het behartigen van belangen van de cliënt het regelen van (wettelijke) vertegenwoordiging Waarom deze brochure? Lunet zorg verleent zorg en ondersteuning aan bijna 2400 cliënten met een (verstandelijke) beperking op meer dan 100 verschillende locaties. Dat doen we in goed overleg met de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger. Vanaf 18 jaar is een cliënt volwassen en mag hij zelf beslissingen nemen over zaken als medicatie, behandeling of woonvorm. Kan de cliënt daarover vanwege een verstandelijke beperking niet beslissen, dan is het van belang om een vorm van wettelijke vertegenwoordiging te regelen. In deze brochure leest u, als cliënt, ouder of verwant, wat u in dat geval zelf kunt regelen. Waarom is (wettelijke) vertegenwoordiging belangrijk? Lunet zorg stemt de dagelijkse zorg en ondersteuning zo goed mogelijk af op de behoeften van de cliënt. We bespreken alle zaken in de eerste plaats met de betrokkene zelf: zijn wensen zijn in principe de leidraad voor ons handelen. We overleggen in voorkomende gevallen met de vertegenwoordiger van de cliënt. Is de cliënt vanwege een (verstandelijke) beperking zelf niet in staat te beslissen over persoonlijke of financiële zaken, dan is er sprake van wilsonbekwaamheid. In dat geval is het belangrijk dat er een (wettelijk) vertegenwoordiger is die zijn belangen behartigt. Daarmee wordt voorkomen dat een cliënt beslissingen neemt met onvoorziene en ongewenste (financiële) gevolgen.
Wilsbekwaam of wilsonbekwaam: wat is dat? Lunet zorg heeft als uitgangspunt dat de cliënt alles zoveel mogelijk zelf beslist. Soms is dat niet mogelijk, bijvoorbeeld als iemand erg in de war is of een zware verstandelijke beperking heeft. In zo n situatie geldt de cliënt als wilsonbekwaam en zal de arts of begeleider in overleg met familieleden of mensen uit zijn omgeving een beslissing nemen over de zorg of ondersteuning. Het komt ook voor dat iemand het ene moment wél en het andere níet voor zichzelf kan beslissen of dat iemand de gevolgen van sommige besluiten wél en die van andere níet kan overzien. Ook als de wilsbekwaamheid wisselt, is ons uitgangspunt dat de cliënt in eerste instantie zelf beslist. Iemand is wilsbekwaam totdat het tegendeel blijkt. Een ander mag dus zeker niet zomaar alle beslissingen van de cliënt overnemen. Wie bepaalt of iemand wilsbekwaam is of niet? De arts bepaalt of een cliënt al dan niet wilsbekwaam is om een beslissing over zorg of ondersteuning te nemen. Hij doet dat samen met andere behandelaars en na overleg met familie of mensen uit de omgeving van de cliënt. Enkele kenmerken geven de arts houvast in zijn oordeel. Zo is iemand wilsonbekwaam als hij informatie over zijn zorg en ondersteuning niet (meer) kan begrijpen en dus geen goed besluit kan nemen en/of de gevolgen ervan niet meer kan overzien. De arts kan dan bepalen dat iemand wilsonbekwaam is voor een bepaalde beslissing. In een dergelijke situatie is het in het belang van de cliënt dat een (wettelijk) vertegenwoordiger zijn belangen behartigt. Wie is de wettelijk vertegenwoordiger van de cliënt? Bij mensen onder de 18 jaar is de ouder of voogd de wettelijk vertegenwoordiger. Vanaf 18 jaar vertegenwoordigt iedereen in principe zijn eigen belangen. Is iemand echter niet in staat zelf zijn persoonlijke of financiële zaken te regelen, met andere woorden daartoe geheel of gedeeltelijk wilsonbekwaam, dan biedt de wet drie vormen van wettelijke vertegenwoordiging. De drie vormen van wettelijke vertegenwoordiging gelden voor meerderjarigen en worden door de kantonrechter vastgesteld: mentorschap; bewind; curatele. In deze brochure vindt u een toelichting op elk van deze vormen van wettelijke vertegenwoordiging. Wat als er geen wettelijk vertegenwoordiger is? Is iemand niet in staat zelf zijn persoonlijke of financiële zaken te regelen en is de vertegenwoordiging van de cliënt niet wettelijk vastgelegd, dan zal Lunet zorg u dringend verzoeken dit alsnog via de kantonrechter te regelen. Als een cliënt niet in staat is zijn eigen belangen te behartigen en is er geen wettelijke vertegenwoordiging geregeld, dan zullen we een beslissing vragen aan een van de familieleden. We kiezen dan degene die de belangen van de cliënt het best kan vertegenwoordigen. De wensen van de cliënt spelen een grote rol in die keuze.
Wie kan wettelijke vertegenwoordiging aanvragen? Wettelijke vertegenwoordiging mentorschap, bewind of curatele - kan bij de kantonrechter worden aangevraagd door: de cliënt zelf; zijn echtgenoot/echtgenote of partner; zijn ouders, grootouders, kinderen en kleinkinderen; zijn familieleden tot in de vierde graad; zijn voogd; het openbaar ministerie. Gaat het om het aanstellen van een mentor, dan kan ook Lunet zorg een aanvraag doen. Aanvragen voor wettelijke vertegenwoordiging moeten worden ingediend bij de kantonrechter van de rechtbank in het arrondissement waar de cliënt woont. Wie kan wettelijk vertegenwoordiger worden? Iedereen die meerderjarig is, kan onder voorwaarden tot mentor, bewindvoerder of curator worden benoemd door de kantonrechter. In de praktijk neemt meestal een familielid deze taak op zich. Bijvoorbeeld de partner of één van de ouders, broers of zussen. Een mentor of curator moet altijd een natuurlijk persoon zijn. De kantonrechter kan ook een rechtspersoon (bijvoorbeeld een stichting, vereniging of bank) benoemen tot bewindvoerder. De kantonrechter kan de wettelijk vertegenwoordiger ook weer ontheffen van zijn taak, bijvoorbeeld omdat de vertegenwoordiger daarmee wil stoppen, en zijn taak aan een ander wil overdragen. Indien de cliënt, andere verwanten of medewerkers van Lunet zorg van mening zijn dat een wettelijk vertegenwoordiger zijn taak niet goed vervult of niet goed functioneert, kan dit bij de kantonrechter aan de orde worden gesteld. Deze kan, na zichzelf hierover een oordeel te hebben gevormd, de wettelijk vertegenwoordiger aanwijzingen geven over hoe hij zijn taak moet vervullen of hem daarvan ontheffen. Hoe komt de kantonrechter tot een oordeel? Bij de beoordeling van een verzoek tot wettelijke vertegenwoordiging overlegt de kantonrechter met de betrokkene zelf en zijn partner en/of familieleden over de vorm van vertegenwoordiging en de persoon die als vertegenwoordiger optreedt. De kantonrechter volgt daarbij in principe de voorkeur van de persoon voor wie een mentor, bewindvoerder of curator wordt gezocht. Ziet de kantonrechter redenen om daarvan af te wijken of geeft de betrokkene geen voorkeur aan, dan zal de echtgenoot of partner worden benoemd. Is die er niet, dan gaat de voorkeur uit naar één van de ouders, kinderen, broers of zussen. Is een van bovenstaande familieleden bereid de rol van wettelijk vertegenwoordiger op zich te nemen, dan verwacht de kantonrechter schriftelijke instemming van de andere familieleden. Als die schriftelijke toestemming ontbreekt, bespreekt de kantonrechter met de familieleden hun zienswijze.
Verhuizen naar een andere locatie Woont iemand bij Lunet zorg, dan kan het soms wenselijk of noodzakelijk zijn dat hij verhuist naar een andere locatie. Bijvoorbeeld omdat de ondersteuning daar beter is afgestemd op zijn behoeften. Een dergelijke verhuizing kan veel onrust veroorzaken, bijvoorbeeld omdat de cliënt gehecht is aan zijn bestaande woonomgeving en de voordelen van de nieuwe locatie niet kan inschatten. Lunet zorg zal in zo n situatie contact opnemen met de (wettelijk) vertegenwoordiger. mentorschap: voor persoonlijke beslissingen Kan de cliënt zijn persoonlijke belangen niet zelf regelen of overzien, dan is het nodig een mentor aan te stellen. De mentor vertegenwoordigt de cliënt bij beslissingen over verzorging, verpleging, medische behandeling of begeleiding. Hij betrekt degene die onder het mentorschap valt zoveel mogelijk in beslissingen. De mentor mag niet beslissen over financiële zaken. Wie een mentor heeft, blijft voor de wet handelingsbekwaam. Dat wil zeggen dat hij geen toestemming nodig heeft voor aankopen. Ook mag hij zelfstandig rechtshandelingen uitvoeren, zoals het afsluiten van een lening of huurovereenkomst. Als de cliënt de gevolgen van zijn financiële beslissingen niet kan overzien, is het verstandig om het mentorschap te combineren met bewindvoering of zelfs te kiezen voor onder curatele stelling. Taken en bevoegdheden van de mentor Een mentor: neemt beslissingen over verzorging, verpleging, medische behandeling of begeleiding van degene die onder het mentorschap valt; betrekt degene die onder zijn mentorschap valt zoveel mogelijk bij die beslissingen; doet verslag van zijn werkzaamheden als de kantonrechter erom vraagt. bewind: voor financiële beslissingen Is de cliënt door zijn (verstandelijke) beperking tijdelijk of blijvend niet in staat over zijn geld en eigendommen te beslissen, dan kan de kantonrechter een bewindvoerder aanstellen. Afsluiten van een gsm-abonnement Een cliënt wil een smartphone kopen, inclusief abonnement. Is die aankoop wel of niet gerechtvaardigd? Als de betrokken cliënt onder bewind of curatele staat, moet de bewindvoerder of curator met zo n aankoop instemmen. In de praktijk kunnen zo vooraf waarborgen worden ingebouwd om te voorkomen dat de abonnementskosten uit de hand lopen. Sluit de cliënt een contract af zonder voorafgaande toestemming, dan kan de curator die beslissing terugdraaien. Een bewindvoerder heeft die bevoegdheid niet.
De bewindvoerder beslist namens de cliënt over geld en goederen die onder het bewind vallen. Daarnaast mag de bewindvoerder belastingaangifte doen en bijvoorbeeld (bijzondere) bijstand of huurtoeslag aanvragen. Dit gebeurt zoveel mogelijk in samenspraak met degene die onder het bewind valt. De bewindvoerder mag niet beslissen over persoonlijke zaken. Staat een cliënt onder bewind, dan heeft hij toestemming nodig van de bewindvoerder voor bijvoorbeeld het doen van aankopen, schenkingen of donaties. Voor de wet blijft hij handelingsbekwaam: hij mag zelfstandig rechtshandelingen uitvoeren, zoals het maken van een testament. De bewindvoerder kan een natuurlijk persoon zijn of een professioneel bewindvoeringskantoor zoals een stichting, vereniging of bank. Een voorbeeld hiervan is Stichting LUCA. Deze onafhankelijke stichting ondersteunt intussen meer dan 800 cliënten van Lunet zorg bij het beheer en de administratie van de persoonlijke inkomsten en uitgaven. LUCA kan daarnaast als bewindvoerder optreden. Er zijn ook andere bewindvoeringskantoren die deze taak voor u kunnen uitvoeren. Het staat u vrij hierin zelf een keuze te maken. Bewindvoering kan worden gecombineerd met mentorschap. Taken en bevoegdheden van de bewindvoerder Een bewindvoerder: beheert geld en goederen die onder het bewind vallen; werkt daarin zoveel mogelijk samen met degene die onder het bewind is gesteld; legt elk jaar verantwoording af aan de kantonrechter over zijn werkzaamheden. curatele: voor persoonlijke en financiële beslissingen Kan de cliënt zijn persoonlijke en financiële zaken niet (meer) regelen of overziet hij de gevolgen niet vanwege zijn (verstandelijke) beperking, dan kan de kantonrechter hem onder curatele stellen. Curatele is vergelijkbaar met de verantwoordelijkheid die ouders hebben voor minderjarige kinderen. Het is de meest ingrijpende maatregel van wettelijke vertegenwoordiging. Iemand die onder curatele is gesteld, mag over vrijwel niets zelfstandig beslissen. Wie onder curatele staat, wordt handelingsonbekwaam, dit is niet het geval bij mentorschap en bewindvoering. Dit betekent dat de curator namens degene die onder curatele staat zowel persoonlijke als financiële beslissingen neemt en beslissingen van de betrokkene zelfs kan terugdraaien. Bovendien moet de curator toestemming geven voor rechtshandelingen zoals het aangaan van leningen of zakelijke overeenkomsten. Taken en bevoegdheden van de curator Een curator: neemt alle beslissingen op financieel en persoonlijk gebied namens degene die onder curatele is gesteld; moet voor vrijwel elke rechtshandeling toestemming geven aan de betrokkene; kan aankopen of rechtshandelingen van degene die onder curatele staat, terugdraaien; betrekt degene die onder curatele is gesteld bij beslissingen over bijvoorbeeld orgaandonatie of verkiezingen; voert zijn werkzaamheden zoveel mogelijk uit in samenspraak met de betrokkene; legt elk jaar verantwoording af aan de kantonrechter over zijn werkzaamheden.
Wel of niet een medische behandeling? Stel: een cliënt is erg verward. De hulpverleners van Lunet zorg vinden medische behandeling noodzakelijk maar de cliënt verzet zich daartegen. Hij is angstig, begrijpt niet wat de behandeling inhoudt en hoe belangrijk die voor hem is. In zo n geval is het goed als iemand de belangen van de cliënt behartigt. Iemand die de betrokken cliënt van dichtbij kent en in zijn geest kan handelen. De medewerkers van Lunet zorg zullen in dit voorbeeld overleggen met de (wettelijk) vertegenwoordiger. Meer informatie Wilt u meer weten over mentorschap, bewind of curatele of bent u op zoek naar begeleiding bij het nemen van beslissingen over wettelijke vertegenwoordiging? Vraag dit dan aan de zorgbemiddelaar van het cliëntbureau of neem contact op met de cliëntbegeleider van Lunet zorg. Op de volgende websites vindt u meer informatie: Lunet zorg www.lunetzorg.nl (zoek op cliëntbureau ) Mentorschap Netwerk Nederland www.mentorschap.nl/zuid-oost-brabant Netwerk Rondom www.netwerkrondom.nl Rijksoverheid www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/curatele-bewind-en-mentorschap De Rechtspraak www.rechtspraak.nl Stichting LUCA is per e-mail bereikbaar via luca@lunetzorg.nl. Op werkdagen kunt u hen bereiken van 10.00-12.00 uur via telefoonnummer 088 551 8177. Colofon Dit is een uitgave van Lunet zorg. April 2013 Onder cliënt verstaan we in deze brochure een persoon met een (verstandelijke) beperking die zorg en/of ondersteuning ontvangt van Lunet zorg. Om de tekst leesbaar te houden, gebruiken we in deze brochure hij waar we ook zij bedoelen.