Veiligheid op elektrische installaties in een onderwijsomgeving Algemene inzichten veiligheid op elektrische installaties De bevoegdheidsverklaring BA4 en BA5 Wilfried Mariën Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Algemene Directie Humanisering van de Arbeid Demonstratiewerkplaatsen voor Veilig Werken Convenant FOD WASO - Onderwijs 2011
inhoud Wettelijke basis Algemene inzichten veiligheid op elektrische installaties Rechtstreekse en onrechtstreekse aanraking Risicofactoren voor de mens Elektrische schok: effecten op het lichaam Absolute conventionele grensspanningen De bevoegdheodsverklaring: codificatie over bekwaamheid van personen Onderscheid BA4 en BA5 Wie verleent, inhoud, randvoorwaarden Elektrische installaties in een leeromgeving: ambigu karakter De gebouwgebonden elektrische installatie Leeratelier, praktijkklas, labo In concreto procedures voor veilig werken de 8 Gouden Regels werken met derden Verantwoordelijkheden van de hiërarchische lijn Foutsimulaties: oefeningen in het demolabo elektriciteit
Wettelijke basis Algemeen Reglement voor de Arbeidsveiligheid (ARAB) Wet welzijn op het werk Codex over het welzijn op het werk Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) Aandacht voor: Onderscheid oude en nieuwe elektrische installaties (gebouwgebonden elektrische installatie) Ambigu karakter van elektrische installaties in een onderwijsomgeving: gebouw praktijkinstallatie praktijkklas Steeds linken met welzijnsregelgeving
Algemene inzichten veiligheid op elektrische installaties Rechtstreekse aanraking: direct contact met een blanke geleider onder spanning» Verwijderen» Omhullen» Hindernissen aanleggen» Isoleren Verliesstroomschakelaar = bijkomend! Onrechtstreekse aanraking: indirect contact met geleidende massa s die toevallig onder spanning staan Keuze van toestel (arbeidsmiddel): CE Veiligheidsklasse toestel: klasse 1, 2 en 3 Dynamische beveiligingscomponenten op de elektrische installatie (opgelet: ngl. het elektrisch netstelsel):» smeltzekering automaat» verliesstroomschakelaar aarding» Isolatiebewaking
Risicofactoren voor de mens Onderscheid: elektrische schok - elektrocutie Risicofactoren: Frequentie van de stroom: 50 Hz Grootte van de stroom I, eenheid: ampère (A) Tijdsduur van blootstelling: min sec - msec Gevolgde weg door het lichaam» blootstelling vitale organen De weerstand R, eenheid : ohm () Soort spanning:» wisselspanning, gelijkspanning veiligheidsspanning
Elektrische schok: effecten op het lichaam Stroomsterkte fysiologisch effect duur blootstelling 0,01 1 ma gewaarwordingsdrempel 1 5 ma gevoel verdwijnt, verstijving van de hand 5 ma duidelijk waarneembare elektrische schok 5-15 ma samentrekking spieren loslaten problematisch 15 25 ma loslaten onmogelijk; min ademhalingsproblemen; pijndrempel 25 50 ma samentrekken spieren ademhaling min/sec verhoging bloeddruk, onregelmatige hartslag
Elektrische schok: effecten op het lichaam Stroomsterkte fysiologisch effect duur blootstelling 50 80 ma verlies bewustzijn < 1 hartcyclus hartfibrillatie > 1 hartcyclus 80 500 ma hevige schok: - bewustzijnsverlies < 1 hartcyclus - hartfibrillatie > 1 hartcyclus - verbrandingsverschijnselen > 500 ma Samengevat: - verstoring vitale functies: bloedsomloop, ademhaling, zenuwstelsel - brandwonden - schade aan spieren, skelet, urinestelsel (myoglobine in het bloed)
U = I x R Imax = 25 ma welke contactspanning? Umax = Imax x R R = 2000 Ω R = 1000 Ω R = 500 Ω BB1 droge huid BB2 natte huid BB3 doorweekte huid Umax = 25 ma x 2000 Ω = 50 volt indirecte aanraking, BB1 25 volt BB2 12 volt BB3
Praktijkklas elektriciteit: aandachtspunten De absolute conventionele grensspanning: (AREI, art. 31 & 32) voor de onrechtstreekse aanraking, en de rechtstreekse aanraking: toestand menselijk lichaam wisselspanning gelijkspanning met rimpel zonder rimpel BB1 droge huid 50/25 V 75/36 V 120/60 V BB2 natte huid 25/12 V 36/18 V 60/30 V BB3 doorweekte huid 12/ 6 V 18/12 V 30/20 V Bescherming door gebruik van zeer lage veiligheidsspanning
Werken onder netspanning De veiligheidscurve De relatie met de aarde: T De elektrische netstelsels TT TNC - TNS IT (IU, )
De bevoegdheidsverklaring Wettelijke basis: Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI): artikel 47 Laatst gewijzigd bij KB 25/04/2004; BS 26/05/2004 Codificatie over bekwaamheid van personen: cfr. parameters uitwendige invloedsfactoren (AREI art.19) Wie verleent, aan wie: relatie werkgever-werknemer werken met derden Inhoud, randvoorwaarden: aandacht: art. 47 gelinkt met andere regels Welke opleidingen, kennis, vaardigheden, attitude Invulling van de randvoorwaarden : AREI: artikel 266, waaronder aard van de werkzaamheden en de werkprocedures: resultaat van de gevoerde risicobeoordeling De Wet Welzijn op het Werk, en zijn uitvoeringsbesluiten: RA
Uitwendige invloedsfactoren cfr. AREI art. 19, gewijzigd bij KB van 07/05/2000 Uitbater elektrische installatie is verplicht plan op te stellen, met relevante uitw. Invloedsfactoren Ondertekend door uitbater en erkend keuringsorganisme Codificatie van verscheidene parameters, die invloed hebben: dmv 2 letters en 1 cijfer: eerste letter tweede letter cijfer algemene categorie aard van de invloedsfactor mate van aanwezigheid van de invloedsfactor van de invloedsfactor A: omgeving A,B,C,D,E,F, 1 t.e.m. 8 B: gebruik G,H,K,L,M,N C: constructie Elke installatie dient individueel geëvalueerd te worden cfr. preventieadviseur
Normale uitwendige invloedsfactoren in een installatie Klasse beschrijving invloed art. AREI indeling AA temperatuur 144 & 225 1 2 3 4 5 6 7 8 AD aanwezigheid van water 84 & 226 1 2 3 4 5 6 7 8 AE vreemde vaste lichamen 29 & 227 1 2 3 4 AF corrosie of vervuilende stoffen 146 & 228 1 2 3 4 AG mechanische belasting 147 & 229 1 2 3 AH trillingen 148 & 230 1 2 3 AK inwerking flora (planten) 149 & 231 1 2 AL inwerking fauna (dieren) 149 & 231 1 2 AM zwerfstromen, elektromagn. invloeden 139 & 232 1 2 3 4 5 6 AN zonnestralen 232 1 2 BA bekwaamheid van personen 47 & 233 1 2 3 4 5 BB toestand menselijk lichaam 31 & 234 1 2 3 BC contact aardpotentiaal 47 & 234 1 2 3 4 BD mogelijkheid tot ontruiming 101.02 & 234 1 2 3 4 BE behandelde en opgeslagen goederen 101.03 & 234 1 2 3 4 CA bouwmaterialen 101.04 1 2 CB structuur van gebouw 101.05 1 2 3 4
Codificatie over bekwaamheid van personen omschrijving: BA1 BA2 BA3 BA4 - BA5 BA1 gewone, niet hieronder geclassificeerde personen BA2 kinderen in de voor hen bestemde lokalen BA3 personen die niet over al hun fysische of geestelijke vermogens beschikken BA4 gewaarschuwden BA5 vakbekwamen
De bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 AREI, art. 47 BA4 = gewaarschuwde Personen die: - ofwel voldoende onderricht werden aangaande de elektrische risico s - ofwel permanent worden bewaakt door een vakbekwaam persoon BA5 = vakbekwaam Persoon die via kennis, verkregen door opleiding of ervaring, de gevaren verbonden aan de uit te voeren werkzaamheden zelf kan inschatten, én maatregelen treft om de daaruit voortvloeiende specifieke risico s te elimineren of tot een minimum te beperken.
De bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 Wie verleent? De werkgever aan werknemer: document Inhoud van de bevoegheidsverklaring: Vereiste kennis: vaktechnische basiskennis risico s op de elektrische installatie Welke opleidingen werden gevolgd? ngl de opleidingsbehoefte cfr voorgaande Regelgeving ( ) werkprocedures Aard van de elektrische installatie (bvb welk elektrisch netstelsel?) Welke werkzaamheden? Traceerbaarheid van voorgaande Geldigheidsduur eventuele bijkomende voorwaarden
De bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5 Generieke opleidingen kunnen gegeven door extern instituut, bvb: Vaktechnische kennis; cfr diploma wetgeving, algemene inzichten, Kennis van de verschillende elektrische netstelsels MAAR specifieke opleiding door/via werkgever : Aard van de elektrische installatie (bvb welk elektrisch netstelsel?) geactualiseerde elektrische schema s, plan uitwendige invloeden, Aard van de toegelaten werkzaamheden Risico s op de elektrische installatie: risicoanalyse! Werkprocedures: resultaat van de gevoerde risicobeoordeling
Elektrische installaties in een onderwijsomgeving: ambigu karakter 1. De gebouwgebonden elektrische installatie 2. De elektrische oefeninstallatie van het leeratelier, de praktijkklas, in een leeromgeving Belang van een goede werkorganisatie: Wie is bevoegd, voor wat? Onderscheid maken tussen de gebouwgebonden elektrische installatie en de elektrische oefeninstallatie van het leeratelier Keuring door erkend organisme? Wie is installatieverantwoordelijke? Is de installatieverantwoordelijke noodzakelijk houder van een bevoegdheidsverklaring BA4 of BA5?
Elektrische installatie 1. De gebouwgebonden elektrische installatie Elektrisch schema (geactualiseerd!) Verslag uitwendige invloedsfactoren (AREI art. 19), Risico-analyse Keuringsverslag erkend organisme periodiciteit van de herkeuringen: LS: 5 jaar / HS: jaarlijks herkeuring oude elektrische installaties: KB van 2 juni 2008 (!) Géén indienststellingsverslag (eerste keuring = conformiteitsverslag) Wie is bevoegd? Attest gewaarschuwde (BA4) of vakbekwaam (BA5): art. 47 AREI Werkprocedures: de 8 Gouden Regels : art. 266 AREI Wie is installatieverantwoordelijke?
Elektrische installatie 2. Leeratelier, praktijkklas of labo met een elektrische oefeninstallatie Elektrisch schema Risicoanalyse indienststellingsverslag Werkspanning? Hoger dan de ZLVS? Soort elektrisch netstelsel? TT-net; IT-net? Verslag uitwendige invloedsfactoren Géén keuringsverslag door erkend organisme: arbeidsmiddel Bevoegdheidsverklaring voor de vakleerkracht: attest BA5 van vakbekwaamheid Wie is installatieverantwoordelijke?
Praktijkklas: aandachtspunten Configuratie praktijklokaal, didactische apparaten (CE label?) Werkspanning van de oefeninstallatie? Welk elektrisch netstelsel? Aanbeveling: TT-net + stringente werkprocedures Voorbeeldfuncte voor job: werkzaamheden = spanningsloos Hoe beveiligd? Werkprocedures: Wie mag schakelen? Bevoegdheden; bevoegdheidsverklaringen Is de titularis met attest BA5 effectief vakbekwaam? Mag de leerkracht het praktijklokaal verlaten? Instructies: gekend én toegepast Begrijpen de leerlingen de veiligheidsvoorschriften? Mogelijkheden om hulp in te roepen? Welzijn op het werk geïntegreerd in het leerplan
De 8 Gouden Regels Voor werkzaamheden aan elektrische installaties waaronder: werkzaamheden buiten spanning (Ref: AREI, art 266) 1. Werkvoorbereiding 2. Het vrijschakelen 3. Vergrendelen 4. Meten 5. Aarden en kortsluiten 6. Afbakenen van de werkzone 7. De vrijgave 8. Het terug onder spanning brengen: na akkoord van de installatieverantw.
Taken van de hiërarchische lijn Dynamisch risicobeheersingssysteem: voorstellen en adviezen Onderzoek ongevallen en incidenten; voorstellen van maatregelen Controle arbeidsmiddelen, beschermingsmiddelen Tijdig inwinnen adviezen D.P.B.W. Controle op bekwaamheid, opleiding, instructies Waken over naleving van de instructies Controle op communicatie en goede praktijk Procedures voor veilig werken: onderdeel opleiding BA4 en BA5 Preventiemaatregelen gekend??? Preventiemaatregelen onderdeel van het leerplan? Cfr. EU aanbeveling
De hiërarchische lijn Wie? Aansprakelijkheid: tenlastelegging Verantwoordelijkheid Toezichtsverplichting Toezichtsverantwoordelijkheid Art. 1382 e.v. Burgerlijk Wetboek Art. 418 e.v. Strafwetboek Wie is installatieverantwoordelijke? Vaste (gebouwgebonden) elektrische installatie Praktijkklas elektriciteit Wie tekent attesten BA4 en BA5 Vaste (gebouwgebonden) installatie Praktijkklas
Werkomgeving en procedures voor veilig werken 1. welk elektrisch netstelsel is in gebruik? Gebouwgebonden elektrische installatie TT, TNC, TNS, Elektrische oefeninstallatie in een praktijkklas: IT niet relevant! 2. Is er aarding? Wat is de aardingsweerstand? 3. Oude/nieuwe installatie: cfr periodieke herkeuring 4. Kritisch evalueren: ouderdom gebouw/ouderdom elektrische instalatie 5. Zijn er uitbreidingen gebeurd? Wanneer? Welke? Herkeurd? 6. Welke veiligheidscomponenten geïnstalleerd? tegen overstromen, kortsluitstromen, verliesstromen Zijn ze relevant voor de installatie (soort elektrisch net) ken hun technische specificaties (voor de vervanging bij defect) Werken ze: testen!
in concreto Wie verleent het attest? De werkgever Aandacht: specifieke situatie in een leeromgeving bepaal de randvoorwaarden: werkspanning oefeninstallatie? vakleerkracht elektriciteit = BA5 leerling = beschouwd als BA4, onder permanent toezicht BA5 Procedures voor veilig werken Wie is Installatieverantwoordelijke? (ref: AREI, art. 266) persoon aangeduid om de verantwoordelijkheid voor de exploitatie van de elektrische installatie op zich te nemen niet noodzakelijk houder van BA4 of BA5 Communicator! Aanbeveling: gestuctureerde aanpak in een onderwijsomgeving Taak van de hiërarchische lijn
We onthouden: Voor het verlenen van attesten BA4 en BA5: Generieke opleidingen kunnen gegeven door extern instituut, bvb: Algemene inzichten, cfr. deze opleiding MAAR specifieke opleiding door/via werkgever : Aard van de elektrische installatie (bvb welk elektrisch netstelsel?) geactualiseerde elektrische schema s, plan uitwendige invloeden, Aard van de toegelaten werkzaamheden Risico s op de elektrische installatie: risicoanalyse! Werkprocedures: resultaat van de gevoerde risicobeoordeling