HET VERTROUWEN IN HET WERELDWIJDE ECONOMISCHE KLIMAAT BLIJFT STIJGEN

Met dank aan:

Flanders Investment & Trade presenteert de vierde editie van de EXPORTbarometer, deze keer in samenwerking met Agoria, Fevia, UNIZO en Voka. In juni 2016 hielden we een grootschalige enquête bij Vlaamse exporterende bedrijven, waarvan er 501 de volledige vragenlijst hebben ingevuld. We polsten naar het huidige exportklimaat, het vertrouwen in het wereldwijde economische klimaat en de toekomstverwachtingen. Dankzij de EXPORTbarometer weten we onder meer welke markten Vlaamse exporteurs interessant en veelbelovend vinden. EEN GOED BEELD VAN HET EXPORTGEDRAG VAN DE MICRO- EN KLEINE ONDERNEMINGEN De meerderheid van de deelnemers aan de EXPORTbarometer heeft maximaal tien medewerkers, de zogeheten microondernemingen. Daarna volgt de groep van 11 tot 50 werknemers. Meer dan 80% van de ondervraagde bedrijven telt minder dan 50 medewerkers. Deze enquête geeft bijgevolg een goed beeld van het exportgedrag van de micro- en kleine ondernemingen. Hoewel iets meer grote ondernemingen hebben deelgenomen dan vorig jaar, blijft hun aandeel nog vrij klein. HET VERTROUWEN IN HET WERELDWIJDE ECONOMISCHE KLIMAAT BLIJFT STIJGEN Het gemiddelde vertrouwen van de bedrijven in het economische klimaat staat dit jaar op 6,2. Verleden jaar gaf de EXPORTbarometer 6,3 aan. We kunnen stellen dat het vertrouwen in het economische klimaat relatief positief blijft. Het percentage respondenten dat zijn exportcijfer ziet stijgen ten opzichte van het jaar voordien blijft stijgen sinds het begin van de exportbarometer: 52,2% in 2016. Bijna 13% van de bedrijven noteert een opmerkelijke groei met meer dan 50% tegenover vorig jaar. Tegenover de vorige jaren is het aantal bedrijven dat uitvoert binnen Europa merkelijk gestegen. Binnen de EU blijven Nederland en Frankrijk de belangrijkste exportbestemmingen. Het belang van Duitsland vermindert tegenover vorig jaar. Buiten de EU stijgen de VAE en Canada in belang en bevestigt de VS als belangrijkste exportbestemming. Exporttrends bij Vlaamse kmo s 3

De meeste firma s geven aan dat ze hun goederen of diensten rechtstreeks aan de klant verkopen. Daarnaast werkt 43% in een aantal landen met een distributeur, 27% met een agent en 17% via retail. Iets meer dan de helft van de bedrijven ervaart het vinden van een geschikte lokale partner als belangrijkste knelpunt bij het genereren van meer omzet in het buitenland. VLAAMSE BEDRIJVEN VERWACHTEN EXPORTSTIJGING DOOR NIEUWE KLANTEN IN BESTAANDE MARKTEN Net als vorig jaar verwachten de Vlaamse exporteurs eerder een omzetstijging te realiseren door het vinden van nieuwe klanten in bestaande markten. VLAAMSE EXPORTEURS ZIJN MEER OPTIMISTISCH VOOR DE EXPORT Die trend zet zich ook door binnen Europa. In heel Europa, zowel inclusief als exclusief de EU28, verwachten opmerkelijk minder exporteurs dan vorig jaar een exportdaling. Maar in vergelijking met vorig jaar denken minder bedrijven dat hun export zal stijgen in de verre exportgebieden. Vooral in Afrika zien dit jaar slechts weinig Vlaamse exporteurs hun omzet stijgen. TOEKOMSTIGE EXPORTREGIO S VAN DE VLAAMSE EXPORTEURS Vlaamse bedrijven kijken naast de buurlanden vooral naar de andere landen binnen de EU28 als hun nieuwe exportbestemming. We merken op dat Iran dit jaar opduikt binnen de top 5 van toekomstige Aziatische exportregio s. 57,9% van de respondenten verwacht een omzetstijging in de buurlanden in de nabije toekomst. Dit is stijging van 5% ten opzichte van vorig jaar. 4 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

Huidig economisch klimaat VERTROUWEN IN HET HUIDIG ECONOMISCH KLIMAAT BLIJFT POSITIEF De deelnemende bedrijven drukten hun vertrouwen in het wereldwijde economische klimaat uit op een schaal van 1 tot 10, waarbij 1 het minste vertrouwen aangeeft en 10 het meeste. Het gemiddelde vertrouwen van de bedrijven in het economische klimaat staat dit jaar op 6,2. We kunnen stellen dat het vertrouwen in het economische klimaat positief blijft. 2 3 4 5 6 7 8 Figuur 1: vertrouwen in het wereldwijde economische klimaat 1 9 0 10 2016 5,9 6,3 6,2 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 5

MEER DAN DE HELFT VAN DE VLAAMSE EXPORTERENDE KMO S ZAG ZIJN EXPORT STIJGEN IN BIJNA 13% ZELFS MET MEER DAN 50% Meer dan 1 op 4 bedrijven geeft aan dat zijn export met meer dan 30% is gestegen ten opzichte van. Meer dan 18% noteert een opmerkelijke exportgroei van 50% of meer. Figuur 2: evolutie exportcijfer ten opzichte van en 2013 Figuur 3: stijging exportcijfer ten opzichte van en 2013 Daling Gelijk Stijging 15,5% 13,9% 20,9% 32,3% 34,4% 30,6% 0 10 20 30 40 50 60 2013 52,2% 51,6% 48,5% 0% - 1,99% 2% - 4,99% 5% - 9,99% 10% - 14,99% 15% - 19,99% 20% - 29,99% 30% - 49,99% Meer dan 50% 2,2% 4,3% 4,4% 10,5% 12,4% 9,7% 7,6% 7,1% 9,7% 14,1% 12,1% 11,5% 11,9% 5,7% 14,0% 15,9% 22,7% 21,2% 2013 19,5% 23,1% 18,4% 18,4% 12,8% 11,2% 0 5 10 15 20 25 6 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

Meer dan 60% van de ondernemingen die een lager exportcijfer hebben opgetekend, zag een daling tussen 1 en 20%. Het aantal bedrijven dat zijn exportcijfer met meer dan 50% zag dalen ten opzichte van het jaar voordien is nog sterk verder verminderd, tot minder dan 5% van de respondenten. Figuur 4: daling exportcijfer ten opzichte van en 2013 2013 0% - 1,99% 12,1% 6,6% 2,9% 2% - 4,99% 12,1% 14,5% 10,1% 5% - 9,99% 22,9% 13,2% 23,0% 10% - 14,99% 15,7% 18,4% 18,0% 15% - 19,99% 20% - 29,99% 30% - 49,99% Meer dan 50% 7,2% 15,8% 11,5% 12,1% 11,8% 15,1% 13,3% 10,5% 8,6% 4,8% 9,2% 10,8% 0 5 10 15 20 25 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 7

EXPORTSTIJGING BINNEN EUROPA NEEMT STERK TOE. ZUID- EN CENTRAAL AMERIKA GAAN EROP ACHTERUIT Tegenover de vorige jaren is het aantal bedrijven dat uitvoert binnen Europa merkelijk gestegen. 47,6% van de bedrijven zag hun export stijgen binnen de EU28 (excl. buurlanden) en 44,1% binnen de buurlanden. Buurlanden (Nederland, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk) 44,1 39,2 41,1 43,1 14,8 17,7 Binnen EU28, exclusief de buurlanden 47,6 38,6 13,8 42,6 43,3 14,1 Van de bedrijven die naar Zuid-en Binnen Europa, exclusief EU28 42,3 41,8 15,9 42,3 42,8 14,9 Centraal-Amerika exporteren tekenen Noord-Afrika 37,2 41,5 21,3 40,7 38,5 20,9 37,8% een stijging op. 1 op 5 bedrijven Afrika 45,7 37,2 17,0 41,4 45,2 13,5 noteren een daling in deze regio (slechts 10,4% in ). Nabije- en Midden-Oosten Azië VS en Canada Zuid- en Centraal-Amerika 42,0 52,5 44,7 56,5 44,9 48,2 37,8 42,7 38,9 31,5 31,9 28,0 37,1 37,0 42,2 46,9 19,1 16,1 23,4 15,6 18,0 14,8 20,0 10,4 Figuur 5: Exportevolutie per regio ten opzichte van 43,5 40,6 15,9 Oceanië 40,3 41,8 17,9 0 20 40 60 80 100 120 Stijgen Gelijk blijven Dalen 8 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

DE BELANGRIJKSTE EXPORTBESTEMMINGEN: HET BELANG VAN DUITSLAND NEEMT AF TEGENOVER VORIG JAAR Exportbestemmingen Nederland 30,8% Frankrijk 26,2% Duitsland 17,5% VK 7,2% BUITEN DE EU STIJGEN DE VAE EN CANADA IN BELANG EN BEVESTIGT DE VS ALS BELANGRIJKSTE EXPORTBESTEMMING Polen 2,8% Luxemburg 2,8% Italië 2,6% Zweden 2,1% VS 18,8% Zwitserland 10,8% China 8,1% Russische Federatie 6,0% VAE 5,4% Canada 4,5% Noorwegen 4,5% Japan 3,9% Exporttrends bij Vlaamse kmo s 9

Exportmotieven OMZETSTIJGING BLIJFT BELANGRIJKSTE REDEN OM TE EXPORTEREN Figuur 6: exportmotieven Realisatie van extra volume/omzet/marge die binnen de Belgische markt niet of moeilijk haalbaar is Het grootste groeipotentieel voor de toekomst ligt in het buitenland Geld verdienen Minder afhankelijk worden van de economische situatie in één land Minder afhankelijk worden van verkoopresultaten in één land of één sector Internationale ervaring maakt het bedrijf sterker Aanvraag ontvangen uit het buitenland Het internationale karakter vergroot het imago van ons bedrijf Door het internationale karakter stijgt het vertrouwen in ons bedrijf Verzadiging van de binnenlandse markt 67,2% 70,3% 52,9% 55,8% 41,8% 40,3% 41,2% 42,9% 34,5% 34,4% 33,5% 31,0% 28,4% 28,2% 26,8% 29,7% 26,1% 29,5% 22,8% 25,0% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 10 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

Distributiekanalen DE VLAAMSE KMO VERKOOPT RECHTSTREEKS AAN ZIJN BUITENLANDSE KLANT Figuur 7: distributiekanalen Rechtstreekse verkoop aan de eindklant 64,7% 68,8% Via een distributeur 43,1% 44,3% Via een agent 27,4% 31,8% Via retail 17,1% 14,5% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 11

NET ZOALS IN DIENT DE WEBSITE VOORNAMELIJK VOOR MARKETINGDOELEINDEN Bij ruim de helft van de Vlaamse exporterende bedrijven wordt de website enkel voor marketingdoeleinden gebruikt. 7,0% van de bedrijven verkoopt zijn producten of diensten via zijn webshop. Figuur 8: belang website Onze website dient enkel voor marketingdoeleinden, er kunnen geen orders geplaatst worden E-commerce speelt geen rol in onze exportactiviteiten 42,7% 41,7% 54,2% 55,4% Buitenlandse klanten of partners kunnen orders plaatsen via een portaal in de website 10,8% 10,7% Internationale verkoop van producten of diensten 7,0% 7,2% via onze webshop 0 10 20 30 40 50 60 12 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

Knelpunten bij het exporteren HET VINDEN VAN EEN GOEDE LOKALE PARTNER EN BETALINGSRISICO S BLIJVEN DE BELANGRIJKSTE KNELPUNTEN OM TE EXPORTEREN Figuur 9: top 10 knelpunten bij het exporteren Vinden van een goede lokale partner Betalingsrisico s Wet- en regelgeving die de overheid oplegt Gebrek aan marktkennis Afstand, logistieke problemen Oneerlijke concurrentie vanuit andere landen Invoerbelemmeringen Aansturing en opvolging van lokale partner Loonkost Moeilijk om geschikte eindklanten te vinden 56,4% 50,7% 30,2% 31,9% 24,5% 29,8% 19,7% 17,9% 18,1% 17,5% 16,9% 16,9% 15,2% 18,2% 14,8% 16,7% 14,4% 19,0% 14,4% 14,0% 0 10 20 30 40 50 60 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 13

Toekomstverwachtingen BIJNA DRIE KWART VERWACHT EEN STIJGING VAN HUN OMZET IN DE NABIJE TOEKOMST TWEE DERDE VAN DE VLAAMSE BEDRIJVEN DENKT DAT HET BELANG VAN DE EXPORT IN HUN OMZET ZAL TOENEMEN Figuur 10: evolutie omzet in nabije toekomst Figuur 11: toekomstverwachting aandeel van de export in de omzet 6,6% 6,0% 20,2% 73,2% 67,7% 26,3% Stijging Gelijk Daling Stijging Gelijk Daling 14 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

VLAAMSE BEDRIJVEN VERWACHTEN EXPORTSTIJGING DOOR NIEUWE KLANTEN IN BESTAANDE MARKTEN Figuur 12: top 10 redenen exportstijging in nabije toekomst Omzet van nieuwe klanten in bestaande exportmarkten Omzet vanuit nieuwe exportmarkten Verhoogde verkoopinspanningen Meer omzet van bestaande klanten Verbreding van het productassortiment Samenwerking met een lokale partner Verbeterde producten of diensten Positieve PR rond uw bedrijf Oprichting eigen verkoopvestigingen in exportland Gunstige economische situatie op exportmarkten 63,6% 63,9% 67,5% 55,2% 56,3% 53,6% 52,9% 48,7% 51,5% 51,5% 51,3% 49,9% 39,6% 34,9% 30,9% 35,0% 32,0% 33,0% 24,3% 25,5% 24,8% 18,8% 19,4% 18,5% 15,3% 15,0% 10,5% 10,1% 15,3% 14,3% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 2013 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 15

GEVOLGEN VAN DE ECONOMISCHE CRISIS BLIJFT DE BELANGRIJKSTE REDEN VAN EXPORTDALING VOOR VLAAMSE BEDRIJVEN Figuur 13: top 10 redenen exportdaling Gevolgen van de economische crisis Daling van de orders van bestaande klanten in bestaande markten Toename concurrentie Protectionistische maatregelen in exportland 45,2% 32,0% 68,1% 35,5% 20,0% 38,3% 29,0% 24,0% 44,7% 16,1% 0% 2,1% 2013 Achteruitgang van het aantal nieuwe klanten in bestaande markten Minder verkoop door toegenomen prijs te wijten aan stijgende grondstofprijzen Minder verkoop door toegenomen prijs te wijten aan stijgende loonkosten Ongunstige euro/dollar-verhouding Stopzetting eigen activiteiten/verkoopinspanningen in een exportland Politieke instabiele situatie 12,9% 16,0% 23,4% 9,7% 24,0% 10,6% 9,7% 24,0% 34,0% 9,7% 20,0% 8,5% 9,7% 16,0% 4,3% 9,7% 12,0% 4,3% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 16 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

VLAAMSE EXPORTEURS BLIJVEN OPTIMISTISCH VOOR DE BUURLANDEN Figuur 14: toekomstverwachting export per regio (in procent) De bedrijven blijven vooral aanwezig binnen Europa. In de buurlanden verwacht 57,9% van de Vlaamse exporteurs een omzetstijging in de nabije toekomst, net als verleden jaar. Het optimisme voor Noord-Afrika, Nabije- en Midden-Oosten en voor Azië valt iets terug. Buurlanden Binnen EU28 Binnen Europa 34,6 48,4 57,9 27,3 27,1 9,7 5,3 25,9 21,5 4,2 33,6 4,6 2016 26,3% van de Vlaamse exporteurs zien hun omzet stijgen in het Nabije- en Midden-Oosten, tegenover 30,6% vorig jaar. 30,4% van de Vlaamse exporteurs verwacht een omzetstijging in Azië, ten opzichte van 32,6% in onze vorige editie. *Noord-Afrika Rest van Afrika **Nabije- en Midden-Oosten 13,2 13,2 26,3 16,4 16,8 16,6 65,6 65,4 53,4 4,7 4,6 3,7 Slechts 13.2% van de Vlaamse exporteurs voorzien een exportstijging zowel in N-Afrika als in de rest van Afrika tegenover vorig jaar respectievelijk 17.5% en 19.1%. Rest van Azië VS en Canada 30,4 32,4 16,6 16,8 49,6 47,8 3,4 3,0 * Maghreblanden: Marokko, Algerije, Tunesië, Mauritanië, Libië ** Bahrein, Egypte, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Koeweit, Libanon, Oman, Palestina, Qatar, Saoedi-Arabië, Syrië, Turkije, VAE Exclusief EU28 (o.a. Zwitserland, Noorwegen, Rusland) Exclusief de buurlanden Nederland, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk Zuid- en Centraal-Amerika 18,8 15,8 63,0 2,4 Oceanië 12,3 16,2 69,2 2,4 Stijgen Gelijk blijven Geen export voorzien Dalen Exporttrends bij Vlaamse kmo s 17

Exportevolutie binnen de EU NEDERLAND IS MINDER GEGEERD VOOR ZOWEL GOEDEREN ALS DIENSTEN Exporteurs uit de goederen- en dienstensector geven dezelfde 3 exportmarkten op als belangrijkste voor hun exportgroei waarbij Nederland een daling optekent. De evolutie van de top 3: Nederland daalt van 20% naar 15,5%, Duitsland daalt van 27,2% naar 24,4% en Frankrijk neemt de koppositie over met een stijging van 22% naar 25,8%. Bij de dienstenbedrijven wint ook het VK aan belang: van 9,8% naar meer dan 12%. Frankrijk Duitsland Nederland Verenigd Koninkrijk Spanje Polen Denemarken Italië Roemenië Zweden Figuur 15: top 10 landen met grootste exportgroei binnen EU 4,7% 2,4% 3,4% 3,0% 2,2% 0,7% 2,2% 2,8% 1,6% 1,3% 1,6% 0,9% 15,5% 20,0% 11,2% 10,9% 25,8% 22,0% 24,4% 27,2% 0 5 10 15 20 25 30 18 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

GOEDERENEXPORTEURS: FRANKRIJK NEEMT OPNIEUW KOPPOSITIE OVER VAN DUITSLAND. INTERESSE VOOR NEDERLAND KALFT VERDER AF DIENSTENEXPORTEURS: OOK BIJ DE DIENSTENBEDRIJVEN VERDRINGEN FRANKRIJK EN DUITSLAND NEDERLAND VAN DE KOPPOSITIE Figuur 16: top 10 landen met grootste exportgroei (goederen) binnen EU Figuur 17: top 10 landen met grootste exportgroei (diensten) binnen EU Frankrijk Duitsland Nederland Verenigd Koninkrijk Spanje Polen Denemarken Zweden Italië Hongarije 27,2% 23,2% Frankrijk 23,3% 19,6% 23,5% 28,1% Duitsland 21,5% 22,8% 14,9% 18,6% Nederland 19,2% 25,0% 10,9% 11,2% Verenigd Koninkrijk 12,2% 9,8% 5,4% 2,5% Polen 3,5% 2,2% 4,0% 3,3% Spanje 3,5% 1,6% 2,6% 0,6% Luxemburg 3,5% 2,2% 2,0% 1,1% Roemenië 2,3% 2,7% 2,0% 2,7% Denemarken 2,3% 0,5% 1,2% 0,6% Italië 2,3% 3,3% 0 5 10 15 20 25 30 0 5 10 15 20 25 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 19

Exportevolutie buiten de EU DIT JAAR VERWACHTEN MEER DAN EEN KWART VAN DE VLAAMSE EXPORTEURS BUITEN DE EU DE GROOTSTE GROEI IN DE VS Figuur 18: top 10 landen met grootste exportgroei buiten EU VS Zwitserland China Noorwegen Rusland VAE Canada Australië Japan Turkije 27,3% 18% 11,0% 7,7% 7,3% 9,3% 4,0% 3,0% 3,0% 0% 3,0% 5,1% 3,0% 5,0% 3,0% 2,8% 2,5% 4,2% 2,0% 3,7% 0 5 10 15 20 25 30 20 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

GOEDERENEXPORTEURS: CHINA KENT STERKE TERUGVAL DIENSTENEXPORTEURS: DE VS VERSTEVIGEN HUN EERSTE PLAATS Figuur 19: top 10 landen met grootste exportgroei (goederen) buiten EU Figuur 20: top 10 landen met grootste exportgroei (diensten) buiten EU VS 25,2% 13,7% VS 29,3% 21,2% Zwitserland 11,8% 8,3% China 9,8% 9,5% China Rusland Noorwegen Canada Turkije Australië Japan China (Hong Kong) 5,9% 10,1% 4,3% 3,9% 4,3% 3,6% 3,3% 3,9% 2,9% 3,9% 2,9% 3,6% 2,6% 4,5% 2,3% 0,6% Zwitserland VAE Canada Japan Australië Brazilië India Turkije 9,8% 6,7% 5,5% 5,6% 3,7% 3,4% 3,7% 5,0% 3,7% 0,6% 2,4% 3,4% 2,4% 3,4% 2,4% 3,4% 0 5 10 15 20 25 30 0 5 10 15 20 25 30 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 21

Nieuwe exportbestemmingen MEER DAN 70% VAN DE VLAAMSE EXPORTEURS VERWACHT NAAR NIEUWE LANDEN TE EXPORTEREN 71,4% van de Vlaamse ondernemingen hoopt in de nabije toekomst naar landen te exporteren die ze op dit ogenblik nog niet bewerken. Dat ligt in lijn met vorig jaar: 72.4%. Van deze bedrijven geeft 67,8% aan in de komende 3 jaar naar 2 tot 5 nieuwe landen te exporteren. 15,3% ziet 6 tot 10 nieuwe exportbestemmingen zitten en 7,5% hoopt zelfs in meer dan 10 nieuwe landen aanwezig te zijn. Figuur 21: export naar nieuwe exporbestemmingen 28,6% 27,6% 25,91% 2016 71,4% 72,4% 74,09% Ja Neen Ja Neen 22 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

VLAAMSE BEDRIJVEN KIJKEN IN EERSTE INSTANTIE VOORAL NAAR DE ANDERE LANDEN BINNEN DE EU28 ALS NIEUWE EXPORTBESTEMMING Figuur 22: markten waar men verwacht actief te worden 2016 * Maghreblanden: Marokko, Algerije, Tunesië, Mauritanië, Libië ** Bahrein, Egypte, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Koeweit, Libanon, Oman, Palestina, Qatar, Saoedi-Arabië, Syrië, Turkije, VAE Exclusief EU28 (o.a. Zwitserland, Noorwegen, Rusland) Exclusief de buurlanden Nederland, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk Binnen EU28 Azië **Nabije- en Midden-Oosten Buurlanden Binnen Europa VS en Canada Zuid- en Centraal-Amerika Afrika Oceanië Noord-Afrika 42,8% 37,0% 32,2% 35,1% 31,4% 35,9% 29,4% 23,9% 28,1% 26,1% 23,3% 22,0% 21,1% 20,9% 16,9% 17,9% 9,4% 6,8% 9,2% 15,5% 0 10 20 30 40 50 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 23

BINNEN DE GOEDERENSECTOR BLIJVEN DE EU28, HET NABIJE-EN MIDDEN-OOSTEN EN AZIË HET MEEST POPULAIR ALS TOEKOMSTIGE EXPORTREGIO Figuur 23: nieuwe exportbestemmingen (goederensector) 2016 * Maghreblanden: Marokko, Algerije, Tunesië, Mauritanië, Libië ** Bahrein, Egypte, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Koeweit, Libanon, Oman, Palestina, Qatar, Saoedi-Arabië, Syrië, Turkije, VAE Exclusief EU28 (o.a. Zwitserland, Noorwegen, Rusland) Exclusief de buurlanden Nederland, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk Binnen EU28 **Nabije- en Midden-Oosten Azië Binnen Europa Buurlanden VS en Canada Zuid- en Centraal-Amerika Afrika Oceanië *Noord-Afrika 42,4% 37,0% 32,5% 35,9% 31,8% 35,1% 27,2% 26,1% 26,2% 23,9% 23,0% 22,0% 21,6% 20,9% 16,6% 17,9% 10,3% 6,8% 8,8% 15,5% 0 10 20 30 40 50 24 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

BINNEN DE DIENSTENSECTOR IS DE BELANGSTELLING VOOR HET NABIJE- EN MIDDEN-OOSTEN SERIEUS TERUGGEVALLEN Figuur 24: nieuwe exportbestemmingen (dienstensector) 2016 * Maghreblanden: Marokko, Algerije, Tunesië, Mauritanië, Libië ** Bahrein, Egypte, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Koeweit, Libanon, Oman, Palestina, Qatar, Saoedi-Arabië, Syrië, Turkije, VAE Exclusief EU28 (o.a. Zwitserland, Noorwegen, Rusland) Exclusief de buurlanden Nederland, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk Binnen EU28 Buurlanden Azië **Nabije- en Midden-Oosten Binnen Europa VS en Canada Zuid- en Centraal-Amerika Afrika *Noord-Afrika Oceanië 43,5% 37,7% 37,0% 34,4% 32,6% 34,4% 31,2% 35,7% 26,1% 24,7% 25,4% 26,0% 19,6% 20,8% 18,1% 22,1% 10,9% 18,2% 7,3% 8,4% 0 10 20 30 40 50 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 25

BUURLANDEN DUITSLAND BLIJFT POPULAIRSTE NIEUWE EXPORTLAND BIJ DE BUURLANDEN BINNEN EU28 SPANJE EN ZWEDEN KOMEN TOP DRIE BINNEN Figuur 25: nieuwe exportbestemmingen (buurlanden) Figuur 26: nieuwe exportbestemmingen binnen de EU28, behalve de buurlanden, waarnaar in de nabije toekomst (0-3 jaar) wellicht wordt uitgevoerd 2016 2016 Duitsland 69,8% 67,1% 56,7% VK 40,3% 42,7% 39,2% Frankrijk 60,4% 62,5% 61,4% Spanje 32,5% 24,3% 26,1% Nederland 49,1% 51,1% 51,2% Zweden 30,5% 27,2% 23,6% Luxemburg 27,4% 39,8% 37,0% Polen 28,6% 27,2% 22,6% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 0 10 20 30 40 50 26 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

NIEUWE LANDEN BINNEN EUROPA, MAAR BUITEN DE EU28 ZWITSERLAND WINT OPNIEUW AAN POPULARITEIT Figuur 27: nieuwe exportbestemmingen binnen Europa, maar buiten de EU28, waarnaar in de nabije toekomst (0-3 jaar) wellicht wordt uitgevoerd 2016 Zwitserland Noorwegen Rusland Oekraïne Servië 59,0% 50,0% 52,3% 46,0% 58,3% 40,0% 34,0% 33,3% 40,8% 25,0% 16,7% 19,2% 17,0% 11,5% 12,3% 0 10 20 30 40 50 60 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 27

AFRIKA NIEUWE AFRIKAANSE EXPORTLANDEN: NIGERIA, IVOORKUST EN ANGOLA STIJGEN STERK NOORD-AFRIKA: MAROKKO BLIJFT ENORM POPULAIR Figuur 28: nieuwe exportbestemmingen (Noord-Afrika) Figuur 29: nieuwe exportbestemmingen (Afrika zonder Maghreblanden) 2016 2016 Marokko 84,9% 66,7% 72,7% Zuid-Afrika 36,1% 40,9% 40,2% Tunesië 51,5% 50,9% 53,0% Nigeria 34,4% 27,3% 28,3% Algerije 48,5% 52,6% 54,6% Angola 31,8% 16,7% 16,3% Mauritanië 18,2% 7,0% 10,6% Ivoorkust 31,2% 27,3% 21,7% Libië 12,1% 15,8% 30,3% Congo 24,6% 16,7% 20,7% 0 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 28 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

AZIË NABIJE- EN MIDDEN-OOSTEN: IRAN DUIKT TOP 5 BINNEN AZIË (EXCLUSIEF NABIJE- EN MIDDEN-OOSTEN) VIETNAM EN ZUID-KOREA NEMEN KOPPOSITIE OVER VAN CHINA Figuur 30: nieuwe exportbestemmingen (Nabije- en Midden-Oosten) Figuur 31: nieuwe exportbestemmingen (Azië) 2016 2016 VAE 54,0% 53,0% 56,7% Vietnam 38,8% 25,6% 26,7% Saudi-Arabië 46,0% 46,2% 40,3% Zuid-Korea 35,3% 27,1% 23,0% Qatar 34,5% 41,7% 33,6% China 33,6% 47,3% 46,1% Iran 29,2% 19,7% 15,7% India 33,6% 31,8% 29,7% Turkije 27,4% 22,7% 23,9% Japan 28,5% 27,1% 30,9% 0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 29

NOORD-AMERIKA HET VERSCHIL TUSSEN CANADA EN DE VS WORDT KLEINER Figuur 32: nieuwe exportbestemmingen (VS & Canada) 2016 VS 77,4% 87,7% 90,9% Canada 61,9% 51,9% 52,5% 0 20 40 60 80 100 30 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

ZUID- EN CENTRAAL-AMERIKA DE TOP 5 WIJZIGT NIET, MAAR BRAZILIË VERLIEST VERDER TERREIN. Figuur 33: nieuwe exportbestemmingen (Zuid- en Centraal-Amerika) 2016 Brazilië 52,6% 58,4% 67,8% Mexico 39,5% 37,7% 40,2% Argentinië Chili 32,9% 31,2% 31,0% 31,6% 35,1% 34,5% Colombië 30,3% 22,1% 25,3% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Exporttrends bij Vlaamse kmo s 31

OCEANIË: POLYNESIË DUIKT TOP 3 BINNEN Figuur 34: nieuwe exportbestemmingen (Oceanië) 2016 Australië 90,9% 87,5% 96,7% Nieuw-Zeeland 60,6% 66,7% 46,7% Polynesië 15,2% 0% 0% 0 20 40 60 80 100 32 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

Profiel deelnemers EXPORTbarometer Figuur 35: respons naar aantal personeelsleden VOORNAMELIJK MICRO-ONDERNEMINGEN De meerderheid van de deelnemers aan de EXPORTbarometer heeft maximaal tien medewerkers, de zogeheten microondernemingen. Daarna volgt de groep van 11 tot 50 werknemers. Meer dan 80% van de ondervraagde bedrijven telt minder dan 50 medewerkers. Deze enquête geeft bijgevolg een goed beeld van het exportgedrag van de micro- en kleine ondernemingen. 6,7% 5,9% 5,4% 26,8% 55,2% Micro (1-10 personeelsleden) Klein (11-50 personeelsleden) Middelgroot (51-100 personeelsleden) Middelgroot (101-250 personeelsleden) Groot (251 en meer personeelsleden) Exporttrends bij Vlaamse kmo s 33

SECTORVERDELING Van de Vlaamse bedrijven die deelnamen aan de EXPORTbarometer levert 58,3% uitsluitend goederen, 24,1% uitsluitend diensten en 17,6% levert zowel goederen als diensten. Figuur 36a: respons volgens goederensector Figuur 36b: respons volgens dienstensector 1 Voeding, drank, tabak 16,1% 2 Machinebouw en uitrustingsgoederen 8,1% 3 Textiel en confectie 7,5% 4 Meubels, design en interieur 7,5% 5 Metaalnijverheid 7,3% 6 Landbouw, bosbouw, visserij en dieren 6,9% 7 Computers, elektronische en optische producten 4,6% 8 Gezondheid en farmacie 4,4% 9 Bouw 4,4% 10 Automotive, fietsen en ander transportmaterieel 4,2% 1 Consultancy, technische analyse 19,9% 2 Handel en herstelling 14,2% 3 ICT 13,0% 4 Logistiek, transport 11,1% 5 Administratieve en ondersteunende dienstverlening 5,0% 6 Onderzoek en ontwikkeling 3,8% 7 Uitgeverijen, audiovisuele media 2,7% 8 Kunst, amusement, recreatie 2,7% 9 Vastgoed 1,5% 10 Gezondheidszorg 1,5% 34 EXPORTbarometer Vlaanderen 2016

MEER DAN 5% DRAAIT EEN BEDRIJFSOMZET TOT 2,5 MILJOEN EURO Dat resultaat bevestigt opnieuw het profiel van de deelnemers, namelijk de kleinere kmo. Net als de voorbije jaren heeft meer dan de helft van de deelnemers een omzet tussen 0,5 miljoen en 2,5 miljoen euro. Hoewel het percentage van bedrijven met een omzet van meer dan 250 miljoen euro met meer dan 50% stijgt in vergelijking met vorig jaar, zijn zij nauwelijks vertegenwoordigd. Meer dan de helft van de ondernemingen heeft meer dan 10 jaar exportervaring. 42,9% realiseert ruim de helft van zijn omzet in het buitenland, 25,9% van de respondenten haalt zelfs meer dan 75% van zijn omzetcijfer uit export. Figuur 37: respons volgens omzetklasse 6,3% 3,5% 9,8% 10,1% 14,8% 29,4% 26,1% Minder dan 0.5 miljoen 0.5-2.5 miljoen 2.5-5 miljoen 5-10 miljoen 10-50 miljoen 50-250 miljoen Meer dan 250 miljoen Exporttrends bij Vlaamse kmo s 35

twitter.com/flanderstrade