verslag Expert Meeting Zorgschade donderdag 10 mei 2016, 14.00-17.00 uur Van der Valk Hotel Breukelen Aanwezig: Voorzitter: prof. mr. S. Lindenbergh - Erasmus Universiteit, Erasmus School of Law dhr. E. Audenaerde - NVvA mr. M. Berruezo - Verbond van Verzekeraars, Rechtsbijstand mr. M. de Blaeij - Verbond van Verzekeraars drs. T. Brandt - GAV mr. L. Hoppe - Ministerie van Veiligheid en Justitie drs. V. Jammers - Slachtofferhulp Nederland mr. T. Kremer - PIV mr. A.M. van Laarhoven - DLR dhr. E. Lantinga - Verbond van Verzekeraars, Medische Aansprakelijkheid dhr. D. van Laren - NIS dhr. P. den Ouden - Verbond van Verzekeraars, Wettelijke Aansprakelijkheid drs. L. Renders - Trivium Advies mr. dr. R. Rijnhout - Universiteit Utrecht privaatrecht mr. A. Santen - Verbond van Verzekeraars, Medische Aansprakelijkheid mr. M. Speelmans - Verbond van Verzekeraars, Wettelijke Aansprakelijkheid mr. E. Verhoeven - NIVRE mr. M. Vermaat - Van der Woude De Graaf Advocaten Afwezig: drs. B. Admiraal - GAV mr. J. Broeders - Asselbergs & Klinkhamer Advocaten, werkgroep Normering mr. B. de Hek - Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden mr. E. Huijsmans - Kenniscentrum Milieu en Gezondheid v/d Rechtspraak dhr. J. Schrok - NVvA mr. S. Zoeteman - Ministerie van Veiligheid en Justitie mr. G. van Wassenaer - Van Wassenaer Wytema Letselschade-advocaten & mediation, LSA Verslag: mw. E. Viezee-Fock - Secretary for You De Letselschade Raad Verslag Expertmeeting Zorgschade d.d. 10 mei 2016 pagina 1/5
Opening en inleiding door de dagvoorzitter, prof. mr. S. D. Lindenbergh De voorzitter opent de vergadering en heet allen van harte welkom. In een korte inleiding licht hij toe dat dit de tweede expertmeeting is die fungeert als klankbord bij het onderzoek naar verbetering van de behandeling van zorgschade. Daarbij, refererend aan het concept wetsvoorstel, spelen twee aspecten een centrale rol: het verbeteren van de levenskwaliteit en het behoud van de regie door de gekwetste. Het onderzoek is begonnen met een inventarisatie van de knelpunten bij de behandeling van zorgschade. De vraag voor DLR was: wat kunnen wij bijdragen aan oplossingen en is eventuele wetgeving voor dit onderwerp noodzakelijk? Een voorontwerp van de wet zorg- en affectieschade ligt er, maar stuitte op kritiek. Deze expertmeetings over problemen en oplossingen dienen om de wetgever te faciliteren ten aanzien van de vraag welke bijdrage de wetgever op dit punt kan leveren. Tijdens de eerste expertmeeting op 18 februari 2016 zijn twee vragen vastgesteld: 1. Hoe stel je de zorgbehoefte vast en wat is zorgschade? Het bestaande indicatiemodel WLZ leek behulpzaam te zijn, maar mogelijk kan ook aansluiting worden gevonden bij andere bestaande indicatiestellingen. 2. Als men de zorgbehoefte wil laten vervullen door een ander, wat is dan nodig? De elementaire voorvraag daarbij is wat professioneel en kwalitatief nodig is. Uit de eerste expertmeeting bleek dat het besluit tot het bieden van informele zorgverlening door naasten van de gekwetste een delicaat proces is, dat deskundige begeleiding en coaching op de langere termijn vergt. Punten van aandacht in het geval van zorg door naasten zijn de volgende: - Arbeidsrechtelijke en fiscale aspecten. - De bestendigheid van de gekozen constructie. - Er blijkt al geëxperimenteerd te worden door creatieve oplossingen te zoeken, in samenspraak met alle betrokkenen. Inleiding voorstel stroom schema zorgkosten Erwin Audenaerde houdt aan de hand van een powerpoint presentatie een inleiding over het voorstel voor het stroomschema dat de werkgroep naar aanleiding van de eerste expertmeeting heeft uitgewerkt en uitgeschreven (zie bijlagen). In het stroomschema is aandacht besteed aan de volgende aspecten: - Hoe ziet de doelgroep eruit, zowel wat betreft de slachtoffers als de informele zorgverleners? - Damage control: hoe kun je voorkomen dat een informele zorgverlener onvoorbereid aan de verzorging begint of dat de verzorging te zwaar blijkt te zijn? - Realisatie: als alles gefaciliteerd en gefinancierd is, aan welke aspecten dient er nog aandacht te worden geschonken? Erwin denkt daarbij met name aan borging van opleiding. Het stroomschema kent een aantal fasen: 1. Prefase: gesprek met partijen die de schade gaan regelen: slachtoffer en mogelijke informele zorgverlener uiten de wens om de zorg thuis te organiseren. Wat zijn de mogelijkheden? Is het wenselijk voor het slachtoffer? In deze fase is het al van belang om een deskundige in te schakelen, die het proces begeleidt tot de realisatiefase. De mogelijke informele zorgverlener kan al kennis maken met de consequenties van de verzorging thuis, door hem in de praktijk mee te laten lopen met de professionele zorgverlener. De Letselschade Raad Verslag Expertmeeting Zorgschade d.d. 10 mei 2016 pagina 2/5
2. Poortwachtersfase: behoren slachtoffer en informele zorgverleners wel tot de doelgroep? Wanneer is sprake van een ernstige beperking? De WLZ staat open voor mensen die permanente zorgbehoefte hebben. Daarbij is sprake van permanent toezicht, of een situatie waarin 24-uurszorg noodzakelijk is. De volgende zin klopt niet. Dit moet worden: Hier loopt de toegang tot de WLZ uiteen met de wens hoe dit vanuit de letselschadepraktijk geregeld zou moeten worden. De toegang tot de WLZ wordt steeds lastiger en het tendeert ertoe om alleen die mensen tot de WLZ toegang te geven die kampen met ernstige regieproblemen. In nagenoeg alle andere situaties is men aangewezen op de WMO. Dat zou er voor pleiten om vanuit de letselschadepraktijk wel te blijven kijken naar de toegang tot de WLZ, maar de toegangscriteria zo te formuleren dat de regeling openstaat voor mensen die 24 uur per dag permanent toezicht nodig hebben dan wel zorg in de nabijheid. Dat is een ruimere formulering dan alleen mensen toelaten met ernstige regieproblemen. De ontwikkelingen in de Domotica nemen fors toe. Die ontwikkeling kan invloed hebben op de zorgomvang van een slachtoffer. Het is inmiddels mogelijk om vanuit een ipad of iphone deuren, ramen of gordijnen te openen en te sluiten. Ook kan met een dergelijk apparaat de stereoinstallatie en de tv worden aangestuurd. Dit zijn slechts enkele voorbeelden. 3. Onderzoeksfase: wat is nodig om zorg thuis te realiseren? Welke vorm van zorg en in welke omvang is dit noodzakelijk? Wat gaat het uiteindelijk kosten? Is het dan nog realiseerbaar? 4. Realisatiefase Plenaire discussie De voorzitter opent de plenaire discussie met de constatering dat het zorgbestel in toenemende mate een onzekere factor is geworden. Hij stelt de vraag in hoeverre de hoogte van de zorgschade een algemene vraag is en waar die meer bijzonder is voor de gefinancierde informele zorgverlener als deze een inkomen opgeeft dat hoger is dan de kosten van een professionele zorgverlener. Tijdens het debat komen de volgende punten aan de order. Een algemeen probleem is de vraag in hoeverre aansprakelijkheidsrecht en het publiek stelsel op elkaar aansluiten, zeker nu in de meeste gevallen het regres is afgekocht. Voor een groot aantal van de slachtoffers is het toegangscriterium van de WLZ te eng. Mogelijk moet dat ruimer worden of moet een nieuwe regeling in het leven worden geroepen, los van het huidige sociaal bestel. Het voorstel van de werkgroep leunt echter niet op de WLZ: op dossierniveau zal moeten worden bekeken welke budgetten beschikbaar zijn (inclusief diverse meerkostenregelingen en toeslagen). De WLZ, WMO of Zorgverzekeringswet bieden wel handvatten om vast te stellen wat de grootte van de zorgbehoefte is. Theo Kremer stelt dat drie vragen beantwoord moeten worden: wat is de zorgbehoefte, hoe ga je die invullen (professioneel, met mantelzorg of een combinatie van de twee), hoe ga je het financieren (WMO, zorgverzekering, WLZ, wat overblijft is voor de aansprakelijkheidsverzekeraar). De Letselschade Raad Verslag Expertmeeting Zorgschade d.d. 10 mei 2016 pagina 3/5
De voorzitter inventariseert onder de aanwezigen hoe groot de groep is die permanent veel zorg nodig heeft en voor wie de informele verzorging meer kost dan professionele verzorging. Verschillende aanwezigen hebben dergelijke slachtoffers in hun bestand. Aernout Santen geeft aan dat hij zelfs tientallen van dergelijke gevallen heeft, met name kinderen met geboorteletsel en dwarslaesie. Voor de zorgverlening thuis bestaan twee wezenlijke problemen:zowel het toezicht als het managen van de handicap wordt niet gefinancierd. Met het managen van de handicap wordt bedoeld allerhande activiteiten die een rechtstreeks gevolg zijn van de handicap, bijvoorbeeld het regelen dat de band van de rolstoel wordt vervangen wanneer deze is lekgereden of wanneer het hoog-/laagbed weigert te functioneren. Maar ook het te woord staan van allerhande functionarissen van instanties die bij de zorg betrokken zijn. Voor dwarslaesiepatiënten is hiernaar een kleinschalig onderzoek verricht en dat is gebeurd in opdracht van het revalidatiecentrum Rijndam. Het kost veel tijd om achter regelingen en hulpverleners aan te gaan (zie een desbetreffend onderzoek van Rijndam). Tot circa vier jaar geleden bestonden deze problemen nauwelijks, maar door de wetswijzigingen, de terugtredende overheid en de inkomenstoets zijn zo veel onzekerheden ontstaan dat veel naasten het niet meer aandurven om de verzorging thuis op zich te nemen. De grote frictie is dat de informele zorgverlener er in belangrijke mate financieel bij inschiet. Dit soort problemen doet zich niet voor wanneer het slachtoffer in een instelling wordt opgenomen. Zodra echter het in de instelling nauwkeurig opgestelde zorgplan, inclusief de verschillende subsidies en budgetten, naar de thuissituatie wordt verplaatst,schieten de publiek gefinancierde regelingen te kort. Het gaat namelijk niet alleen om een PGB, maar het gaat ook om natura verstrekkingen. Bovendien vertoont het zorgstelsel een dalende tendens. Die wijzigingen zijn echter voorzienbaar. Tijdens de evaluatiemomenten die in het stroomschema zijn opgenomen, kan men daar met de verzekeraar tijdig op anticiperen. De voorzitter trekt de conclusie dat civielrechtelijk gezien, het uitgangspunt op individueel niveau is dat de aansprakelijke partij verantwoordelijk is voor het volledige schadebedrag: dat is het raamwerk. Pas daarna komen vragen aan de orde als wat kan voor rekening van het sociaal stelsel komen. Aernout Santen tekent daarbij aan dat dit uitgangspunt de verzorging thuis ongelooflijk moeilijk gaat maken en dat het leidt tot lange processen. Stappenplan en beslismomenten De voorzitter legt de vraag neer waar de zorg door een informele zorgverlener een bijzonder element wordt. Kennelijk bepaalt de financiering het verschil. Een verschil bestaat ook tussen mensen die een baan opgeven en mensen die geen baan hebben. De voorzitter constateert dat uit veel dossiers veel is te leren en te winnen. De voorzitter schetst op een flipover de stappen: 1. Zorgbehoefte 2. Zorgtaken 3. Persoon (professional/mengvorm/mantel) 4. Lange termijn 5. Fiscus, arbeidsrecht, publiek bestel ---------------------------------------------------------------------------- 6. Financiering (kosten/plafond/boven plafond) De Letselschade Raad Verslag Expertmeeting Zorgschade d.d. 10 mei 2016 pagina 4/5
Hij constateert dat veel zaken al worden besproken in de stappen 1 t/m 5. Bij 6 gaat pas het specifieke probleem spelen van de hoger betaalde informele zorgverlener. Het probleem lijkt het tarief te zijn. In het wetsvoorstel is juist dit element van belang. In de praktijk blijkt, dat zo lang het aantal uren overzichtelijk is, het tarief ook bij deze groep zorgverleners geen problemen oplevert. Zodra echter het aantal uren hoger wordt (50-60 uur per week), ontstaan problemen. Een en ander is ook afhankelijk van de vorm van zorg en welk tarief daarbij hoort: enkel toezicht, begeleiding of hooggekwalificeerde verpleging. Het continuïteitsprobleem lijkt niet te spelen als de zorg periodiek wordt afgewisseld. Om tot een goede afweging te komen onder de streep moet men altijd al de stappen 1 t/m 5 doorlopen. Bij complexe casuïstiek is men echter geneigd in vijftig procent van de gevallen de zorg pas in de eindfase regelen. Rianka Rijnhout is van mening dat de categorieën 1 t/m 5 voor alle slachtoffers van toepassing zijn. Pas daarna volgt de problematiek voor de specifieke zorg met de hoger betaalde informele zorgverlener. Plenaire discussie - 2 Matthijs Vermaat legt de vraag neer in hoeverre ook in deze gevallen de zogenaamde monetarisering van de mantelzorg kan ontstaan zoals bij het PGB het geval was wanneer mensen hun inkomen opgeven om zorg te gaan verlenen. Hij vraagt zich af of het verstandig is om bedragen op individueel niveau aan te passen. Volgens het stroomschema worden in de poortwachtersfase intensieve gesprekken gevoerd met degene die zorg wil verlenen. Daarbij onderzoekt men ook de intrinsieke motivatie. Dan heeft de potentiële informele zorgverlener al praktische ervaring met het verlenen van zorg opgedaan in de prefase. Verschillende aanwezigen gaan ervan uit dat men deze vorm van zware zorgverlening niet volhoudt voor alleen een financiële prikkel. Het kan voorkomen dat de informele zorgverlener meer ontvangt dan zijn laatstgenoten inkomen. Een suggestie is om uit te gaan van 90 % van het laatstverdiende salaris. Deze suggestie stuit op weerstand: men acht dit geen juiste verhouding tot de zeer zware zorg die op een lange termijn geleverd moet worden. Dick Lam geeft aan dat de definitie van de informele zorgverlener en procesbeschrijvingen goed vastgelegd moeten worden, daarmee is voor de letselschadepraktijk al veel opgelost. Besloten wordt dat de werkgroep een en ander verder uitbouwt tot een concreet stappenplan voor de hele zorgschade thematiek. Door dit stappenplan te volgen is er al een oplossing voor het grootste deel van de dossiers en komt men vanzelf onder de streep uit. Het voorstel is om het stappenplan digitaal te maken, inclusief bedragen, zodat het een dynamisch document wordt dat indien nodig aangepast kan worden. Erwin Audenaerde verzoekt de werkgroep hem extra tijd te geven om het stappenplan op te stellen, gezien de complexiteit van de materie. De ervaring wijst uit dat het jaarlijks marktbreed gaat om 50-100 zeer ernstige letselgevallen, waarbij slechts een zeer beperkte groep informele zorgverleners onder de streep komt (dat wil zeggen een hoger inkomen prijsgeeft dan wat een professionele hulpverlener zou hebben gekost). De vraag is of er een regeling voor zo n kleine groep moet komen: het betreft dan immers altijd maatwerk. De voorzitter verzoekt de deelnemers vijf zorgprofielen te maken van slachtoffers die onder deze bijzondere groep vallen: welke gevallen zijn dat en waar zit hun specifieke problematiek: uren? Toekomst? Financiën? Welke gevallen zijn wellicht niet met een dubbele redelijkheidstoets op te lossen? De aanwezigen willen ook een aantal scenario s ontvangen van situaties waarbij respectievelijk de informele zorgverlener 24-uurszorg verricht en een thuiszorgorganisatie die zorg verleent. Het is de vraag of het goedkoper is wanneer een informele zorgverlener de zorg op zich neemt. Mogelijk kan een thuiszorgorganisatie door haar systematiek goedkoper professionele zorg verlenen. De Letselschade Raad Verslag Expertmeeting Zorgschade d.d. 10 mei 2016 pagina 5/5
Een vraag is hoe om te gaan met mensen die niet geschikt zijn om iemand te verzorgen en aangeven dat wel te willen doen. In de procedure is het van belang om daar oog voor te hebben en het advies te geven de verzorging voor een bepaalde tijd op zich te nemen (een of twee jaar). Mensen die het niet aankunnen, blijken zich vanzelf terug te trekken: gemiddeld houden informele zorgverleners het circa zes maanden vol. Mogelijk kan CIZ van advies dienen, daar is veel ervaring met indicatiestellingen, weliswaar vanuit een andere invalshoek. Tekstueel: in doelgroep C moet de term eerste graad bloedverwanten zijn: eerste graad bloed- en aanverwanten. Samenvatting, conclusies en afspraken De voorzitter heeft het als instructief ervaren om de stappen langs te lopen en te bespreken hoe die ordentelijk in te vullen. Hij concludeert dat het nuttig was om te kijken naar de meer algemene zorgschade problemen. Het punt waar de hoger betaalde informele zorgverlener in beeld komt vormt een hefboom: door die vraag te stellen, komen alle andere punten uitvergroot terug. Het is daarom nuttig om eerst de eerdere stappen beter in kaart te brengen. De werkgroep kan aan de hand van het besprokene definities en processen beschrijven. Zo ontstaat meer helderheid over welke vragen overblijven. De werkgroep reikt daarmee verder dan alleen de categorie waar het onderzoek mee is begonnen: zij geeft het afwikkelingsproces een geweldige impuls en ontwikkelt een goed bruikbare zorgwijzer met stappen en inzichten. Vervolgens kan de vraag worden bezien of, en zo ja, op welke punten, de wetgever zou kunnen bijspringen. Voorts is de voorzitter geïnteresseerd in drie tot vijf casus van situaties waar men onder de streep komt. De vraag is wat dan de specifieke vertrekpunten zijn. Erwin Audenaerde doet de suggestie om daarbij ook te kijken naar situaties waarbij geen aansprakelijke partij betrokken is. De voorzitter dankt de aanwezigen voor hun inbreng en sluit de vergadering om 17.00 uur. De Letselschade Raad Verslag Expertmeeting Zorgschade d.d. 10 mei 2016 pagina 6/5