struinen Nieuws uit de Amsterdamse Waterleidingduinen nr. 68 winter 2010

struinen Nieuws uit de Amsterdamse Waterleidingduinen nr. 68 winter 2010

2 struinen met Evert Mensen verdwijnen hier in de leegte 3 1. ROnd de Pollenberg Bovenop de berg kun je bij helder weer ver op zee zeilschepen zien dansen. 3 2 1 2. Tussen de kanalen De meeste afwisseling tussen bos, struweel en zand ligt tussen het Noordoosterkanaal, het Sprenkelkanaal en het Van der Vlietkanaal. Voor Evert van het Schip (80) zijn de Waterleidingduinen een onuitputtelijke inspiratiebron. Ik teken, schilder, gids en trim in de duinen. Of mensen van 80 niet te oud zijn om te trimmen? Dat is een vergissing. Ik voel me helemaal niet oud. Ik ben nog volop actief. Vooral in de Waterleidingduinen. Daar trim ik twee keer per week anderhalf tot twee uur. En om de veertien dagen ben ik er met een groepje recreatielopers. Vroeger was ik een sportieve jonge vent. Maar dan is er ineens een vrouw en kinderen, met alle gezinsdrukte eromheen. Tijd voor sport was er niet meer. Na mijn veertigste ben ik weer gaan hardlopen. Tijdens het lopen gebeurt er altijd iets opmerkelijks. Na enkele kilometers raakt mijn hoofd leeg; ik ontspan en kan het leven weer aan. Een stimulerende factor daarbij is natuurlijk de rust en uitgestrektheid van de Waterleidingduinen. Je kunt met 100 mensen tegelijk bij de ingang arriveren, maar na honderd meter kom je niemand meer tegen. Mensen verdwijnen hier in de leegte. Op mooie dagen ben ik in het duin om te tekenen of te schilderen. Ik maak portretten en landschappen. Voor mezelf hoor, al wilde ik na de mulo in 1945 graag kunstenaar worden. Mijn vader vond dat geen goed idee. Ik moest de kost verdienen. Dus fietste ik de volgende dag al op de bakfiets van de kruidenier. Later heb ik als publiciteitsmedewerker voor bedrijven en de overheid gewerkt. Daar leerde ik verhalen vertellen. Als natuurgids komt dat goed van pas. Tijdens excursies sta ik zelden stil bij ingewikkelde namen van dieren en planten. Die vergeten mensen meteen. Mooie verhalen over het leven in de Waterleidingduinen niet; die beklijven. Benieuwd welke wandel rou tes er zijn in de Amsterdamse Water leidingduinen? Ga naar www.waternet.nl voor een routebeschrijving en meer informatie. inhoud 2 struinen met Evert 4 natuur en water Schimmen uit de onderwereld 7 gespot Spotter gespot 8 panorama Oranjekom 3. Bij het Renbaanveld Hier loop ik bovenlangs om over het water te kijken. De aalscholverkolonie is altijd vol leven. 10 kinderpagina IJskoud brrrrrrr. 11 mijn water Het water is helderder geworden 12 bewoners van de AWD Winterlandschap 14 uitgelicht 16 activiteitenkalender & info

4 natuur en water 5 Schimmen uit de onderwereld Vleermuizen leven in tunnels, grotten, forten, kerkers en kelders. Maar ook op zolders, in holle bomen en in de bunkers in de Amsterdamse Water leidingduinen. Daar houden ze onder ideale omstandigheden hun winterslaap. Struinen duikt ondergronds en gaat op zoek naar vleermuizen. Op een verlaten zandweg in de zeereep staat boswachter Martin Jonker stil. Als je het niet weet, zegt hij, dan valt het nauwelijks op; maar deze duinen liggen onder de grond bezaaid met bunkers (zie kader). Soms is alleen een stuk van de ingang te zien, vaker liggen ze volledig verborgen onder het zand. In het heuvelachtige terrein toont Martin dikke betonnen bunkerwanden die maar net boven het duinzand uitsteken. In de ingang heeft Waternet een ijzeren deur bevestigd. Hier overwinteren vleermuizen, zegt Martin. door de uitsparing bovenin de deur kunnen ze in en uit vliegen. Spookkastelen en griezelfilms. Daar denken veel mensen aan als ze vleermuizen zien. De beestjes danken hun twijfelachtige imago aan hun voorkeur voor donkere verblijfplaatsen zoals grotten, kerkers en kelders. Het zijn de enige zoogdieren die kunnen vliegen. Dat doen ze met een zwemvliesachtige vlieghuid tussen hun vingers, achterpoten en staart. Ze oriënteren zich tijdens het vliegen met echolocatie, want vleermuizen vliegen vooral s nachts. Wie van voor- tot najaar tegen zonsondergang buiten is, kan vleermuizen op insecten zien jagen. Daar kunnen ze niet genoeg van krijgen. Als er in het najaar geen insecten meer zijn, gaan ze in winterslaap. Hun hartslag gaat dan flink omlaag, zodat ze zonder voedsel, maar op hun vetreserves, de winter doorkomen. Doodstil Vleermuizen zijn een beschermde diersoort. Daarom zijn de bunkers in de Waterleidingduinen voor publiek afgesloten. Zo kunnen vleermuizen in alle rust overwinteren en daarna rond juni ergens anders voor nageslacht zorgen. Een enkele keer worden bezoekers toegelaten. Tijdens vleermuis excursies of vandaag voor dit verhaal in Struinen. Boswachter Martin Jonker wandelt naar een volgende bunkerduin en springt in een diep gat. Daar is tussen beton een zwart luik met slot zichtbaar. Als het luik open is, glijden we over een bergje zand de bunker binnen. Met een zaklamp lopen we door het doodstille vertrek Het is er aardedonker. Met een zaklamp lopen we voorzichtig door het doodstille vertrek. Onder de grond is het warmer dan in de koude zeewind bovenop het duin. Voor vleermuizen is dit het ideale klimaat om te overwinteren, zegt Martin. Ze worden hier met rust gelaten, er heerst een hoge luchtvochtigheid en de temperatuur is ook s winters vrijwel altijd net iets boven nul. Kijk, daar aan het plafond, tussen die spleten en aan de stukken betonijzer, brengen vleermuizen de winter door. In november is deze bunker door terreinmedewerkers van Waternet aan één kant dichtgemetseld. Door wind en tocht was hij te droog en daardoor ongeschikt voor vleermuizen, die van een vochtig klimaat houden. Dat creëren we door bunkers zo goed mogelijk dicht te maken. Ook zorgen we voor reparaties bij vernielingen aan het hekwerk. En we hangen gaas aan plafonds en muren, waar vleermuizen zich aan kunnen vastgrijpen. Ze overwinteren namelijk meestal hangend aan hun pootjes. Vleermuizen zien we vandaag niet. Martin: Maar over enkele weken zouden ze hun weg naar dit nieuwe verblijf al gevonden kunnen hebben. We lopen terug naar de ingang en kruipen weg uit de onderwereld. Door het duinzand gaat het omhoog, daglicht en frisse lucht tegemoet.

6 natuur en water gespot 7 Watervleermuis Rogier Lange van de Vleermuiswerkgroep AWD is gewend aan het duister. Ze tellen ieder jaar vleermuizen in 70 van de 130 AWD-bunkers. In januari gaan ze weer ondergronds. Voor de vijfentwintigste keer, zegt Rogier trots. Uit onze jaarlijkse tellingen blijkt dat het aantal overwinterende vleermuizen langzaam toeneemt. In 1987 telden we er slechts 76. In 2010 hebben we 263 vleermuizen aangetroffen, dat is een toename van ruim vijf procent per jaar. De watervleermuis komt het meest voor. Ook de franjestaart, grootoorvleermuis, en incidenteel de meervleermuis en baardvleermuis overwinteren in de bunkers in de AWD. Volgens Rogier dragen de beschermingsmaatregelen er zeker aan bij dat er s winters meer vleermuizen in de bunkers overwinteren. Maar er worden tegenwoordig ook veel minder insecticiden gebruikt, waardoor er in Nederland en dus ook in de AWD meer insecten zijn dan vijfentwintig jaar geleden. Daardoor is er tegenwoordig meer voedsel beschikbaar. De vleermuis voelt zich helemaal thuis achter het gaas in de bunker. Toch blijft het oppassen, want vleermuizen zijn erg kwetsbaar voor weersinvloeden. Slecht weer tijdens de kraamtijd kan de populatieopbouw verstoren. Klimaatverandering heeft zeker een effect op de vleermuizenstand. Sommige soorten zijn in opkomst, terwijl andere soorten verdwijnen of wegtrekken. Bunkers zijn cultuurhistorisch erfgoed De bunkers in de Waterleidingduinen zijn onderdeel van de Duitse verdedigingslinie Atlantikwall. Die is in de oorlogsjaren gebouwd om een geallieerde invasie vanuit zee te blokkeren. De wall liep van noord Noorwegen tot aan de Franse Pyreneeën. Veel bunkers waren ondergronds of via loopgraven met elkaar verbonden en van alle gemakken voorzien. Er waren keukens, kantines, luxe stafruimtes en slaapplaatsen voor soldaten. Op het Rozenwaterveld stond een batterij met vast geschut. Bij het Tilanuspad in de zeereep lag de Zanderstelling, een omvangrijk radarcentrum met twee verdiepingen. In de directe omgeving lag een heel bunkerdorp van 150 bunkers. Na de oorlog zijn deze bunkers opgeblazen of onder het zand geschoven. In bunkers die niet helemaal onder het zand zijn verdwenen en nog bereikbaar zijn, hebben vleermuizen hun intrek genomen. Net als de fortificaties van de Hollandse Waterlinie hebben bunkers uit de Tweede Wereldoorlog eeuwigheidswaarde. Het zijn waardevolle cultuurhistorische monumenten die herinneren aan de Duitse bezetting. De bunkers zijn alleen toegankelijk tijdens excursies. Kijk op de website voor de jaarlijkse bunkerexcursies. Spotter gespot Wat doe je in de Amsterdamse Waterleidingduinen? Ik lig hier nu al twee uur op mijn buik bij deze waterval om de waterspreeuw te spotten. En ik heb geluk! Kijk eens wat een prachtige donkere vogel, met een witte vlek op de hals en borststreek. Het is een meesterlijke zwemmer, die in de stroomversnelling duikt op zoek naar wateren schelpdiertjes. Kom je vaak in de duinen? Ik ben geboren en getogen Jordanees. Met mijn vader en moeder wandelde ik vroeger veel in stadsparken. Het was voor ons echt een uitje als wij met het hele gezin vanuit Zandvoort gingen wandelen in de Waterleidingduinen om daarna op het strand af te koelen. In bossen met hoge heuvels zagen we dieren die we nog nooit hadden gezien. Dat avontuurlijke gevoel is altijd gebleven. Daarom reis ik een paar keer per jaar van de drukke stad naar de stilte en uitgestrektheid van deze duinen. Wat vind je zo bijzonder aan dit gebied? De grote landschapsvariatie en de seizoensverschillen. Begin dit jaar heb ik genoten van het bevroren en met sneeuw bedekte landschap. Als vogelaar geniet je dan extra van de wintergasten zoals de wilde zwanen, zaagbekken en de roerdompen die zich beter laten zien. In het voorjaar is het weer volop genieten van de zang, kleurenpracht en de verscheidenheid aan broedvogels. En dan hopelijk dat ene zeldzame vogeltje zien!

8 panorama Oranjekom 9 1. Eerste bron De Oranjekom is gegraven als eerste bron in de duinen voor drinkwaterwinning voor de stad Amsterdam. 1cent De prijs voor een emmer drinkwater in 1853 1853 Eerste schone drinkwater naar Amsterdam 2. De prins In 1851 stak de elfjarige prins Willem van Oranje een eerste schep in de grond. Hieraan dankt de vijver haar naam. Twee jaar later werd het eerste drinkwater geleverd. 3. Rijnwater In 1957 konden de natuurlijke bronnen in de duinen niet meer voorzien in de drinkwaterbehoefte van Amsterdam. Sinds die tijd worden de duinen gevoed met Rijnwater. Het water wordt eerst voorgezuiverd in Nieuwegein. 4. Anno nu De Oranjekom is nu een verzamelvijver waar al het door de duinen gezuiverde water in terugstroomt. Van hieruit wordt het naar het zuiveringsterrein Leiduin gepompt. 6m Diepte van de Oranjekom 5. Watervogels In de winter vriest de Oranjekom niet dicht. Daardoor trekt de plas veel watervogels aan, zoals de wilde eend, krakeend, kuifeend, meerkoet, tafeleend, grote zaagbek en de dodaars.

10 kinderpagina IJskoud brrrrrrr brrrrrrr In de winter kan het erg koud zijn. Zelfs zo koud dat het vriest. Vriezen doet het als het buiten nul graden Celsius is of lager. Er kan dan sneeuw vallen of hagel en als de grond ook nul graden of lager is blijft dit liggen. mijn water 11 Waarom duurt het wat langer voor water bevroren is en we lekker kunnen schaatsen? Het vriespunt van water is nul graden Celsius. Dit betekent dat water bevriest als het nul graden is. Als het buiten vriest kan het best even duren voor het water dezelfde temperatuur heeft als de buitenlucht. Maar er is meer om rekening mee te houden. Stilstaand water bevriest eerder dan stromend water. En zoet water bevriest veel sneller dan zout water. In de Amsterdamse Waterleidingduinen stroomt het meeste water altijd. Daarom is de kans op bevriezing van het water heel erg klein. Veel watervogels die hier overwinteren zijn hier heel erg blij mee. Zo kunnen zij voldoende voedsel vinden. Kom in de winter als het vriest maar eens een keer bij de Oranjekom kijken, dan zul je zien hoeveel watervogels hier gebruik van maken. En de zee, waar veel zout in zit en die veel beweegt, bevriest dus bijna nooit! Proefje: ijsvissen Wat heb je nodig? Een potlood Draad (minimaal 15 centimeter) Een ijsblokje (uit de vriezer) Zout Water 1. Wat moet je doen? Bind het draadje aan het potlood. Maak het uiteinde van het draad nat met een beetje water uit de kraan. Leg het natte uiteinde op het ijsblokje en strooi er flink wat zout op. Wacht ongeveer 20 seconden. Trek het potlood met het draadje voorzichtig omhoog. En wat gebeurt er? 2. Hoe kan dat? Het water bevriest als het nul graden is. Je kunt het vriespunt van water lager maken door er zout bij te doen. Dus net als wat de strooiwagens doen op de weg als het glad is door ijs of sneeuw. In dit proefje gebeurt hetzelfde. Als je zout op het ijsblokje strooit, smelt het buitenste laagje. Even later bevriest het weer door de kou van de rest van het ijsblokje. En daardoor zit het ijsblokje vast aan het draadje. 3. Weetje 97 procent van al het water op aarde is zout zeewater. Er is dus maar 3 procent zuiver water op aarde. Bijna al het zuivere zoete water op de aarde komt of diep uit de aarde, of is bevroren als ijs of sneeuw! Het water is helderder geworden Waternet zuivert drinkwater in de Amsterdamse Waterleidingduinen, voert afvalwater af, houdt het oppervlaktewater schoon en onderhoudt dijken, sluizen en gemalen. In Mijn water vertellen klanten van Waternet over hun favoriete water. Wie? Loek Homan van duikclub Thalassa in Amsterdam Noord duikt sinds 1989 in Amsterdams water. Ik kom in de Sloterplas, de Noorder IJ-plas en de Gaasperplas. Ook duik ik regelmatig met mijn clubgenoten in Zeeland en soms op de Noordzee. Buiten Nederland ontdekte ik de onderwaterwereld in de Filippijnen en West-Papoea. Het is onbeschrijflijk hoe mooi de onderwaterwereld is. Wat(er)? De meeste mensen denken dat er in Nederland niets is te zien onder water. Dat klopt niet. Het oppervlaktewater is de afgelopen twintig jaar veel helderder geworden. Er komen minder fosfaten en meststoffen in het water en het rioolsysteem is sterk verbeterd. Door gebrek aan voedingsstoffen is er nu minder algengroei. In de Sloterplas kan ik s winters soms wel tien meter ver kijken. Het water in Vinkenveen is nog schoner. Vanaf het oefenplatform op zeventien meter diep zie ik gewoon de oppervlakte. Waar? De Sloterplas in Amsterdam West. Voor de lol oefen de ik een keer mee in het zwembad waar ik vaak kwam. Ik was meteen verkocht. Na vijf zwembad duiken, vijf buitenduiken en een theorieexamen had ik mijn duikbrevet in handen. Duikers hebben een goede conditie nodig. Daarom oefen ik met de club wekelijks in het Floraparkbad in Amsterdam Noord. En we struinen natuurlijk geregeld rond in helder buitenwater. Het mooiste aan duiken is de gewichtsloosheid onder water. Ik zweef vrij in de ruimte en beweeg me zonder veel inspanning voort. Onder water ontdek ik prachtige dieren en planten: van een zeekat (inktvissoort) in Zeeland, en schitterende koraalriffen in de Filippijnen tot rivierkreeften en metersnoeken in Amsterdamse wateren.

12 bewoners van de AWD 13 Winterlandschap De waterspreeuw heeft de Waterleidingduinen teruggevonden Veel dieren zijn deze donkere dagen verzonken in een diepe winterslaap. Toch is er nog genoeg leven te bewonderen in de Waterleidingduinen. De plassen en kanalen trekken trekvogels aan. En herten, reeën en vossen laten zich door gebrek aan beschutting goed zien. Boswachter Joop Hilster vertelt over duinbewoners die zich juist s winters blootgeven. AWD vooral in de gebieden waar geen of weinig mensen komen. Overdag zijn ze soms te zien in het Westerkanaal. Houd afstand, dan blijven ze zitten. Zilverreiger Grote en kleine zilverreigers zijn in Nederland steeds vaker te zien. De grote zilverreiger kan 90 centimeter worden. De kleine zilverreiger is te herkennen aan zijn kuif met afhangende veren. Waterspreeuw Begin november is de waterspreeuw uit Scandinavië overgekomen. Hij is een paar jaar niet geweest, maar heeft de Waterleidingduinen teruggevonden. Deze spreeuw vindt zijn voedsel onder water. Daar zoekt hij larven van schietmotten en andere insecten. Er is een kans dat hij bij ons overwintert, maar als het erg koud wordt, trekt de waterspreeuw verder zuidwaarts. Vogelliefhebbers willen dit beestje graag fotograferen. Wilde zwanen Wilde zwanen broeden in Siberië en overwinteren in Nederland en de ons omringende landen. In februari of maart vliegen ze terug naar de toendra s. Met zijn fraaie hals en okergele snavel is de wilde zwaan een gracieuze verschijning. Hij is schuw en zwemt weg of vliegt op bij het minste rumoer. Wilde zwanen zien we in de BOOMMARTER Een zeldzame verschijning. Ik heb er nog nooit een gezien, maar collega s wel. Leeft in het midden- en binnenduin in oude bossen. Laat zich s winters eerder zien, omdat er weinig beschutting is. De boommarter is een echte nestrover. In ons gebied wordt hij gevreesd door bosuilen. Hij kruipt in het voorjaar in nestkasten en vreet eieren of jongen op. BUNZING Die heb ik gezien, pal achter mijn huis in het bos bij Panneland. Dat is alweer enige tijd terug, dus de kans is klein dat het beest er nog rond scharrelt. De bunzing hoort net als de boommarter, de wezel, hermelijn, otter en das tot de marterachtigen. Als hij zich bedreigd voelt, spuit hij een melkachtige substantie uit zijn geurklier. Dan stinkt hij als een bunzing. Liefhebber van wildernisnatuur Boswachter Joop Hilster was in een vorig leven een Amsterdamse stratenmaker. Op zijn veertigste kwam hij met lichamelijke klachten in de WAO. Joop moest re-integreren en in een archief werken. Dat moesten ze met mij niet doen, herinnert hij zich. Kort daarop kon hij in de Waterleidingduinen als terreinmedewerker aan de slag. Buitenmens Joop is opgegroeid in de duinen. Als kind stond ik met mijn ouders op een camping bij IJmuiden. Ik keek graag vogels en holde achter konijnen aan. Interesse voor de natuur zat er al vroeg in. Later stond ik met mijn gezin op een camping bij Petten, vlakbij het Zwanenwater. En ik trok er met een camper opuit. De natuur in, in Spanje en Portugal en later Scandinavië, waar ik mijn hobby natuurfotografie ontdekte. Joop groeide bij Waternet door tot boswachter. Daar moest ik voor bijleren, want als stratenmaker had ik weinig scholing gehad. Ik volgde de opleiding tot Buitengewoon Opsporings Ambtenaar en verhuisde van de Amsterdamse Postjesweg naar de boswachterswoning bij de ingang Pannenland. Die plek moet Joop volgend jaar overdragen aan zijn opvolger, want dan gaat hij met pensioen. Joop heeft al een nieuwe uitdaging gevonden. In Noord Frankrijk heeft hij met zijn vriendin een dorpshuisje verbouwd waar hij part-time gaat wonen. Ook gaat hij met zijn camper rondtoeren. M n neus achterna, de wildernis in. Beetje fotograferen, vissen en barbecueën. Er is nog genoeg te beleven. Terug in de AWD Winter wonderland Grote zilverreiger Dartelen in de sneeuw Gracieuze verschijning

14 uitgelicht 15 Wildexcursie In de Waterleidingduinen kunt u zomaar oog in oog staan met een damhert, ree of een vosje. Ga mee op pad met de boswachter! Hij weet waar u wild kunt spotten. Meer informatie over deze excursies staat op de achterzijde. Boswachter Joop Hilster zag zijn collega Peter Jongeneelen vorige winter hard werken om het waterpeil te kunnen checken. Werkzaamheden Stuur ook uw favoriete foto naar struinen@waternet.nl. Baggerwerk De baggerwerkzaamheden in het Sprenkelkanaal zijn net afgerond. Eind november is gestart met het Noordoosterkanaal en de Oranjekom. Deze kanalen worden uitgebaggerd om de sliblaag te verwijderen, zodat er geen slib in het zuiveringssysteem komt en de waterkwaliteit goed blijft. We verwijderen ongeveer 22.000 m3 slib. De baggerzuiger is twintig meter lang en weegt dertig ton. Het gevaarte is met een grote hijskraan in het kanaal getild. Uiteraard houden we tijdens de werkzaamheden zoveel mogelijk rekening met kwetsbare natuur. Het werk gaat veel sneller dan verwacht, het lijkt erop dat we al voor kerstmis klaar zijn. Prunusbestrijding We bestrijden prunus (Amerikaanse vogelkers) tussen de Haasvelderweg, Lindenbergweg, Duinpanweg en langs de Strandweg en het Barnaartkanaal. Maaien In het infiltratiegebied wordt met de maaiboot riet gemaaid. Langs de wegen en paden gaan we machinaal struiken snoeien. Ook worden de Duinrel en het verlengde van het Oosterkanaal gemaaid en opgeschoond. Dit gebeurt met de hand, en deels met een kraan. Begrazing In de Klompenpan zuid grazen twintig schapen. De komende maanden wordt het Hoekgatterduin bij ingang De Zilk omrasterd, zodat daar ook schapen kunnen grazen. Brederodepad Het pad is nu van asfalt en is in slechte staat, we veranderen dit in een mooi schelpenpad. Herinrichting Boogkanaal In het Boogkanaal plaatsen we een nieuwe beschoeiing op tweeënhalve meter afstand van de huidige oever. Zo ontstaat een natuurvriendelijke plas-drasoever, waar bijzondere vochtminnende planten kunnen groeien. Parkeerplaatsen De verharding op de parkeerplaatsen bij de ingangen Oase, De Zilk en Zandvoortselaan wordt de komende maanden vernieuwd. Ook zorgen we voor nieuwe, passende beplanting. Damhertwerend raster Het plaatsen van damhertwerende rasters start binnen kort bij de Zuidduinen aan de rand van Zandvoort, vervolgens volgt de rand bij Noordwijkerhout. Duingeheimen Er zijn vele mooie plekjes in de duinen die een geheim bewaren. De boswachter wil deze geheimen graag met u delen. Hij kent mooie historische verhalen en vertelt graag over de duinrel, de oude vinkenbaan, de teelakkers en de Beukenlaan. Gaat u mee? Nieuwe jaarkaarten Nieuwe jaarkaarten 2011 voor de Amsterdamse Waterleidingduinen zijn te koop in het bezoekerscentrum en bij de bekende verkooppunten. Net als vorig jaar is voor hardlopers een button beschikbaar. Colofon Struinen is een uitgave van Waternet en wordt op verzoek toege zonden. U kunt zich aanmelden via struinen@waternet.nl Redactie: Afdelingen Bron & natuurbeheer en Communicatie, Waternet Artdirectie en ontwerp: Lava (Ralf de Graaf, Noortje Boer) Tekst: Michel Verschoor Aan deze Struinen werkten mee: Antje Ehrenburg, Miranda Kok, Gerard Scholten, Jos Mense, Martin Jonker, Bertine Berkheij Fotografie: Alwin Slomp, Joop Hilster, Gerard Scholten, Michel Verschoor, Clarence Wever, Rogier Lange Tips voor de redactie: struinen@waternet.nl Redactie Struinen Vogelenzangseweg 21 2114 BA Vogelenzang

16 activiteitenkalender & info Amsterdamse Waterleidingduinen datum activiteit tijd vertrekpunt kosten ZO 2 JAN ZA 8 JAN Snertwandeling: een wandeling die uitloopt op soep 10.00 uur 7,50 ZO 9 JAN voor vroege vogels 08.45 uur ingang De Zilk WO 12 JAN Werk in uitvoering In busje langs werken in het duin 14.00 uur ZA 15 JAN Bosdieren in de winter Gezinsexcursie, kinderen vanaf 8 jaar 08.30 uur ingang Panneland 2,- ZO 16 JAN Za 29 JAN Buffelen met de boswachter Een flinke struintocht door het duin 14.00 uur ingang Zandvoortselaan 5, DO 3 FEB Wildexcursie: spot een damhert, ree of vos 15.00 uur ZO 6 FEB ZA 12 FEB Snertwandeling: een wandeling die uitloopt op soep 10.00 uur 7,50 ZO 13 FEB voor vroege vogels 08.00 uur ingang Zandvoortselaan ZO 20 FEB ZA 5 MRT Start cursus vogelgeluiden voor beginners Deel 2 en 3 in april en mei 07.30 uur ZO 6 MRT WO 9 MRT Wildexcursie: spot een damhert, ree of vos 15.00 uur ZA 12 MRT Duingeheimen tussen Oase en Panneland Een cultuurhistorische wandeling 14.00 uur ZO 13 MRT voor vroege vogels 07.00 uur ingang Panneland VR 18 MRT Fietsexcursie ZO 20 MRT VR 25 MRT Fietsexcursie BC Bezoekerscentrum Bij deze excursie is aanmelden nodig en geldt een maximum aantal deelnemers Amsterdamse Waterleidingduinen Dit unieke natuurgebied ligt aan de kust, ten zuiden van Zandvoort. Bezoekerscentrum De Oranjekom 1e Leyweg 6 () 2114 BH Vogelenzang Tel: 020 608 75 95 Open: di t/m zo 10.00 17.00 uur En op feestdagen Aanmelden excursies Vanaf een maand van te voren bij het bezoekerscentrum. Graag tijdig afmelden als u niet mee kunt. Voor de fietsexcursies is een goede conditie vereist. Excursies duren ongeveer twee uur. Meer informatie vindt u op www.waternet.nl. Over Waternet Waternet houdt zich als eerste organisatie in Nederland bezig met de hele cyclus van water: het schoonmaken en aanvoeren van drinkwater, afvoeren van afvalwater en het onderhouden van dijken en waterkeringen.