Energievisie Kollumerland c.a. - van visie naar actie - Vastgesteld door de raad van Kollumerland c.a. op 14 oktober 2010
Inleiding De Gemeente Kollumerland c.a. heeft eind 2007 de ambitie uitgesproken om in 2020 energieneutraal te willen zijn. De redenen waarom, de weg er naar toe en de benodigde financiële middelen zijn destijds middels de Energievisie aan de raad voorgesteld. Een gedeelde visie geeft houvast. Echter, de weg er naar toe is zelden een rechte lijn. Ontwikkelingen, dagelijkse hectiek en weerstand maken het in de praktijk lastig om doelstellingen te realiseren. Om vandaag de juiste keuzes voor morgen te maken is werken met een visie belangrijk. Deze ambitie werd opgedeeld in een aantal stappen, waarbij de gemeentelijke organisatie in 2012 energieneutraal moet zijn en de gemeente als geheel in 2020. Een van de financiële pijlers was de SloK-subsidie 1 die de gemeente in 2009 toegekend heeft gekregen. Anderzijds werd door de gemeenteraad geld ter beschikking gesteld om de ambitieuze doelstellingen uit de Energievisie te realiseren. In dit rapport wordt de voortgang van de verschillende energieprojecten geschetst en een doorkijk gegeven voor de komende tijd 1 Subsidie Lokale Klimaatinitiatieven - 3 van13 -
Energievisie Onze gemeente heeft in 2007 gekozen voor energieneutraal met als extra punt dat de benodigde energie binnen de gemeentegrenzen moet worden opgewekt. Dat was een ambitieuze keuze die wel realistisch was: het leek goed mogelijk om een windmolenpark in de Kollumerwaard te realiseren. De voordelen van deze keuze spreken voor zich. De energieopwekking speelt zich dichtbij af: Je kunt bij wijze van spreken de windmolen zien die er voor zorgt dat jouw computer het doet. Verder kan lokaal opwekken ook goed zijn voor de lokale middenstand en bevolking. Deze windmolens zouden 70% van de opgave tot energieneutraliteit dekken. De overige 30% zou gevonden worden in energiebesparing en de uitvoering van andere projecten. Doordat het windmolenpark niet gerealiseerd kan worden zijn we nu op een punt aangekomen dat we kritisch mogen en moeten kijken naar de stand van zaken. Hoe ver zijn we met de voortgang, is het mogelijk om de ambitie die wij ons toen hebben gesteld waar te maken en is de organisatie toegerust op de door ons gestelde doelen? - 4 van13 -
Eigen organisatie In de Energievisie werd als eerste stap het energieneutraal worden van de eigen organisatie genoemd, dit zou gerealiseerd moeten zijn in 2012. Met nog twee jaar voor de boeg kunnen we wel stellen dat we een flink eind in de richting zijn. Gemeentelijk energieverbruik 2009 Gemeentehuis elektra 28% 21% Gemeentehuis gas Openbare verlichting 5% 9% Wagenpark 24% 13% Gemeentelijke gebouwen elektra Gemeentelijke gebouwen gas Het energieverbruik van onze gemeentelijke organisatie in 2009 is weergegeven in bovenstaand diagram Met de beschikbare gegevens blijkt uit de grafiek dat het energiegebruik vooral zit in het gasverbruik van de gemeentelijke gebouwen, het wagenpark en het elektriciteitsverbruik van het gemeentehuis. Uit het milieujaarverslag over 2009 bleek al dat het energieverbruik niet de in de energievisie gewenste daling inzet. Wel moet worden opgemerkt dat het plaatje niet compleet is: zo zijn bijvoorbeeld het woon-werkverkeer en werk-werkverkeer met de eigen auto s van het personeel niet opgenomen. Milieubarometer Bijdrage aan CO2 uitstoot in percentages 12% 1% 22% 38% Kantoorpapier Zakelijk verkeer Woon-werk verkeer Mobiele werktuigen In 2009 zijn we gestart met het invullen van de Milieubarometer. Uit het plaatje van de milieubarometer 2 blijkt dat het grootste probleem om energieneutraal te worden zit bij het wagenpark en de verkeersbewegingen Dit komt doordat, in tegenstelling tot gas en elektra, de brandstof voor het wagenpark niet groen wordt ingekocht. Brandstof 27% Elektriciteit 2 De Milieubarometer is een online meetinstrument dat de milieuscore en milieukosten van de gemeente eenvoudig en snel zichtbaar maakt. U vult uw gegevens over energie, water, afval, emissies, transport en eventueel papierverbruik in. Het programma toont daarna: de milieuscore, een CO2-meter en besparingstips. In één oogopslag kun je zien welke milieuaspecten, zoals energie, afval, emissies of papierverbruik, het meest bijdragen aan de totale milieuscore en milieukosten van de gemeente. De CO2 meter berekent en toont de CO2-uitstoot van de gemeentelijke activiteiten. Met de grafieken kunt u prioriteiten stellen bij het nemen van milieumaatregelen en het terugdringen van de CO2-uitstoot en milieukosten - 5 van13 -
Stand van zaken projecten eigen organisatie In de bijlage treft u een overzicht aan van de projecten die gepland waren in het kader van de SloKregeling en de Energievisie. Op dit overzicht staat ook de planning aangegeven. Hieronder volgt een beschrijving van een aantal projecten. Met betrekking tot de gemeentelijke gebouwen loopt op dit moment een traject om een energiecertificaat te krijgen. Dit is verplicht voor gemeentelijke gebouwen met een oppervlakte van meer dan 1000 m2. Daarnaast laten we een zogenaamde energieprestatiescan uitvoeren waardoor het inzichtelijk wordt welke maatregelen genomen kunnen worden om het energieverbruik terug te dringen. Ook voor het gemeentehuis dat al een energieprestatiecertificaat heeft, zal dit nog uitgevoerd worden. Verder is er voor een viertal gemeentelijke gebouwen sde-subsidie toegekend voor zonnepanelen. Naar verwachting is er na de zomervakantie duidelijkheid wanneer deze geplaatst kunnen worden. Er loopt op dit moment nog een subsidieaanvraag voor de grote sde-regeling, waardoor het mogelijk zou zijn om nog meer panelen te plaatsen op het gemeentehuis. Op dit moment wordt er gewerkt aan een beleidsplan openbare verlichting. Eén van de doelen van dit plan is om de toenemende energiekosten van de gemeente terug te dringen. Reeds in 2006 is besloten dat de gemeente in 2010 minimaal 50% van de inkopen, duurzaam uit zou voeren. De Gemeente Kollumerland c.a. heeft een inkoopnota. In deze nota is duurzaamheid nog niet uitgewerkt. Deze inkoopnota zou volgens planning in 2009 op basis van de doelstellingen uit de Energievisie aangevuld worden met een duurzaam inkopen paragraaf. In de paragraaf moet duidelijk komen te staan wie welke verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden heeft op het gebied van duurzaam inkopen in de organisatie en hoeveel tijd en middelen er beschikbaar zijn voor duurzaam inkopen. Omdat er in 2010 gewerkt wordt aan inkoopbeleid voor de gemeente, kan het duurzaam inkopen daarin worden geïntegreerd op zodanige wijze dat aan de landelijke afspraken wordt voldaan (75% duurzaam in 2010, 100% in 2015). Provinciaal wordt gekeken naar de mogelijkheid om de gegevens van Liander (netbeheerder) en het CBS beschikbaar te maken voor de gemeenten. Het is bijvoorbeeld mogelijk om op basis van deze gegevens te bepalen of het energiegebruik van de inwoners van de gemeente omlaag gaat. Maar ook is het mogelijk om heel gericht te bepalen waar de gemeente het beste stimuleringsmaatregelen kan nemen. Daarnaast vult de gemeente de CO2 monitor in, de door de SLOK-regeling verplichte klimaatenquête 3 en de duurzaamheidsmeter. Met deze gegevens bij elkaar is het mogelijk om een goed beeld te krijgen van de voortgang van het beleid in de gemeente. 3 De Klimaatenquête is dit jaar voor het eerst ingevuld. Daarmee hebben we voldaan aan de SLoKverplichtingen. De enquête was zo slecht van opzet, dat gaf zelfs het bedrijf aan dat kwam helpen invullen, dat er geen conclusies te verbinden zijn aan de resultaten. - 6 van13 -
Kollumerland energieneutraal in 2020 In het koersdocument staat onder andere het volgende over de Energievisie: 'De energievisie zoals die is vastgesteld in het raadsbesluit van 2007 zet actief in op het opwekken van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen, zodat Kollumerland c.a. in 2020 een energieneutrale gemeente is.' De drijfveren achter de energievisie zijn: Minder afhankelijk van de wereldwijde energievoorziening, geen afwenteling meer van de eigen milieubelasting op anderen en/of volgende generaties, lagere woonlasten en ook op termijn een aantrekkelijke gemeente om te wonen en werken voor iedereen. De aanpak uit de energievisie sluit aan bij de Trias Energetica: Het voorkomen van uitstoot, door zaken te laten. Dit vergt een gedragsverandering. Voorbeelden zijn: niet gaan vliegen, minder auto rijden, dichter bij het werk gaan wonen, minder vlees eten. Daarnaast ook energie besparen, bijvoorbeeld door goede isolatie, zuinig transport, gebruik te maken van spaarlampen, een zuinige wasmachine of koelkast, regenwater op te vangen voor de toiletten. Voor de resterende behoefte zoveel mogelijk duurzame energie inzetten, bijvoorbeeld biomassa, wind en zon. Door zelf energie op te wekken, bijvoorbeeld zonnecollectoren voor heet water, zonnepanelen of een (kleine) windmolen voor de elektriciteit. Of door de energie groen in te kopen. Als je al het mogelijke hebt gedaan, rest nog compensatie, bijvoorbeeld door het aanplanten van bomen, mits dat aanvullend is. Bomen hebben voor hun groei CO2 nodig die ze uit de lucht halen. Bij voorkeur met een verzekering op die boom, want eens wordt ie gekapt. Die verzekering keert dan uit en wordt gebruikt voor aankoop op de emissiebeurs (bijvoorbeeld). Compensatie wordt wel gebruikt als tijdelijke maatregel, in afwachting van een échte oplossing door energie te besparen of zelf op te wekken. Energieneutraliteit betekent dat de energievraag volledig door hernieuwbare bronnen moet worden voorzien. Een energieneutrale organisatie pakt de problematiek bij de basis aan door de energievoorziening anders in te richten en legt de focus niet op de pure emissie van broeikasgassen. Opslag van CO2 in nieuwe bossen of in de ondergrond is bij energieneutraliteit daarom geen optie. Op dit moment is windenergie prijstechnisch gezien veruit de meest gunstige vorm van duurzame energie. Doordat het windmolenpark, zoals het in de huidige vorm is ingediend, binnen de gemeente niet gerealiseerd kan worden zijn we nu op een punt aangekomen dat we kritisch mogen en moeten kijken naar de stand van zaken. Hoe ver zijn we met de voortgang, is het mogelijk om de ambitie die wij ons toen hebben gesteld waar te maken en is de organisatie toegerust op de door ons gestelde doelen?. - 7 van13 -
Om de ambitie van de Gemeente Kollumerland c.a. te verwezenlijken zijn er, naast de reductie van CO2 uitstoot door reductie van energieverbruik drie maatregelen: 1. Onderzoek naar de mogelijkheden van andere vormen van duurzame energie. 2. Het bijstellen van de ambitie 3. Open blijven staan voor reële plannen voor het opwekken van windenergie binnen de gemeente. De initiatiefnemers dienen zelf te zorgen voor een haalbaar, realistisch plan met voldoende draagvlak. Op dit moment, 2010, wordt er 18 kton CO2 gereduceerd binnen onze gemeente. De totale CO2 productie is 55 kton. Dat betekent dat er nog een verschil van 37 kton overbrugd moet worden. Het zou interessant kunnen zijn om te kijken of het mogelijk is om aansluiting te zoeken bij een zogenaamde green gas hub. Daarbij kunnen mestvergisters 4 hun gas rechtstreeks leveren aan de biogaspijpleiding. Dit in tegenstelling tot gewone mestvergisters die een WKK-installatie hebben staan. Hierin wordt ter plekke door de verbranding van het gas elektriciteit opgewekt en kan de vrijkomende warmte ingezet worden voor verwarming. Het is vaak moeilijk om hiervoor planologisch de juiste combinaties te vinden en daardoor verdwijnt veel warmte ongebruikt en is het rendement van een vergister veel lager. Mestvergisting is niet alleen aantrekkelijk omdat het mogelijk is hiermee duurzame elektriciteit en warmte op te wekken. Het is ook een manier om verse mest snel te verwerken, zodat er minder methaan en ammoniak vrijkomt in de buitenlucht. De stankoverlast wordt sterk beperkt. Het voor plantengroei oninteressante koolstof wordt in mestvergisters door bacteriën omgezet in brandstof. De stikstof die aanwezig is in de mest wordt door het vergistingsproces makkelijker opneembaar voor planten. 4 Mestvergisters zijn volgens de regels van milieuzonering categorie 3 inrichtingen. - 8 van13 -
Bijstellen ambitie Een andere maatregel is het bijstellen van de ambitie. Energieneutraliteit betekent dat de energievraag volledig door hernieuwbare bronnen moet worden voorzien. Een energieneutrale organisatie pakt de problematiek bij de basis aan door de energievoorziening anders in te richten en legt de focus niet op de pure emissie van broeikasgassen. Opslag van CO2 in nieuwe bossen of in de ondergrond is bij energieneutraliteit daarom geen optie. Ook dient de duurzame energie binnen de gemeentegrenzen te worden opgewekt om energieneutraal te zijn. Het is sterk de vraag of de zelf opgelegde beperking van het opwekken van energie binnen de gemeentegrenzen niet tegen de intentie van de energievisie in gaat werken. Definitie klimaatneutrale gemeente (AgentschapNL) Een klimaatneutrale gemeente stoot in een jaar gemiddeld geen broeikasgassen (CO2, CH4, N2O, CFK s) uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd. De gemeente draagt dan in het geheel niet bij aan de klimaatverandering. Wellicht is het verstandig om te kijken of het niet mogelijk en duurzamer is om de opwekking van duurzame energie buiten de gemeente te realiseren. Dit betekent dat de Gemeente Kollumerland c.a. een klimaatneutrale ambitie krijgt in plaats van een energieneutrale. - 9 van13 -
Projectplan Om de ambitie Kollumerland c.a. klimaatneutraal te bereiken zetten we in op twee sporen: De gemeentelijke organisatie klimaatneutraal in 2012 en de gemeente Kollumerland c.a. klimaatneutraal in 2020. Het projectplan voldoet op deze wijze nog steeds aan de SLoK subsidie-eisen. Uitleg illustratie Aan de bovenkant is het kader aangegeven: Duurzaam omgeven met daarin de wensen die ten grondslag liggen aan het toen geformuleerde beleid. Een onderdeel van duurzaam omgeven is de ambitie om energieneutraal, dan wel klimaatneutraal te worden als gemeente. In de blauwe bolletjes staat SMART geformuleerd welke doelen bereikt moeten worden om Kollumerland klimaatneutraal te krijgen in 2020. Daaronder staan in de paarse vakken de inspanningen die daarvoor minimaal nodig zijn en de bijbehorende middelen. Gemeentelijke organisatie klimaatneutraal Om de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal te krijgen zijn er vijf sporen: - Energie besparen en duurzaam opwekken. Hieronder vallen bijvoorbeeld de uitvoering van het lichtbeleidplan en installatiekosten van zonnepanelen waarvoor de gemeente SDE subsidie heeft aangevraagd en gekregen. - Duurzaam inkopen. - Reductie CO2 uitstoot vervoer Zoals uit de evaluatie bleek, levert het vervoer van onze gemeente de grootste bijdrage aan de CO2 uitstoot van de gemeente. Het is noodzakelijk om daar inspanningen te verrichten. Om de juiste keuzes te maken is het verstandig om eerst een mobiliteitsplan op te stellen en dan keuzes te maken over de uit te voeren maatregelen zoals bijvoorbeeld, het nieuwe rijden, duurzamer voertuigen - Om te kijken of de gemeente haar doelstellingen haalt is het noodzakelijk om te monitoren. De milieubarometer van Stimular en de (verplichte) Klimaatmonitor van SenterNovem zijn daarvoor goede hulpmiddelen. - Indien het niet lukt om de volledige organisatie klimaatneutraal te krijgen voor 2012 met de hiervoor genoemde inspanningen, is het mogelijk om in de overgangsperiode het overschot van de CO2 uitstoot te compenseren. Dit kan door bijvoorbeeld in ontwikkelingslanden te stimuleren om duurzame energie op te wekken. Daarmee kunnen de mensen daar een toekomst opbouwen die goed is voor mens en milieu. - 10 van13 -
Gemeente Kollumerland c.a. klimaatneutraal Om de gemeente klimaatneutraal te krijgen zijn er een aantal sporen en is er een knip in de tijd. In 2013 wordt een evaluatie uitgevoerd van de lopende projecten om te kijken hoe ver de gemeente op streek is. Daarna kan er eventueel een bijstelling van het programma plaatsvinden. Er is bewust gekozen voor een beperkt aantal onderwerpen omdat dat beter past bij de schaal van de gemeente en de benodigde personele inzet. - Consumenten, inwoners van Kollumerland c.a., kunnen hun bijdrage leveren aan de doelstelling van de gemeente. Met het aanbod Energie in Beeld van de provincie en Netwerkbeheerder Liander is het mogelijk om het klimaatbeleid gericht in te zetten op die dorpen/wijken waarbij de inzet van middelen het meest klimaateffectief zal zijn. In 2009 zijn in Kollumerland c.a. energielabels bekend van 1.443 woningen. De verdeling van deze labels is in onderstaande illustratie aangegeven. Op basis van de resultaten kan voorzichtig de conclusie worden getrokken dat er op het gebied van verduurzaming van woningen nog een wereld te winnen is binnen de gemeente. - 11 van13 -
- Energiebesparing bij bedrijven Uit een onderzoek van de VROM-Inspectie blijkt dat gemeenten meer aandacht kunnen besteden aan energiebesparing bij bedrijfscontroles. Hierop wordt de komende jaren extra ingezet door de gemeente. Verder ontstaan er spontaan vanuit het bedrijfsleven duurzame initiatieven waarbij de steun van de gemeente gewenst is. Het stimuleren van het bedrijfsleven om duurzamer te worden en daarmee bij te dragen aan een duurzame toekomst van onze gemeente past ook binnen de doelstellingen van de energievisie. - Verkeer en vervoer In 2010/2011 wordt het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP) aangepast. Logischerwijs zal daarin ook aandacht besteed worden aan de samenhang met de klimaatdoelstellingen van de gemeente. Welke maatregelen kan onze gemeente treffen om het vervoer duurzamer te krijgen?kan de gemeente een bijdrage leveren aan de het stoppen van de steeds verder toenemende autokilometers van haar bevolking? Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het faciliteren en stimuleren van carpoolen, autodelen en het aanbrengen van een oplaadpunt voor elektrisch vervoer. - Investeringsfonds voor sportverenigingen en dorpshuizen De gemeente heeft verder invloed op organisaties/belangenverenigingen binnen haar gemeente om de energierekening omlaag te krijgen. Uit andere gemeenten zijn er voorbeelden dat de dorpshuizen een hoge energierekening hadden, deze rekening deels door de gemeente werd betaald doordat er jaarlijks subsidie wordt gegeven. De gemeente heeft de dorpshuizen een betere ketel gegeven, daardoor gingen de lasten van de verenigingen omlaag en kon uiteindelijk ook de subsidie omlaag. - Grootschalige DE opties Binnen de gemeente wordt op dit moment zo n 55 kton CO2 uitgestoten. Daarvan wordt 16 kton veroorzaakt door de bestaande bouw, 5kTon door de bedrijven en 24 kton door verkeersbewegingen. [1] Op dit moment wordt er al 18 kton gereduceerd door duurzame opwekking. Zoals windenergie en zonnepanelen. Als de projecten, zoals hierboven aangegeven, worden uitgevoerd, dan moet er in 2020 nog zo n 30 kton aan CO2 gereduceerd worden door Duurzame Energie Opties. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de mogelijkheid van een biogasinstallatie, energie uit hout en participeren in windenergie over de gemeentegrens heen. - 12 van13 -
- Monitoring met behulp van monitoringtools en de analyse van de resultaten is het mogelijk om jaarlijks te kijken of het programma nog op schema ligt en eventueel bij te sturen. - Communicatie De komende drie jaar wil de gemeente richting burgers en bedrijven communiceren over duurzaamheid. Enerzijds doet de gemeente dat via Natuur- en Milieu Educatie waarbij de jeugd wordt bereikt en daarmee ook hun ouders. Anderzijds willen we kijken of het mogelijk is om samen met het bedrijfsleven bijvoorbeeld een groene markt te organiseren waarbij we duurzaamheid weer op de kaart zetten. Ook kunnen we via onze website de burgers en de bedrijven de weg wijzen richting een duurzamer en energiezuiniger leven. Financiën Het restant dat in 2009 beschikbaar was is overgeheveld via een resultaatbestemming naar 2010. Voor de energievisie is voor de jaren 2010 t/m 2012 50.000,- per jaar gereserveerd. In totaal is daarmee 225.000,- beschikbaar voor de uitvoering van de energievisie. - 13 van13 -