A q u a r i u m h o b b y AQUARIUMHOBBY Maandblad voor zoetwater- en zeewater aquarianen Jaargang 4, nummer 07, juli 2005 N i d a j v e r l Aquariumhobby is een uitgave van aquariumvereniging http://www.aquariumhobby.nl IN DIT DUBBELDIKKE NUMMER : Special: De eiwitafschuimer Depotproat ADVIES INSTALLATIE ONDERHOUD OREMUSPLEIN 56, 6815 DS ARNHEM (noord 2 minuten van BURGERS ZOO) TEL: 026-44 59 874 De grootste op zee en zoetwateraquaria van Arnhem en omgeving Wekelijks nieuwe import van vissen, planten en koralen Technische hulpmiddelen van simpel tot computer gestuurd Alle bekende merken aanwezig zoals Aqua Medic, Fisher, Ratz, Shuran, Sander, Salifert, Tetra, Sera enz.enz. Kom vrijblijvend kijken naar onze onderwaterwereld, tot ziens Gerrit, Marian en Eric OPENINGSTIJDEN: maandag 13.00-18.00 uur Dinsdag t/m/ vrijdag 10.00-18.00 uur Zaterdag 10.00 17.00 uur Elke eerste zondag van de maand 10.00 17.00 uur Leden aquariumhobby krijgen na vertoon laatst verschenen clubblad 10% korting op ons gehele assortiment -
AQUARIUMHOBBY NIJVERDAL BESTUUR VOORZITTER Laurens de Jong Verlengde oranjestraat 26 Rijssen voorzitter@aquariumhobby.nl SECRETARIS Wil Boelens Het Erf 12 8102 KD Raalte 0572-355175 secretaris@aquariumhobby.nl PENNINGMEESTER & LEDENADMINISTRATIE Harry Heuver 0548-655751 Postbankrekening 9347540 t.n.v. Aquariumhobby Nijverdal Veldmanserve 23 7447 BJ Hellendoorn penningmeester@aquariumhobby.nl penningmeester@aquariumhobby.nl REDACTIE Adriaan Briene 0546-572181 Kopij kan worden ingeleverd in het depot of gestuurd worden naar redactie@aquariumhobby.nl of Schapendijk 4 7642 LR Wierden Maak A3aan blij met kopij CLUBGEBOUW Edwin Verhoef 0548-624061 Maandagavond 4 juli Voor in de Agenda! Aad Bouwman 3x Super gemakkelijke planten Aanvang 20:00 op depot Maandagavond 11 juli Geen lezing zeewater Aad Bouwman zal op 4 juli een lezing over aquariumplanten geven. De titel van de lezing is "3 maal Super gemakkelijke aquariumplanten." Super gemakkelijk verkrijgbaar ( soms niet in de winkel), Supergemakkelijk te houden Supergemakkelijk zelf te kweken. Van tijgerlotussen tot droogcultuur met vooral voorbeelden hoe wij dat zelf op een heel eenvoudige manier kunnen doen. Het is een dialezing met 2 projectoren en 2 projectieschermen. Veel plezier, de Zoetwater commissie. Omdat er zich niemand heeft aangemeld voor de lezing gaat die ook deze maand niet door. De lezing over eiwitafschuimers is nu definitief van de baan. U kunt het verkorte verhaal lezen in dit blad. Gezocht bestuursleden voor het district!! Voor het bestuur van het district Twente zijn we op zoek naar nieuwe bestuursleden. Draag je de aquariumhobby een warm hart toe meld je dan aan bij één van onze bestuursleden!! ZOETWATERGROEP Rob Ghielen ZEEWATERGROEP Marcel Jannink Voorpagina Een kijkje achter de schermen van de zeewaterafdeling bij Zoo-zajac Aquariumhobby op vakantie! Dit is dan al weer het laatste clubblad voor de vakantie begint. We hopen dat iedereen een hele goede vakantie heeft en uitgerust weer terug komt! In juli is er dus geen clubblad, de redactie heeft ook even een adempauze nodig. De laatste middag dat het clubgebouw voor de vakantie nog open is valt op 23 juli nog even tijd voor een laatste rondje aan de bar. We zijn gesloten vanaf 28 juli...maaarrrrr...gelukkig zijn we 25 augustus weer geopend en hopen we weer tegen jullie gebruinde smoelen aan te kijken! 122 2
De eiwitafschuimer...meer dan een filter?? Door A3aan De eiwitafschuimer is bij de zee-aquarianen zeker geen onbekend apparaat. Integendeel het behoort daar gewoon tot de basisuitrusting. Maar we komen de eiwitafschuimer ook wel eens tegen bij Koi-vijvers en bij sterk bezette zoetwaterbakken. Het wordt eens tijd zo'n afschuimers eens nader te bekijken. In onze aquaria kennen we verschillende filters. Mechanische filters Bijvoorbeeld watten zeven fijne vuildeeltjes uit het water. Bij het uitspoelen of verversen van de watten halen we dan de opgevangen afvalstoffen uit het water. Chemische filters Harsen maar ook bijvoorbeeld speciale gesteentes als zeoliet binden bepaalde stoffen aan hun oppervlak. Hierdoor worden stoffen op een chemische wijze aan het filteroppervlak gebonden. Biologische filters Deze maken gebruik van bacteriën die schadelijke stoffen omzetten naar minder schadelijke stoffen (Bijvoorbeeld omzetten van ammoniak naar nitraat, het nitrificatie proces). Hoe moeten we nu een eiwitafschuimer eigenlijk zien? Is het als een soort veredelt mechanisch filter te zien? Nou, er komen geen biologische processen aan te pas. Maar een puur mechanisch filter is het ook niet. Je zou een eiwitafschuimer dan ook als een combinatie van een mechanisch en chemisch filter kunnen zien. Het basisprincipe van de afschuimer De twee uiteinden bestaan namelijk uit: Een waterafstotend deel (Hydrofoob) Een wateraantrekkend deel (Hydrofiel) De staart van het waterafstotende deel zal zich hierbij naar de lucht richten. De kop van het wateraantrekkende deel naar het water. Dat deze stoffen zich daardoor op de grenslaag van lucht/water bevinden is door die verschillende aantrekkingskracht dan ook niet raar meer. Stoffen met deze waterafstotende en wateraantrekkende opbouw zijn o.a. Eiwitten en aminozuren (Eiwitten zijn eigenlijk lange ketens van verschillende aminozuren) Koolhydraten Vetzuren Phenolen organische stoffen geproduceerd door algen/dieren Als je wel eens langs het strand gelopen hebt dan zie je vaak grote vlokken schuim op het strand liggen. Dit schuim ontstaat door een intensieve menging van water en lucht. Een mooi voorbeeld van het afschuimprincipe in de natuur. Want in een eiwitafschuimer doen we niks anders dan het mengen van een water en lucht zodat schuim ontstaat. Maar als we puur water en lucht door elkaar klutsen, dan lukt het ons niet om schuim te krijgen! Er is dus blijkbaar nog iets meer nodig. Het antwoord moeten we zoeken aan het oppervlak tussen water en lucht. Misschien is het je in het aquarium wel eens opgevallen dat vetachtig laagje op het wateroppervlak, de kaamlaag. Nou zo'n kaamlaag bestaat uit verschillende stoffen die de eigenschap hebben zich aan het wateroppervlak af te zetten. Die stoffen bestaan uit lange molecuul verbindingen waarbij de uiteinden verschillende eigenschappen hebben. Deze stoffen kunnen zo aan het grensvlak van water en lucht worden gebonden en door een eiwitafschuimer worden verwijderd. 123 3
Maar ook andere stoffen kunnen door een eiwitafschuimer verwijderd worden. Verschillende metalen, stikstofverbindingen en fosfaten die aan de lange organische moleculen zijn gekoppeld worden ook afgeschuimd en afgevoerd. Naast al deze stoffen die in het schuim aanwezig zijn wordt natuurlijk ook wat water afgevoerd dat mede de bellen vormt en ook wat zout wordt meegenomen de beker in. Door een afschuimer kan dus geleidelijk het zoutgehalte wat dalen. Ook bacteriën en andere kleine micro-organismen kunnen aan het organische schuim blijven "plakken" en zo ook de beker in verdwijnen. Al die organische stoffen, vuildeeltjes en kleine organismen verzamelen zich zo rond een stukje lucht, ons belletje. Zo wordt een huidje om de luchtbel gevormd. We krijgen een mooi stabiel en stevig laagje van afvalstoffen om de luchtbel. Zijn er teveel afvalstoffen dan wordt de de laag verbroken. De belletjes klitten samen tot grotere bellen en het schuimvormende proces klapt in elkaar. Dat zien we ook als we met onze vettige handen in het water komen, de schuimproductie stopt even. En da's ook meteen waarom je bijna alleen maar afschuimers bij zeewater ziet en zelden of nooit bij zoetwater. Bij zoetwater binden de afvalstoffen namelijk lastig aan de luchtbellen. Hoe hoger het zoutgehalte des te beter worden stoffen aan het lucht/water oppervlak gebonden. Bij brakwater kunnen we al goed een eiwitafschuimer toepassen. De bellen maken de afschuimer Om een goede afschuimer te krijgen moeten we dus veel lucht door het water zien te krijgen. Hoe groter het oppervlak lucht/water des te beter. Nou da's simpel toch? Dan blazen we een gigantische hoeveelheid piepkleine luchtbelletjes het water in. Immers veel kleine belletjes hebben een groter oppervlak dan een paar grote. Nou dat klopt...in theorie. De praktijk is wat lastiger. Want wat gebeurt er met kleine bellen? Nou die stijgen langzamer op naar de oppervlakte dan hun grotere broers en hebben daarbij de neiging om langzaam in het water op te lossen. Tsjaaah...met zichzelf oplossende belletjes werkt een eiwitafschuimer niet zo goed meer en hebben we eerder een zuurstofreactor gebouwd. In de praktijk valt dit effect gelukkig nogal mee omdat veel aquaria tegen de zuurstof-verzadigingsgrens aanzitten. De eiwitafschuimer helpt daar zeker positief aan mee! Te grote bellen willen we niet omdat er dan relatief weinig afvalstoffen aan blijven hangen. Ook zijn te grote bellen niet erg stabiel qua vorm en zullen in door het langsstromende water vibreren waardoor gebonden deeltjes weer worden afgeschud. Ergens ligt een optimale bellengrootte. Niet te groot en niet te klein. Deze optimale bellen grootte ligt zo rond de 0,2-2 mm. Bij zoetwater zal het niet meevallen zulke kleine bellen te krijgen. De foto hiernaast laat duidelijk de grove bellen bij een zoetwater afschuimer zien. Bij zeewater is dat stukken gemakkelijker, daar zien we de afzonderlijke belletjes niet eens meer en wordt het water/lucht mengsel één witte melk. Trouwens vaak wordt er verteld dat het beter schuimen bij zeewater komt door de verschillen in oppervlaktespanning. Dat is zeker niet zo! De oppervlaktespanning tussen zoet- en zeewater verschilt niet veel. Dan heeft de temperatuur nog een groter effect op de oppervlaktespanning. Water en lucht, regels voor een effectieve afschuimer. We konden al lezen dat om een effectieve afschuimer te krijgen we kleine belletjes moeten hebben van 0,2-2 mm. En daarvan het liefst zoveel mogelijk. Wat kunnen we nog meer doen om een goede afschuimer te krijgen? Nou da's simpel we kunnen de onderstaande drie hoofdlijnen opzetten: Zoetwaterafschuimer... Het lukt nog niet zo kleine luchtbellen te fabrieken. Zoveel mogelijk luchtbellen van 0,2-2 mm Het water zo lang mogelijk met de lucht in aanraking laten komen Turbulente luchtstroming vermijden zodat de luchtbellen niet in het water samen klonteren 124 4
Water en lucht zolang mogelijk met elkaar in aanraking, de contacttijd Hoe langer we het water en lucht met elkaar in aanraking laten komen des te groter is de kans dat afvalstoffen zich op de grens van water/lucht aan de luchtbellen gaan afzetten. Nou heeft helaas lucht de nare gewoonte om in water op te stijgen, da's dus niet bevorderlijk voor de contacttijd. Nou gelukkig hebben we er wat op gevonden om die luchtbellen toch langer in het water te houden. Door namelijk het water van boven naar beneden te laten stromen heffen we gedeeltelijk de opwaartse kracht van de luchtbellen op en krijgen daardoor een langere contacttijd. Dit principe waarbij de lucht van onderen en het water bovenin wordt toegevoerd noemen we het tegenstroomprincipe. Het meestroom principe waarbij water en lucht beide dezelfde richting op gaan komen we dan ook minder vaak tegen omdat de contacttijd aanzienlijk korter is. In veel eiwitafschuimers vinden we dit tegenstroomprincipe dan ook terug. De contacttijd kunnen we nog verder verlengen door de waterkolom zo hoog mogelijk te maken. Hoe hoger de kolom, des te langer de contacttijd, des te effectiever kan de afschuimer werken. En dat verklaard ook waarom we soms van die manshoge afschuimers tegenkomen bij de grotere systemen. Maar wat nu als je een eiwitafschuimer onder je aquarium wilt plaatsen? Zo'n hoog geval werk je niet even onder in de kastje weg. Nou ook daarvoor zijn oplossingen gevonden. Bijvoorbeeld door het watertraject niet rechtstreeks van boven naar beneden te laten lopen maar door het water axiaal in te brengen zodat een slingerende vortex beweging wordt gemaakt in de afschuimer. Het water legt een langere weg af en heeft een langere contacttijd. Ook zijn er systemen waarbij het water omhoog en dan weer omlaag wordt gebracht, de zogenaamde omkeer systemen. Behalve de hoogte van een afschuimer is natuurlijk ook de diameter van belang. Als we bij een bepaalde waterhoeveelheid door de afschuimer de diameter verkleinen dan neemt de watersnelheid toe, en de contacttijd wordt korter. De onderstaande grafiek geeft een indicatie van de diameter van een afschuimer afhankelijk van de flow door de afschuimer. Voor de doorstroomtijd nemen we even 12 uur aan. We vinden dan bijvoorbeeld dat als we 800 l/uur door een afschuimer willen halen we met een 175 mm diameter net niet uit komen (gele lijn), dan kiezen we de eerstvolgende grotere diameter en komen dus op 200 mm. 125 5
Over het circulatievoud en de selectie van de afschuimer Een veel gehoorde kreet is dat je minimaal ca. 1x de netto-inhoud van je aquarium per uur over je afschuimer moet halen. Heb je dus een aquarium met een inhoud van 300 liter dan moet je een pomp hebben die in staat is om 300 l/u over je afschuimer te verpompen. Die 1x de inhoud per uur is een goed startwaarde maar ook andere faktoren moeten niet uit het oog worden verloren. In de eerste plaats heb je een afschuimer om afvalstoffen af te voeren. Een bak die weinig wordt belast, kent weinig afvalstoffen en kan dus met een lager circulatievoud toe dan een zwaar bezette vissenbak waarbij stevig wordt gevoerd. Voor de eerste categorie kun je goed 0,5x per uur hanteren, terwijl je voor de laatste categorie beter richting 2x per uur kunt gaan. Een zwaarder bezette bak vraagt dus ook om een betere, sterkere afschuimer. Een menselijke gedachte is dan vaak...als 2x per uur beter is dan 1x per uur dan zal 4x per uur het water door de afschuimer halen nog beter zijn! Nou, misschien...misschien ook niet want we konden al lezen dat een eiwitafschuimer ook sporenelementen e.d. onttrekt. En lagere dieren hebben ook aminozuren en eiwitten nodig. Evenals nitraat en fosfaten. Schoon water is een must, maar superbrandschoon is nu ook weer niet nodig want dan moeten we weer met allerlei toevoegingen aan de gang om de koralen e.d. dat te geven wat we er via de afschuimer teveel hebben uitgehaald. Een ander facet is dat een afschuimer bij een circulatievoud van 1x bijvoorbeeld met een efficiëntie van 90% zal werken. Maar bij een circulatievoud van 2x is dat bijvoorbeeld nog maar 45%. Dan maakt het netto gezien niets uit of je met een circulatievoud van 1x of 2x werkt. (1x0,9 is immers gelijk aan 2x0,45) Is de efficiëntie bij een circulatievoud van 2x wel groter dan die 45% dan heeft het wel zin. Maar helaas weten we zelden de efficiëntie van een afschuimer. Een afschuimer wordt door een fabrikant alleen maar opgegeven als, "geschikt voor een aquarium van xxxxx liter". De opbouw van een afschuimer Doorstroomtijd en circulatievoud In de grafiek wordt gewerkt met de doorstroomtijd da's net iets anders dan het circulatievoud. Bij de doorstroomtijd houden we er rekening mee dat schoon water uit de afschuimer opmengt met vuil water, het circulatievoud houdt daar geen rekening mee. Hierdoor duurt het langer voor een hele bak doorspoelt is. Als we een doorstroomtijd van 12 uur aanhouden dan wil dat zeggen dat in 12 uur al het water door de afschuimer is geweest. Een doorstroomtijd van 12 uur komt overeen met een circulatievoud van ca. 0,75x We weten nu op welke basisprincipe een afschuimer werkt, we weten wat over het belang van de lengte en de diameter van het apparaat. Nu wordt het eens tijd ons wat verder in de opbouw van de afschuimer te verdiepen. Een eiwitafschuimer kunnen we eigenlijk opgebouwd zien uit drie hoofddelen: De "bellengenerator" oftewel bellenblazer, het deel dus waar fijne luchtbelletjes worden gemaakt en in het water gebracht worden. Het contactdeel, waar water en lucht intensief met elkaar in aanraking komen Het afschuimdeel, waar het ontstane schuim gescheiden wordt van het water De "bellengenerator", we gaan bellen blazen Het hart van elke eiwitafschuimer is de "bellenblazer". En daarvoor zijn al heel wat originele apparaten en systemen ontworpen. En die bellenblazer moet dus bellen zien te maken van 1-2 mm grootte. En natuurlijk zoveel mogelijk bellen! Theoretisch (de berekening zal ik jullie besparen) krijg je maximaal 52% aan bellen in het water, hoe groot of hoe klein je de bellen ook maakt, meer lukt je niet. In de praktijk bestaat ca. 15-20% van het volume van het water/lucht mengsel in een eiwitafschuimer uit lucht. De belangrijkste systemen om bellen in het water te krijgen zijn: Luchtpomp met uitstroomsteen Waterpomp met venturi Waterpomp met injector Waterpomp met naaldrad Een aantal eiwitafschuimers gebaseerd op het venturi principe. Die grijze luchtpotten met het slangetje eraan zijn geluiddempers om het aanzuiggeruis van de lucht te dempen. Stil zijn ze dus niet, maar wel compact! 126 6
Luchtpomp met uitstroomsteen Dit is het oudste systeem dat in de aquaristiek voor eiwitafschuimers wordt toegepast. En waarom ook niet? Want ondanks het oude principe is het nog steeds één van de meest effectieve. Als uitstromer wordt meestal lindehout gebruikt, Waarom nou lindehout als we ook prachtige keramische materialen als uitstromer hebben? Nou zo'n lindehouten uitstromer geeft prachtige kleine bellen bij een relatief lage weerstand. Lindehout heeft namelijk wateraantrekkende eigenschappen waardoor een luchtbel graag loslaat van het oppervlak van de uitstromer. Keramische uitstromers hebben dat effect veel minder en geven zo grovere bellen ondanks dat ze toch fijnere poriën hebben. Ook kunststoffen als EPDM hebben deze wateraantrekkende (hydrofiele) eigenschap en worden zo vaak toegepast bij Koi vijvers. Wellicht het proberen waard zo'n EPDM membraan ook eens voor een afschuimer te proberen. Voordelen Fijne bellenstroom Veel luchtbellen Waterstroom onafhankelijk instelbaar van luchthoeveelheid Weinig energie benodigd Plankton vriendelijke methode Goedkoop in aanschaf, cq simpel zelf te maken Nadelen Regelmatig vervangen luchtsteentje(s) Het nadeel van zo'n houten uitstromer is dat deze op den duur dicht slibt. De levensduur bedraagt ca. 1-3 maand. Bij grotere afschuimers wordt het telkens vervangen van meerdere uitstromers zo toch wat prijzig. De oplossing is natuurlijk zelfbouw, en dat kan gemakkelijk voor zeer lage kosten. Maar je moet dan natuurlijk wel een echte Doe-hetzelver zijn. De echte bikkel plant dan natuurlijk een Amerikaanse lindeboom (Tilia americana) achter in de tuin en kan dan jaaaaren vooruit. Waterpomp met venturi Wanneer je over een vernauwing in een buis water laat stromen dan zal het water daar ter plekke sneller gaan stromen. De druk in de vernauwing daalt en wordt omgezet in snelheid. Die druk kan daar zelfs lager worden dan de atmosferische druk, als de snelheid in de venturi maar groot genoeg is. En zo kunnen we dus lucht aanzuigen. Op het plaatje is het principe weergegeven. Verschillende variaties zijn mogelijk, venturi-pomp buiten de bak, meerdere venturi's, systemen zonder sump, enz. Zo is met heel simpele middelen een goede menging van lucht en water te verkrijgen. Voordelen Fijne bellenstroom Veel luchtbellen Weinig onderhoud nodig Nadelen Door venturi weerstand relatief hoog energieverbruik Schoonhouden venturi blijft nodig Verlopen venturi instelling bij verandering waterflow Waterhoeveelheid beinvloed de hoeveelheid lucht die meegenomen wordt Het instellen van de venturi is bij sommige afschuimers een wat lastige bezigheid. Hierbij moet door het spelen met waterhoeveelheid en de luchtinlaat een optimale instelling worden verkregen. Is het zaakje eenmaal ingesteld dan blijft het langere tijd probleemloos lopen. Wel wil soms de luchtaanzuig wat dicht gaan zitten. Af en toe wat osmosewater via de luchtinlaat mee laten zuigen is vaak voldoende of anders wat rigoureuzer schoonmaken is het devies. 127 7
Waterpomp met injector Dit systeem komen we in Europa niet zo vaak tegen. De Amerikanen zijn wat meer gecharmeerd van dit principe waarbij water uit een nozzle (de injector) met hoge snelheid in een kolom met bio-ballen wordt gespoten. Hierdoor krijg je een zeer intensieve mix van water en lucht. Voordelen Fijne bellenstroom Veel luchtbellen Weinig onderhoud nodig (minder als Venturi) Bedrijfszeker Nadelen Zeer hoog energiegebruik Schoonhouden nozzle blijft nodig Geluid! Waterhoeveelheid beinvloed de hoeveelheid lucht die meegenomen wordt Een systeem wat er wat op dit systeem lijkt is de Beckett-afschuimer. In de verticale pijp zit dan bovenin een venturi die het lucht/water mengsel in de verticale pijp spuit. De weg die het water moet afleggen kan ook simpel verlengd worden door in de afschuimerbuis nog een binnenbuis aan te brengen. Door de middelste buis stroom het water omhoog, via de buitenste ring weer omlaag. Waterpomp met naaldrad Een principe wat de laatste tijd meer en meer in opkomst is. De lucht wordt hierbij in de aanzuig van de pomp binnengeleid of via een venturi toegevoerd. De schoepen van de pomp slaan dan de lucht kapot en je krijgt zo een mengsel water/lucht wat uit zeer kleine belletjes bestaat die minstens, zo niet kleiner zijn dan die van een lindehouten uitstromer. Ook hebben we nu geen last van een grote energievretende pomp die de drukval over nozzle of venturi moet overwinnen en dus is het concept veel en veel energiezuiniger. Een nadeel is dat de lucht in de pomp kapot wordt geslagen en de pomp eigenlijk constant aan het caviteren is. De krachten op zo'n pomp zijn dan ook veel groter dan op een normale waterpomp. De waaier en de pompas moeten wel tegen deze sterk wisselende krachten opgewassen zijn. Vooral in het begin gaf dit aanleiding tot veel problemen maar tegenwoordig zijn de pompen hierop aangepast. O.a. door speciale titanium pinnen in de waaiers zoals die worden toegepast in de Red Dragon pompen bij de Bubble-king afschuimers. Voordelen Fijne tot zeer fijne bellenstroom Erg veel luchtbelletjes Zeer weinig onderhoud nodig Bedrijfszeker (duurdere types) Laag energiegebruik Nadelen Plankton onvriendelijk door alles vermalende pomp Hoge aanschafprijs Naaldradpomp met kunststof naaldrad van de Fa. Euroreef Pompen Plankton onvriendelijk? In hoeverre is een pomp plankton onvriendelijk? Het water voor de afschuimer komt meestal boven uit de bak, daar zit relatief weinig plankton. Ook blijkt plankton verbazingwekkend goed de tocht door de pomp te overleven. Dus of we ons daar werkelijk zorgen over moeten maken? 128 8
Het contactdeel Na het fabrieken van al die luchtbellen, willen we ervoor zorgen dat het water en luchtmengsel zo lang mogelijk met elkaar in aanraking blijft. We konden al lezen dat doorvoor de watersnelheid, luchtbellen grootte, diameter en hoogte van het contactdeel van groot belang zijn. Maar hoe lang moeten we die contacttijd eigenlijk maken? Is een paar seconden genoeg of moet het enkele minuten zijn? Het blijkt dat sommige stoffen zich zeer snel aan een luchtbel binden, andere stoffen weer erg langzaam. Afschuimers die onder een aquarium staan moeten vaak zeer kort gehouden worden en kennen daardoor, dat kan niet anders, korte verblijftijden. Bij zulke afschuimers zullen die langzaam bindende stoffen dus minder effectief afgescheiden worden dan bij de langere versies. Gelukkig kan naast het afschuimen het (beperkt) filteren over kool meehelpen ook deze stoffen kwijt te raken. Er zijn nog andere factoren die in het contactdeel van de afschuimer het afschuimproces beïnvloeden. Vettigheid vermindert de effectiviteit van de afschuimer, een goede reden ook het contactdeel een paar keer per jaar te reinigen om zo de aangekoekte laag op de wanden weer te verwijderen. Maar ook zaken als Calciumgehalte, aanwezigheid van nuclei en de ph spelen een rol.een hoger calciumgehalte zal een verbetering te zien geven in het afscheiden van organisch gebonden fosfaten. Klein aanwezig zweefvuil vormen kernen (nuclei) waaraan zich vuil kan hechten die aan de luchtbelletjes blijven kleven. Als er veel van die nuclei aanwezig zijn zal de afschuimer ook effectiever werken. Er zijn systemen waarbij hiervan gebruik wordt gemaakt door druppelsgewijs een zeer fijne klei/leem suspensie aan de afschuimer toe te voeren. De ph waarde speelt ook een belangrijke rol omdat de vorm waarin bepaalde moleculen voorkomen beïnvloed worden door de ph. Sommige stoffen zijn bijvoorbeeld bij lage ph's niet polair en laten zich nauwelijks afschuimen. Bij hogere ph's krijgen ze een ander vorm, worden polair en laten zich wel afschuimen. Een andere wat lastiger factor is turbulentie. Veel turbulentie (wervelingen) in het water geeft een langere contacttijd maar te grote turbulentie kan er ook voor zorgen dat deeltjes weggeslagen worden van de aanhechtingen op de luchtbellen. En dan hebben we juist het tegenovergestelde bereikt van wat we willen. Op dit punt verliezen de afschuimers met lage bouwhoogte (Door veel turbulentie toch nog lange contacttijd) het toch van de hoge modellen. Het afschuimdeel In het contactdeel zijn de af te scheiden stoffen samengeklonterd aan de luchtbelletjes. En die "vuile" belletjes willen we nu wel graag scheiden van het schone water dat terug kan naar het aquarium. Nou da's gelukkig nogal simpel om te doen. Die schuimbellen willen door hun lichte gewicht t.o.v. water toch omhoog om op het water een schuimlaag te vormen. Door boven op het contactdeel een koker te plaatsen met een wat kleinere diameter wordt het schuim omhoog gedrukt en door de ontwijkende luchtstroom meegenomen de schuimbeker in. Maken we de diameter van de stijgnek te groot, dan is de luchtstroom te klein om het schuim snel uit de afschuimer te drukken. De afschuimcapaciteit loopt dan terug. Is de diameter van de nek te klein dan wordt de luchtsnelheid in de nek te groot en spuit het schuim te hard in de beker en wordt ook teveel water meegenomen. De schuimbeker kan dan overstromen. Om vuilafzetting op de wanden te voorkomen en vuil snel te kunnen afvoeren zijn er ook systemen bedacht waarbij men water langs de wanden van de afschuimernek laat stromen. Hierdoor blijft het schuim niet aan de wand plakken en wordt het snel en effectief afgevoerd. Deze constructie staat ook wel bekend als een "wetneck" een "Nathals" vrij vertaald in het Nederlands. Bij zoetwaterafschuimers zien we vaak een heel andere afschuimconstructie. Omdat de belletjes in zoetwater over weinig stabiliteit beschikken wordt het schuim niet door één koker maar door meerdere afschuimkokers geleid met een kleinere diameter waardoor de bellen minder gauw uit elkaar vallen. De foto geeft een voorbeeld van zo'n constructie. De lengte van de afschuimnek is ook van belang. Hoe hoger we dit deel maken, des te minder schuim we in de beker krijgen. Maar het schuim dat in de beker komt is wel geconcentreerder. We kunnen ook zeggen: Lange afschuimnek, minder schuim in de beker maar meer geconcentreerd Korte afschuimnek, meer schuim in de beker, maar minder geconcentreerd Zoetwaterafschuimer met groot aantal stijgpijpjes om het instabiele schuim toch af te kunnen voeren. Eigenlijk zouden we de hoogte van het afschuimgedeelte dus willen regelen, nou bij veel afschuimers kan dat, namelijk door de waterhoogte in de afschuimer zelf te veranderen. Een lage waterhoogte geeft een lang afschuimdeel. Een grote waterhoogte geeft een kort afschuimdeel. Ook systemen met een verschuifbare nek zijn mogelijk.het meest simpele is natuurlijk om een regelkraan in de afvoerpijp te plaatsen (Zie schema van de downdraft afschuimer). Hoe meer we de regelkraan smoren des te hoger de waterstand in de afschuimer. Groot nadeel is dat de capaciteit ook terugloopt. En dat zo'n kraan vaak lastig is in te regelen. Moet er toch met een kraan geregeld worden dan werkt een schuifafsluiter beter dan een kogelkraan omdat die preciezer is in te stellen. Het beste systeem is nog weergeven in het principeschema van de naaldrad en de venturi afschuimers. Met een (evt. in hoogte verstelbare) omgekeerde U-vormige buis, ook wel bekend als de Hartford loop. 129 9
Help!! Waar plaats ik de afschuimer? De meeste afschuimers zijn onder de bak in de bioloog of de sump terug te vinden. En veel aquarianen zijn nogal goed in het bedenken en maken van allerlei ingenieuze PVC buizenstelsels om het water van het aquarium naar de afschuimer en/of de sump te brengen. Ook voor een afschuimer zijn veel verschillende systemen te bedenken. Het probleem begint al direct met, "Waar haal ik m'n water vandaan?" Hoe vuiler het water dat we de afschuimer voor z'n kiezen geven, des te beter zal deze werken. En waar is in onze bak het meest vervuilde water? Nou da's aan het wateroppervlak, het grensgebied tussen lucht & water. Het beste rendement krijgen we door oppervlaktewater vanuit het aquarium naar de afschuimer toe te halen. Met verschillende overloopsystemen is dat goed te realiseren, En dan wordt het ingewikkelder. Gaan we met het oppervlaktewater vanuit de bak meteen de afschuimer in, of dumpen we het water eerst in de sump en moet de afschuimer het dan maar weer aanzuigen. Nou we bekijken het eens voor een drietal situaties Overloopwater direkt door afschuimer Voordeel Geen extra pomp nodig voor afschuimer Nadeel Overloop moet uitgeschakeld worden bij schoonmaken afschuimer (of een bypass leiding maken). Niet elke afschuimer is geschikt voor deze opstelling Overloop water direct in de sump Afschuimer capaciteit groter als overloop capaciteit Voordeel Eenvoudig te maken Nadeel Schoon water wordt weer teruggevoerd de afschuimer in waardoor rendement van afschuimer minder wordt Overloop water direct in de sump Overloop capaciteit groter als Afschuimer capaciteit Voordeel Eenvoudig te maken Nadeel Grotere circulatiecapaciteit over de sump dan nodig. Een gesloten rondpomp systeem (rifspoeling bijv.) is energetisch veel efficiënter dan dit via de sump te laten lopen. Nou we erachter zijn hoe we de afschuimer plaatsen, nog het volgende, hoe brengen we het water het beste weer terug het aquarium in? Stel je voor dat je het schone water uit de afschuimer bijna rechtstreeks weer zou aanzuigen. Dan zou het aquarium zelf niet veel nut hebben van de afschuimer. Hoe we de aanzuig van het oppervlaktewater en de retour ten opzichte van elkaar plaatsen heeft dus invloed op het goede functioneren. Plaatsen we de aanzuig recht tegenover de toevoer dan lopen we grote kans schoon water weer rechtstreeks de afschuimer in te duwen. De efficiëntie van het systeem daalt dan natuurlijk. We moeten dus ook de toevoer en afvoer van de afschuimer zo plaatsen dat kortsluiting zoveel mogelijk wordt voorkomen. Oh ja, en denk eraan dat het water dat terug gaat naar het aquarium niet vol zit met zeer fijne luchtbellen. Niet alle organismen zijn daar van gecharmeerd. Een paar schotten in de sump kunnen voorkomen dat al teveel luchtbellen terug het aquarium in worden gevoerd. Zie schema's hiernaast. Dit verhaal is nog verre van compleet, zaken als Zeta-potentiaal, bi-layers e.d. zijn niet aan de orde gekomen. Daarvoor was de lezing bedoeld. Maar in ieder geval blijkt het nog een hele wetenschap te wezen om een eiwitafschuimer goed te selecteren en op de meest efficiënte manier aan te sluiten. Dit verhaal en dan nog veel uitgebreider is te lezen in een 3-delige artikelenserie (onder menu filters) op: http://members.lycos.nl/brieneoord/aqua/ Bronnen o.a.: Aquarientechnik im Suss- und Seewasser M. Sander Aquatic Systems engineering P.R. Escobal Principles of Colloid and Surface Chemistry P.C. Hiemenz/R. Rajagopalan Aquatic Chemistry W. Stumm/J.J. Morgan 1210 10
AQUARIUMHOBBY NIJVERDAL LIDMAATSCHAP Aquariumhobby Nijverdal Met lidmaatschap van één bond naar keuze (N.B.A.T. of N.B.B.Z.) 67,50 per jaar Lidmaatschap Lidmaatschap N.B.A.T. en N.B.B.Z. 102,50 per jaar Jeugdleden 20,00 per jaar Betaling contributie vooruit en alleen automatische incasso. Opzeggen schriftelijk of e-mail bij de penningmeester o.v.v. naam en adres voor 1 november van het lopende jaar CLUBGEBOUW Prins Hendrikstraat 36 Nijverdal geopend Iedere donderdag 19:30 22:00 Iedere zaterdag 14:30 17:30 en tijdens clubactiviteiten ZOETWATER EN ZEEWATER Maandagavond 4 juli Aad Bouman Supergemakkelijke planten Aanvang 20:00 op depot Maandagavond 11 juli Zeewaterlezing over filters/afschuimers Gaat niet door! Het was weer gezellig tijdens de laatste zoetwaterlezing. Erik Weevers kwam ons wat vertellen over allerlei kikkers en liet ons daarbij prachtige beelden zien van de verschillende soorten en ook van de opbouw en inrichting van z'n paludarium. Echt een lust voor het oog. Met z'n typische humoristische wijze van vertellen ontstond zo een prettige sfeer en voor we het goed en wel in de gaten hadden zaten we alweer in de pauze. Je steekt nog es wat op ook op zo'n avond. Want heb jij wel es gehoord van toad-licking?...eehhhh even vertaald, padden-likken. Het schijnt dat sommige van die beestjes een huidslijm afscheiden dat nogal hallucinerend werkt. Nou een pad likken is nogal wat goedkoper dan hasjiesj en dat gebeurt dus ook! Ongevaarlijk schijnt het niet te wezen omdat je niet precies weet wanneer zo'n pad wel of niet veel giftig hallucinerend slijm afscheidt. Dus als we onder onze leden ineens een enorme toename aan terraria en paludaria zien dan geeft dat te denken... Ook grappig was om te horen dat al die fraai en fel gekleurde kikkertjes zelf niet de gifstoffen maken maar dat ze de gifstoffen halen uit de mieren en andere kevertjes en torretjes die ze eten. Die gifstoffen slaan ze dan op in speciale klieren. Komen de kikkers in gevangenschap dan krijgen ze die mieren e.d. niet meer te eten en worden zo ook steeds minder giftig. We kregen ook na de pauze nog vele dia's te zien met prachtig gekleurde kikkertjes, de een nog uitbundiger uitgedost door moeder natuur dan de andere. Ook was het interessant om de kweekopstelling te zien waar al de kleine larven als kikkervisjes opgroeien. Een hele serie van kleine kamertjes met daarin allemaal kleine kikkervisjes. Water vanuit de ene kamer stroomt de lager gelegen kamer in en vandaar uit in een centrale opvangbak. Daar wordt het gefilterd en weer terug gevoerd. Niet alle kikkervisjes kunnen blijkbaar samen in één bakje gehouden worden. Sommige soorten scheiden namelijk stoffen af die de groei van andere kikkervisjes in dezelfde ruimte belemmeren. Je moet het allemaal maar net weer weten. Je merkt het, 't was een zeer interessante avond die zeker nog eens voor herhaling vatbaar is. Verder zijn we nog on tour geweest. Even, nou ja "even" wat winkels bekijken in het westen van het land. En dat was zeker de moeite waard. Aqua Spijk, Verduijn Cichliden, Aqua Tales en nog wat zaken rond Rotterdam/Den Haag stonden op het programma. Genoeg moois te zien! En sommigen onder ons keerden dan ook met wat mooie vissies huiswaarts! Dankzij moderne navigatiesystemen in de Volvo van Rob was de route naar de verschillende zaken een peuleschilletje...alhoewel, gooi even een stukkie snelweg dicht en je moet wel even op het navigatie kompas zelf de juiste richting bepalen. Maar ook op gegist bestek kwamen wij aquarioten op de juiste plaatsen aan. Een leuk dagje uit...nu nog een keer met onze club richting onze Germaanse oosterburen, naar Zoo-zajac...Sehr die muhe wert! Ich sags dir... Oh, ja...bij het vorige clubblad was een vragenformulier toegevoegd, cq per e-mail er bij verzonden. Ik heb nu een viertal formulieren terug...wel wat magertjes niet waar...dus als u ze nog es wilt bekijken en opsturen...dankjewelastublieft. 1211 11
Bij ons is mogelijk al uw kopieerwerk te laten verzorgen. Wij doen alles wat met een kopieermachine te maken heeft. u kunt zelf uw kopieën maken of wij doen het voor u. Ook verkopen en verhuren wij kopieermachines en natuurlijk doen wij ook het onderhoud en de service ervan. Website www.kopieercentrum.nl E-mail info@kopieercentrum.nl Argonstraat 8, 7463 PD, te Rijssen Tel: 0548-541200 Fax: 0548-540139 Aanbiedingen uit het depot Vissen of planten nodig??? Kom eens langs op ons depot. Op zoetwatergebied een ruime keus aan planten en dieren. Zie ook 1 e pagina in dit blad! Heeft u planten over?? Gooi ze niet weg maar lever ze op het depot in. U kunt er een ander verenigingslid blij mee maken! AAN