Het verantwoorde gebruik van LED, in opdracht van KIEN Helmond, 21 mei 2014
Het verantwoorde gebruik van LED, in opdracht van KIEN Beantwoording van enige vragen met betrekking tot de veiligheid en de duurzaamheid van LED verlichting in de gebouwen en op de terreinen Opdrachtgever: Auteurs: Referentie: Helmond: Stichting KIEN De heer A. van Duijne, directeur P.H.W.J.M. Coppes, C+B B.V. H.J.J. Meutzner, MLD/MLO pe14052102-21 mei 2014 B. V. B u r o C + B R a k t h o f 9 5 7 0 9 EK H e l m o n d tel: 0492 54 21 82 e-mail: info@cplusb.nl NL23ABNA0523184875 KvK Eindhoven 54510
Inhoudsopgave 1. Toelichting 3 2. Methode van onderzoek 4 3. Verklaring 5 4. Het overleg met KIEN 6 5. De criteria voor een duurzame LED verlichting 7 6. De kwaliteit van verlichting 10 7. De elektrische veiligheid 13 8. Energielabel 16 9. Eco design 17 10. Uitgangspunten 18 (Europese Lamp Companies Federation) 11. Eco design document 19 12. Garantie van de armaturen en de drivers 20 13. Overzicht 21 2
1. Toelichting In Nederland krijgt duurzaamheid veel aandacht van allerlei organisaties. Daarbij wordt dikwijls vergeten dat duurzaamheid niet ten koste mag gaan van de veiligheid. Voor de verlichting van de interieurs van gebouwen wil KIEN graag LED verlichting toepassen omdat deze duurzaam is maar de verlichting moet ook veilig en betrouwbaar zijn. Om de hem moverende reden heeft de heer A. van Duijne opdracht gegeven om inzichtelijk te maken op welke wijze LED verlichting kan worden gebruikt bij de verlichting van interieurs van gebouwen en hoe daarbij de duurzaamheid en de veiligheid worden gewaarborgd. Onder duurzaamheid wordt in dit rapport verstaan de eigenschap van het samengestelde geheel van: lichtbron; armatuur; driver, om lang goed te blijven functioneren overeenkomstig de ontwerpcriteria. Onder veiligheid wordt in dit rapport verstaan: elektrische veiligheid; brandveiligheid, van het samengesteld geheel van lichtbron, armatuur en driver in een geïnstalleerde omgeving. Achterliggend doel is uiteindelijk te komen tot een kwaliteitssysteem voor LED verlichting. Dit rapport is daar een eerste aanzet toe. 3
2. Methode van onderzoek Het betreft uitsluitend een literatuur onderzoek, zo breed mogelijk, het voeren van gesprekken met deskundigen bij diverse organisaties, ervaring met meerdere fabrikanten van LED verlichtingsarmaturen en het gebruik van het kennisdomein van de onderzoekers. 2.1. Het onderzoek Het onderzoek is een gezamenlijk product van C+B advies en expertise BV te Helmond en Meutzner Licht Design BV te Woerden. De onderzoekers zijn P. Coppes en J. Meutzner. Het onderzoek is collegiaal uitgevoerd en bestaat uit: a. Bestudering van de volgende documenten: NEN 1010:2007 + C1:2008. Warenwetbesluit elektrotechnische producten. Meerdere productspecificaties van verschillende fabricaten. Dossier LED van ETAP uitgave 2012. b. Overleg met de volgende personen: de heer A. van Duijne, directeur KIEN. mevrouw G. Koeter, projectleider KIEN. c. Excursie en overleg met het productiebedrijf voor LED verlichting ETAP te Malle België. d. Bestudering van meerdere LED verlichtingsarmaturen en drivers van verschillende fabrikanten. 2.2. Gehanteerde begrippen Voor een juiste lezing van dit rapport is het van belang de juiste begrippen te hanteren. LED: Lumen: Cold Lumens: Nuttige levensduur: PCB: MBTF: CRI: Light Emitting Diode. Eenheid van lichtstroom. Lichtstroom bij een omgevingstemperatuur van 25 o C en stilstaande lucht. De economische levensduur bij de specifieke toepassing. Print Circuit Board. Main Time Between Failure. Color Rendering Index ofwel Kleurweergave. 4
3. Verklaring Dit rapport is opgesteld door onderzoeker P.H.W.J.M. Coppes werkzaam bij C+B advies en expertise B.V. te Helmond in samenwerking met H.J.J. Meutzner werkzaam bij MLD/MLO. De onderzoekers zijn installatietechnisch en verlichting technisch gekwalificeerd en zijn gedurende vele jaren werkzaam als onderzoeker van verlichtingsinstallaties en technische systemen in gebouwen. P.H.W.J.M. Coppes is: DGA van C+B advies en expertise B.V. Door dit bureau worden met grote regelmaat dergelijke onderzoeken uitgevoerd in opdracht van rechtbanken, verzekeringsmaatschappijen, civiele partijen, brancheorganisaties e.d. Als docent verbonden geweest aan de toenmalige Hogeschool te Eindhoven. Onder zijn vakgebied vallen alle onderwerpen die in deze zaak aan de orde komen. Als docent verbonden aan NEN voor het vakgebied wetgeving elektrotechniek. Tot 1-1-2014 voorzitter van de normcommissie NEN 1010 en NEN 3140. Auteur van vele studieboeken op MBO- en HBO-niveau voor het vakgebied van de elektrotechnische installatietechniek. Hoofdredacteur van het vakblad: Nieuwsbrief NEN 3140 en daarbij verantwoordelijk voor de technische inhoud van de bladen, Uitgave SDU. H.J.J. Meutzner is: - DGA van Meutzner Licht Design, een ontwerpbureau voor licht en verlichting. - DGA van Meutzner Licht Opleidingen, een opleidingsinstituut voor licht en verlichting. - Lid van de normcommissie 0351 verlichting van het NEN te Delft. - Was 8 jaar bestuurder van de NSVV en voorzitter van de commissie Licht & Gezondheid. - Projectleider verlichting van KIEN. - Bestuurder van FITLicht.NL een organisatie voor het bevorderen van het gebruik van daglicht in gebouwen. Helmond, Woerden, mei 2014 P.H.W.J.M. Coppes Onderzoeker H.J.J. Meutzner Onderzoeker 5
4. Het overleg met KIEN KIEN staat voor Knooppunt Innovatie Electrotechniek Nederland en is gevestigd bij de technische universiteit van Eindhoven. Bij KIEN worden de ontwikkeling van energiebesparende maatregelen en andere innovaties in de elektrotechniek gevolgd en ondersteund. De werkzaamheden worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met de afdeling elektrotechniek van de universiteit Eindhoven. De geconstateerde problemen met LED verlichting, die geleid hebben tot de opdracht tot het onderzoek, zijn besproken in de beleidscommissie energie. Het overleg in de beleidscommissie heeft geleid tot het instellen van een werkgroep waarin de onderzoekers participeren. De projectleider van de werkgroep is mevrouw G. Koeter namens KIEN. Adviseur van de werkgroep is de directeur van KIEN, de heer A. van Duijne. De werkgroep is twee maal bij elkaar gekomen. Bij de eerste bijeenkomst is over en weer bevestigd dat er problemen zijn met betrekking tot de duurzaamheid en de veiligheid van LED verlichtingsinstallaties. In de tweede bijeenkomst is, na uitvoerig overleg, besloten tot het instellen van een LED register van fabrikanten van LED lichtbronnen, LED armaturen en LED drivers en van installateurs die dergelijke installaties realiseren. Doel van het register is te waarborgen dat LED verlichtingsinstallaties die vervaardigd zijn met geregistreerde apparatuur en door geregistreerde installateurs duurzaam zijn en veilig zijn. Om in het register te kunnen worden opgenomen moeten de fabrikanten uitsluitend apparatuur op de Nederlandse markt brengen die voldoet aan door KIEN vastgesteld criteria. Voor de ontwikkeling van deze criteria is zit rapport een voorzet. Bovendien zal een methodiek ontwikkeld worden op welke wijze installateurs, of een geselecteerde groep installateurs, zich met deze criteria zullen conformeren. 6
5. De criteria voor een duurzame LED verlichting 5.1. De nuttige levensduur De nuttige levensduur van LEDs wordt vooral beïnvloed door de omgevingstemperatuur. Standaard gaat men uit van een levensduur van 50.000 uren. 50.000 Bedrijfsuren komt overeen met 12 jaar branden gedurende de normale werktijden. Hieronder verstaan we de tijdsduur waarbinnen de lichtstroom terugvalt tot 80% van zijn oorspronkelijke waarde. Deze levensduur is alleen van toepassing onder de bindende voorwaarde dat de LED binnen voorgeschreven temperaturen wordt gebruikt. Als men ontwerpt met de juiste LEDs en een goed ontwerp realiseert, kan deze waarde aanzienlijk hoger liggen. Bij de bepaling van de levensduur van LEDs moeten we onderscheid maken tussen parametrisch falen, het terugvallen van de lichtstroom, en het catastrofaal falen, het werkelijk defect gaan van de LED. Fabrikanten spreken van een L80 levensduur en geven daarmee aan de tijd waarbinnen een bepaald percentage van de lichtstroom van LEDs terugvalt tot 80% van de oorspronkelijke waarde. Het percentage van de LEDs waarbij het aantal LEDs met een terugval tot minder dan 80% van de oorspronkelijke waarde wordt gegeven door de aanduiding L. De aanduiding B10 geeft aan dat 10% van de LEDs binnen deze periode kan uitvallen. Bij het bepalen van de levensduur wordt echter geen rekening gehouden met het catastrofaal falen van LEDs. Deze worden bij het testen handmatig verwijderd. Voor de gebruiker is echter ook een defecte LED relevant. Wanneer de levensduur wordt bepaald met inbegrip van defecten spreken we over de F-levensduur. Zo staat L80F10 voor de duur waarbinnen 10% van de LEDs terugvalt tot minder dan 80% van de oorspronkelijke waarde of om een andere reden defect is gegaan. Vaststelling 1. Uit het bovenstaande volgt dat verlichtingsarmaturen met LEDs moeten voldoen aan de minimale F-levensduur >> 50.000 uur bij een uitval B << 10%. 7
De fabrikant moet de F-levensduur en de uitval B aantonen middels rapporten van onafhankelijke onderzoeksinstituten of door gewaarborgde onderzoeken door eigen laboratoria. 5.2. Trillingen Goed geproduceerde LED armaturen zijn zeer robuust en goed bestand tegen trillingen of andere mechanische belasting. Er hoeven onder normale omstandigheden geen eisen te worden gesteld aan bestendigheid voor trillingen of andere periodieke mechanische belastingen. 5.3. Elektrostatische invloeden LED armaturen zijn gevoelig voor elektrostatische invloeden zoals ontladingen van elektrische ladingen en door inductie of blikseminslag. Het aanraken van PCBs zonder maatregelen is daarom altijd uit den boze. Ook het direct aansluiten van LEDs aan een voeding moet altijd worden voorkomen. De optredende spanningspieken kunnen een LED volledig vernielen. De fabrikanten van LED verlichtingsarmaturen moeten daartoe waarschuwingen geven in de montagehandleiding. De installateur moet met dit gegeven vertrouwd zijn. Vaststelling 2. Uit het bovenstaande volgt dat de fabrikanten moeten waarschuwen voor elektrostatische invloeden. De LED verlichtingsarmaturen mogen uitsluitend worden geïnstalleerd door installateurs die aantonen dat ze bekend zijn met de werkmethode waarbij elektrostatische invloeden worden voorkomen. 5.4. Energie-efficiëntie Een hoge energie-efficiëntie wordt door elke lichtfabrikant nagestreefd. LEDs met een kleurtemperatuur van 5.000 tot 7.000 K zijn al beschikbaar met een lichtstroom per Watt >> 160 Im/W. LEDs met een lagere kleurtemperatuur van 2.700 tot 4.000 K worden echter het meest gebruikt en zijn minder efficiënt. Er zijn LEDs met een lichtstroom per Watt >> 120 Im/W. 8
Deze werkelijke lichtstroom is afhankelijk van het armatuur, de voorgeschakelde driver en van de omgevingstemperatuur. We zijn uiteraard niet geïnteresseerd in de lichtstroom per Watt van de LED lichtbron maar van het samengestelde geheel van LED lichtbron, armatuur en driver. We noemen dat de specifieke lichtstroom in de eenheid Im/W. We bepalen de specifieke lichtstroom bij een temperatuur van 25 C junctietemperatuur Tj en stilstaande lucht. In reële gebruiksomstandigheden zullen de waarden lager of hoger liggen. De door de armatuur gerealiseerde efficiëntie ligt lager, e.e.a. in verband met een samenstelling van componenten (LED, printplaat, behuizing, afscherming en driver). Een reële waarde voor de specifieke lichtstroom bij een temperatuur van 25 C is 84 lm/w bij LED buizen van 4.500 Kelvin en van 90 lm/w < 4.500 Kelvin. Voor armatuurmodules met geïntegreerde LED lichtbron geldt bij de bovengenoemde omstandigheden een minimum van 74 lm/w. Voor downlighters geldt bij de bovengenoemde omstandigheden een minimum van 55 lm/w. Voor armaturen van (sport) terreinverlichting is een minimum van 84/W van toepassing Vaststelling 3. Uit het bovenstaande volgt dat de specifieke lichtstroom gedurende de periode L80 hoger moet zijn dan de specifieke lichtstroom van een traditioneel TL armatuur. De fabrikant moet de specifieke lichtstroom aantonen middels rapporten van onafhankelijke onderzoeksinstituten of door gewaarborgde onderzoeken door eigen laboratoria. 9
6. De kwaliteit van de verlichting Hier wordt niet gekeken naar de gebruikelijke licht technische berekeningen, maar alleen naar de eigenschappen van LED verlichting voor zover die afwijken van de verlichting met traditionele lichtbronnen. Dat een goed licht technisch ontwerp aan de orde moet zijn, spreekt voor zich. Daarvoor staan voldoende verlichting technische normen ter beschikking. Het ontwerpen van een verlichtingsinstallatie met LEDs is norm technisch niet anders dan met traditionele lichtbronnen. De specifieke lichtstroom per Watt dient gemeten te zijn conform LM-79-08 of gelijkwaardige protocollen. Metingen op grond van LM-79-08 o.g. dienen verricht te worden door geaccrediteerde instellingen, waarbij elektrische- en foto metrische metingen specifiek in de accreditie-scope van betreffende instelling dienen te zijn opgenomen. De lichtterugval in lumen van het verlichtingssysteem gedurende de eerste 6.000 branduren bedraagt maximaal 20% van de oorspronkelijke lichtstroom, gemeten conform LM-80-08 of gelijkwaardige protocollen. De kwaliteitsbepaling van het lichtontwerp valt onder de volgende normen: NEN-EN 12464- delen 1 en 2; NEN 3087; NEN 1891. De Power Factor (PQ) van verlichting systemen zoals bovengenoemd dient ten minste 0,90 te bedragen en de Total Harmonic Disorder (THD) < 0,1. 6.1. CRI, kleurweergave index De CRI van een lichtbron geeft de kwaliteit weer van de kleurweergave van de door de LEDs belichte objecten. We vergelijken de kleurweergave van objecten met een kleurweergave belicht met een genormaliseerde kleurtemperatuur. De kleurweergave van LEDs is vergelijkbaar met die van standaard fluorescentielampen en varieert, afhankelijk van de kleurtemperatuur, tussen 60 en 98, gemeten over 8 punten van de CIE (Commission Internationale de l Eclairage) kleurenkromme. Ten behoeve van bijzondere eisen voor kleurbeoordeling (musea, laboratoria, medische laboratoria en werkplekken, kleurbepaling verf etc.) geldt een CRI < 90, gemeten over 15 punten van de CIE kleurenkromme. Voor standaard verlichtingstoepassingen in de utiliteit is volgens de norm NEN-EN 12464-1 de juiste kleurtemperatuur warmwit of neutraalwit, CRI = 80. 10
Bij witte LEDs met conversie door een luminescent materiaal wordt de kleurweergave ook bepaald door de keuze van het luminescent materiaal, zoals fosfor. Bij RGB-kleurmenging worden de basiskleuren Rood, Groen en Blauw gemengd en zijn ook redelijke kleurweergaven mogelijk. Daar is de aansturing door de driver echter wel complex. Vaststelling 4. Uit het bovenstaande volgt dat de CRI = 80 gedurende de periode L80. De fabrikant moet de CRI aantonen middels rapporten van onafhankelijke onderzoeksinstituten of door gewaarborgde onderzoeken door eigen laboratoria. 6.2. De warmtehuishouding Zoals bij elke lichtbron ontstaat er veel warmte en weinig licht bij LEDs, verhouding is ca. 40% licht en 60% warmte. Wel is de verhouding tussen de warmte en de lichtstroom bij LEDs veel gunstiger dan bij fluorescentie techniek (25% licht en 75% warmte) en warmtestralers (8% licht en 92% warmte). Een nadelige eigenschap van LED systemen is dat een warmer LED systeem (temperatuur < 60 Celsius) minder licht uitstraalt dan een LED in een koudere omgeving. De specifieke lichtstroom wordt gegeven bij een omgevingstemperatuur nabij de LED van 25 o C en stilstaande lucht. Wordt de LED warmer daalt de lichtstroom. Een LED geeft bij een temperatuur van 80 o C bijvoorbeeld bijna 10% minder licht. Voor de fabrikanten van LED verlichtingssystemen is het van belang dat ze de warmtehuishouding goed ontwerpen. Fabrikanten moeten vertrouwd zijn met de thermodynamica en bij het beoordelen van armaturen moet gekeken worden op welke wijze de warmteafvoer is gerealiseerd. Fabrikanten geven in hun ontwerp meestal aan dat ze vertrouwd zijn met de thermodynamica. Vaststelling 5. Uit het bovenstaande volgt dat de fabrikanten moeten kunnen aantonen dat bij het ontwerp rekening is gehouden met de warmtehuishouding. 11
6.3. Binning Als LEDs worden geproduceerd ontstaan er binnen een productie batch LEDs met verschillende eigenschappen zoals intensiteit, stroom, spanning en kleur. Het gebruik van verschillende LEDs door elkaar in dezelfde armatuur zal leiden tot lichtsterkteniveaus en verschillende lichtkleuren. Daarom wordt door de fabrikant van verlichting systemen binning toegepast volgens de McAdams methode. Binning is het sorteren van de LEDs volgens vastgestelde criteria. Door binning wordt een constante kwaliteit van het licht gegarandeerd. LED fabrikanten gebruiken de maat SDCM, Standard Deviation Colour Matching, met als eenheid de SDCM gebaseerd op een grafiek van kleuren zien door het menselijke oog. Een gebruikelijke deviatie is om per armatuur geen grotere variatie dan 2 SDCM toe te passen. Bij de levering van een partij, die in samenhang gebruikt worden, mag de SDCM niet meer dan 2 bedragen. Bij levering van meerdere partijen uit verschillende productiebatches zal de fabrikant niet kunnen garanderen dat SDMC < 2. Vaststelling 6. Uit het bovenstaande volgt dat de fabrikanten bij de levering van een partij, die in samenhang gebruikt worden, moeten garanderen dat de SDCM niet meer dan 2 bedraagt. 12
7. De elektrische veiligheid 7.1. De warenwet elektrotechnische producten Er mogen in Nederland geen elektrotechnische producten, zoals LED armaturen, worden verhandeld die niet vervaardigd zijn volgens een voorgeschreven methode. Dat die voorgeschreven methode is toegepast moet de fabrikant verklaren met: het meeleveren van een conformiteitsverklaring; het aanbrengen van een CE markering. Bovendien moet de fabrikant: een montagevoorschrift meeleveren; een gebruiksaanwijzing meeleveren; het armatuur voorzien van de naam van de fabrikant en van een aantal technische specificaties. De verplichte conformiteitsverklaring kent een wettelijk voorgeschreven structuur. Zo moet in de conformiteitsverklaring worden vermeld welke (geharmoniseerde) norm is gehanteerd bij de vervaardiging. Vaststelling 7. Uit het bovenstaande volgt dat op het materiaal een CE markering moet zijn aangebracht, en dat een conformiteitsverklaring wordt meegeleverd. Bovendien moeten beschikbaar zijn een montagevoorschrift, een gebruiksaanwijzing en moeten op het materiaal worden aangegeven de naam van de fabrikant en een aantal technische specificaties. 7.2. De EMC richtlijnen Er mogen in Nederland geen elektrotechnische producten, zoals LED armaturen, worden verhandeld die niet voldoen aan de EMC richtlijnen. Dat die EMC richtlijnen zijn toegepast moet blijken uit: het meeleveren van een conformiteitsverklaring. In deze conformiteitsverklaring moet worden vermeld welke geharmoniseerde norm is gehanteerd bij de vervaardiging. 13
Vaststelling 8. Uit het bovenstaande volgt dat CE markering moet zijn aangebracht, en dat een conformiteitsverklaring wordt meegeleverd, waaruit blijkt dat aan de EMC richtlijnen wordt voldaan. 7.3. De aanraakspanning voor LED armatuur en driver LEDs werken met een spanning van ongeveer 3V. Daaruit zou geconcludeerd kunnen worden dat installaties met LEDs veilig zijn en niet aan veiligheidsnormen hoeven te voldoen. In veel LED verlichtingsarmaturen worden LEDs in serie geschakeld en is de drijvende spanning veel hoger, tot 230 V. Fabrikanten van LED verlichtingsarmaturen en drivers moeten aangeven of in het armatuur hogere spanning voorkomt, dit zal bijna altijd het geval zijn, en of met betrekking tot de veiligheidsmaatregelen de juiste normen zijn toegepast Er staan de fabrikanten zeer veel normen ter beschikking. Hij is daarbij vrij om een keuze te maken. Bij het beoordelen of de juiste normen zijn toegepast, zal steeds naar de inhoud van de betreffende normen moeten worden gekeken. Een van de voor de hand liggende norm is de norm NEN-EN-IEC 61437:2001. Vaststelling 9. Uit het bovenstaande volgt dat het armatuur en de driver voldoen aan de norm NEN- EN-IEC 61437:2001 of een daarmee gelijk te stellen norm. 7.4. Omhullingen Omhullingen van elektrisch materiaal moeten een bescherming bieden tegen gevaren zoals aanrakingsgevaar. Gelijktijdig is het nodig dat warmte wordt afgevoerd. Omhullingen zijn genormeerd in een IP beschermingsgraad. Welke beschermingsgraad nodig is, hangt af van de omstandigheden waaronder het armatuur en de driver worden gebruikt. De volledige omschrijvingen en de beproevingsmethoden zijn genormeerd in de norm. De beschermingsgraad die op het armatuur en de driver van toepassing is moet op het armatuur staan, bijvoorbeeld, IP 5X geeft een beschermingsgraad tegen stof. 14
Ook moet de beschermingsgraad van het armatuur en de driver worden vastgesteld volgens de norm NEN-EN-IEC 60529. Zonder beschermingsgraad kan de toepassing van een armatuur en een driver niet worden ingepast in een elektrische installatie volgens NEN 1010. Vaststelling 10. Uit het bovenstaande volgt dat de beschermingsgraad van de omhulling moet zijn vastgesteld door de fabrikant. 7.5. De veiligheidsklasse Elektrisch materiaal wordt beschermd volgens een van de vier genormeerde veiligheidsklassen. Hieronder wordt begrepen de methodiek die gehanteerd wordt bij de beschermingsmaatregelen tegen aanrakingsgevaar. We onderscheiden vier veiligheidsklassen. Klasse 0: alleen met fundamentele isolatie. Klasse I: met fundamentele isolatie en aarding. Klasse II:dubbel geïsoleerd. Klasse III: materieel met extra lage spanningen. Omdat LED verlichting dikwijls werkt met zeer algemene spanningen lijkt er geen aanrakingsgevaar te bestaan bij LED verlichtingsbronnen. Dit is alleen het geval als de gehele installatie, inclusief de driver is uitgevoerd volgens klasse III. Zonder klasse-aanduiding kan de toepassing van een armatuur en een driver niet worden ingepast in een elektrische installatie volgens NEN 1010. Vaststelling 11. Uit het bovenstaande volgt dat de klasse-aanduiding voor aanrakingsgevaar is vastgesteld door de fabrikant. 15
8. Energielabel 8.1. LED lichtbronnen Door lichtbronnen met energielabel A, A+ en A++ te gebruiken wordt energie bespaard. LED lichtbronnen zijn in Nederland verplicht voorzien van een energielabel. Het energielabel geeft aan hoe energiezuinig een lamp is met elektriciteit vergeleken met andere lampen. Bij het nieuwe energielabel is klasse A++ het zuinigst. Bij het oude label was energieklasse A het zuinigst. Een oud en een nieuw energielabel kan niet zomaar met elkaar vergeleken worden. Zo kan een LED met A-energieklasse volgens het oude label zuiniger zijn dan een lichtbron uit de nieuwe A+-categorie. 8.2. Energielabel op LED armaturen Armaturen worden steeds verkocht met bijgeleverde lichtbronnen. Vanaf maart 2014 is het energielabel voor elk LED verlichtingsarmatuur verplicht. Het energielabel op een armatuur geldt uiteraard alleen als de juiste LED lichtbron wordt gebruikt. LED armaturen hebben ook ingebouwde LEDs die niet vervangbaar zijn. In dit geval staat op het label aangegeven welke energieklasse deze ingebouwde LEDs hebben en een melding dat ze niet vervangen kunnen worden. Deze informatie leidt tot de volgende vaststelling. Vaststelling 12. Uit het bovenstaande volgt dat de energieklasse tenminste A++ moet zijn. 16
9. Eco design De mate waarin milieuoverwegingen zijn geïntegreerd vloeit voort uit de in 2003 gehouden voorjaarsvergadering van de Europese Raad. Bij het beginsel van de integratie van milieuoverwegingen wordt erkend dat het milieubeleid alleen niet genoeg is om de duurzame ontwikkeling van noodzakelijke milieuverbeteringen te bewerkstelligen. De veranderingen die nodig zijn om de milieudruk te verminderen en daarmee tot duurzame ontwikkeling te komen, kunnen alleen worden gerealiseerd door een voortdurend proces van integratie van milieuoverwegingen. Op grond van het Eco design moet daarom voor elk product worden opgesteld: een milieueffectbeoordeling, MEB; een strategische milieubeoordeling (SMB). Ook de overige regels van Eco design moeten door de fabrikanten van LED armaturen en drivers worden gerespecteerd. Deze informatie leidt tot de volgende vaststelling. Vaststelling 13. Uit het bovenstaande volgt dat door de fabrikanten de regels voor Eco design moeten worden gerespecteerd. 17
10. Uitgangspunten van de Europese Lamp Companies Federation In de Europese Lamp Companies Federation werken alle grote fabrikanten van LED verlichtingssystemen samen. Er is een dekking van 95% van de markt door de fabrikanten die zich verenigd hebben in deze federatie. Doel van de federatie is het realiseren van efficiënte verlichtingssystemen gelet op het mondiale milieu, het menselijke comfort, de gezondheid, en de veiligheid van consumenten. De aanbieder van LED verlichtingssystemen, of de fabrikant van deze systemen is lid van de Europese Lamp Companies Federation of onderschrijft de doelstellingen van deze federatie. Indien de aanbieder of fabrikant van een LED verlichtingssysteem geen lid is van bovengenoemde federatie doch wel de doelstellingen onderschrijft toont hij aan dat hij bij zijn bedrijfsvoering en bij de ontwikkeling van de LED verlichtingssystemen gewerkt heeft volgens de regels van de Europese Lamp Companies Federation. Vaststelling 14. Uit het bovenstaande volgt dat de fabrikant lid moet zijn van de Europese Lamp Companies Federation of de regels van deze federatie aantoonbaar onderschrijft. 18
11. Eco design document In oktober 2011 een publiceerde de Europese Commissie een nieuwe beleid met betrekking tot het maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onder maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt verstaan: "de verantwoordelijkheid van bedrijven voor het effect op de samenleving". Om te voldoen aan hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, moeten ondernemingen beleid voeren gelet op: de sociale aspecten; de ecologische aspecten; de ethische mensenrechten; de consumentenbelangen. Dit beleid moet geïntegreerd zijn bij de aanbieders van LED verlichtingssystemen of de fabrikanten, bij al de bedrijfsactiviteiten en in de kernstrategie in nauwe samenwerking met al de stakeholders In dit verband wordt verwezen naar de ISO 26000-norm voor sociale verantwoordelijkheid. Deze norm moet worden toegepast in de onderneming. De zelfverklaring dat deze norm ISO 26000 wordt toegepast moet kunnen worden overlegd. Vaststelling 15. Uit het bovenstaande volgt dat de fabrikant de norm ISO 26000 moet toepassen bij zijn bedrijfsvoering. 19
12. Garantie van de armaturen en de drivers De fabrikant van: de LED verlichtingsarmaturen; de LED drivers, geeft een garantie met een looptijd van minimaal 5 jaar bij een gebruik gedurende tenminste 4000 branduren per jaar. De fabrikant van: de LED lichtbronnen geeft een garantie voor een gebruik gedurende tenminste 50.000 branduren. Deze garantie omvat tenminste: De kosteloze vervanging van het defecte armatuur, of de driver of de lichtbron gedurende de gehele garantieperiode of de reparatie van het armatuur of de driver. Indien het defecte armatuur niet meer kan worden geleverd, om welke reden dan ook, zal de fabrikant zorgen dat een vervangend armatuur wordt geplaatst zonder dat er verlies ontstaat van de kwaliteit van de vormgeving. Indien de defecte driver niet meer kan worden geleverd, om welke reden dan ook, zal de fabrikant zorgen dat een vervangende driver wordt geplaatst rekening houdend met de eventuele inbouwbeperkingen. Indien de fabrikant niet voldoende solvabel is om een dergelijke garantie af te geven zal een verzekerde garantie moeten worden verstrekt. Vaststelling 16. Uit het bovenstaande volgt dat de fabrikant een garantie moet geven van 5 jaar en voor LED lichtbronnen een garantie van 50.000 branduren. 20
13. Overzicht Uit het bovenstaande volgt dat verlichtingsarmaturen met LEDs uitsluitend mogen worden toegepast als: 1. Vaststaat dat de minimale F-levensduur is >> 50.000 uur bij een uitval B << 10%. De fabrikant moet de F-levensduur en de uitval B aantonen middels rapporten van onafhankelijke onderzoeksinstituten of door gewaarborgde onderzoeken door eigen laboratoria. 2. De fabrikant waarschuwt voor elektrostatische invloeden. 3. De installateur aantoont dat hij bekend is met de werkmethode waarbij elektrostatische invloeden worden voorkomen. 4. De specifieke lichtstroom gedurende de periode L80 hoger is dan de specifieke lichtstroom van een traditioneel TL armatuur. 5. De CRI = 80 gedurende de periode L80. 6. De fabrikant kan aantonen dat bij het ontwerp rekening is gehouden met de warmtehuishouding. 7. Bij de levering van een partij, die in samenhang gebruikt wordt, de SDCM niet meer dan 2 bedraagt. 8. De fabrikant een CE markering heeft aangebracht, en een conformiteitsverklaring meegeleverd wordt. 9. Een montagevoorschrift en een gebruiksaanwijzing wordt meegeleverd. 10. Op het armatuur worden aangegeven de naam van de fabrikant en de technische specificaties. 11. Een CE markering is aangebracht, en een conformiteitsverklaring wordt meegeleverd, waaruit blijkt dat aan de EMC richtlijnen wordt voldaan. 12. Het armatuur en de driver voldoen aan de norm NEN-EN-IEC 61437:2001 of een daarmee gelijk te stellen norm. 13. De beschermingsgraad van de omhulling is vastgesteld door de fabrikant. 14. De klasse-aanduiding voor aanrakingsgevaar is vastgesteld door de fabrikant. 21
15. De energieklasse tenminste A++ is. 16. De regels voor Eco design worden gerespecteerd. 17. De fabrikant lid is van de Europese Lamp Companies Federation of de regels van deze federatie aantoonbaar onderschrijft. 18. De fabrikant de norm ISO 26000 toepast bij zijn bedrijfsvoering. 19. De garantie 5 jaar bedraagt voor LED armaturen en drivers. 20. De garantie 50.000 branduren bedraagt voor de LED lichtbronnen. 22