Wandelroute Landgoederen Rijswijk (Kort en Lang) A 1. Start Centrum Oud Rijswijk voor het Tollenshuis Tollenshuis: Voorheen heette het Tollenshuis Ottoburch. De eerste vermelding is van 1546. In 1714 werd in het testament van Cornelis de Jonge van Ellemeet gesproken over de hofstede Ottoburch met 26 morgen land. Het herenhuis, zoals dat nu nog bestaat, werd in 1793 gebouwd. De dichter Hendrik Tollens woonde van 1846 tot 1856 in het huis en daarom heet het tegenwoordig het Tollenshuis. Het huis is ook een trouwlocatie van de gemeente Rijswijk. Recht voor u ziet de Oude Kerk van Rijswijk Oude Kerk: De Oude Kerk is een Protestantse kerk aan Herenstraat in Rijswijk. De huidige kerk werd in de 15e eeuw gebouwd en is een van de oudste gebouwen in Rijswijk. Bijzonder is dat bij deze verbouwing om de toren heen werd gebouwd, zodat deze nu in de kerkruimte staat. Van der Kloot Meyburg restaureerde het schip, het koor, de kapellen en het stuk om de toren in 1919/20. Hierbij ontdekte hij dat reeds in de 11e eeuw zich een romaanse kapel op deze plaats bevond. En dat als plaats van aanbidding is de lage heuvel (een oud binnenduin) waarop de Rijswijkse kerk zich bevond al eeuwen daarvoor gebruikt. Oudere sporen zijn niet gevonden, wel enkele grafstenen uit het begin van de 13e eeuw. De huidige grote kapel is in 1469 als familiekapel aangelegd door Jan Ruychrock van der Werve, schatbewaarder van Jacoba van Beieren en later raadsheer aan het hof van Filips van Bourgondië. Ook het leprozenluikje, waardoor lepralijders van buiten toch iets van de mis konden meemaken, dateert uit de middeleeuwen. Door het luik kon andersom kaarslicht uit de kerk op het kerkhof vallen, het dodenlicht. Tijdens de Beeldenstorm in 1566 werd de kerk met rust gelaten. In 1617 zochten de verdreven contraremonstranten uit Den Haag onder leiding van de afgezette predikant ds. Henricus Roseus hun toevlucht in Rijswijk, de zgn. Rijswijckloopers. In de Rijswijkse kerk werd de rebellerende Haagse kerkenraad opgericht, die na de Synode van Dordrecht legaal zou worden. Nadien werd het gebouw verfraaid met meubelstukken, zoals de kansel uit 1620, gemaakt door de plaatselijke timmerman Seger Hermansz. Kistemaecker.
De twee klokken zijn in 1681 vervaardigd. Op de grootste staat de spreuk: Door mijnen clanck zij aan Godt danck. Ick wijs met vlijt Rijswijck den tijdt. Het orgel werd in 1786 gebouwd door Joachim Reichner en betaald uit een legaat van Cornelia Schellinger, weduwe van raadpensionaris Pieter Steijn. Een andere voorname schenkster was Amalia van Solms met het avondmaalszilver. Achter de kerk ligt een begraafplaats met onder andere het graf van de familie Onderwater (stichters van het verzorgingstehuis Onderwatershof) en de dichter Hendrik Tollens. Met het Tollenshuis in de rug slaan we links af. We lopen langs de oude waterput en het pomphuisje. Waterput: De put werd gebouwd in de zestiende eeuw en functioneerde als openbare watervoorziening. De bakstenen put ligt net onder de openbare weg. De diameter is zo'n 120 centimeter en de diepte bedraagt liefst vijf meter. Het water werd opgepompt. Het pomphuisje staat nog steeds voor de Oude Kerk. Een loden pijp verbond de put met het pomphuisje. We lopen rechtdoor. Tussen de restaurantjes kunt u aan de linkerhand een poortje zien. Dit is het Poortje van Verlaan. 2. Poortje van Verlaan Het poortje lijkt dan ook ouder dan het is en de gevelsteen laat dat zien: bovenin prijkt het jaartal 1972. Ook aan de zuidzijde van de steeg werden hekken aangebracht, aan de kant van het Mallegat. Deze laatste zijn bijzonder, want ze zijn afkomstig van het voormalige kasteel Huis te Hoorn, dat heeft gestaan aan de Sir Winston Churchilllaan, op de hoek van de Thierenskade. Het kasteel werd in 1951 wegens bouwvalligheid gesloopt, waarna de hekken verhuisden naar de gemeentewerf. Daar werden ze opgeknapt en later in de poort aangebracht. De naam het Poortje van Verlaan is een vernoeming naar Theodorus Cornelis Verlaan, die in het pand Herenstraat 89 een bloemenwinkel had, met daarachter een bloemisterij, die doorliep tot aan het Mallegat. Het Mallegat was vroeger een haventje, een zijtak van de Rijswijkse Vaart: deze vaart liep tot 1955 vanaf de Rembrandtkade de bocht om naar de Van Vredenburchweg en daarna het Westland in. Als u door het Poortje loopt komt u bij een parkeerplaatsje dit was vroeger een haventje. De groenstrook in de Van Vredenburchweg tussen het Ruysdaelplein en de Jozef Israëlslaan geeft het tracé van de vroegere vaart aan. Het Mallegat, vroeger een haventje, werd gedempt in de jaren veertig van de 20e eeuw en doet tegenwoordig dienst als parkeerterrein. Aan de zuidzijde loopt nu tussen de Kerklaan en de Rembrandtkade de Nobelaerstraat, die in 1971 is aangelegd,
nadat enkele panden aan de Kerklaan waren gesloopt om een doorgang voor het verkeer mogelijk te maken. Dit was noodzakelijk geworden, toen het winkel- en wandelgebied Oud Rijswijk werd gerealiseerd. We lopen terug naar de Kerklaan en slaan linksaf. We lopen de Kerklaan uit, steken over en vervolgen onze weg rechtdoor. Na ongeveer 200 meter ziet u aan de linkerkant van de weg de gereformeerde kerk van Rijswijk. 3. Gereformeerde kerk en begraafplaats De Gereformeerde kerk: Architect Nicolaas Molenaar Sr. ontwierp de driebeukige kruiskerk in neogotische stijl. Het schip bestaat uit vijf traveeën, gevolgd door het transept dat wordt afgesloten met een vijfzijdige apsis. De ongeveer 75 meter hoge toren bestaat uit vier geledingen met een groen uitgeslagen koperen spits. Aan de achterzijde van de kerk staat de aangebouwde pastorie. Binnen wordt het schip overdekt door kruisribgewelven. Het hoofdaltaar uit 1907 is afkomstig uit het atelier van Friedrich Wilhelm Mengelberg. De kruiswegstaties werden tussen 1908 en 1916 geschilderd door Molkenboer. Een groot deel van het oorspronkelijke interieur is tijdens de Tweede Beeldenstorm na het Tweede Vaticaans Concilie verdwenen. De glasin-loodramen werden vervangen door simpele grijze ramen, de muurschilderingen werden met grijs overschilderd en de beelden, de preekstoel en de communiebanken werden uit de kerk verwijderd. In 1998 werden in de apsis echter weer glas-in-loodramen geplaatst. De kerk wordt tot op heden gebruikt door de parochie Sint-Bonifatius. Het kerkgebouw en aangebouwde pastorie zijn erkend als rijksmonument. Nicolaas Molenaar was een zoon van Petrus Molenaar en Johanna van der Steele. Hij trouwde op 3 november 1875 met Maria van der Werf. Zijn vader was de timmerman aannemer van de Sint- Martinuskerk (1872) te Sneek, een ontwerp van Pierre Cuypers. Nicolaas werd op negentienjarige leeftijd ook bij de bouw betrokken en werkte samen met opzichter Cornelis Peters. Als leerling van Cuypers was Molenaar opzichter bij diverse kerken. Later verhuisde hij naar Den Haag. Hier werkte hij tien jaar in rijksdienst, waarna hij zelfstandig architect werd. Hij ontwierp in opdracht van de Jezuïetenorde diverse kerkgebouwen. Na de bouw van het Canisiuscollege in Nijmegen kreeg hij om onbekende redenen geen opdrachten meer van deze kerkorde. Hierna verminderde de kwaliteit van zijn werk gedurende enkele jaren. Deze periode duurde van 1898 tot ca. 1905. Zijn neogotische kerkgebouwen tonen invloeden van o.a. Alfred Tepe. Molenaar kreeg in 1928 een beroerte en overleed in 1930.Zijn zoon Nicolaas Molenaar jr. begon zijn opleiding bij zijn vader en voltooide enkele van diens kerken. Begraafplaats: Het parochiële kerkhof is in 1828 aangelegd en bood aanvankelijk ruimte aan 185 graven. De begraafplaats is voor het laatst in 1956 uitgebreid en er bevinden zich nu meer dan 1000 graven. Het kerkhof ligt zich verscholen tussen hoge bomen; gekenmerkt door een fraaie natuur en het monumentale karakter.
Een kleine omweg langs de begraafplaats van de Bonifatius kerk behoort tot de mogelijkheden. De ingang van deze rustieke begraafplaats is t.o. de Frans Halskade 118. We lopen de Van Vredenburchweg af en steken over bij de benzinepomp. We lopen nu verder de Van Vredenburchweg op met aan de linkerkant het Rijswijkse Bos. 4. Rijswijkse Bos en boswachtershuis Boswachtershuis: Het huidige boswachtershuis is gebouwd in 1908 en nu in particulier bezit. Het pand hiervoor stamt uit de 18 e eeuw en was naast de woning van de boswachter ook een theeschenkerij. Sla links af over de brug het bos in. Rijswijkse Bos: Het Rijswijkse Bos ligt op een strandwal die rond 3800 voor Christus is ontstaan. In die tijd lag de kustlijn van Nederland ongeveer op de plek waar Ypenburg nu ligt. Door geregeld voorkomende zeespiegelstijgingen en -dalingen verschoof de kustlijn steeds meer in westelijke richting, waardoor strandwallen met duinen ontstonden. Op de zijkanten en de lagere delen van de strandwal groeide een veenlaag, waarop later een kleilaag werd afgezet. Al in de Romeinse tijd woonden hier mensen. Daarvan getuigen bijvoorbeeld verkavelingsgreppels die hier gevonden zijn. Vanaf de late middeleeuwen ontgonnen boeren de natte gedeelten van de strandwal door sloten en afwateringskanalen te graven. Huis ter Nieuburch: Midden in het bos staat een gedenknaald. Gemaakt in 1791 van de bouwmaterialen van het oorspronkelijke Huis ter Nieuburch. Dit monument wat de Vrede van Rijswijk herinnert heeft hier niet altijd gestaan. Het Huys ter Nieuburch duikt in 1602 voor het eerst in de archieven op. Het was toen een hofstede en werd door baljuw Jacob de Witte verkocht aan de Rotterdamse burgemeester Barthoudt van Vlooswijck. De hofstede heeft zijn naam te danken aan de tegenovergelegen buitenplaats De Burch, de oude burcht. Het gebouw werd nog een paar keer verkocht om uiteindelijk in 1630 in het bezit te komen van prins Frederik Hendrik. Deze liet de hofstede afbreken, kocht er nog eens 24 morgen (circa 19 hectare) land bij en liet daar het paleis Huys ter Nieuburch op bouwen. Het bijbehorende land liep van de Van Vredenburchweg tot aan de huidige Sir Winston Churchilllaan. De tuin werd uitgebreid tot ongeveer waar nu de Idenburglaan ligt. De centrale as door de tuin liep vanaf de tegenwoordige ingang bij de Van Vredenburchweg tot het einde van de tuin en was gericht op de Nieuwe Kerk in Delft waar Willem van Oranje begraven ligt. De as verdeelde de tuin in twee helften die elkaars spiegelbeeld waren. Het huis zelf was een Hollands classicistisch gebouw en was een van de eerste paleizen waar de zijvleugels in de lengte van het hoofdgebouw werden gebouwd en niet haaks hierop, zoals gebruikelijk was. Door deze bouwwijze ontstond een imposante voorgevel. In die tijd lag in de tuin aan de zijde van de Van Vredenburchweg net als nu een stuk bos. Dit was geplant in opdracht van Frederik Hendrik.
In de uitgave Ter Nieuwburg en de Vrede van Rijswijk uit de Rijswijkse Historische Reeks staat de volgende beschrijving: Het terrein aan weerszijden van de oprijlaan tussen het paleis en de Zandweg was ingericht als bos en opgedeeld in symmetrische vlakken. Aan het eind van het bos bevond zich een ommuurd voorplein, dat door een poort kon worden betreden. Aan weerszijden van de poort bevonden zich dienstgebouwen. Na het voorplein volgde een verhoogd terras, dat door middel van een balustrade was afgescheiden van het voorplein. Bezoekers die per koets arriveerden moesten op het voorplein uitstappen, alvorens het verhoogde terras te kunnen betreden. Aan weerszijden van het voorplein lagen door stenen muren omsloten tuincomplexen, die evenals het bos waren opgedeeld in symmetrische vlakken. Achter het huis lag de eigenlijke tuin, de zogenaamde formele tuin. Deze was opgedeeld in drie achter elkaar gelegen vierkanten, die in het verlengde van het paleis lagen en ook weer onderverdeeld waren. Op de vier hoeken van de tuin bevonden zich rechthoekige vijvers. Het Figuur 1: House of Blue Art ongeveer 600 meter lange en 270 meter brede landgoed werd omsloten door een gracht, die het breedst was aan de zijde van de tegenwoordige Burgemeester Elsenlaan (circa 17 meter) en het smalst aan de zijde van de Huys de Wervelaan (circa 10 meter). Aan de kant van de Burgemeester Elsenlaan stond een watertoren die ook als duiventoren in gebruik was. Hiervan zijn bij een opgraving in 1995 resten gevonden. De watertoren, die wordt beschouwd als de oudste in Nederland, was nodig om de verschillende fonteinen in de tuinen van voldoende waterdruk te voorzien. Frederik Hendrik liet het paleis na aan zijn echtgenote Amalia van Solms. Na haar dood in 1675 stond het meestentijds leeg. Hierna verwisselde het paleis geregeld van eigenaar en werd het enige tijd verhuurd. Een hoogtepunt in de geschiedenis van het paleis is de Vrede van Rijswijk die in 1697 een einde maakte aan de Negenjarige oorlog tussen het Duitse Heilige Roomse Rijk, Engeland, Denemarken, Zweden, hertogdom Savoie, Spanje en de Republiek der Verenigde Nederlanden enerzijds en Frankrijk anderzijds. In 1791 liet stadhouder Willem V het vervallen hoofdgebouw slopen; de zijpaviljoens waren enkele jaren eerder al afgebroken. Op de plaats van het paleis en de tuin liet hij een bos planten en een gedenknaald oprichten ter herinnering aan de Vrede van Rijswijk. Na een korte wandeling in het bos lopen we het bos uit op de plek waar we zijn binnengekomen. We gaan links af en lopen verder de Van Vredenburchweg af. Naast enkele prachtige woningen
uit de 19 e eeuw en de oudste voetbalclub van Rijswijk K.R.S.V. Vredenburch, is hier nog een pracht landgoed te vinden: Landgoed Te Werve. Na de voetbalvelden komen aan bij een brug (aan de linkerkant) deze steken we over. 5. Landgoed Te Werve Landgoed te Werve is een landgoed van 23 hectare in Rijswijk in de wijk Te Werve. Op het goed bevindt zich een landhuis. Het landgoed werd tot 2012 als natuurgebied beheerd door de stichting Zuid-Hollands Landschap. Het is sinds 2006 een van rijkswege beschermd complex Historische Buitenplaats dat onder andere het park, het huis en een duiventoren bevat. Te Werve behoort tot de landgoederenzone Rijswijk. Het terrein ligt gedeeltelijk op een 5000 jaar oude, voedselarme strandwal en deels op voedselrijke veen-, klei-, en zandgronden. Het bestaat voor een gedeelte uit park en voor een gedeelte uit water. De vijver 'De Put' is in 1910 ontstaan door winning van zand voor de ontwikkeling van het Haagse Laakkwartier. Het parkdeel bevat veel stinsenplanten. Men treft er diverse soorten aan, zoals sleutelbloem, lenteklokje, bosanemoon, daslooken Italiaanse aronskelk, maar ook bijvoorbeeld de paarse schubwortel. Er zijn een Engelse tuin, een varentuin en een bostuin. Op het landgoed zijn ruim 740 soorten zwammen geteld. Mede door de waterplas trekt het landgoed ongeveer tachtig vogelsoorten. Er is een vlinder wei, een vossenburcht en er leven twee schildpadden. De geschiedenis van huis Te Werve gaat terug tot ca. 1280: Herbaren van Foreest (1241-1287) was heer van Te Werve. De oudst bekende bewoner was ene Didderic van den Werve (1285-1296). In 1448 kocht Jan Ruychrok, trezorier van Jacoba van Beieren, het huis van Herbaren van de Werve, breidde de grond uit van 14 morgen tot 160 morgen en bouwde de donjon om van verdedigingswerk tot woonkasteel. In 1593 erfde Jacob Stalpart van der Wielen het goed, waarna het overging naar de familie Wuytiers en later naar de familie Cromhout. In de 17e en 18e eeuw diende huis Te Werve als toevluchtsoord voor katholieken, omdat het hun in die tijd verboden was hun geloof in het openbaar te belijden. In 1771 werd huis Te Werve bewoond door Jacob Hendrik Baron van Wassenaer van Alkemade. In de 18e eeuw raakte het in verval en werden er delen afgebroken en werd er een gedeelte van de gracht gedempt.
Figuur 2: House of Blue Art In het midden van het park staat een duiventoren die dateert uit de 15e eeuw, mogelijk uit 1448. In 1590 is hij verbouwd in Renaissance-stijl. Het recht om duiven te houden was in die tijd voorbehouden aan de adel en de geestelijkheid. De duiventoren en enkele stukken van de muren zijn de enige elementen die nog uit de middeleeuwen dateren. In 1824 werd het huis door jonkheer Gevers, heer van Kethel en Spaland, omgebouwd tot herenhuis. In 1891 werd het huis door zijn familie geveild. Abel Labouchere, directeur van "De Porceleyne Fles" in Delft, heeft het huis en een groot deel van het park toen gekocht en voorkwam zo dat het werd gesloopt. Labouchere, die de laatste particuliere bewoner van Te Werve was, heeft het landgoed in 1922 verkocht aan de Bataafse Petroleum Maatschappij, die het park omvormde tot een sportpark voor zijn personeel. Nadat het landgoed in 1922 eigendom was geworden van de Bataafse Petroleum Maatschappij (later Shell), ging het huis als clubhuis dienen voor de tennisclub van het personeel. Alleen Shell-werknemers hadden toegang tot het terrein. De Put bleef als zwembad in gebruik onder de voorwaarde dat er een zwemvereniging werd opgericht. Vanaf april 1999 werd het landgoed verhuurd aan Event Company, waarbij het landschapsbeheer geschiedde door de stichting Het Zuid-Hollands Landschap. De contribuanten van deze stichting hadden toegang tot het park. Het sportpark is daarna systematisch terug veranderd tot landgoed met een natuurlijk karakter. Zo staat er op het voormalige voetbalveld een ooievaarsnest en is het hockeyveld omgevormd tot vlinderweide. Alleen de tennisbanen zijn als sportaccommodatie in gebruik gebleven.
Event Company heeft het landgoed in 2011 gekocht. De nieuwe eigenaar vond het beheer door Het Zuid-Hollands Landschap te duur; de werkzaamheden van die stichting zijn daarom op 15 mei 2011 beëindigd. Een nieuwe stichting, Vrienden van Te Werve, zet het beheer sindsdien samen met de reeds bestaande groep vrijwilligers voort. De Put is nog steeds als natuurbad in gebruik. Het landhuis Te Werve is in 2012 gerestaureerd. In september 2012 ontving Event Company de Monumentenprijs 2012 van de gemeente Rijswijk voor die restauratie. Te Werve is in 2005 aangewezen en in 2006 geregistreerd als van rijkswege beschermd complex Historische Buitenplaats, met tien complexonderdelen, te weten het hoofdgebouw, de historische tuin- en parkaanleg, de ornamenten, de duiventoren, de oranjerie, de tuinmuur, het botenhuis, het pomphuisje, de brug met hekpijlers en de portieswoning. De algemene cultuur-, architectuuren tuinhistorische en landschappelijke waardering als complex was: - vanwege de ouderdom, - als gaaf bewaard onderdeel van de reeks buitenplaatsen in Rijswijk, - vanwege het in oorsprong middeleeuwse hoofdgebouw, - vanwege de ouderdom en de zeldzaamheidswaarde van de gemetselde duiventoren, - vanwege de 19de-eeuwse aanleg in landschapsstijl en de zandvijver 'De Put' die in de aanleg is opgenomen, - vanwege de integratie van het recreatieve aspect binnen de parkaanleg van de buitenplaats, - vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen. Figuur 3: House of Blue Art We lopen het landgoed af waar we binnen zijn gekomen. We slaan direct rechtsaf en lopen een klein stukje terug. Direct na het voetbalveld slaan we rechtsaf en lopen tussen de twee voetbalvelden door. De eerste mogelijkheid naar rechts. We komen uit bij de ingang van de
voetbalvereniging. We lopen hierlangs en lopen het Julialaantje in langs de kinderboerderij. Na ongeveer 100 meter ziet u aan de linkerkant huis Den Burch. 6. Huis Den Burch Den Burch of Den Burgh is waarschijnlijk een van de oudste burchten van Rijswijk. Den Burch was tevens de naam van een woning of hofstede die tegen de burcht was aangebouwd. De oudste vermelding is die van Jan van der Burch (1285) die het kasteel naliet aan zijn zoon Simon. In 1307 erfde Simon Simonsz van der Burch 15 morgen land, dat zijn vader in leen had van Dirk van Wassenaar. Wanneer het kasteel gebouwd werd, is echter niet duidelijk, maar een kaart uit 1580 van Jan Potter van der Loo toont een donjon, omgeven door een gracht, van het type dat aan het eind van de 13e of het begin van de 14e eeuw gebruikelijk was. Het kasteel stond op een motte, en nog steeds ligt de plaats zo'n twee meter hoger dan de omgeving. In 1484 verkocht Jan van der Burch het slot aan Pieter Suys. In 1522 ging het door vererving over op Cornelis Suys, Heer van Rijswijk, maar in 1572 ging het slot in de oorlog met Spanje verloren. Op een kaart van Nicolaus Cruquius uit 1712 is nog wel het eilandje en de slotgracht te zien, maar de bebouwing bestond uit een hofstede met een symmetrisch aangelegde tuin. Een prent uit 1729 toont eveneens een hofstede "het overblijfsel van het huis Den Burch" genaamd. Toen in 1788 de Rotterdamse wijnhandelaar Petrus Mattheus van der Kun het goed kocht werd het omschreven als kapitaal herenhuis. Kaarten uit die tijd tonen een U-vormig gebouw. In de tussentijd moet het dus opnieuw gebouwd zijn. Den Burch ging door het huwelijk van Emilie van der Kun in 1834 over naar het geslacht Von Fisenne. De Von Fisennes zouden Den Burch tot de Tweede Wereldoorlog in bezit hebben, maar toen werd het door de Duitsers geconfisqueerd. In 1951 verkocht de voorlaatste eigenaar het goed aan de paters Salesianen van Don Bosco, die het gebruiken als jongerencentrum. We lopen het Julialaantje af en steken de brede Burgermeester Elsenlaan over. Vervolgens lopen we achter de nieuwbouwvilla s langs over het vervolg van het Julialaantje. Links komen we langs Landgoed Welgelegen. 7. Landgoed Welgelegen Welgelegen is een landgoed in Rijswijk. Het landgoed is als veel Rijswijkse landgoederen ontstaan op de strandwal die min of meer parallel aan de kust loopt over het tracé Geestbrugweg-Herenstraat-Van Vredenburchweg. De historie van Welgelegen gaat terug tot 1384 toen een woning op die locatie eigendom was van Gerrit van Oudshoorn, en in 1473 stond er een woning van Gerard van Poelgeest. De eerste vermelding van de buitenplaats Welgelegen dateert uit 1711 bij de verkoop aan Richard van der Kun door Margaretha de Nobelaer. Het was toen nog een boerderij, waarschijnlijk met herenkamer. Het terrein van Welgelegen werd in de loop
van de 18e eeuw uitgebreid met grond van Te Blotinghe. Rond 1790 werd de boerderij vervangen door een herenhuis. In de 19e eeuw was de buitenplaats in het bezit van verschillende eigenaren. In 1877 kocht Koning Willem III het landgoed om er zijn maîtresse Emilie Ambre te installeren. Na het verbreken van de verhouding verkocht de koning een jaar later Welgelegen weer. In de twintigste eeuw werd het huis gesplitst in appartementen en bewoond door verschillende families. Na een brand rond 1995 is het pand aangekocht door een particulier waarna het voor een groot deel in oude luister is hersteld. Het is nu weer in gebruik als woonhuis. Het is daarmee het enige van de meer dan veertig Rijswijkse landgoederen dat door één particulier wordt bewoond. Achter het huis bevindt zich momenteel op het voormalige grondgebied van het landgoed een tennispark en een paviljoen. Voorbij Landgoed Welgelegen lopen we het Julialaantje uit en komen we weer bij de Kerklaan. Dit is het einde van de korte route van de landgoederen van Rijswijk. Wilt u verder wandelen volg dan de aanwijzingen van Route B. B Vanaf de Oud Kerk lopen we linksom eromheen. 8. Hofrust De buitenplaats Hofrust in Rijswijk heeft door de eeuwen heen verschillende namen gehad. De hofstede was in de 15e eeuw in bezit van Mathijs de Buyser, heer van Reyerwaard. In 1656 werd de grond verkocht aan mr. Gerrit Graswinckel, secretaris van Den Haag. Hij maakte er een buitenplaats van. Zijn schoondochter verkocht het in 1725 na de dood van diens zoon voor 10.200 gulden aan de Rotterdamse advocaat mr. François Pielat de Blagny. In de akte was het grondstuk naamloos, maar honderd jaar later werd het Veldzicht genoemd. In 1855 werd het buiten Masthof genoemd, en daarna moet de naam Hofrust in gebruik zijn genomen. Generaal Josef Jacobus Baron van Geen sleet er zijn oude dag. Nadat hij in 1846 stierf wisselde het nog verschillende malen van eigenaar, onder anderen oud-minister van oorlog Johan Hendrik Voet, en de uitbaters van het Haagse hotel "De Twee Steden". In 1922 werd het als raadhuis door de gemeente Rijswijk in gebruik genomen. Nadat in 1967 het nieuwe stadhuis was opgeleverd werd Hofrust gerestaureerd. In 1845 werd aan de noordkant van het hoofdgebouw een vleugel bijgebouwd. In de tuin staat een laat-18e-eeuwse theekoepel. We lopen door het park. Als we het park uitlopen, lopen we langs de Rijswijkseweg richting Den Haag. Bij het kruispunt steken we rechtsaf over. We lopen rechtdoor over de Broekslootkade. Aan
het einde van de weg slaan we rechtsaf (u heeft dan aan uw linkhand de Trekvliet). Via het hek uit de 18 e lopen we landgoed Cromvliet op. 9. Cromvliet Cromvliet was gelegen ten noorden van de Geestbrugweg aan de Trekvliet en dankte zijn naam aan mr. Bernard van Crompvliet, rekenmeester bij de Grafelijkheidsrekenkamer in de 17e eeuw. De geschiedenis gaat echter terug tot een boerderij in de Middeleeuwen. In 1560 liet Adriaan van Leyden zijn land in kaart brengen. Zijn grondstuk liep van de Geestbrugweg tot aan de Laakmolensloot, en er stond een verpachte boerderij op. Zijn kleinzoon, Pieter van Leyden van Leeuwen, baljuw en dijkgraaf van o.a. Den Briel, bouwde het herenhuis in de eerste helft van de 17e eeuw. Hij hertrouwde na de dood van zijn vrouw met een dochter van mr. Bernhard van Crompvliet, en het is waarschijnlijk dat Pieter van Leyden zich door de achternaam van schoonvader heeft laten inspireren. Het landgoed is lange tijd in bezit geweest van het aanzienlijke regentengeslacht Van Leyden van Leeuwen, hoewel het vanaf het eind van de 17e eeuw geregeld werd verhuurd. Coenraad Pieter van Leyden van Leeuwen verkocht in 1751 het landgoed echter aan Hendrik Godfried Baron van Wecke. Zijn weduwe hertrouwde met Baron van Eck van Nergena, en in 1759 verkochten zij de buitenplaats aan Hendrik Caen, oud-schepen van Rotterdam, die ook de grond van het aansluitende voormalige Vijverstein kocht. Hij verfraaide de buitenplaats aanzienlijk met uitgestrekte tuinen met vijvers, paden, bosjes en een theekoepel langs de Trekvliet. Tot het begin van de 20e eeuw werd het buiten bewoond door afstammelingen van Caan, waaronder de burgemeester van Rijswijk van 1850 tot 1871 mr. Jan Hendrik Caan van Neck, maar in 1925 werd het grootste deel van het terrein opgekocht door bouwondernemers en werd er een woonwijk met dezelfde naam aangelegd. Het landhuis met erom heen een park bleef behouden, dankzij de gemeente Den Haag, die het kocht ten behoeve van een kleuterschool. Na de Tweede Wereldoorlog tot 1985 werd het gebouw gebruikt als inrichting voor demente bejaarden. In 1994 werd het 17e-eeuwse herenhuis gerestaureerd. In de tuin bevindt zich nog een in 2009 door de gemeente gerestaureerde slangenmuur die gebruikt werd om warmte minnende vruchtstruiken tegen te laten groeien. Tegenwoordig is het huis verdeeld in vier appartementen. We lopen hierna langs de Trekvliet tot de Geestbrug. We steken hier het kruispunt over en slaan linksaf en steken de Geestbrug over. Over de Geestbrug slaan we linksaf en lopen langs de andere zijde van de Trekvliet over de Hoekweg tot we bij de Vliet aankomen. We steken het bruggetje over en lopen langs de Vliet over het fietspad. 10. Huize Drievliet
Drievliet kreeg zijn naam vanwege zijn ligging aan het knooppunt van de Vliet naar Leiden, de Haagvliet en de Delftse Vliet. Op een kaart uit 1611 van Floris Balthasars wordt de hofstede Drievliet met een grote tuin al getoond. De erven van Ysbrand van der Does, secretaris van Amsterdam, verkochten de hofstede met 33 morgen land in 1625 aan Johan van Gogh, griffier van de Staten-Generaal. Het was waarschijnlijk Van Gogh die het herenhuis bouwde. In 1682 wordt het in ieder geval vermeld in een boedelscheiding, en op de kaart van het hoogheemraadschap Delfland door N. Cruquius van 1712 staat Drievliet ook als buitenplaats met landschapstuinen aangegeven. Van Gogh gaf het landgoed aan zijn dochter toen zij trouwde met Arnout van Beaumont, president van de Raad van Brabant. Na haar dood ging het over op haar zoon, Andries van Beaumont. De weduwe van diens zoon, Johan van Beaumont, verkocht het aan Nicolaas Evert Fournier, advocaat voor het Hof van Gelderland. In 1736 verkocht hij het aan de weduwe van mr. Jan van der Burg, advocaat voor het Hof van Holland. In 1874 kocht C.H.Th.A. Hooft Graaflant, tevens eigenaar van Burchvliet, het landgoed. Hij bleef er wonen tot aan zijn dood in 1923. Het classicistische, blokvormige huis is tegenwoordig een rijksmonument. 11. Huize Vredenoord Vredenoord is een buitenplaats in Rijswijk. Vredenoord heeft meerdere namen gehad: onder andere Buytenburch, Alphenrust, Oversteen en Hoflust. Voor zover bekend was Josua van Belle, burgemeester en raad in de vroedschap van Rotterdam, in 1679 al in het bezit van de grond. Na zijn dood liet hij de buitenplaats na aan zijn weduwe Ida Catherina van der Meijden (1707). Op een kaart van Cruquius is de buitenplaats ingetekend met de naam Buytenburch, maar of het de woning was die die naam had is niet duidelijk. De zoon van Josua van Belle verkocht de bijbehorende boerderij in 1728 aan Hugo van Rijk. In 1732 kocht Cornelis van Alphen de buitenplaats van Frederik van der Does. Ergens voor 1732 moet het landgoed dus door de weduwe Van Belle van de hand zijn gedaan. Van Alphen noemde het huis Alphenrust, en hij kocht in 1738 ook de boerderij weer terug. Na zijn dood werd het goed, inclusief boerderij, in 1760 verkocht aan Jacob Spruyt. De erfgenamen van Spruyt verkochten het in 1776 aan Pieter Havart, ambachtsheer van Nederveen, Uitwijk en Waardhuizen. Hij gaf het de naam Vredenoord. In 1796 verkocht hij het aan Johan Maritz, s-lands Grofgeschutgieter, die in 1800 ook Hoornwijck zou kopen. In de 19e eeuw wisselde het goed opnieuw vele malen van eigenaar. In het begin van de
20e eeuw werd het huis gesloopt en nieuw gebouwd. Later werd het in gebruik genomen als een gezinsvervangend tehuis. Opvallend aan Vredenoord is dat het landgoed de enige ijskelder van Rijswijk telt. Deze is waarschijnlijk in 1812 gebouwd. Tussen huize Drievliet en huize Vredenoord loopt het Molenslootpad. Hier slaan wij in en lopen deze helemaal uit. (links ziet u familiepark Drievliet) Aan het einde van het pad gaat u rechtsaf de brug over. Na de brug weer rechts. Bij het kruispunt slaat u wederom rechtsaf de Laan van Hoorn- Zuid in. Halverwege ziet u rechts Zuidhoorn. 12. Zuidhoorn Zuidhoorn is een van de minder bekende buitenplaatsen in Rijswijk, Zuid-Holland. In 1642 kocht Evert van Barlehaer 35 morgen grond met boerderij aan de Rotterdamseweg. Zijn kleinzoon, advocaat Johan ter Ham raakte de bezitting in 1695 kwijt bij een openbare verkoping vanwege een schuld. De nieuwe eigenaar, de Haagse schepen Sacharius de Swart bouwde waarschijnlijk de buitenplaats, want op een kaart van Nicolaus Cruquius uit 1712 is de buitenplaats met een grote tuin afgebeeld. Op de kaart wordt de naam Zuidhoorn nog niet vermeld, maar wel in 1720 bij verkoping na het overlijden van de Swart. Tot in de 20e eeuw was Zuidhoorn in bezit van verschillende eigenaren. De laatste eigenares, mevrouw de Drevon bepaalde in haar testament dat het pand een liefdadige bestemming moest krijgen; het werd daarom in 1933 aan het Leger des Heils verhuurd. In de Tweede Wereldoorlog werd Zuidhoorn door de Duitsers geconfisqueerd en ook nog even als lanceerplaats voor V-2 s gebruikt. Na de oorlog werd Zuidhoorn, inmiddels een gemeentemonument, gerenoveerd, en het is momenteel een 5 sterren hotel.
Figuur 4: Savarin Hotel en Spa We lopen de laan uit. Aan het einde steken we de Laan van Oversteen over en slaan rechts af de Laan van Vredenoord in. Aan het einde van deze laan staat Hoornwijck 13. Hoornwijck Hoornwijck was een buitenplaats in Rijswijk Gabriël de la Faille kocht in 1707 twee stukken grond en voegde ze samen. Het eerste stuk, 26 morgen met huis aan de Hoornbrug, werd overgenomen uit de nalatenschap van de weduwe Helman, het tweede stukje land van 5 morgen van de weduwe van meester-metselaar Adriaan Rotteveel. Het geslacht Helman was waarschijnlijk al sinds 1642 in het bezit van het land aan de Vliet. In 1712 werd de buitenplaats Hoornwijck al afgebeeld op een kaart van Nicolaus Cruquius. Hoewel Hoornwijck nabij de Hoornbrug ligt, moet de naam ook, of misschien wel alleen verklaard worden uit het feit dat de familie de la Faille uit Hoorn afkomstig was. De twee zijvleugels van het huis, waarvan er nu nog een bestaat, werden vermoedelijk door de zonen van Gabriël de la Faille toegevoegd. In 1773 kocht Anthonie Nicolaas du Moulin het aanzienlijk verfraaide goed. Hij noemde het buiten echter Molenwijk, wellicht naar zijn achternaam, maar het kan ook zijn dat hij de korenmolen aan de overkant van de Vliet als inspiratie gebruikte. Joan Maritz, 's Lands Grofgeschutsgieter, kocht de buitenplaats in 1800 en woonde er tot 1802. Dominee Jacobus Groeneveld kocht vervolgens het buiten, en na diens dood kwam het in het bezit van Johannes Anthonie Pietermaats, oudschepen van Leiden. Hij veranderde de naam terug in Hoornwijck en woonde er tot 1837. Van 1837 tot 1863 was het in verschillende handen, waarna Leendert van der Klugt uit Poeldijk, later wethouder in Rijswijk, het buiten kocht. De familie Van der Klugt bleef er tot 1934 wonen. In de
tussentijd moest voor de verbreding van de Vliet een gedeelte van het voorterrein worden afgestaan. In de Tweede Wereldoorlog werden de gebouwen gebruikt door de Duitse bezetter, met als gevolg dat de conditie na de oorlog was verslechterd. Na de oorlog werd op het terrein het textielbedrijf van H.P. Beens gevestigd en door verbreding van de Vlietweg en bebouwing van de omliggende terreinen raakte Hoornwijck in het gedrang. Het hoofdgebouw raakte in een vervallen staat en het werd in 1980 door de gemeente Rijswijk opgekocht. In samenwerking met de Rijksdienst voor de Monumentenzorg werd het uiterlijk weer in de oude staat hersteld. De in 1969 gesloopte rechtervleugel werd echter niet herbouwd. Het gehandhaafde wapenschild boven de ingang vertoont het jaartal 1784. Het is daarom niet waarschijnlijk dat dit wapenschild oorspronkelijk van Hoornwijck is, maar dat het van een ander gesloopt herenhuis is. Waarschijnlijk is het in 1888 door Theodorus van der Klugt op de gevel van Hoornwijck gemonteerd. In 2004 verkocht de gemeente het pand aan Modulus Vastgoedondernemingen, die vervolgens het interieur zo veel mogelijk in de oorspronkelijke staat herstelde. Het huis Hoornwijck is op dit moment een fraai voorbeeld van de vele herenhuizen die Rijswijk ooit bezat. Via de Hoornburg (rechts van Hoornwijck) steken we de Vliet weer over en lopen we de rustige, lommerrijke wijk Leeuwendaal in. 14. Leeuwendaal Nabij de Vliet stond in de 15e eeuw het nonnenklooster Onze Lieve Vrouwe in Nazareth Het klooster kreeg van Lodewijk van Leeffdael aan het eind van de 15e eeuw 10 morgen land in erfpacht. Het klooster werd na de Beeldenstorm afgebroken, en de ambachtsheer van Rijswijk kreeg de grond in erfpacht. In 1593 werd de grond verkocht aan Jan Harck en hij bouwde er een hofstede. In 1616 werd het gebied in een transportakte voor het eerst Leeuwendaal genoemd, waarschijnlijk een verbastering van de achternaam van Lodewijk van Leeffdael. In de loop der tijd werd het meerdere malen verkocht en door verschillende eigenaren tot buitenplaats omgevormd. Aan het begin van de twintigste eeuw werd het uiteindelijk verkocht aan bouwmaatschappijen die er in de
periode van 1906 tot 1936 een woonwijk op bouwden. Het herenhuis werd toen ook nog bewoond, maar het werd in 1950 afgebroken om plaats te maken voor een flatgebouw. Een zeer opvallend kenmerk van Leeuwendaal is de grote variatie aan architectuurstijlen. Het noordelijke gedeelte van de wijk toont een variatie van Neorenaissance, Jugendstil of Art Nouveau, Art Deco, Chaletstijl en de Eclectische- of Voorkeursstijl. Er is vaak gebruik gemaakt van traditionele rode baksteen, maar er wordt ook gebruik gemaakt van gekleurde baksteen, geglazuurde steen, verblendsteen en natuursteen. Het beeld wordt nog eens extra verlevendigd door verspringende voorgevels en uitspringende woonkamertraveeën. Ook wordt het bebouwingsbeeld bepaald door de zorgvuldige detaillering van deuren, ramen en daklijsten. Later in de 20e eeuw trad er een versobering op in de toegepaste stijlen, omdat er gezocht werd naar nieuwe stijlen. In het zuidoostelijke deel van Leeuwendaal zijn dan ook de Voorkeursstijl, Overgangsstijl, Amsterdamse School, (Nieuwe) Haagse School en de traditionele stijl te herkennen. Een enkel gebouw uit de wijk vertegenwoordigt de Stijlgroep. Op sommige plekken en aan de randen van de wijk is recentere architectuur te zien. Er moet opgemerkt worden dat de tijdsperioden elkaar overlappen elkaar, omdat een stijl zelden plotseling begon en abrupt eindigde. Door de kenmerken van de verschillende stijlen weer te geven, zullen de verstoringen beter herkenbaar zijn. In Leeuwendaal komen veel monumenten en andere cultuurhistorische bebouwing voor. Na de wijk Leeuwendaal kunt eenvoudig terugkeren naar ons startpunt in het Oude Centrum. Via de voetgangerstunnel aan de Rijswijkseweg kunt u eenvoudig het Oude Centrum bereiken.