Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate. 27 april 2011

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 27 april 2011

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate Datum: 27 april 2011 Projectnummer: 11494 Status: Definitief Opdrachtgever: Uitgevoerd door: De heer G.W. Cellarius Enzerinckweg 5 7251 JD VORDEN Telefoon (0575) 55 31 57 E-mailadres gw@cellarius.nl DWA installatie- en energieadvies Spoelerstraat 48a Postbus 136 7460 AC RIJSSEN Telefoon (0548) 53 55 40 E-mailadres dwa@dwa.nl

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 2 11494nb303me

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate Inhoudsopgave 1 Samenvatting... 5 1.1 De opdracht... 5 1.2 De uitvoering... 5 1.3 Resultaten... 6 2 Inleiding... 9 2.1 Aanleiding en doel... 9 2.2 Werkwijze en leeswijzer... 9 3 Vierstappenplan... 11 3.1 Stap 1: Reductie energiebehoefte... 11 3.2 Stap 2: Benutting vrijkomende energie... 12 3.3 Stap 3: Gebruik duurzame energiebronnen... 12 3.4 Stap 4: Efficiënt gebruik fossiele bronnen... 13 4 Maatregelpakketten... 15 5 Representatieve woning... 17 6 Resultaten... 19 6.1 EPC... 19 6.2 EPL... 19 6.3 GPR... 19 6.4 BREEAM... 21 7 Financiële gevolgen... 23 8 Conclusies... 25 Bijlagen I Bijlage: EPC-berekening... 27 II Bijlage: EPL-berekening... 29 III Bijlage: GPR-berekening... 31 IV Bijlage: Uitgangspunten financiële berekening... 33

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 1 Samenvatting 1.1 De opdracht In het kader van de gemeentelijke klimaatambities van de gemeente Deventer heeft DWA voor het terrein Cellarius/De Hullu een energievisie opgesteld. Hierin wordt beschreven hoe duurzaam de woningen gebouwd worden. Het milieu beleidsprogramma 2006 is als uitgangspunt genomen voor de energievisie 1. In dit beleid staan voorwaarden die gebaseerd zijn op de EPL- en GPR-berekening. 1.2 De uitvoering Voor de energievisie zijn op basis van de trias energetica, verschillende maatregelen beschreven. Van deze maatregelen zijn twee pakketten samengesteld. De kenmerken van deze pakketten worden in onderstaande figuren weergegeven. Standaardwoning figuur 1.1 Kenmerken maatregelen pakket Standaardwoning 1 De gemeente is inmiddels bezig met een nieuw beleidsprogramma, tot op heden is hier nog geen duidelijkheid over. Daarom zijn de eisen uit het oude beleidsprogramma als uitgangspunt genomen. Dit is besproken en overlegd met Marcel Udink van de gemeente Deventer.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate Ambitieuze woning figuur 1.2 Kenmerken maatregelen pakket Ambitieuze woning Vervolgens zijn voor deze pakketten, met behulp van een omschreven representatieve woning, de volgende berekeningen uitgevoerd: EPC-berekening; EPL-berekening; GPR-berekening; woonlastenberekening. De EPL- en GPR-berekeningen zijn uitgevoerd in het kader van de gemeentelijke klimaatambitie van Deventer. De EPC-berekening vormt de basis voor deze berekeningen en moet volgens landelijke eisen voldoen aan een minimale waarde. De woonlastenberekening geeft een beeld van de financiële gevolgen van de twee pakketten. 1.3 Resultaten In tabel 1.1 zijn de scores van de verschillende berekeningen te zien. Deze worden in hoofdstuk 3 van dit verslag toegelicht. Onze inschatting is dat met de pakketten een Good tot Very Good BREEAMcertificaat kan worden gehaald. tabel 1.1 Scores berekeningen Score Standaardwoning Ambitieuze woning EPC (eis maximaal 0,6) 0,58 0,44 EPL (eis minimaal 7) 7,6 8,5 GPR (deze berekening is alleen voor de standaardwoning gemaakt) Energie 7 - Milieu 7,2 - Gezondheid 7,6 - Gebruikskwaliteit 8,7 - Toekomstwaarde 8 - In figuur 1.3 is een vergelijking van de kosten per jaar voor de bewoners te vinden. De kosten bestaan voornamelijk uit hypotheekkosten en energiekosten. Omdat de energiekosten ieder jaar stijgen, worden de jaarlijkse kosten ieder jaar hoger, vooral bij de standaard woning, omdat deze meer energie verbruikt dan de ambitieuze woning. 6 11494nb303me

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate Woonlasten per jaar 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 figuur 1.3 Woonlastenberekening Standaardwoning Ambitieuze woning

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 2 Inleiding 2.1 Aanleiding en doel De aanleiding van deze energievisie is de bouw van twaalf woningen op het terrein Cellarius/De Hullu. Op dit moment moeten de ontwerpen nog gemaakt worden. De gemeente Deventer heeft enkele voorwaarden opgesteld op het gebied van duurzaamheid, waaraan nieuwe woningen moeten voldoen. Om te laten zien dat de woningen voldoen aan de voorwaarden van de gemeente, is DWA gevraagd een energievisie op te stellen. In deze energievisie worden in grote lijnen de energetische kenmerken van de woning omschreven en daarnaast het effect dat de maatregelen hebben op verschillende berekeningen. 2.2 Werkwijze en leeswijzer Voor het opstellen van de energievisie zijn eerst verschillende maatregelen opgesomd, die effect hebben op het energieverbruik van de woning. Deze zijn in hoofdstuk 3 te vinden. Vervolgens zijn van deze losse maatregelen, pakketten samengesteld. In deze energievisie zijn twee pakketten opgesteld, één standaard pakket en één ambitieus pakket. De pakketten zijn beschreven in hoofdstuk 4. Voor de berekening van deze pakketten is een representatieve woning vastgesteld, zie hiervoor hoofdstuk 5. Aan de hand van deze woning zijn de berekeningen uitgevoerd die laten zien dat de woningen voldoen aan de voorwaarden van de gemeente. De uitkomsten van deze berekeningen zijn in hoofdstuk 6 terug te vinden. Om een totaalbeeld van de twee concepten te creëren, is niet alleen naar de duurzaamheidskenmerken gekeken, maar ook naar de financiële gevolgen van de twee pakketten. Met de financiële gevolgen ontstaat een totaalbeeld, waardoor op een goede manier gekozen kan worden voor één van de twee pakketten, die beide voldoen aan de voorwaarden van de gemeente.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 3 Vierstappenplan Voor het opstellen van een energie-efficiënt maatregelpakket bestaan meerdere mogelijkheden. Bij al deze mogelijkheden is er echter altijd een logische volgorde voor de prioritering van de maatregelen. Vanuit energetisch oogpunt worden daarom altijd vier stappen doorlopen (zie figuur hiernaast), deze stappen zijn gebaseerd op de trias energetica. Door het hanteren van deze volgorde wordt voorkomen dat er duurzame of fossiele bronnen verspild worden. Bij de stappen wordt eerst aandacht besteed aan de vraagreductie terwijl daarna pas wordt gezocht naar de meest duurzame invulling van de resterende energievraag. In onderstaande paragrafen worden per stap de mogelijke maatregelen beschreven. figuur 3.1 Vierstappenmodel 3.1 Stap 1: Reductie energiebehoefte Bij de eerste stap horen voornamelijk bouwkundige maatregelen als isolatie en luchtdichtheid. Deze bouwkundige maatregelen zorgen ervoor dat de basis van het gebouw goed is en dat er geen energie verspild wordt. Door te kiezen voor bepaalde installaties kan veel energie bespaard worden, alleen gaan installaties minder lang mee dan bouwkundige maatregelen en zorgt een goede bouwkundige basis voor een prettig comfort zonder afhankelijk te zijn van techniek en zonder energie te verbruiken. Het is daarom verstandig om eerst naar bouwkundige maatregelen te kijken en vervolgens naar installatietechnische maatregelen. Hieronder staan de belangrijkste maatregelen beschreven. Rc-waardes Een Rc-waarde geeft aan hoe goed een dichte constructie (muur/dak/vloer) warmte binnenhoudt. Hoe hoger de Rc-waarde hoe beter. De keuze voor een bepaalde Rc-waarde hangt af van de ruimte die beschikbaar is voor isolatie en het effect dat de Rc-waarde heeft. Bij een vloer zal bijvoorbeeld eerder voor een lagere Rc-waarde worden gekozen, omdat door een vloer minder warmte verloren gaat dan door een dak. U-waarde figuur 3.2 Woningisolatie Een U-waarde geeft aan hoeveel warmte er door een open constructie (raam) gaat. Hoe lager de U-waarde hoe beter. Hierbij gaat het voornamelijk om het glas en in mindere mate om de kozijnen. Op dit moment zijn er twee logische keuzes voor glas: hr ++ (tweelaags en betaalbaar) of hr +++ (drielaags nu nog redelijk duur) glas. Tot een U-waarde van ongeveer 1,5 kan voor hr ++ -glas gekozen worden. Luchtdichtheid De luchtdichtheid van een woning wordt aangeduid door de qv10-waarde. Dit getal geeft aan hoeveel lucht er onbedoeld via kieren in de schil binnenkomt. Hoe hoger deze waarde, hoe slechter de qv10-waarde. Gangbare waardes zijn 1, 0,625 of 0,4. Welke waarde gehaald kan worden ligt onder andere aan het ventilatiesysteem en de kierdichting. Zonwering Zonwering zorgt ervoor dat de woning in de zomer niet te warm wordt, waardoor er een aangenaam klimaat heerst in de woning. Ook kan het een energiebesparende maatregel zijn. Wanneer een woning te warm wordt, gaan bewoners koelen door middel van airconditioning. Deze apparaten verbruiken veel energie, met zonwering wordt het gebruik van extra koeling verminderd. CO 2 -gestuurde ventilatie Bij deze manier van ventileren wordt gebruikgemaakt van CO 2 -meters in verschillende ruimtes. Deze meters geven door aan het ventilatiesysteem hoeveel en op welke plaatsen verse lucht nodig is en hier wordt dan extra afgezogen. Op deze manier wordt er efficiënter geventileerd, waardoor er minder koude ventilatielucht opgewarmd hoeft te worden.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 3.2 Stap 2: Benutting vrijkomende energie In iedere woning komt energie vrij in de vorm van warmte. Deze energie wordt tegenwoordig steeds vaker hergebruikt, terwijl de warmte in de gangbare situatie via ventilatieroosters of het riool wordt afgevoerd. Er kan op verschillende manieren gebruik gemaakt worden van vrijkomende energie, twee voorbeelden worden hieronder besproken. Douche-WTW Wanneer bewoners douchen gaat er veel warmte verloren. Deze warmte kan met een douche-wtw gebruikt worden om douchewater op te warmen. Het vieze warme water gaat langs het schone koude water, op de afbeelding hiernaast is een voorbeeld van een WTW afvoer-/aanvoerbuis te zien. Hiermee kan ongeveer 45% van de warmte uit douchewater hergebruikt worden. figuur 3.3 WTW-buis Ventilatie met WTW In iedere woning wordt geventileerd, dit betekent dat frisse koude lucht de woning wordt ingezogen, doordat de vieze warme lucht eruit wordt geblazen. De frisse lucht wordt vervolgens opgewarmd door het verwarmingssysteem, dit kost veel energie. Bij ventilatie met WTW wordt er mechanisch afgezogen en aangevoerd, waarbij de frisse lucht wordt opgewarmd met de warmte uit de lucht die wordt afgezogen. Hierbij komen de twee luchtstromen niet met elkaar in contact, waardoor de frisse lucht fris blijft. Met dit systeem kan ongeveer 95% van de warmte uit ventilatielucht hergebruikt worden. figuur 3.4 Ventilatie met WTW 3.3 Stap 3: Gebruik duurzame energiebronnen Na de eerste twee stappen blijft er (vrijwel altijd) nog een energievraag over. Bij deze stap wordt gekeken naar de mogelijkheden om duurzame energiebronnen te gebruiken. Dit is energie die altijd beschikbaar blijft en waardoor het leefmilieu en de mogelijkheden voor toekomstige generaties niet worden benadeeld. Hieronder worden enkele voorbeelden beschreven. Pv-panelen Deze panelen wekken door middel van zonlicht elektriciteit op (zie figuur 3.5). Deze elektriciteit kan vervolgens gebruikt worden in de woning. Wanneer er meer elektriciteit wordt opgewekt dan verbruikt, neemt de elektriciteitscentrale het overschot over. figuur 3.5 Pv-paneel Zonnecollector In een zonnecollector (zie figuur 3.6) zit een vloeistof die verwarmd wordt door de zon. Vervolgens verwarmt deze warme vloeistof het tapwater. Op deze manier hoeft er minder tapwater met bijvoorbeeld een ketel verwarmd te worden. figuur 3.6 Zonnecollector 12 11494nb303me

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate Warmtepomp Een warmtepomp kan van warmte uit de grond of de lucht, het water voor verwarming en tapwater verwarmen. Dit gebeurt doordat er leidingen de grond in gaan waardoor een water/glycolmengsel wordt gepompt. Deze vloeistof wordt door de bodem verwarmt tot ongeveer 3 tot 6 C. Met een warmtepomp kan uit de vloeistof warmte worden onttrokken en op een hogere temperatuur worden gebracht voor verwarming en tapwater. Naast warmte kan de warmtepomp ook zorgen voor koeling in de zomer, hierbij gaat er in plaats van warm water, koud water door vloerverwarmingsbuizen. figuur 3.7 Warmtepomp Als aandachtspunt moet hierbij wel worden meegenomen dat de warmtepomp zelf wel elektriciteit nodig heeft. Naast de duurzame energie uit de grond, is er voor dit systeem dus ook niet-duurzame energie nodig. De COP van een warmtepomp geeft aan hoe de verhouding is tussen de (nietduurzame) energie die in de warmtepomp wordt gestopt en de energie die er uit komt. 3.4 Stap 4: Efficiënt gebruik fossiele bronnen De laatste stap zorgt ervoor dat de fossiele bronnen die gebruikt worden, zo effectief mogelijk gebruikt worden. Hieronder staan enkele voorbeelden. Hr107-combiketel Deze ketel zorgt voor ruimteverwarming en warmtapwater en heeft een hoog rendement. Dit rendement wordt gehaald door gebruik te maken van de condensatiewarmte uit de verbrandingsgassen. Een hr107-ketel wordt in de meeste nieuwbouw woningen toegepast. Vloerverwarming Wanneer een woning door water verwarmd wordt, kan dit op drie manieren: met hoge temperaturen, midden temperaturen en lage temperaturen. Bij vloerverwarming wordt gebruikgemaakt van lage temperaturen. Dit zorgt ervoor dat er zo min mogelijk warmte verloren gaat en tegelijkertijd zorgt het voor een prettig comfort. Bij een warmtepomp heeft dit nog meer effect dan bij een ketel omdat een warmtepomp een hoger rendement heeft bij lage temperaturen. Warmtepomp Bij de warmtepomp wordt er efficiënt gebruikgemaakt van fossiele bronnen (elektriciteit van de centrale). De warmtepomp zorgt ervoor dat er meer energie uit komt, dan dat er in gestopt moet worden. De warmtepomp heeft een COP van ongeveer 5,4 voor ruimteverwarming. Wanneer dit vermenigvuldigd wordt met het rendement van de elektriciteitscentrale komt er een rendement uit van 2,1.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 4 Maatregelpakketten De basis van de energievisie zijn de twee maatregelpakketten. Welke maatregelen er in een woning worden toegepast, bouwkundig en installatietechnisch, bepaalt hoeveel energie een gebouw gemiddeld gaat verbruiken en hoe duurzaam de woning is. Het verschil tussen de twee maatregelpakketten is de manier waarop warmte wordt opgewekt voor verwarming en tapwater. In het standaard pakket wordt dit gedaan met een doorsnee ketel met een hoog rendement. In het ambitieuze pakket zorgt een warmtepomp voor warmte, maar ook voor koude. Het ambitieuze pakket heeft een betere EPC- en EPL-score, maar heeft daarnaast ook de luxe van koeling in de zomer. In onderstaande figuren en tabel zijn de kenmerken van de woning visueel en tekstueel weergegeven. In de tabel staat ook voor welke maatregel een gelijkwaardigheidsverklaring nodig is om aan de juiste EPC-score te komen. De standaard woning figuur 4.1 Kenmerken standaard woning

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate De ambiteuze woning figuur 4.2 Kenmerken ambitieuze woning tabel 4.1 Kenmerken woningen Kenmerken Standaardwoning Ambitieuze woning Bouwkundig Rc-waarde vloer [m 2 K/W] 4 4 Rc-waarde gevel [m 2 K/W] 6 6 Rc-waarde dak [m 2 K/W] 6 6 U-waarde glas en kozijnen [W/m 2 K] 1,5 1,5 Infiltratie [qv;10: dm 3 /s/m 2 ] 0,4 0,4 Zonwering Oost, zuid en west Zuid en west Ruimteverwarming opwekking Hr107-combiketel Installaties Ruimteverwarming afgifte Vloerverwarming Vloerverwarming Tapwater Hr107-combiketel met hoog rendement (>0.80) met douche-wtw Warmtepomp met bodemcollector, COP van minimaal 5,4 Warmtepomp met bodemcollector, COP minimaal 2,4 en douche-wtw Ventilatiesysteem Balansventilatie met WTW 95 % CO 2-gestuurde ventilatie Koeling - Vrije koeling door vloerverwarming en koude uit de bodem Extra - 3 m pv-panelen (150 Wp/m 2 ) - 2,7 m 2 zonnecollector Kwaliteitsverklaring / gelijkwaardigheidsverklaring - Tapwater - Hulpenergie verwarming - Douche-WTW - WTW-ventilatie - - Verwarming - Tapwater - Ventilatie - Douche-WTW 16 11494nb303me

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 5 Representatieve woning Op dit moment liggen de maten van de te realiseren woningen nog niet vast. Voor het uitvoeren van berekeningen zijn deze maten echter wel nodig. Dit is opgelost door een representatieve woning vast te stellen. Deze woning is samengesteld op basis van de aangeleverde situatieschets, kavelpaspoort, referentiebeelden en de voorbeeldwoning van Agentschap NL. In onderstaand figuur zijn de aangenomen, indicatieve, maten geschetst. figuur 5.1 Representatieve woning Toelichting referentiewoning Er is gekozen voor een woning met twee verdiepingen, dit komt overeen met de referentiebeelden van de heer Cellarius. Op de eerste verdieping is gekozen voor weinig glas, dit voorkomt oververhitting. Er is gerekend met 16 m 2 glas op de verdieping, hiermee kan ook aan de eisen, op het gebied van daglichttoetreding, van het Bouwbesluit worden voldaan. De breedte en diepte van de woning zijn gebaseerd op de situatieschets van de heer Cellarius. De verdiepingsmaten zijn standaard maten voor woningen.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 6 Resultaten De energievisie voor de gemeente Deventer moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Voor dit verslag is gewerkt met de randvoorwaarden van de gemeente, die gebaseerd zijn op het milieubeleidsprogramma 2006. Dit beleid is inmiddels verouderd, maar er is nog geen nieuw beleid vastgesteld. Met de gemeente Deventer (Marcel Udink), is afgesproken dat voor deze energievisie de oude voorwaarden mogen worden aangehouden (GPR en EPL) en een indicatie wordt gegeven van de BREEAM-score. Hieronder zal per berekening worden beschreven wat de eis is en hoe de concepten hierop hebben gescoord. 6.1 EPC De eerste berekening die is gedaan, is geen eis van de gemeente, maar een landelijke eis. Iedere woning die gebouwd wordt vanaf 1 januari 2011 moet een EPC-score halen van 0,6 of lager. EPC staat voor energieprestatiecoëfficiënt, deze geeft aan hoe energetisch efficiënt de (nieuwbouw) woning is. Zoals te zien is in onderstaande tabel, voldoen beide woningen uit deze energievisie ruim aan de eis van 0,6. tabel 6.1 EPC-score Standaardwoning Ambitieuze woning EPC 0,58 0,44 De twee EPC-berekeningen zijn te vinden in bijlage I van dit verslag. Voor de berekeningen zijn alle kenmerken van het gebouw ingevuld. Hiervoor zijn de maten van de referentiewoning gebruikt en de maatregelen van de pakketten. Voor sommige maatregelen is in de berekening gebruikgemaakt van een gelijkwaardigheidsverklaring. Deze verklaringen mogen gemaakt worden wanneer bewezen is dat een bepaald product een beter rendement heeft dan de forfaitaire waarde uit het EPC-programma. Voor de berekening is alleen gebruikgemaakt van een gelijkwaardigheidsverklaring wanneer deze eenvoudig verkregen kan worden en de bouwer uit meerdere merken kan kiezen. 6.2 EPL EPL staat voor energie prestatie op locatie. Dit is een maat voor de energetische kwaliteit van een gehele bouwlocatie. Op het terrein Cellarius/De Hullu worden twaalf woningen gebouwd. Het energieverbruik van deze woningen wordt vergeleken met het energieverbruik van referentiewoningen. Deze referentiegebruiken zijn, sinds de invoering van de EPL-berekening, gebaseerd op een EPC van 1. Om een goede vergelijking te kunnen maken zijn de referentiegebruiken de laatste jaren gelijk gebleven terwijl de EPC-eis is verhoogd. Hierdoor zal de EPL-eis waarschijnlijk ook verhoogd worden. In de voorwaarden die wij in ons bezit hadden werd gerekend met een EPL-eis van minimaal 7. Zoals in onderstaande tabel te zien is voldoen beide woningen aan deze eis. De EPL-berekening is in bijlage II te vinden. tabel 6.2 EPL-score Standaardwoning Ambitieuze woning EPL 7,6 8,5 6.3 GPR In paragraaf 3.1 kwam de EPC-berekening aan bod. Een uitgebreidere methode om te kijken hoe duurzaam een gebouw is, is de GPR-berekening. Hierbij wordt niet alleen naar het energiegebruik gekeken, maar ook naar de milieubelasting van gebruikte materialen, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde van het gebouw.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate In de randvoorwaarden van de gemeente worden eisen gesteld op basis van een oude versie van de GPR-berekening. Inmiddels is er een nieuwe versie met een andere thema-verdeling. Voor deze energievisie is ervoor gezorgd dat de standaardwoning op de nieuwe thema s niet lager scoort dan op de oude thema s met bijbehorende eisen. In tabel 6.3 zijn de eisen van de gemeente te vinden en de scores van de standaardwoning uit deze energievisie. Figuur 6.1 geeft een visueel beeld van de resultaten. De uitgebreide berekening is in bijlage III te vinden. Voor de GPR-berekeningen zijn hele specifieke gegevens nodig. Voor deze berekening zijn veel aannames gedaan. Wanneer besloten is met welke materialen er precies gewerkt gaat worden, moet opnieuw gekeken worden of de woning nog aan de GPR-voorwaarden van de gemeente voldoet. Voor deze energievisie is zoveel mogelijk gebruikgemaakt van traditionele bouwstijlen en maatregelen die zonder veel gevolgen toegepast kunnen worden. De meeste GPR-thema s zijn goed te halen op deze manier. Alleen het thema milieu is lastig doordat de woning groot is en daardoor hebben de materialen een grote impact op het milieu. De opvallendste maatregel die is toegepast om voldoende te scoren bij het thema materialen is het gebruik van pleisterwerk in plaats van metselwerk voor de buitengevel. De GPR-berekening is alleen voor de standaardwoning uitgevoerd, de ambitieuze woning zal beter scoren dan de standaardwoning en dus automatisch ook voldoen aan de eisen van de gemeente. tabel 6.3 GPR-eisen en resultaat GPR 4.1 GPR 3 (eis gemeente) Standaardwoning Energie Energie (7) 7 Milieu Materialen (7,3) Afval (7,4) Water (6) 7,2 Gezondheid Gezondheid (6) 7,6 Gebruikskwaliteit Woonkwaliteit (7,2) 8,7 Toekomstwaarde - 8 figuur 6.1 Resultaten GPR-berekening 20 11494nb303me

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 6.4 BREEAM Voor deze energievisie is geen BREEAM-berekening uitgevoerd. Op basis van de maatregelpakketten en de EPC-, EPL- en GPR-berekening, kan een inschatting worden gemaakt van het te behalen BREEAM-certificaat. Onze inschatting is dat de woningen op het terrein Cellarius/De Hullu ongeveer Good-Very Good zullen halen bij de BREEAM-berekening.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 7 Financiële gevolgen Deze energievisie heeft voornamelijk ten doel een beeld te schetsen van hoe duurzaam de woningen op het terrein Cellarius/De Hullu gebouwd worden. Om het beeld van de woningen compleet te maken, worden in dit hoofdstuk de financiële gevolgen van de twee pakketten beschreven. In tabel 7.1 worden de investeringskosten en de energiekosten beschreven. Voor de investering van de bouwkundige maatregelen is alleen met de meerprijs gerekend van de extra zonwering bij de standaardwoning. De overige bouwkundige kosten zijn bij beide woningen gelijk en hierdoor heeft het geen zin om deze mee te nemen. De uitgangspunten voor deze berekening worden in bijlage IV beschreven. tabel 7.1 Investeringskosten Investeringskosten en energiekosten Standaard Extra Bouwkundig extra (exclusief btw) 1.500,- 0,- Installatie (exclusief btw) 10.500,- 17.450,- Energiekosten Gas (inclusief btw) 652,- 0,- Elektra (inclusief btw) 174,- 427,- Totaal 826,- 427,- In figuur 7.1 is een vergelijking van de woonlasten per jaar geschetst. De uitgangspunten voor deze berekening worden in bijlage IV beschreven. In figuur 7.1 is te zien dat de woonlasten voor de ambitieuze woning vanaf jaar 1 het laagst zijn. De investering van deze woning is hoger dan die van de standaardwoning. De veel lagere energiekosten compenseren de hogere hypotheekkosten. Doordat de energieprijzen stijgen, zal het verschil alleen groter worden. Woonlasten per jaar 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Standaardwoning Ambitieuze woning figuur 7.1 Woonlasten per jaar

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate 8 Conclusies Duurzaamheid Op basis van de energetische berekeningen is te zien dat beide maatregelpakketten voldoen aan de voorwaarden van de gemeente Deventer op dit moment. De standaardwoning voldoet net aan de voorwaarden en de ambitieuze woning voldoet ruim. Wanneer blijkt dat de gemeente de regels toch nog aanscherpt, zal de ambitieuze woning waarschijnlijk nog steeds voldoen. Omdat de standaardwoning net aan de voorwaarden voldoet is de kans groot dat bij een aanscherping van de voorwaarden, deze woning niet meer zal voldoen. Onze inschatting is dat met de maatregelpakketten een Good-Very Good BREEAM-certificaat kan worden gehaald. Financieel Wanneer gekeken wordt naar de financiële berekeningen, komt de ambitieuze woning ook beter naar voren. De investering van de ambitieuze woning is hoger, maar de maandelijkse kosten die de bewoner moet betalen liggen een stuk lager. Hierdoor is de meerinvestering snel terugverdiend.

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate I Bijlage: EPC-berekening

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen ALGEMENE GEGEVENS Projectomschrijving : Referentiewoning terrein Cellarius/De Hullu Bestandsnaam : J:\11494\5. Berekeningen\EPC referentiewoning.epw Omschrijving bouwwerk : Adres : Soort bouwwerk : Woonfunctie EPC-eis : 0,60 INDELING GEBOUW Type Omschrijving zone Ag [m²] Verwarmd BG 123,00 Verwarmd 1e verdieping 73,84 ------------- + totaal 196,84 BOUWKUNDIGE GEGEVENS - TRANSMISSIE Definitie scheidingsconstructies zone: BG constructie begrenzing constructiedeel A Hkr Rc U ZTA helling zon- beschaduwing [m²] [m] [m²k/w] [W/m²K] [-] [ ] wering Gevel noord buiten, N Metselwerk 17,6 6,00 0,16 Glas 9,4 1,50 0,60 90 nee minimale belemmering Gevel zuid buiten, Z Metselwerk 17,6 6,00 0,16 Glas 9,4 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Gevel oost buiten, O Metselwerk 29,3 6,00 0,16 Glas 15,8 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Gevel west buiten, W Metselwerk 29,3 6,00 0,16 Glas 15,8 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Vloer kruip Vloer 135,0 0,30 4,00 0,11 ---------- + Totaal 279,0 Definitie scheidingsconstructies zone: 1e verdieping constructie begrenzing constructiedeel A Hkr Rc U ZTA helling zon- beschaduwing [m²] [m] [m²k/w] [W/m²K] [-] [ ] wering Gevel noord buiten, N Metselwerk 32,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 nee minimale belemmering Gevel zuid buiten, Z Metselwerk 32,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Dak oost buiten, boven Dak 76,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Dak west buiten, boven Dak 76,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering ---------- + Totaal 233,5 EPW - NPR 5129 V2.1 7 apr 2011-15:10 / EPC=0,58 blz. 1

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen BOUWKUNDIGE GEGEVENS - LINEAIRE KOUDEBRUGGEN Er is gerekend volgens de forfaitaire methode m.b.t. de koudebruggen. Bij de forfaitaire methode wordt een correctie op de U-waarde toegepast. Definitie lineaire koudebruggen zone: BG constructie begrenzing koudebrug P [m] Vloer kruip rand woning 48,00 Definitie lineaire koudebruggen zone: 1e verdieping Voor deze zone zijn geen gegevens voor lineaire koudebruggen ingevoerd BOUWKUNDIGE GEGEVENS - INFILTRATIE qv10;kar/m² van de woonfunctie: 0,400 [dm³/sm²] BOUWKUNDIGE GEGEVENS - THERMISCHE CAPACITEIT bouwtype van de woonfunctie: traditioneel, gemengd zwaar INSTALLATIE W - VERWARMING EN HULPENERGIE Verwarmingssysteem 1 - Verwarming 1 verwarmingstoestel type toestel : individueel centraal verwarmingstoestel type luchtverwarmer/ketel : HR-107 Ketel aanvoertemperatuur : laag temperatuursysteem (LT) installatiekenmerken individuele bemetering : ja installatie voorzien van buffervat : ja type verwarmingslichaam : vloeren/of wandverwarming opwekkingsrendement (Nopw;verw) : 0,975 [-] systeemrendement (Nsys;verw) : 0,970 [-] hulpenergie aantal ketels-cv/luchtverwarmers met waakvlam : 0 uitgebreide methode voor bepaling Qhulp;verw;el toestelafhankelijke constante A : 16,64 toestelafhankelijke constante B : 0,08 toestelafhankelijke constante C : 1,80 aantal toestellen in de woning/woongebouw : 1 nominale belasting van het toestel in kw : 32,30 aangewezen zones: BG 1e verdieping INSTALLATIE W - WARMTAPWATER nr. opwekkingstoestel klasse Nopw;tap qv;wp aantal aantal Lbadr Laanr Lcirc d;inw Qbeh;tap;bruto [-] [dm³/s] badr aanr [m] [m] [m] [mm] [MJ] 1 kwaliteitsverklaring (0,800) - 0,800 0,00 1 1 4,0 10,0 0,0 <= 10 18124 nr. opwekkingstoestel douche wtw aanwezig aangesloten op Ndwtw;tap Qdwtw;tap [-] [MJ] 1 kwaliteitsverklaring (0,800) ja koude poort douche-mengkraan en inlaat toestel 0,475 3433 EPW - NPR 5129 V2.1 7 apr 2011-15:10 / EPC=0,58 blz. 2

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen INSTALLATIE W - VENTILATIE Ventilatiesysteem 1 - Ventilatie 1 ventilatievoorziening : mechanische luchttoe- en afvoer type warmteterugwinning : kwaliteitsverklaring/overig Nwtw : 0,95 regelbaar door bewoners : nee toevoer in zomer : toevoer niet uitschakelbaar bypass aanwezig : % bypass type voorverwarming : voorverwarming door warmteterugwinning aangewezen zones : BG 1e verdieping INSTALLATIE W - VENTILATOREN ventilatiesysteem Ventilatiesysteem 1 - Ventilatie 1 type ventilator gebalanceerde ventilatie, gelijkstroom INSTALLATIE W - ZONNECOLLECTOREN nr. warmtapwatersysteem verwarmingssysteem bijdrage Nze;tap Nze;verw [-] [-] 1 Tapwater 1 (geen) opwekking - - nr. orientatie helling Aze beschaduwing belemmeringen overstekken besch.factor [ ] [m²] 1 2 3 4 1 2 3 4 1 W 45 2,70 minimale belemmering - - - - - - - - - INSTALLATIE W - FOTOVOLTAISCHE SYSTEMEN type systeem RFpv orientatie helling Apv Spv beschaduwing [-] [ ] [m²] [Wp/m²] centraal,vrij 0,700 Z 45 3,00 150,00 minimale belemmering INSTALLATIE W - KOELING koelsysteem: type toestel : geen koelmachine aanwezig vrije koeling : nee opwekkingsrendement voor koeling (Nopw;koel) : 0,000 [-] systeemrendement voor koeling (Nsys;koel) : 0,000 [-] INSTALLATIE E - VERLICHTING omschrijving zone Ag [m²] Qprim;vl [MJ] BG 123,0 6938 1e verdieping 73,8 4165 ------------ + ------------ + totaal 196,8 11104 EPW - NPR 5129 V2.1 7 apr 2011-15:10 / EPC=0,58 blz. 3

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen RESULTATEN - INFORMATIEF CO2-emissie 3131 kg Risico te hoge temperaturen [TOjuli] Omschrijving zone TOjuli BG 1,19 (laag - matig risico) 1e verdieping 0,40 (laag - matig risico) EPW - NPR 5129 V2.1 7 apr 2011-15:10 / EPC=0,58 blz. 4

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen RESULTATEN - ENERGIEPRESTATIEGEGEVENS verwarming Qprim;verw 28363 MJ Ag;verw [m2] 196,84 hulpenergie Qprim;hulp;verw 517 MJ Averlies [m2] 472,04 warmtapwater Qprim;tap 14117 MJ ventilatoren Qprim;vent 7632 MJ EPschil;warmte [MJ/m2] 235,85 verlichting Qprim;vl 11104 MJ EPschil;koude [MJ/m2] 28,05 zomercomfort Qzom;comf 3037 MJ koeling Qprim;koel 0 MJ EPC-eis [-] 0,60 bevochtiging Qprim;bev 0 MJ EPC [-] 0,58 comp. PV-cellen Qprim;pv -3244 MJ Epc voldoet comp. WK Qprim;comp;WK 0 MJ ----------------- + totaal Qpres;tot 61526 MJ Qpres;toel 64270 MJ Qpres;totaal / (( 330 * Ag;verw + 65 * Averlies ) * Cepc ) = EPC 61526 196,8 472,0 1,12 0,58 Epc voldoet aan EPC-eis 0,60 RESULTATEN - AANDACHTSPUNTEN Kwaliteitsverklaring voor toestel voor warmtapwater benodigd. Afronding opwekkingsrendement naar beneden op een veelvoud van 0,025 Kwaliteitsverklaring voor toestel voor douchewater-warmteterugwinnng benodigd. Afronding opwekkingsrendement naar beneden op een veelvoud van 0,025 Kwaliteitsverklaring voor warmteterugwinning benodigd. RESULTATEN - GELIJKWAARDIGHEIDSVERKLARINGEN Geen gelijkwaardigheidsverklaringen EPW - NPR 5129 V2.1 7 apr 2011-15:10 / EPC=0,58 blz. 5

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen ALGEMENE GEGEVENS Projectomschrijving : Referentiewoning terrein Cellarius/De Hullu Bestandsnaam : J:\11494\5. Berekeningen\EPC woning met warmtepomp.epw Omschrijving bouwwerk : Adres : Soort bouwwerk : Woonfunctie EPC-eis : 0,60 INDELING GEBOUW Type Omschrijving zone Ag [m²] Verwarmd BG 123,00 Verwarmd 1e verdieping 73,84 ------------- + totaal 196,84 BOUWKUNDIGE GEGEVENS - TRANSMISSIE Definitie scheidingsconstructies zone: BG constructie begrenzing constructiedeel A Hkr Rc U ZTA helling zon- beschaduwing [m²] [m] [m²k/w] [W/m²K] [-] [ ] wering Gevel noord buiten, N Metselwerk 17,6 6,00 0,16 Glas 9,4 1,50 0,60 90 nee minimale belemmering Gevel zuid buiten, Z Metselwerk 17,6 6,00 0,16 Glas 9,4 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Gevel oost buiten, O Metselwerk 29,3 6,00 0,16 Glas 15,8 1,50 0,60 90 nee minimale belemmering Gevel west buiten, W Metselwerk 29,3 6,00 0,16 Glas 15,8 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Vloer kruip Vloer 135,0 0,50 4,00 0,11 ---------- + Totaal 279,0 Definitie scheidingsconstructies zone: 1e verdieping constructie begrenzing constructiedeel A Hkr Rc U ZTA helling zon- beschaduwing [m²] [m] [m²k/w] [W/m²K] [-] [ ] wering Gevel noord buiten, N Metselwerk 32,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 nee minimale belemmering Gevel zuid buiten, Z Metselwerk 32,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering Dak oost buiten, boven Dak 76,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 nee minimale belemmering Dak west buiten, boven Dak 76,4 6,00 0,16 Glas 4,0 1,50 0,60 90 ja minimale belemmering ---------- + Totaal 233,5 EPW - NPR 5129 V2.1 8 apr 2011-12:31 / EPC=0,56 blz. 1

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen BOUWKUNDIGE GEGEVENS - LINEAIRE KOUDEBRUGGEN Er is gerekend volgens de forfaitaire methode m.b.t. de koudebruggen. Bij de forfaitaire methode wordt een correctie op de U-waarde toegepast. Definitie lineaire koudebruggen zone: BG constructie begrenzing koudebrug P [m] Vloer kruip rand woning 48,00 Definitie lineaire koudebruggen zone: 1e verdieping Voor deze zone zijn geen gegevens voor lineaire koudebruggen ingevoerd BOUWKUNDIGE GEGEVENS - INFILTRATIE qv10;kar/m² van de woonfunctie: 0,400 [dm³/sm²] BOUWKUNDIGE GEGEVENS - THERMISCHE CAPACITEIT bouwtype van de woonfunctie: traditioneel, gemengd zwaar INSTALLATIE W - VERWARMING EN HULPENERGIE Verwarmingssysteem 1 - Verwarming 1 verwarmingstoestel type toestel : kwaliteitsverklaring aanvoertemperatuur : laag temperatuursysteem (LT) installatiekenmerken individuele bemetering : ja installatie voorzien van buffervat : ja type verwarmingslichaam : vloeren/of wandverwarming opwekkingsrendement (Nopw;verw) : 2, [-] systeemrendement (Nsys;verw) : 0,970 [-] hulpenergie aantal ketels-cv/luchtverwarmers met waakvlam : 0 gasketels-cv : niet voorzien van ventilator : niet voorzien van elektronica : geen circulatiepomp aanwezig warmtepomp : geen circulatiepomp aanwezig individuele warmtepomp : geen parallel buffervat aanwezig gebouwgebonden warmte-kracht : lengte circulatieleiding 0,00 km aangewezen zones: BG 1e verdieping INSTALLATIE W - WARMTAPWATER nr. opwekkingstoestel klasse Nopw;tap qv;wp aantal aantal Lbadr Laanr Lcirc d;inw Qbeh;tap;bruto [-] [dm³/s] badr aanr [m] [m] [m] [mm] [MJ] 1 kwaliteitsverklaring (0,940) - 0,925 86,61 1 1 3,0 10,0 0,0 <= 10 17497 nr. opwekkingstoestel douche wtw aanwezig aangesloten op Ndwtw;tap Qdwtw;tap [-] [MJ] 1 kwaliteitsverklaring (0,940) ja koude poort douche-mengkraan en inlaat toestel 0,475 3433 EPW - NPR 5129 V2.1 8 apr 2011-12:31 / EPC=0,56 blz. 2

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen INSTALLATIE W - VENTILATIE Ventilatiesysteem 1 - Ventilatie 1 ventilatievoorziening : natuurlijke luchttoe-, mechanische afvoer type warmteterugwinning : geen warmteterugwinning type voorverwarming : geen voorverwarming Warmtepompboiler aanwezig : Ja aangewezen zones : BG 1e verdieping INSTALLATIE W - VENTILATOREN ventilatiesysteem Ventilatiesysteem 1 - Ventilatie 1 type ventilator mechanische afzuiging, wisselstroom INSTALLATIE W - ZONNECOLLECTOREN nr. warmtapwatersysteem verwarmingssysteem bijdrage Nze;tap Nze;verw [-] [-] 1 Tapwater 1 (geen) opwekking - - nr. orientatie helling Aze beschaduwing belemmeringen overstekken besch.factor [ ] [m²] 1 2 3 4 1 2 3 4 1 W 45 0,00 minimale belemmering - - - - - - - - - INSTALLATIE W - FOTOVOLTAISCHE SYSTEMEN type systeem RFpv orientatie helling Apv Spv beschaduwing [-] [ ] [m²] [Wp/m²] centraal,dak 0,670 Z 45 0,00 135,00 minimale belemmering INSTALLATIE W - KOELING koelsysteem: type toestel : geen koelmachine aanwezig vrije koeling : ja opwekkingsrendement voor koeling (Nopw;koel) : 0,000 [-] systeemrendement voor koeling (Nsys;koel) : 0,000 [-] aangewezen zones: BG 1e verdieping INSTALLATIE E - VERLICHTING omschrijving zone Ag [m²] Qprim;vl [MJ] BG 123,0 6938 1e verdieping 73,8 4165 ------------ + ------------ + totaal 196,8 11104 EPW - NPR 5129 V2.1 8 apr 2011-12:31 / EPC=0,56 blz. 3

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen RESULTATEN - INFORMATIEF CO2-emissie?? Risico te hoge temperaturen [TOjuli] Omschrijving zone TOjuli BG 2,78 (matig - groot risico) 1e verdieping 1,82 (laag - matig risico) EPW - NPR 5129 V2.1 8 apr 2011-12:31 / EPC=0,56 blz. 4

NEN, NPR 5129 EP woonfuncties en woongebouwen RESULTATEN - ENERGIEPRESTATIEGEGEVENS verwarming Qprim;verw 24749 MJ Ag;verw [m2] 196,84 hulpenergie Qprim;hulp;verw 0 MJ Averlies [m2] 472,04 warmtapwater Qprim;tap 15204 MJ ventilatoren Qprim;vent 6360 MJ EPschil;warmte [MJ/m2] 235,85 verlichting Qprim;vl 11104 MJ EPschil;koude [MJ/m2] 47,50 zomercomfort Qzom;comf 2397 MJ koeling Qprim;koel 0 MJ EPC-eis [-] 0,60 bevochtiging Qprim;bev 0 MJ EPC [-] 0,56 comp. PV-cellen Qprim;pv 0 MJ Epc voldoet comp. WK Qprim;comp;WK 0 MJ ----------------- + totaal Qpres;tot 59814 MJ Qpres;toel 64270 MJ Qpres;totaal / (( 330 * Ag;verw + 65 * Averlies ) * Cepc ) = EPC 59814 196,8 472,0 1,12 0,56 Epc voldoet aan EPC-eis 0,60 RESULTATEN - AANDACHTSPUNTEN Kwaliteitsverklaring voor verwarmingstoestel benodigd. Afronding opwekkingsrendement naar beneden op een veelvoud van 0,025 Kwaliteitsverklaring voor toestel voor warmtapwater benodigd. Afronding opwekkingsrendement naar beneden op een veelvoud van 0,025 Kwaliteitsverklaring voor toestel voor douchewater-warmteterugwinnng benodigd. Afronding opwekkingsrendement naar beneden op een veelvoud van 0,025 RESULTATEN - GELIJKWAARDIGHEIDSVERKLARINGEN Geen gelijkwaardigheidsverklaringen EPW - NPR 5129 V2.1 8 apr 2011-12:31 / EPC=0,56 blz. 5

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate II Bijlage: EPL-berekening EPL Cellarius/De Hullu Aantal woningen 12 Referentieverbruik vrijstaande woning (GJ/jaar) Gas 63 Elektra 16,2 Standaardwoning (GJ/jaar) Gas 42,48 Elektra 7,43 Ambitieuze woning (GJ/jaar) Gas 0,00 Elektra 18,27 EPL = 10-4 * (B locatiekeuze/b locatiereferentie) B= E energievraag op de meter*c correctiefactor C gas 15 C elektriciteit 29,9 B ref 1.429 B ref woning 859 B WP woning 546 EPL standaard 7,6 EPL ambitieus 8,5

Energievisie Cellarius/De Hullu, Deventer-Colmschate III Bijlage: GPR-berekening

Cellarius» Cellarius» Vrijstaande woning Cellarius GPR gebouw 4.1 nieuwbouw woongebouwen Pagina printen 1 Energie 2,1 max. 0 1.1 Energieprestatie 750 Berekening op basis van: Ik voer de resultaten uit een externe energieprestatie-berekening in Ik maak zelf een indicatieve energieprestatie-berekening met GPR Gebouw invoer uit externe energieprestatie-berekening Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) EPC 0,58 Primair energiegebruik EPN (MJ) ruimteverwarming 28.363 hulpenergie gas 0 hulpenergie elektrisch individueel 517 warmtapwater 14.117 ventilatoren 7.632 verlichting 11.104 zomercomfort 3.037 koeling 0 bevochtiging 0 bijdrage door toepassing van fotovoltaïsche cellen 3.244 bijdrage door toepassing van warmtekracht 0 Energiedragers ruimteverwarming: gas warmtapwater: gas resultaten per woning Indicatie energieprestatie en CO 2 -emissie (direct afgeleid uit de energieprestatie berekening) EPC 0,58 CO 2 (kg) 3.131 Indicatie energieverbruik gas (m 3 ) 1.207 elektriciteit (kwh) 2.086 warmte (GJ) 0 elektriciteitsproductie door fotovoltaïsche cellen en/of warmtekracht (kwh) 351 Primair energiegebruik EPN (MJ) ruimteverwarming 28.363 hulpenergie gas 0 hulpenergie elektrisch individueel 517 warmtapwater 14.117 ventilatoren 7.632 verlichting 11.104 zomercomfort 3.037 koeling 0 bevochtiging 0 bijdrage door toepassing van fotovoltaïsche cellen 3.244 bijdrage door toepassing van warmtekracht 0 totaal primair energiegebruik 61.526 primair energiegebruik per m 2 GBO 313 1.2 Aanvullende energiemaatregelen 8,5 250 1.2.1 Bouwbesluit nieuwbouw 2006 = 6,0 150 1.2.2 Overige energiebesparende voorzieningen passieve koeling of koeling met warmtepomp 8 vloeren/of wandverwarming 8

vloeren/of wandverwarming 8 buitenzonwering 8 tochtportaal 8 aansluiting voor hotfill wasmachine 8 aansluiting voor hotfill vaatwasmachine 8 biomassa voor opwekking warmte 30 1.2.3 Energiezuinig gebruik energiebesparende voorzieningen goede gebruikshandleiding 13 onderhoudscontract installaties 13 1.2.5 Extra beschrijving extra maatregelen 0

Cellarius» Cellarius» Vrijstaande woning Cellarius GPR gebouw 4.1 nieuwbouw woongebouwen 2 Milieu 2.1 Water 8,1 max. 200 0 2.1.1 Startwaarde nieuwbouw 2006 = 6,0 120 7,2 2.1.2 Waterbesparende toiletsystemen >9 liter reservoir zonder spoelonderbreker -8 6 tot 9 liter reservoir zonder spoelonderbreker 0 6 tot 9 liter reservoir én spoelonderbreker 3 6 liter reservoir én spoelonderbreker 8 4 liter reservoir, spoelonderbreker en stroomvergroter 11 composttoilet 14 2.1.3 Waterbesparende kranen normale kranen 0 ééngreepsmengkranen 2 kranen met volumebegrenzers 5 2.1.4 Waterbesparende douches standaard-douchekoppen 0 thermostatische douchemengkraan 1 waterbesparende douchekop 13 2.1.5 Overige waterbesparende voorzieningen beperkte lengte warmwaterleiding van toestel naar tappunten 5 CW-klasse 5 of 6-16 geen bad 11 2.1.6 Vermindering belasting riolering, bodem en grondwater afvoer hemelwater naar bodem (infiltratie) of oppervlaktewater 5 opvang en buitengebruik hemelwater (o.a. tuin) 2 opvang en binnengebruik hemelwater (o.a. toilet) 5 opvang en gebruik grijswater (o.a. toilet) 5 begroend dak 5 gescheiden riolering 2 minimalisering verhard oppervlakte 5 olie- en slibvangers bij onder andere parkeerplaatsen 5 2.1.7 Extra maatregelen beschrijving extra maatregelen 0 2.2 Milieuzorg 9,0 2.2.1 Startwaarde nieuwbouw 2006 = 6,0 60 2.2.2 Zorgvuldigheid ontwerpproces benut standaardmaten blokken en plaatmaterialen 2 schrijf beton met puingranulaat voor 6 kies voor prefab bouwdelen 3 2.2.3 Voorschriften in bestek gericht op zorgvuldige uitvoering goede opslag materialen op bouwplaats 2 herbruikbare verpakkingen 2 maatregelen tegen water- en bodemverontreiniging 1 zorgvuldige en vergaande afvalscheiding 4 2.2.4 Voorwaarden voor zorgvuldig gebruik gebouw goede gebruikershandleiding 10

compostbak in de tuin 1 voorziening voor gft-scheiding in de keuken 1 geen goede plek voor gescheiden opslag van afval -2 2.2.5 Voorwaarden voor duurzaam sloopproces aanwezigheid sloopbestek 4 aanwezigheid of toepassing van herbruikbare bouwdelen 3 ontbreken of niet toepassing van sandwichconstructies 1 ruime aanwezigheid of toepassing van pur-schuim en kitten -3 verontreiniging (lijmen, verduurzaming, teer, roet) -3 2.2.6 Extra maatregelen beschrijving extra maatregelen 0 2.3 Materiaal Milieubelasting alle bouwonderdelen (schaduwprijs x0) Fundering» Funderingsbalk 39,3 523,5 45 6,7 700 geen Funderingsbalk gietbouw prefab beton hoeveelheid milieubelasting per m 2 gbo per jaar % 66,9 39,3 39,3» Paalfundering 0,0 geen Paalfundering hout gietbouw prefab beton % hoeveelheid 143,1 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0» Overig 7,2 Aanvulling bouwput 0,9 geen Aanvulling bouwput zand hoeveelheid 29,6 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,9 % 0,9 Bodemafsluiting 6,3 geen Bodemafsluiting polyetheenfolie zand schelpen schuimbeton hoeveelheid 241,4 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 6,3 % 6,3 Opgaand metselwerk 0,0 geen Opgaand metselwerk kalkzandsteen metselwerk %

hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Vloeren 109,5» Begane grondvloer 33,3 geen Begane grondvloer ribcassette balk en broodjes kanaalplaat breedplaat beton op grondslag gietbouw % 33,3 keramisch element hoeveelheid 123,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 33,3» Vloerisolatie 8,6 geen Vloerisolatie folie met aluminium eps fenolschuim xps glaswol steenwol pur met lucht pur met hcfk's % 8,6 hoeveelheid 123,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 8,6» Vloerbalk 0,0 geen Vloerbalk hout gietbouw prefab beton staal % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0» Verdiepingsvloer 39,3 geen Verdiepingsvloer kanaalplaat hsb-element cellenbeton breedplaat gietbouw staalframe element keramisch element % 39,3 hoeveelheid 123,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 39,3

» Dekvloer 23,7 geen Dekvloer zandcement anhydriet hoeveelheid 226,2 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 23,7 % 23,7» Verlaagd plafond 0,0 geen Verlaagd plafond % gipsplaat houtwolcement volkernplaat hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0» Overig 4,6 Balkonvloer 0,0 geen Balkonvloer prefab beton % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Console 0,0 geen Console prefab beton % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Balkon- of galerijhek 0,0 geen Balkon- of galerijhek % staal glas aluminium hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Vloerafwerking natte ruimte 3,9 geen Vloerafwerking tegelwerk hoeveelheid 16,6 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 3,9 % 3,9 Plafondafwerking 0,7 geen Plafondafwerking muurverf stucwerk spuitpleister hoeveelheid 50,9 % 0,7 2 0,7

Gevels» Buitenblad 20,5 174 geen Buitenblad pleisterwerk volkernplaat betonsteen prefab beton natuursteen hout met keur (klasse I, II, III) baksteen aluminium staal keramiek verduurzaamd hout (klasse IV, V) multiplex met keur glas hout zonder keur (klasse I, II, III) multiplex zonder keur hoeveelheid milieubelasting per m 2 gbo per jaar % 20,5 301,6 20,5» Binnenblad 49,1 geen Binnenblad kalkzandsteen hsb-element betonsteen cellenbeton staalframe element,120 prefab beton baksteen hoeveelheid 286,5 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 49,1 % 49,1» Gevelisolatie 18,7 geen Gevelisolatie vlaswol cellulose fenolschuim eps glaswol steenwol xps pur met lucht pur met hcfk's % hoeveelheid 286,5 18,7 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 18,7» Buitenkozijn 5,5

geen Buitenkozijn pvc hout met keur (klasse I, II, III) onverduurzaamd hout (klasse IV, V) aluminium verduurzaamd hout hout zonder keur (klasse I, II, III) hoeveelheid 66,4 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 5,5 % 5,5» Buitenraam 0,0 geen Buitenraam hout met keur (klasse I, II, III) onverduurzaamd hout (klasse IV, V) pvc verduurzaamd hout aluminium hout zonder keur (klasse I, II, III) % hoeveelheid 15,4 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0» Buitendeur 2,8 geen Buitendeur hout met keur (klasse I, II, III) pvc onverduurzaamd hout (klasse IV, V) staal aluminium multiplex met keur verduurzaamd hout hout zonder keur (klasse I, II, III) multiplex zonder keur % 2,8 hoeveelheid 5,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 2,8» Beglazing 62,9 geen Beglazing enkel glas dubbel glas HR glas % drievoudig glas hoeveelheid 63,0 62,9 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 62,9» Overig 15,4 Stelkozijn 0,0 geen Stelkozijn onverduurzaamd hout (klasse IV, V) verduurzaamd hout (klasse IV, V) %

hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Waterkering gevel 0,0 geen Waterkering gevel pvc polyetheen epdm lood % hoeveelheid 11,8 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Puivulling 0,0 geen Puivulling % volkern staal glas multiplex met keur multiplex zonder keur hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Ventilatierooster 9,9 geen Ventilatierooster aluminium hoeveelheid 28,4 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 9,9 % 9,9 Vensterbank 2,5 geen Vensterbank natuursteen vezelcement keramische tegels kunststeen spaanplaat % 2,5 hoeveelheid 34,2 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 2,5 Waterslag 1,2 geen Waterslag beton hardsteen kunststeen keramische tegels aluminium baksteen rollaag % hoeveelheid 38,8 1,2 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 1,2 Latei 1,8

geen Latei prefab beton staal hoeveelheid 29,4 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 1,8 % 1,8 Transportdeur 0,0 geen Transportdeur garagedeur % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 binnenwanden» Dragende wand 0,0 26,4 geen Dragende wand hsb-element staalframe element kalkzandsteen gietbouw prefab beton cellenbeton % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0» Kolom 0,0 geen Kolom hout gietbouw prefab beton staal % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0» Scheidingswand 20,0 geen Scheidingswand gips met vlaskern kalkzandsteen gipsblokken cellenbeton hsb-element metal stud poreuze baksteen baksteen metselwerk hoeveelheid 151,9 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 20,0 % 20,0» Overig 6,4 Binnenkozijn 1,9 geen Binnenkozijn %

% staal hout met keur (klasse I, II, III) hout zonder keur (klasse I, II, III) hoeveelheid 14,3 1,9 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 1,9 Binnendeur 4,4 geen Binnendeur hout honingraat spaanplaat multiplex hoeveelheid 9,5 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 4,4 % 4,4 Binnenbeglazing 0,0 geen Binnenbeglazing enkel glas % hoeveelheid 0,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Binnendorpel 0,0 geen Binnendorpel % hout met keur (klasse I, II, III) kunststeen hout zonder keur (klasse I, II, III) hoeveelheid 2,9 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Stukadoorwerk 0,1 geen Stukadoorwerk stucwerk spuitpleister hoeveelheid 2,1 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,1 % 0,1 Plint 0,0 geen Binnenaftimmering mdf hout met keur (klasse I, II, III) hout zonder keur (klasse I, II, III) % hoeveelheid 206,0 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0 Wandafwerking 0,0 geen Wandafwerking muurverf behang % hoeveelheid 497,1 milieubelasting per m 2 gbo per jaar 0,0