzekert, gaat zijn horizon verbreden. Voortaan is de onderlinge verzekeraar een aantrekkelijk partner voor iedere bezitter van een (rijks)monument. Speciaal hiervoor zijn drie nieuwe verzekeringsproducten in het leven geroepen. Stuk voor stuk geven ze de monumentenbezitter een veilig gevoel. Tekst: Roel van Gils Foto's: archief Donatus Donatus Verzekeringen is in de 19e eeuw ontstaan vanuit onvrede onder de priesters over de torenhoge verzekeringspremies voor hun kerken. meer dan een eeuw heeft de verzekeraar zich louter gericht op rooms katholieke kerkgebouwen, kloosters en pastorieën. De naam van de verzekeringsinstelling is overigens niet zomaar uit de lucht komen vallen, Sint Donatus is namelijk de beschermheilige tegen donder en bliksem. Eind jaren zestig heeft de onderlinge verzekeraar zijn visie enigszins aangepast vanwege een fusie met een hervormde brandverzekeraar. Tien jaar eerder was dat nog ondenkbaar geweest in het verzuilde Nederland... Sindsdien is het portfolio steeds breder uitgewaaierd. In ons bestand bevinden zich naast rooms katholieke en hervormde gebedshuizen ook gereformeerde en andere protestantse kerken, synagogen en tempels, vertelt Alphons van der Voorn, directievoorzitter van Donatus Verzekeringen. We zijn ruim 157 jaar specialist in het verzekeren van gebedshuizen en, geloof het of niet, we maken nog steeds een groei door. Zo n tachtig procent van alle kerkgebouwen in ons land is bij ons verzekerd, oftewel ruim 4.500 gebouwen, waarvan er 2.000 de status rijksmonument bezitten. Dreiging Het is een bekend gegeven dat steeds minder mensen geloven of in ieder geval minder vaak de kerk bezoeken. Voor kerken is het steeds moeilijker om hun hoofd boven water te houden, stelt Simon Kadijk, directeur van Donatus. Gebedshuizen leunen vooral op de steun van vrijwilligers. Het rapport De kerk telt toont bijvoorbeeld aan dat maar liefst 175.000 vrijwilligers een bijdrage leveren aan de instandhouding van de kerken in ons land. Samen vertegenwoordigen ze (of liever, hun werk) een waarde van ruim 325 miljoen euro. Zonder deze steun zag het er nog veel somberder uit voor de kerken, want louter van de overheidssubsidie kan een (monumentaal) kerkgebouw niet geëxploiteerd worden. Het is leuk dat een kerk door de overheid tot rijksmonument wordt bestem- 30
Links op deze bij de St. Lambertus in Rosmalen genomen foto Drs. Alphons van der Voorn, directievoorzitter bij Donatus, en rechts directeur Simon Kadijk. We gaan nieuwe markten betreden. We waren een monumentale kerkverzekeraar en zijn vanaf heden een verzekeraar van kerken en niet-religieuze monumenten. Afhankelijk van de mate van dekking en extra wensen, specifiek voor bezitters van een monumentaal pand, kan gekozen worden tussen drie verzekeringsproducten, te weten Comfort, Royaal en Subliem. Kaarsje Waarom Donatus? Simpel, stelt Van der Voorn. We zijn dé kerken- en monumentenverzekeraar van Nederland. Onze belangrijkste toegevoegde waarde is de kennis en expertise in het taxeren en inspecteren van monumenten. Voordat we een gebouw in portefeuille nemen, keren onze bouwkundige experts, allemaal ervaren register experts, het pand binnenste buiten. Wanneer men een object bij ons wil verzekeren, gaan we altijd ter plekke de situatie bekijken. Onze databank bevat gegevens van duizenden panden, zodat we op een goede manier van elk gebouw de herbouwwaarde kunnen bepalen. We garanderen dat de klant nooit onderverzekerd is. Commerciële verzekeraars gaan over het algemeen anders te werk. Ze sturen een zogenoemde herbouwwaardemeter die de klant zelfstandig dient in te vullen en te retourneren. Op basis van dit standaardformulier bepaalt de verzekeringsinstelling de herbouwwaarde (en premie), die negen van de tien keer te laag wordt ingeschat. Mocht er dan een grote schade ontstaan, ja, dan heeft de klant een probleem. En een ongeluk zit in een klein hoekje, terwijl de gevolgen soms niet te overzien zijn. Om een voorbeeld te geven, onlangs is in een Mariakapel een brandende kaars tegen een houten katheder gevallen, die op zijn beurt vlam vatte. De brandschade was niet eens zo groot, de roet- en waterschade van het bluswater daarentegen enorm. We hebben uiteindelijk één miljoen euro uitgekeerd en dat alles vanwege een eenvoudig kaarsje. Het is bewezen dat liefst veertig procent van alle brandschades ontstaat door menselijk toedoen. Vooral bij loodgieterswerk aan 'oude' gebouwen is volgens Kadijk de kans op brandgevaar groot. Even een zinken dakgoot solderen kan desastreuze gevolgen hebben. De loodgieter stookt de dakgoot flink heet om een soldeernaad te leggen, waarbij oude stofdeeltjes kunnen gaan smeulen. Om 4 uur s middags gaat hij nietsvermoedend naar huis en treft de dag erna het pand zonder dak aan. Wat is er gebeurd? De wind heeft de smeulende stofdeeltjes onder de kap geblazen waarna de kap vlam heeft gevat. peld (41 procent van de kerken), maar daarvoor wordt slechts een summier bedrag aan subsidie uitgekeerd. De steun van vrijwilligers is daarom onontbeerlijk. Uit onderzoek van de top van de rooms katholiek kerk en de PKN (protestantse kerk Nederland) blijkt dat de komende tien jaar respectievelijk 400 en 600 gebedshuizen hun deuren als zodanig sluiten. En van de 180 kloosters zijn er in 2020 nog slechts 15 over. Niet vreemd als je bedenkt dat de gemiddelde leeftijd van een kloosterling 83 jaar is.' Andere functies 'Dat wil niet zeggen dat al deze - veelal monumentale - gebouwen worden gesloopt', vervolgt Kadijk. 'Nee, gelukkig is daartegen steeds meer verzet. Kerken veranderen van functie. Ze worden bijvoorbeeld een bibliotheek of krijgen een medische bestemming. Dat neemt niet weg dat we deze gebouwen dan nog steeds kunnen verzekeren. En dat gebeurt dan ook. Wel is de groei eruit. Eind 2009 hebben we daarom een nieuwe beleidsvisie gepresenteerd. Premierestitutie Donatus is een onderlinge verzekeringsmaatschappij, zonder winstoogmerk. Van de inkomsten uit premies wordt een deel toegevoegd aan het eigen vermogen en een deel belegd. De uitgaven bestaan uit schade-uitkeringen en kosten voor bedrijfsvoering. Het resterende winstdeel wordt als premierestitutie uitgekeerd aan de leden (klanten). Donatus werkt met een Ledenraad. Van der Voorn: Deze commissie, bestaande uit vier afgevaardigden van de Nederlandse bisschoppenconferentie, vier mensen van de PKN, één uit het klooster en twee uit de monumentenwereld, houdt niet alleen de bedrijfsvoering nauwlettend in de gaten, maar beoordeelt ook het jaarverslag en bepaalt wat er met de winst gebeurt. Om een idee te geven van de premierestitutie: vorig jaar boekten we een winst van 11 miljoen euro, die volledig wordt afgedragen aan de leden. Waarom volledig? Omdat we in crisisjaar 2008 slechts 1 miljoen winst boekten, dus de premieteruggaaf per saldo lager was. Gemiddeld kunnen we stellen dat over de laatste tien jaar veertig procent van de betaalde premies terug is geboekt op rekening van de klant. 31
1 2A 1. Donatus is van oudsher bekend als verzekeraar van kerken en andere religieuze panden. Nog vrij nieuw is de mogelijkheid tot verzekeren van seculiere monumenten, zoals hier de Harinxma State te Beetsterzwaag. 2A/2B. De Mariakapel in de kerk van de Heilige Martelaren van Gorcum, in de Watergraafsmeer te Amsterdam liep een enorme roet- en waterschade op als gevolg van brand door een omgevallen kaars. Op de foto de gehavende en de gerestaureerde kapel. 2B CAR-verzekering Verbouwen en restaureren brengt extra risico s met zich mee. Het is juist dan van groot belang om goed verzekerd te zijn. Behalve een reguliere brandverzekering is volgens Kadijk tevens een zogeheten CAR constructieve all risk-verzekering aanbevelenswaardig. Dat is min of meer een 'parapluverzekering'. Uit onderzoek van het Nationaal Restauratiefonds blijkt dat juist op deze verzekering wordt beknibbeld. Niet verstandig. Tijdens dergelijke, veelal ingrijpende werkzaamheden heb je met veel verschillende mensen van doen, van aannemers en onderaannemers tot opdrachtgevers en zelfs vrijwilligers, die met CAR allemaal zijn verzekerd. Alle factoren die met verbouwen, restaureren aan aanbouwen te maken hebben, inclusief de aansprakelijkheid, zijn onder de CAR-verzekering gedekt. Let wel, het is een tijdelijke verzekering, maar een belangrijke. Bij een aanbouw aan een kerk in Zutphen werden de heipalen op een specifieke manier, pulserend in de grond gedrukt. Tot zover geen vuiltje aan de lucht, ware het niet dat de gevel van de buren op een gegeven moment instortte. En wie betaalt dat? Geen reguliere verzekering die het instorten dekt, echter wel de CAR-verzekering. Na restauratie vindt er een hertaxering plaats en passen we de polis aan.' Misverstand 'Het is overigens een misverstand dat de herbouwwaarde toeneemt na restauratie. De herbouwwaarde is namelijk het bedrag dat een aannemer nodig heeft om een gebouw neer te zetten. Bij twee identieke panden, de één perfect gerestaureerd en de ander met achterstallig onderhoud, is de herbouwwaarde gelijk. Je kunt namelijk geen pand herbouwen met slecht voegwerk of met verveloze kozijnen. De verkoopwaarde van beide panden daarentegen is natuurlijk wel verschillend. Uiteraard hebben verzekeraars zich wel ingedekt om recht te doen aan het zogeheten indemniteitsbeginsel. Men mag er na een schade namelijk in de portemonnee niet op vooruit of achteruit gaan. De verzekerde moet schadeloos gesteld worden, meer hoeft niet. Polissen bevatten daarom bepalingen over slecht onderhoud of de zogeheten nieuw-voor-oud-bepaling, een bedrag dat in mindering wordt gebracht op de reparatiekosten (materialen en arbeidslonen). Financiële rust De bouwkundige experts van Donatus gaan zeer secuur en zorgvuldig te werk bij het bepalen van een verzekeringswaarde van een object. Ze houden uiteraard rekening met de grondstoffen en het materiaalgebruik. Een monument stijgt veel sneller in herbouwwaarde dan een gemiddeld 'nieuwbouw' woonhuis. De speciaal door Donatus ontwikkelde monumentenindex garandeert monumenteneigenaren dat ze in de loop der tijd niet onderverzekerd raken. Simon Kadijk: We maken een kostprijsberekening van de bouwkosten, rekening houdend met de loonkosten en materiaalkosten. Het restaureren van een monument is nu eenmaal 33
Schade door blikseminslag in 2008 in de kapel van de begraafplaats Duinrust in Katwijk aan Zee. Door de klap zijn de glas-in-lood ramen naar buiten geblazen. arbeidsintensief werk. Ook de gebruikte, authentieke materialen zijn schaarser en dienen qua waarde hoger ingeschat te worden. En dat is zeer belangrijk, want als er eenmaal schade ontstaat en men is onderverzekerd, dan komt men er bekaaid vanaf. Zo was men recent nog in Gouda bezig met het opnieuw bestraten van het marktplein. Het chemisch toilet van de stratenmakers stond pal tegen de gevel van de plaatselijke Sint Jan. Een onverlaat vond het op een dag nodig om dit toilet s nachts in brand te steken, met als gevolg flink wat roetschade aan de gevel van de kerk. De stenen zijn er vervolgens uitgekapt en vervangen door nieuwe exemplaren, speciaal op maat vervaardigd uit de oorspronkelijke groeve. Inderdaad, dat heeft een paar centen gekost, maar dat is nu eenmaal de gang van zaken. En het heeft het kerkbestuur geen cent gekost; ze waren goed verzekerd bij ons. Vaak horen we het credo dat kunnen we niet betalen en wordt gekozen voor een beperkte dekking. Een grote fout. Juist dan moet je kiezen voor een uitgebreide dekking. Dat geeft financiële rust. VORK-c l a u s u l e Wat wel en wat niet verzekeren? Tja, dat is eigenlijk een vraag die we niet aan een verzekeraar moeten stellen. Toch komen beide heren met een helder antwoord. Kijk, je kunt bijvoorbeeld een prachtig en uniek schilderij verzekeren voor 1 miljoen euro. Wordt het gestolen of breekt er een serieuze brand uit, dan is het kunstwerk weg en wordt het verzekerde bedrag uitgekeerd. Maar ja, daarmee kun je het schilderij niet terugkopen. Daarom is het de vraag of je een schilderij wel voor zo n hoog bedrag moet verzekeren? Wij adviseren om het kunstwerk voor een veel lager bedrag te verzekeren om eventuele rook- en roetschade te dekken. De premie is zodoende ook veel lager. Datzelfde geldt voor authentieke ornamenten of beelden binnen een monument. Donatus werkt desgewenst met een zogeheten VORK-clausule in de polis. De meeste monumenten branden niet tot de grond toe af. Jaren geleden bouwde men nu eenmaal zeer solide met gevels van een halve meter dik. Middels de VORK-constructie verzekeren we het pand bewust te laag, bijvoorbeeld tot vijftig of zestig procent van de herbouwwaarde. Alle schades tot dat bedrag worden gewoon honderd procent vergoed. Men is dus niet onderverzekerd. Bovendien krijgt de verzekerde respectievelijk 25 of 20 procent korting op de premie. Schat aan ervaring In 157 jaar tijd heeft Donatus een schat aan ervaring opgebouwd. Van de expertise van de bouwkundige experts wordt nu dankbaar gebruik gemaakt om de horizon te kunnen verbreden. Er is volgens Alphons van der Voorn bouwkundig gezien weinig verschil tussen een kerk of een grachtenpand, een klooster of een landhuis. Het aantal niet-religieuze gebouwen, zoals bewoonde (rijks)monumenten, groeit snel in ons portfolio. We zijn erg trots op het feit dat we letterlijk de beschermheilige mogen zijn van een groot deel van ons cultureel erfgoed. 34
1. Dezelfde kapel, nu de dakconstructie. De schade lijkt mee te vallen, maar voor de reparatie maakt dat niet eens zo veel uit, je kunt zo n schade immers niet plaatselijk herstellen. 2. De kosten van herbouw kunnen enorm oplopen, maar ook sloopwerk kost veel tijd. Zeker bij een monument, waar een zeer zorgvuldige aanpak is gevraagd. 3. De gevolgen van wateren roetschade worden dikwijls onderschat. 4. Restauratiewerk aan de Bonifaciuskerk in Lichtenvoorde. Alle factoren die met verbouwen, restaureren en aanbouwen te maken hebben, inclusief de aansprakelijkheid, zijn gedekt als een CAR-verzekering is afgesloten. 1 2 Con t a c t g e g e v e n s Donatus Verzekeringen, Hoff van Hollantlaan 8, Postbus 500, 5240 AM Rosmalen, tel: 073-522 1700, www.donatus.nl 3 4 35