Het beoogd resultaat: een begroting 2009 met programma s die gericht zijn op de gezondheid van alle inwoners van onze gemeenten.

Zorg voor preventie, preventie vóór zorg Kaders begroting 2009 GGD Hart voor Brabant

1. Inleiding In dit stuk vindt u de kaders waarbinnen wij de begroting 2009 willen opstellen. Deze kaders passen binnen de besluiten die het Algemeen Bestuur (eind 2006) heeft genomen over de (omvang van de) GGD-activiteiten en de inwonersbijdrage van de gemeenten, de zgn. herijking. Deze herijking heeft geleid tot een scherpere afbakening tussen het basispakket (betaald via de inwonersbijdrage) en de plustaken. Alle gemeenten betalen nu een gelijke bijdrage voor dezelfde wettelijke taken. Dit leidt tot het volgende overzicht: financieel Midden- regio Brabant- Brabant s-hertogenbosch Noordoost Bijdrage per inwoner 2008 13,40 14,34 13,52 Bijdrage per inwoner 2009 14,11 15,10 14,23 Zie verder de toelichting op deze cijfers in hoofdstuk 3. Door het uitbetalen van onze reserves aan de gemeenten valt het rentevoordeel weg waarvan zij tot nu toe profiteerden ( 0,20 per inwoner). Wij komen nog met voorstellen voor de oplossing van dit probleem. leeswijzer Na deze inleiding vindt u in hoofdstuk 2 eerst een schets van de beleidsthema s in de openbare gezondheidszorg, met daarna in hoofdstuk 3 de gevolgen voor de GGD-activiteiten. Hoofdstuk 4 sluit deze nota dan af met de financiële aspecten. tijdig betrokken Wij betrekken de gemeente tijdig bij de besluiten over onze begroting. Via raad of commissie kan zij haar opmerkingen doorgeven aan de portefeuillehouder die ook deel uitmaakt van het Algemeen Bestuur van de GGD. tijdpad Na vaststelling door het Algemeen Bestuur (begin april) zijn deze kaders dan de basis voor de begroting 2009, die we begin mei naar de gemeenten zullen sturen. De wet verplicht ons om deze begroting vast te stellen voor 1 juli 2008. Het beoogd resultaat: een begroting 2009 met programma s die gericht zijn op de gezondheid van alle inwoners van onze gemeenten. s-hertogenbosch, 24 januari 2007, het Dagelijks Bestuur van de GGD Hart voor Brabant, F. Ronnes, P. van der Velpen, voorzitter secretaris Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 1

2. Beleidsthema s de gemeente kiest Gezond zijn, gezond blijven Elke gemeente kan binnen het wettelijk basispakket 1 kiezen voor lokale accenten (zie ook blz. 6). Bij de bevorderingstaken 2 kiezen de gemeenten vooral voor: - leefstijlprojecten (vooral overgewicht en bewegen), op scholen of in de wijk; - alcoholprojecten, op scholen of regionaal (aanzet project in Brabant-Noord); - projecten voor (allochtone) ouderen, bijvoorbeeld over eenzaamheid. De GGD ondersteunt deze keuzes met de inzet van vooral GVO- en beleidsmedewerkers (GVO = gezondheidsvoorlichting en -opvoeding). de GGD adviseert De GGD adviseert elke gemeente, niet alleen bij de keuze van de lokale accenten in zijn basispakket, maar ook door beleidsadviezen. Uit onze analyses 3 blijkt bijvoorbeeld dat de gezondheid in ons werkgebied onder het Nederlands gemiddeld scoort; hart- en vaatziekten en psychische stoornissen zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen. Er is een aanzienlijk verlies van gezondheid door ongezond gedrag; daarom is investeren in gezond gedrag nodig. Per gemeente zijn er natuurlijk verschillen; zie daarvoor de lokale rapporten Gezondheid telt! (o.a. op www.ggdhvb.nl). het rijk stelt kaders In 2007 publiceerde het kabinet zijn visie Gezond zijn, gezond blijven; ook als kader voor het lokale gezondheidsbeleid. Het rijk gaat ervan uit dat kiezen voor gezond leven loont: mensen leven daarmee langer, met een betere gezondheid. Maar de (uitvoering van het) huidige beleid is nog te vrijblijvend en te versnipperd. Het levert ook niet genoeg gezondheidswinst op. Nederland begint in vergelijking met andere Europese landen achter te lopen; ongezond gedrag draagt flink bij aan ziektelast. Vooral de jeugd maakt een slechte start door ongezond te leven; een lage sociaaleconomische status is nadelig voor de gezondheid. Ook het aantal chronische zieken neemt fors toe. meer samenhang Het bevorderen van een gezonde leefstijl is daarom nog steeds het hoofdthema in het rijksbeleid: mensen stimuleren tot gezonde keuzes, nu ook met meer samenhang. Zo moet de zorg meer aan preventie gaan doen. En de infrastructuur van publieke gezondheid (GGD en, eerstelijnszorg) kan steviger zodat lokale partijen beter samenwerken. Het kabinet roept ook de gemeenten op om hun bijdrage te leveren en wil hen en de GGD en ondersteunen bij het lokale beleid. 1 Volgens de Wet collectieve preventie volksgezondheid moet elke gemeente zorgen voor de taakvelden: infectieziektebestrijding, medische milieukunde, technische hygiënezorg, bevorderingstaken, openbare geestelijke gezondheidszorg en jeugdgezondheidszorg. Voor de uitvoering van deze taken houden zij een GGD in stand; de jeugdgezondheidszorg kan zij ook laten uitvoeren door een thuiszorginstelling. 2 Lokale accenten zijn na de herijking nog mogelijk binnen de taakvelden bevorderingstaken en jeugdgezondheidszorg. 3 Zie bijvoorbeeld onze publicatie Gezondheid telt! in Hart voor Brabant, regionale volksgezondheidtoekomstverkenning 2006. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 2

Het rijk wil verder met de bestaande speerpunten: roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie. Voor een aantal speerpunten zijn er handleidingen die de gemeente kan gebruiken in haar eigen beleid en actieprogramma s, bijvoorbeeld via een wijkgerichte aanpak. de GGD sluit aan verbinden en netwerken Deze speerpunten zijn ook de onze; we werken ze uit in het programma Leefstijl (zie blz. 10). Verder willen we: - zoveel mogelijk werken met bewezen effectieve interventies en ons aanbod hierop aanpassen. Zie ook de tekst onder het kopje Toezicht; - integraal beleid en samenhang. Landelijk en lokaal is er steeds meer aandacht voor integraal gezondheidsbeleid. Karakteristieken hiervan zijn: o investeren in sectoren buiten de openbare gezondheidszorg; o beleid, geen projecten, maar duurzaamheid; o de rol van de GGD: accent van aanbieder naar stimulator/begeleider van samenwerking tussen beleidsvelden. - naar een verbinding tussen preventie en zorg. We zullen met de ondersteuners van de eerstelijn (o.a. huisartsen) samenwerken zodat de inzet effectiever wordt en we zoeken naar samenwerking met de zorgverzekeraars. Deze punten werken we uit in (vooral) het programma Leefstijl (zie blz. 10). de gemeente kiest Ieder kind in beeld Binnen het taakveld jeugdgezondheidszorg kiezen de gemeenten vooral voor: - algemene spreekuren, op scholen maar ook steeds meer op centrale locaties; - preventieve netwerken en aandacht voor risicokinderen in bijvoorbeeld zorgadviesteams; - opvoedondersteuning, bijvoorbeeld in spreekuren op scholen en in Centra voor jeugd en gezin. De GGD ondersteunt deze keuzes met de inzet van vooral jeugdverpleegkundigen. de GGD adviseert Uit het werk van de jeugdgezondheidszorg blijkt dat het met veel kinderen en gezinnen goed gaat. Ouders hebben dan genoeg aan af en toe een advies of informatie. Maar er zijn ook kinderen die wél problemen hebben of geven. Die moeten we tijdig in beeld krijgen om zo problemen te voorkomen; een taak bij uitstek voor de jeugdgezondheidszorg. Verder blijkt uit onze analyses dat de jeugd zich ongezond gedraagt: jongeren zijn meer gaan drinken en zijn steeds vaker te dik. het rijk stelt kaders Het rijk zet in het plan Alle kansen voor alle kinderen het volgende beleid neer: - Centra voor jeugd en gezin als laagdrempelig punt voor opgroei- en opvoedvragen, passende hulp en coördinatie van die hulp. Het rijk zet stevig in op de ontwikkeling van deze centra; in elke gemeente moet er minstens één fysiek inlooppunt zijn. Ouders en kinderen moeten er met al hun vragen terecht Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 3

kunnen en zo snel mogelijk de juiste hulp krijgen. geen kind uit beeld - een directe verbinding tussen de Centra voor jeugd en gezin en de jeugdzorg; - een sluitende structuur in het onderwijs via de zorgadviesteams; - een elektronisch kinddossier (EKD) voor een uniforme registratie van de gegevens uit de reguliere contactmomenten van de jeugdgezondheidszorg; - een verwijsindex, het systeem dat signalen van verschillende instanties over risicokinderen bij elkaar brengt, zodat tijdige interventie mogelijk wordt. samenhang en actie De minister heeft de volgende principes: - voor gezinnen met problemen: één gezin, één plan; - opvoedingsondersteuning voor alle ouders; - voor elk kind tot 4 jaar: een risicoanalyse van opgroei- en opvoedproblemen; - actief opzoeken van ouders die zorg mijden en hen zonodig dwingen om mee te werken aan een betere opvoeding voor hun kinderen; - bij ernstige problemen: binnen 24 uur hulp of uithuisplaatsing van het kind. De VNG kan zich hierin vinden, maar wil dat deze randvoorwaarden zijn ingevuld: - betere signalering; - meer ruimte voor risicojeugd vanuit de jeugdgezondheidszorg; - heldere afspraken over zorgcoördinatie; - wegruimen wettelijke obstakels/doorzettingsmacht; - dekkend maken van de zorgadviesteams; - werken met bewezen effectieve methodes. Deze punten werken we uit in het programma Jeugd, gezin en school (zie. blz. 8). oordeel over effectiviteit Toezicht De Inspectie voor de Gezondheidszorg houdt toezicht op de GGD (die zij overigens een goede GGD noemt). Maar kijkt ook naar het beleid van de gemeente, bijvoorbeeld of zij de landelijke prioriteiten voldoende navolgt, of de preventieprogramma s effectief zijn en of er integraal beleid is. De inspectie doet dit met een set van indicatoren rond gezondheidsrisico s, die in de komende jaren ook voor de gemeente sterker sturend zullen zijn. Zij beoordeelt dus de kwaliteit van de openbare gezondheidszorg, eerst voor de prioriteiten uit de preventienota en daarna ook de aanpak van lokale problemen. Aan de GGD vraagt de inspectie dan informatie over de lokale gezondheid. Zijn er problemen, dan gaat zij na of de gemeente en (bijvoorbeeld) de GGD die problemen effectief aanpakken. nog niet integraal De wet verplicht de gemeente ook om de GGD te raadplegen bij besluiten die effecten hebben op de volksgezondheid; de GGD adviseert de gemeente dan. De inspectie constateerde in 2005 dat de Nederlandse gemeenten nog te weinig nadenken over de gezondheidseffecten van beleid. De gemeente kan door haar Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 4

beleid op andere terreinen dan volksgezondheid immers ook het gezond gedrag bevorderen. De inspectie onderzoekt nu ook dit integraal gezondheidsbeleid van de gemeenten. regierol kan krachtiger Sturing Alle gemeenten in ons werkgebied hebben een beleidsnota volksgezondheid. Uit onderzoek van de Inspectie blijkt dat de lokale nota s concreter kunnen. Er zijn veel instellingen actief bij het uitvoeren van preventieactiviteiten, maar het aanbod is versnipperd. De gemeente kan hierin de regie voeren door het bevorderen van samenwerking en afstemming. Gemeenten vragen van ons ook om overlap in activiteiten met andere instellingen te voorkomen. Deze overlap is echter beperkt en we zoeken zoveel mogelijk de samenwerking met onze partners. De sturing van het totale aanbod ligt bij de gemeente als regisseur. een nieuwe wet Er komt een nieuwe Wet publieke gezondheid, die bestaande wetten bundelt in één nieuwe wet, die ook het verplicht gebruik van het EKD regelt. Verder regelt deze wet onder andere dat er voldoende voorzieningen komen om infectieziekten snel op te sporen en te bestrijden. En ook krijgt de minister meer bevoegdheden om bij landelijke crises de regie te voeren. De Centra voor jeugd en gezin komen in de Wet op de jeugdzorg; voor de jeugdgezondheidszorg blijft de huidige wetgeving intact. afstemming van processen Het rijk komt ook met een Wet op de veiligheidsregio s, met gelijke werkgebieden voor GGD en en veiligheidsregio s. Daarbij worden de processen zo goed mogelijk op elkaar afgestemd. De nieuwe wet bepaalt dat de directeur GHOR ook deel uitmaakt van de GGD-directie; dit is bij onze GGD al het geval. De GGD Hart voor Brabant levert diensten aan de Veiligheidsregio Brabant-Noord, de GGD West-Brabant aan de regio Midden- en West-Brabant. De directeuren zijn ook directeur van de ambulancedienst. Zo is er voldoende slagkracht. Bestuurders zijn tevreden met deze constructies; we zullen ze ook vastleggen in afspraken, zodat de gemeenten deze samenwerking kunnen voortzetten. We gaan er, net als de VNG, van uit dat de wet ons de ruimte geeft voor deze oplossing. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 5

3. Programma s basis en plus Net als in 2008 zijn de GGD-activiteiten en de inwonersbijdrage gebaseerd op een herijking door een extern bureau die heeft geleid tot bestuursbesluiten daarover. Deze herijking leidde tot een helder onderscheid in: - het basispakket: de wettelijk verplichte taken uit de Wet collectieve preventie volksgezondheid, bepaald aan de hand van landelijke richtlijnen. Het pakket geldt voor alle gemeenten en wordt betaald uit een bijdrage per inwoner. - de plustaken: de diensten die een gemeente (of een andere klant) afneemt boven/buiten het basispakket. Als alle gemeenten samen een plustaak willen afnemen, worden de kosten ook deel van de inwonersbijdrage. lokale accenten: niet óf, maar hoe Binnen het basispakket is ook ruimte voor lokale accenten; daarbij gaat het er niet om òf ze worden uitgevoerd, want dat is wettelijk verplicht. Het gaat om het hóe: voor welke doelgroepen, binnen welke thema s en met welke methodes. Over die accenten overlegt de gemeente met de GGD en stelt ze dan vast. Wil een gemeente meer dan het basispakket, dan kan zij kiezen voor plustaken. indeling anders activiteiten gelijk Bij de vaststelling van de begroting 2008 heeft het Algemeen Bestuur zich ook uitgesproken over een meer programmatische indeling. Vanaf 2009 presenteren we onze activiteiten daarom in een nieuwe indeling van zes programma s: 1. Zicht op gezondheid: onderzoek en beleidsadviezen. 2. Jeugd, gezin en school. 3. Leefstijl: preventieactiviteiten en publieksinformatie. 4. Infectieziektebestrijding. 5. Geestelijke gezondheidszorg en crisisaanpak. 6. Gemeente en GGD: bestuur door en relatie met gemeenten. De nieuwe indeling zal leiden tot meer samenhang, maar leidt op zichzelf niet tot veranderde activiteiten. Hierna volgen de nieuwe of aangepaste activiteiten per programma. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 6

Zicht op gezondheid Aangepaste activiteiten (in 2009): Thema Gezondheidsmonitors en toekomstverkenningen Ondersteuning lokaal gezondheidsbeleid Activiteit Regionale Volksgezondheidtoekomstverkenning Gezondheidsmonitors ouderen en volwassen Ondersteunen lokaal gezondheidsbeleid Toelichting - Regionale Volksgezondheidtoekomstverkenning (rvtv): in 2006/2007 hebben we de eerste rvtv gepresenteerd: de rapporten Gezondheid telt! (ook per gemeente) en twee websites, met handreikingen voor beleid (regionaalkompas.nl) en geografische gegevens (gezondheidsatlas.nl). In 2009 werken we aan de rvtv 2010/2011, die we dan uitbreiden met: - meer regionale gegevens en de sociaalfysieke omgeving; - infectieziekten, openbare geestelijke gezondheidszorg en Wmo-informatie; - een analyse van aanbod en beleid en een trendanalyse voor 2006 2011. Dit alles kost extra inspanning; hiervoor gaan we op zoek naar extra geld, van andere organisaties dan de gemeenten. - Gezondheidsmonitors ouderen- en volwassen: elk jaar voeren we normaal gesproken één monitor uit, maar in 2009 doen we er twee tegelijk, zodat er in 2010 ruimte komt voor de rvtv. We kunnen de informatie uit deze monitors dan ook meenemen in de rvtv en de gemeente kan ze eerder gebruiken voor haar Wmo-beleid. - Ondersteunen lokaal gezondheidsbeleid: het lokale beleid kan aanzienlijk effectiever door een integrale aanpak van bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, armoedebeleid en sportbeleid en door samenwerking met anderen, zoals de eerste lijn, sportvoorzieningen en bedrijven. We ondersteunen de gemeente bij het samenwerken tussen partijen en het formuleren van realistische doelen. We willen deze rol verder uitbouwen, in overleg met en onder regie van de gemeenten. We ontwikkelen ook een handboek voor integraal lokaal gezondheidsbeleid. Dit handboek geeft de gemeente inzicht in integraal beleid, interactieve beleidsvorming, evaluatie, etc. en in de ondersteuning hierbij door de GGD. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 7

Jeugd, gezin en school In dit programma zijn de volgende zaken belangrijk: - alle kinderen zien op de contactmomenten en alle risicokinderen opsporen; - betere zorg na de overdracht bij 4 jaar en een 'startkwalificatie' voor het onderwijs; - actief deelnemen aan de Centra voor jeugd en gezin en de zorgadviesteams; - het EKD voor alle eerste contacten en een pilot voor het voortgezet onderwijs; - actief participeren bij de verwijsindex risicojongeren; - afspraken over deelname aan zorgcoördinatie en ketencoördinatie. We willen dit bereiken door minder controles bij kinderen met weinig risico s, door eerder te verwijzen en door een sluitend netwerk met onze partners. Gezonde en veilige school De jeugd is een belangrijke doelgroep voor preventie en is goed te bereiken via de school. Een gezonde en veilige schoolomgeving is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van kinderen. Met de methode Gezonde en veilige school ondersteunen we de gezondheid en veiligheid van leerlingen, op basis van onderzoek en aansluitend bij de vraag van de school. We maken deze methode ook geschikt voor brede scholen, het voortgezet onderwijs en de ROC s en zullen hem aanpassen voor gemeenten die de schoolactiviteiten zelf meer willen sturen. De methode wordt ook steeds meer ondersteund door digitale middelen, bijvoorbeeld een logboek van activiteiten, een schoolkompas met beleid en interventies en een website met lessen. Nieuwe activiteiten (in 2009): Thema Activiteit Gezondheidsonderzoek Deelname Centra voor jeugd en gezin basis Gezondheidsonderzoek Vroegsignalering kwetsbare kinderen plus Gezondheidsonderzoek SDQ-vragenlijst (andere leeftijden) plus Spraak-/taaladvies Doorlopende lijn spraak-/taal 0-5 jaar basis + plus Toelichting - Deelname Centra voor jeugd en gezin (CJG): o.a. jeugdverpleegkundigen bemensen (de spreekuren in) dit centrum, in overleg met de gemeente. We gaan ervan uit dat het CJG de plaats is voor de afstemming van vroegsignalering en zorgcoördinatie én voor de afstemming met de zorgadviesteams. Per gemeente maken we afspraken over (de invoering van) onze inzet en de kosten. We zullen actief deelnemen en desgevraagd coördineren, en ambiëren een centrale positie bij de zorgcoördinatie (van risicokinderen). De gezondheidsonderzoeken doen we ook zoveel mogelijk in het CJG, dus niet meer op alle scholen. Maar we blijven wel aanwezig op de school, wanneer we deelnemen aan de zorgadviesteams en door de spreekuren. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 8

- Vroegsignalering kwetsbare kinderen: we willen kwetsbare kinderen eerder in beeld krijgen én houden door ze één keer per jaar te onderzoeken, vaker dus dan de reguliere onderzoeken uit het basispakket. Het resultaat van zo n extra onderzoek kan, via het zorgadviesteam, leiden tot een huisbezoek, verwijzing of overdracht naar bijvoorbeeld het Bureau Jeugdzorg. Door de herijking is zijn alle niet reguliere onderzoeken een plustaak geworden; we komen voor dit product met een voorstel met keuzemogelijkheden. - SDQ-vragenlijst: deze vragenlijst spoort psychosociale problemen op en is bij de herijking beperkt tot de 10-11 jarigen; we onderzoeken of deze vragenlijst ook voor andere leeftijden gewenst is. Het product is dus plustaak, maar zou wel een keuze kunnen zijn van alle gemeenten samen. - Doorlopende lijn spraak-/taal 0-5 jaar: dit is een advies aan de gemeente voor een ononderbroken spraaktaalontwikkeling (met adviezen en activiteiten). Aangepaste activiteiten (in 2009): Thema Activiteit Gezonde en veilige school Deelname zorgadviesteams lokaal accent Gezonde en veilige school Relationele en seksuele vorming basis + plus Gedrag en opvoeding Coördinatie Triple P basis -> plus Spraak-/taaladvies Spraak-/taaladvies voor schakelklassen basis -> plus Spraak-/taaladvies Groepsobservatie peuterspeelzaal basis -> plus Gedrag en opvoeding Beleidsadviezen basis -> plus Toelichting - Deelname zorgadviesteams: hierin maken professionals afspraken over de jongere bij wie ze problemen hebben gezien. Het rijk wil een (100%) sluitende zorgstructuur in het onderwijs, met inbreng van de jeugdgezondheidszorg. We willen in 2009 deelnemen aan de zorgadviesteams op alle onderwijssoorten en afspraken maken over onze rol daarin. We zullen onze medewerkers en de leerkrachten scholen in het signaleren van risico s. Dit product is een lokaal accent binnen het basispakket; elke gemeente kan hier dus zelf voor kiezen, maar voor het in beeld brengen van kwetsbare kinderen is het zeer aan te bevelen. - Relationele en seksuele vorming: we gaan deze activiteiten verder ontwikkelen, met onder meer aandacht voor de gevolgen van de nieuwe media. - Coördinatie Triple P: dit lokaal accent wordt een plustaak. Gemeenten krijgen van het rijk en de provincie ook extra middelen voor hun jeugdbeleid. - Spraak-/taaladvies voor schakelklassen: dit lokaal accent wordt een plustaak: het is vooral selectie en monitoring (ook voor andere leeftijden een plustaak). - Groepsobservatie peuterspeelzaal: dit lokaal accent wordt een plustaak, omdat het een activiteit is voor 0-4 jarigen en voor een deel uit observatie bestaat. - Beleidsadviezen: dit lokaal accent wordt een plustaak omdat er na de herijking geen ruimte meer voor is in het basispakket. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 9

Leefstijl In dit programma zoeken we ook de verbinding met ander beleid, met aandacht voor sport en bewegen, armoedebeleid, Wmo-beleid en de eerstelijnszorg. Nieuwe of aangepaste activiteiten (in 2009): Thema Activiteit Publieksinformatie en (Digitale) Publieksinformatie Basis documentatie Diverse activiteiten Publieksinformatie (diverse activiteiten) Basis programma Leefstijl Bevolkingsonderzoeken Diverse activiteiten basis + plus Toelichting - Algemeen: (Digitale) Publieksinformatie: bij communicatie met grote groepen is innovatie belangrijk voor een beter bereik. Sinds 2007 bieden we onze publieksinformatie steeds vaker digitaal aan. Daarnaast hebben we een speciale website voor leerkrachten met lessen over gezondheid. Deze zaken zullen we verder doorzetten in relatie tot het thema Gezonde en veilige school. - Publieksinformatie (diverse activiteiten): eenmalige voorlichtingen of campagnes zijn weinig effectief. Daarom doen we vanaf 2008 geen losse activiteiten meer, maar alleen als ze onderdeel zijn van een breder aanbod (zoals de Gezonde en veilige school, wijkgezondheidswerk of brede campagnes). Alleen dan hebben ze nut voor de bevordering van de gezondheid. In 2008 zullen we verder onderzoeken of leefstijladvies, bijvoorbeeld aan chronisch zieken, een effectief instrument kan zijn bij de publieksinformatie. - Bevolkingsonderzoeken: deze onderzoeken (borstkanker en baarmoederhalskanker) worden landelijk anders georganiseerd; onze rol zal hierbij afnemen. We denken dat we in de toekomst alleen de voorlichting zullen verzorgen; dat leidt tot tijdelijke frictiekosten, waarvoor we zelf een oplossing zoeken. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 10

Infectieziektebestrijding Bij de infectieziektebestrijding zijn er steeds meer landelijke (professionele) standaarden. Daarom werken we veel samen, landelijk, regionaal en met andere GGD en. Deze samenwerking vergroot de kwaliteit en de service en vermindert de kwetsbaarheid. Wel zullen onze contacten met de gemeenten minder frequent worden, maar onze regioconsulenten blijven dit contact onderhouden. Enkele belangrijke voorbeelden van samenwerking: - De GGD'en van Brabant en Zeeland werken samen op het gebied van infectieziekten, reizigerszorg en medische milieukunde. Dit leidt tot kwaliteit (o.a. door specialisatie) en we kunnen nu het stijgend aantal gemeentelijke vragen om ondersteuning toch behandelen. - We moeten alert blijven op nieuwe bedreigingen van biologisch terrorisme en (grootschalige uitbraak van) infectieziekten, zoals nieuwe vormen van griep en resistente tuberculose. Toenemende mobiliteit verspreidt infectieziekten sneller over de wereld. Ziekten als tbc kunnen weer de kop opsteken, bijvoorbeeld door Oost-Europese migranten. De bestrijding is daarom versterkt door een centrale aansturing via het Landelijk Centrum Infectieziektebestrijding. De samenwerking met het RIVM wordt intensiever. Toch blijft de deskundigheid van een plaatselijke GGD nodig omdat die goed bekend is met de lokale situatie, de risicogroepen en het zorgnetwerk. Nieuwe activiteiten (in 2009): Thema Bestrijding seksueel overdraagbare aandoeningen (Soa) Activiteit Seksuele hulpverlening Plus Mensen vinden hun weg naar het Soa-expertisecentrum, met een centraal callcenter en spreekuren in s-hertogenbosch en Tilburg. Door rijkssubsidie kunnen we twee keer zoveel klanten helpen. Daarnaast werken we, ook met geld van het rijk, aan een centrum voor seksuele gezondheid voor jongeren tot 25 jaar (in Tilburg en met decentrale spreekuren). Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 11

Geestelijke gezondheidszorg en crisisaanpak Nieuwe of aangepaste activiteiten (in 2009): Thema Activiteit basis + plus Vangnet en advies Verpleegkundige vangnetfunctie basis + plus Vangnet en advies Meldpunt basis + plus Psychosociale hulp bij incidenten PSHI-digitaal basis Toelichting - Verpleegkundige vangnetfunctie: er zijn sociaal kwetsbare mensen die zorg nodig hebben maar die niet krijgen en die ook niet altijd zichtbaar zijn voor de reguliere instellingen. Tijdige signalering voorkomt ergere problemen. Wij zijn partner in de bemoeizorg, met als aandachtspunt huisvervuiling en de mensen met (steeds vaker) lichamelijke problemen. Onze partners betrekken ons steeds meer bij het leiden van deze mensen naar de zorg. Dit is nodig omdat zij zelf deze zorg niet nodig vinden of vragen en omdat instellingen hen weigeren, bijvoorbeeld vanwege onverzekerdheid (mensen uit Oost-Europa). Een nieuwe groep zijn de mensen die vallen onder de Pardonregeling. Deze zorg kost veel inspanning en we denken dat we in 2008 niet meer kunnen voldoen aan de vraag; we zullen daarover overleggen met de gemeenten. - Meldpunt: via een meldpunt is deze groep beter in beeld te krijgen, zodat eerder kan worden ingegrepen. Burgers en intermediairen kunnen hier hun zorgen melden over iemand of een gezin. Het meldpunt is gericht op de cliënt maar ook op de omgeving (het voorkomen van overlast) en raakt daarmee nadrukkelijk de taken van de gemeente. In de grootste gemeenten kunnen we aansluiten bij de bestaande structuren, voor de andere gemeenten zullen we bekijken of er behoefte is aan een meldpunt, uit te voeren door de GGD. - PSHI-digitaal: we ondersteunen de gemeenten bij maatschappelijke onrust. Voorbeelden: de cafébrand in Boxtel, schoolkinderen in Bernheze die onwel worden, verschillende gezinsdrama s. Met extra geld hebben we het systeem PSHI-digitaal ontwikkeld, waarbij we een incident en alle maatregelen kunnen volgen. Dit systeem vraagt onderhoud, opleiding en oefening en daarnaast moet er tijd blijven voor de inzet bij incidenten; we zullen met een voorstel komen op dit punt. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 12

Gemeente en GGD Elke gemeente is verantwoordelijk voor de publieke gezondheid en moet een gezondheidsdienst in stand houden. Er moet dus een (publiekrechtelijke) organisatie zijn en haar activiteiten moeten gestuurd en verantwoord worden. De GGD Hart voor Brabant werkt als gemeenschappelijke regeling voor 29 gemeenten en moet voldoen aan een aantal specifieke eisen: - Wet gemeenschappelijke regelingen en Gemeentewet; - Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten; - Gemeenschappelijke regeling GGD Hart voor Brabant. Het programma Gemeente en GGD is deels het gevolg van deze eisen; het is ook vooral gericht op het ondersteunen van het bestuurlijke besluitvormingsproces, het overleg daarover en de informatievoorziening daarvoor. minder bestuur, meer klant Er zullen iets minder bestuurlijke overleggen zijn dan in 2007. In plaats daarvan besteden we meer aandacht aan de verschillende vormen van relatiebeheer, zoals: - het overleg tussen teamleider en ambtenaar over de invulling van de lokale accenten binnen het basispakket; - meer klantgesprekken en ander overleg met Tilburg, s-hertogenbosch en Waalwijk en de andere gemeenten waar dat incidenteel nodig is; - de jaarverslagen per gemeente, die we vanaf 2007 uitbrengen. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 13

4. Financiën Inwonersbijdrage 2009 Bij de vaststelling van de begroting 2008 heeft het Algemeen Bestuur ook een besluit genomen over de meerjarenbegroting 2008-2011: deze is voor de GGD (en de gemeenten) een vast financieel kader, waarbij bij gelijkblijvend beleid alleen de nominale ontwikkelingen tot aanpassing mogen leiden. De inwonersbijdrage 2009 ziet er daarom als volgt uit: regio Midden- 's-hertogen- Brabant- Brabant bosch Noordoost Inwonersbijdrage 2008 13,40 14,34 13,52 Inwonersbijdrage 2009 (toelichting: zie onder en bijlage 1) - basispakket (budget lokale accenten: 1,51) 14,11 14,11 14,11 - autonome verschillen (toelichting: zie onder) 0,00 0,99 0,12 - wegvallen rentevoordeel (toelichting: zie onder) PM PM PM Totaal inwonersbijdrage 2009 14,11 15,10 14,23 Toelichting Inwonersbijdrage 2009 Conform de besluiten van het Algemeen Bestuur corrigeren wij voor de prijs- en looninflatie, op basis van de meest actuele indexcijfers van de gemeente Tilburg: - prijzen: voor de raming van de prijsontwikkeling hanteert de gemeente Tilburg de prijsmutatie van het Bruto Binnenlands Product; - lonen: de gemeente Tilburg raamt de loonontwikkeling zelf, op basis van circulaires van het Ministerie van BZK, het Centraal Planbureau en aanvullende bronnen rond de loononderhandelingen. De ramingen voor het nieuwe jaar krijgen (zo nodig) nog een correctie voor het structureel deel van mogelijke bijstellingen op de ramingen van het lopende jaar. Zie voor de uitwerking van deze cijfers: bijlage 1. Elektronisch kinddossier In de cijfers voor 2009 is de begroting voor de extra kosten van het elektronisch kinddossier (EKD) niet verwerkt. De huidige EKD-begroting geeft namelijk aan dat we de kosten voor het GGD-deel (4-19 jarigen) kunnen opvangen uit de rijksbijdrage die de gemeenten krijgen en door dekking van het resterende tekort uit de eigen reserves. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 14

Autonome verschillen Bij de fusie van de GGD'en in 2001 hebben de Algemene Besturen vastgesteld dat er nog verschillen zijn tussen de regio s. Dat waren vooral (historische) verschillen in het automatiseringsniveau en huisvestingskosten. Voor de gemeenten in de regio s-hertogenbosch leidt dit tot hogere kosten. Voor Brabant-Noordoost zijn er de kosten van de onderzoeksruimten jeugdgezondheidszorg. Wegvallen rentevoordeel Bij de herijking nam het Algemeen Bestuur ook een besluit over de algemene reserve: deze mag maximaal een percentage zijn van de jaaromzet van het basispakket resp. de plustaken. Uit de reserve vangen we de eventuele risico s en tegenvallers op. Wij gebruiken onze reserves als intern financieringsmiddel; dat leverde de gemeenten tot nu toe een voordeel op door een lagere inwonersbijdrage. Nu de reserves door afbouw en uitbetaling aan de gemeenten onder het niveau van 3,5 miljoen komen, zijn we op het punt gekomen dat we hen steeds hebben voorgehouden: we kunnen de gemeenten niet meer van dit voordeel laten profiteren 4. Uit de cijfers 2007 blijkt dat dit nadeel 200.000 bedraagt; dit zou leiden tot een verhoging van de inwonersbijdrage met 0,20 5. Hoewel wij dit risico in de afgelopen jaren steeds met de gemeenten hebben gecommuniceerd, hebben zij zich dit mogelijk nog onvoldoende gerealiseerd. Voor dit probleem zoeken we nog een oplossing; te denken valt bijvoorbeeld aan: - het toch weer versterken van de reservepositie van de GGD; - het structureel ophogen van de inwonersbijdrage met het wegvallende voordeel. We zullen u in de begroting 2009 een voorstel doen. 4 Citaat Kadernotitie herijking, Van Naem en Partners, vergadering Algemeen Bestuur GGD 22 november 2005: Mochten gemeenten besluiten tot een substantiële verlaging van het totaal van de reserves bedrag dan heeft dit consequenties voor het intern bankieren. Gemeenten ontvangen dan eenmalig een bedrag vanwege het vrijvallen van reserves, maar de bijdrage per inwoner zal dan iets hoger worden. In de begrotingen van de jaren daarna hebben wij op dit mogelijk risico gewezen. 5 Tot en met 2008 kregen de gemeenten hierdoor elk jaar een korting op de inwonersbijdrage van 0,24. Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 15

Bijlage 1 - Inwonersbijdrage GGD 2009 nominale ontwikkelingen Nominale ontwikkelingen 2007 2008 2009 Prijzen Begroting 2008 1,50% 1,50% 0,00% Begroting 2009 1,50% 2,00% 2,00% 0,00% 0,50% 2,00% Lonen Begroting 2008 2,00% 1,50% 0,00% Begroting 2009 3,70% 4,30% 2,50% 1,70% 2,80% 2,50% Correctie prijsontwikkeling 2007 en 2008 0,50% Correctie loonontwikkeling 2007 en 2008 4,50% Gewogen correctie nominale ontwikkeling 2007/2008 2,90% Gewogen nominale ontwikkeling 2009 2,30% Totaal toe te rekenen index inwonersbijdrage 2009 5,20% Index tarieven aanvullende dienstverlening Prognose gemeente Tilburg februari 2008 2007 2008 2009 prijzen 1,50% 2,00% 2,00% lonen 3,70% 4,30% 2,50% Wegingsfactor prijs- en loonindexcijfer Totale kosten beheersbegroting 2007 (*1000) 29.666 Personele lasten 17.660 60% Materiele lasten 12.006 40% Gewogen index gemeente Tilburg 2009 2,30% Kaders begroting 2009 Zorg voor preventie preventie vóór zorg GGD Hart voor Brabant 16