5 Lastige woorden Blad Hoog in de bergen Hooggebergte Hoge bergen waar ook sneeuw ligt. Vorst Het vriest. Grind Kleine ronde steentjes. Naaldbos Een bos van naaldbomen; dit zijn bomen met naalden in plaats van bladeren. Bergweiden en bossen Klimaat Zo noem je het weer dat meestal in een gebied voorkomt. Lawine Een dikke laag sneeuw die van een berghelling naar beneden glijdt. Waterdamp Een soort gas dat in de lucht zit. Je kunt het niet zien. 9
5 Lastige woorden Blad Bouwen in de bergen Bergrug Een paar bergen naast elkaar. Stuwdam Een muur die smeltwater tegenhoudt. Een stuwdam wordt gebruikt om elektriciteit te maken. Dynamiet Een springstof; je kunt er rotsblokken mee laten ontploffen. Turbine Een soort grote ventilator waar wind of water langs stroomt. Daardoor gaat de turbine draaien. De Himalaya Jak Een soort rund. Infrastructuur Alle wegen, bruggen, tunnels, waterleidingen, vliegvelden en elektriciteitskabels in een gebied. Massatoerisme Zo noem je het wanneer ergens heel veel toeristen komen. 0
6 Lastige woorden Blad Knappe koppen Satelliet Een apparaat dat op grote hoogte rond de aarde draait. Laboratorium Een gebouw waar onderzoek en proeven worden gedaan. Ingenieur Iemand die technische dingen bedenkt en maakt. Alternatief Een vervanging voor iets. Ethanol Een soort alcohol. Eén groot bouwpakket Robots Machines die hetzelfde werk doen als mensen, maar dan sneller en goedkoper. Hoogovens Ovens waarin ijzererts wordt gesmolten. Automatisering Werk in fabrieken wordt met computers en machines gedaan. Steenkool Een zwarte steensoort die goed brandt. IJzererts Een steensoort waarin ijzer zit. Industriegebied Een gebied met veel fabrieken.
6 Lastige woorden Blad Autofabrieken zorgen voor werk Welvaart Het gaat goed, mensen hebben werk en verdienen goed. Subsidie Geld dat de regering geeft om een bedrijf te helpen. Deelstaat Een deelstaat is een soort provincie. Industrie in de ruimte Spaceshuttle Een soort taxi in de ruimte. Meteoroloog Iemand die het weer onderzoekt. Laboratorium Een gebouw waar onderzoek en proeven worden gedaan. Ozonlaag Een laag van gas die de aarde beschermt tegen gevaarlijke stralen van de zon.
5 Samenvatting Hoog in de bergen De Alpen zijn een hooggebergte. Hoog in de bergen blijft alle sneeuw liggen. Deze eeuwige sneeuw verandert langzaam in ijs, dat als een gletsjer naar beneden schuift. Daar is het warmer en smelt het ijs. Het smeltwater stroomt in riviertjes omlaag. Door de vorst komen er scheuren in de rotsen. Dat heet verwering. Gletsjers en rivieren nemen afgebroken stukken rots mee omlaag. Dat heet erosie. In het kolkende water worden stenen steeds kleiner en ronder. De stenen worden uiteindelijk grind, zand en klei. Bergweiden en bossen De Alpen hebben een hooggebergteklimaat. In de zomer is het hoog in de bergen fris en valt er regelmatig regen. In de winter kan het er flink vriezen en valt er veel sneeuw. In lucht zit waterdamp. Als de wind langs de berghellingen omhooggaat, koelt de lucht af. Koude lucht kan minder waterdamp vasthouden. De waterdamp verandert in fijne waterdruppels. We zien die als wolken. Het massatoerisme zorgt voor werk in de Alpenlanden, maar het geeft ook problemen. Doordat bossen worden gekapt voor skibanen, ontstaan er gemakkelijker lawines en spoelt bodem van de berg af. Dat heet bodemerosie. hoogte 000 m 000 m 000 m 000 m sneeuwgrens boomgrens eeuwige sneeuw rotsen alpenweiden naaldbomen loofbomen Bouwen in de bergen Vrachtwagens uit heel Europa rijden door Oostenrijk of Zwitserland heen. Dit verkeer heet transitoverkeer. Het rijdt alleen door een land, zonder in het land zelf te hoeven zijn. Wegen, tunnels, bruggen, vliegvelden, rioleringen, waterleidingen en elektriciteitscentrales noemen we samen infrastructuur. Een stuwdam wordt gebruikt om elektriciteit te maken. De elektriciteit die door vallend water wordt opgewekt, noemen we waterkrachtenergie.
6 Samenvatting Knappe koppen Fabrieken waarin gewerkt wordt met de nieuwste technieken en uitvindingen heten hightechindustrie. Europese bedrijven verdienen veel geld met de export van hightech-producten. Een voorbeeld zijn navigatiesystemen. In een laboratorium wordt voortdurend onderzoek gedaan naar nieuwe producten. Ook zoekt men naar producten die schoner zijn voor het milieu, zoals alternatieve brandstoffen. Biobrandstoffen uit planten geven minder luchtvervuiling. Eén groot bouwpakket In een aantal fabrieken, bijvoorbeeld autofabrieken, worden onderdelen uit andere fabrieken in elkaar gezet. Dat heet assemblage. Assemblage gebeurt vooral door robots. Dit gaat niet alleen veel sneller, maar is ook goedkoper. Door die automatisering hebben miljoenen fabrieksarbeiders in Europa hun baan verloren. In hoogovens wordt steenkool gebruikt om ijzer uit ijzererts te smelten. In Nederland staan hoogovens in IJmuiden. IJzererts is de grondstof voor stalen platen. Van stalen platen worden allerlei andere producten gemaakt. De stalen platen noem je halffabrikaten. De andere producten heten eindproducten. Het Ruhrgebied ligt in het westen van Duitsland. Het is een van de oudste en grootste industriegebieden van Europa. Rotterdam schip met ijzererts Rijn auto s Ruhrgebied ijzererts steenkoolmijn hoogoven Ruhr autofabriek steenkool cokes ijzer staal autolak autobanden staalfabriek teer cokesfabriek chemofabriek Autofabrieken zorgen voor werk Beieren is een deelstaat van Duitsland. Een deelstaat is een soort provincie. In Beieren staan veel hightech-fabrieken, zoals radio-, televisie- en computerfabrieken. Ze zorgen voor veel werk. In de deelstaat Saksen is weinig werk. De Duitse regering en de Europese Unie proberen om in Saksen meer welvaart te brengen. Bedrijven die in Saksen een fabriek bouwen en zo voor werk zorgen, krijgen als beloning subsidie.
5 Oefenen met de samenvatting Zet de zinnen in de juiste volgorde. Nummer ze van tot 5. De sneeuw verandert in ijs. Hoog in de bergen blijft sneeuw liggen. Het ijs schuift als een gletsjer naar beneden. 5 Kruis aan wat juist is. In lucht zit waterdamp. Stijgende lucht wordt warmer. Stijgende lucht koelt af. Koude lucht kan minder waterdamp vasthouden dan warme lucht. Wolken bestaan uit waterdruppels. Smeltwater stroomt omlaag. Daar is het warmer. Het ijs smelt. Verbind de woorden die bij elkaar horen. erosie ijs 6 Kruis aan wat juist is. Door het massatoerisme in de Alpenlanden komt er bodemerosie voor. zijn veel mensen werkloos. worden veel bossen gekapt voor skibanen. zijn er regelmatig lawines. verwering gletsjer lawines wolken 7 Onderstreep de woorden die bij infrastructuur horen. bodemerosie waterdamp stenen worden zand rotsen scheuren weg vrachtwagen tunnel brug vliegveld fiets riolering motoren waterleiding Stenen die worden meegenomen door smeltwater worden: kleiner en puntiger kleiner en ronder groter en ronder uiteindelijk grind, zand en klei Vul in: zomer of winter. 8 elektriciteitscentrale Vul in. Waterkrachtenergie is die wordt opgewekt door vallend Dat gebeurt bij een De Alpen hebben een hooggebergteklimaat. In de is het hoog in de bergen fris en valt er regelmatig regen. In de valt er veel sneeuw. kan het er flink vriezen en
6 Oefenen met de samenvatting Hightech-industrie noemen we fabrieken: die met de nieuwste technieken en uitvindingen werken. die hightech-producten kopen. 5 Wat is de juiste volgorde? grondstof halffabrikaat eindproduct halffabrikaat grondstof eindproduct eindproduct halffabrikaat grondstof Streep in elke zin het foute woord door. Europese bedrijven verdienen veel geld met de import / export van hightech-producten. Een voorbeeld zijn navigatiesystemen / voedselgewassen. Vul in. In een laboratorium wordt onderzoek 6 7 Wat heb je nodig om ijzer te maken? steenkool een staalfabriek ijzererts een hoogoven teer Kruis aan wat klopt. Een deelstaat is een soort provincie. Een deelstaat is een soort gemeente. gedaan naar nieuwe 8 Verbind de woorden met de juiste deelstaat. Men zoekt naar brand- subsidie van de EU stoffen. Biobrandstoffen uit geven minder luchtvervuiling. Beieren Saksen hightech-industrie welvaart armoede Streep in elke zin het foute woord door. Assemblage gebeurt vooral door robots / arbeiders. Zij zetten onderdelen in elkaar. Assemblage door arbeiders / robots is duur. Het is ook sneller / langzamer. Door de automatisering zijn veel arbeiders / robots werkloos geworden. veel werk werkloosheid
5 Oefenen met de samenvatting Antwoorden Zet de zinnen in de juiste volgorde. Nummer ze van tot 5. De sneeuw verandert in ijs. Hoog in de bergen blijft sneeuw liggen. Het ijs schuift als een gletsjer naar beneden. 5 Kruis aan wat juist is. In lucht zit waterdamp. Stijgende lucht wordt warmer. Stijgende lucht koelt af. Koude lucht kan minder waterdamp vasthouden dan warme lucht. Wolken bestaan uit waterdruppels. 5 Smeltwater stroomt omlaag. Daar is het warmer. Het ijs smelt. Verbind de woorden die bij elkaar horen. erosie ijs 6 Kruis aan wat juist is. Door het massatoerisme in de Alpenlanden komt er bodemerosie voor. zijn veel mensen werkloos. worden veel bossen gekapt voor skibanen. zijn er regelmatig lawines. verwering gletsjer lawines wolken 7 Onderstreep de woorden die bij infrastructuur horen. bodemerosie waterdamp stenen worden zand rotsen scheuren weg vrachtwagen tunnel brug vliegveld fiets riolering motoren waterleiding Stenen die worden meegenomen door smeltwater worden: kleiner en puntiger kleiner en ronder groter en ronder uiteindelijk grind, zand en klei Vul in: zomer of winter. De Alpen hebben een hooggebergteklimaat. In de zomer is het hoog in de bergen 8 elektriciteitscentrale Vul in. Waterkrachtenergie is die wordt opgewekt door vallend water stuwdam elektriciteit Dat gebeurt bij een fris en valt er regelmatig regen. In de winter kan het er flink vriezen en valt er veel sneeuw.
6 Oefenen met de samenvatting Antwoorden Hightech-industrie noemen we fabrieken: die met de nieuwste technieken en uitvindingen werken. die hightech-producten kopen. 5 Wat is de juiste volgorde? grondstof halffabrikaat eindproduct halffabrikaat grondstof eindproduct eindproduct halffabrikaat grondstof Streep in elke zin het foute woord door. Europese bedrijven verdienen veel geld met de import / export van hightech-producten. Een voorbeeld zijn navigatiesystemen / voedselgewassen. Vul in. In een laboratorium wordt onderzoek gedaan naar nieuwe producten alternatieve Men zoekt naar brand- 6 7 8 Wat heb je nodig om ijzer te maken? steenkool een staalfabriek ijzererts een hoogoven teer Kruis aan wat klopt. Een deelstaat is een soort provincie. Een deelstaat is een soort gemeente. Verbind de woorden met de juiste deelstaat. subsidie van de EU stoffen. Biobrandstoffen uit geven minder luchtvervuiling. planten Beieren Saksen hightech-industrie welvaart armoede Streep in elke zin het foute woord door. Assemblage gebeurt vooral door robots / arbeiders. Zij zetten onderdelen in elkaar. Assemblage door arbeiders / robots is duur. Het is ook sneller / langzamer. Door de automatisering zijn veel arbeiders / robots werkloos geworden. veel werk werkloosheid